Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Makalata Anembejilwe Titusa, Filemonyi ne Bahebelu
MUTUMWA Paulo byo bamukasulwile mu kaleya mu 61 C.E. mu Loma, wakapempwile balongo pa jikuji ja Keleta. Byo amwene’mba kipwilo mu Keleta kyakebewenga kukosesha bulunda bwakyo na Yehoba, waambijile Titusa amba ashale konka. Palutwe kacheche, kimye kyo ajinga mu Makedonya, Paulo wanembejile Titusa nkalata ya kumukwasha mu mingilo yanji ne kumwesha’mba mutumwa Paulo ye wamupele lūsa lwa kwingila uno mwingilo.
Mu 61 C.E., saka akyangye kufuma mu kaleya wanembele nkalata ku mulongo mwina Kilishitu aye Filemonyi waikajilenga mu Kolose. Yajinga nkalata ya kusashijila mulunda nanji bya kukwashañana.
Nobe mu 61 C.E., Paulo wanembejile nkalata Bahebelu baitabijile baikajilenga mu Yuda, yamwesheshenga bwina Kilishitu byo bwanemene kukila bwikalo bwa Bayudea. Mu makalata onse asatu muji lufunjisho lwanema kwi atweba.—Hebe. 4:12.
IKALAI BALUMBULUKA KU MUPASHI
Panyuma ya kumupa mukambizho wa “kutongola bakulumpe mu mizhi yonse,” Paulo wamujimwineko Titusa ‘kwibalengulula [ba kajimbulushi] na lupata’mba, bekale ke balumbuluka mu lwitabilo.’ Wajimwineko ne bonse ba mu kipwilo kya mu Keleta ‘kukana bumbulwa kwakamwa Lesa ne . . . kwikala batekanya.’—Titu. 1:5, 10-13; 2:12.
Paulo wajimwineko balongo mu Keleta kutwajijila kwikala balumbuluka ku mupashi. Waambijile Titusa amba “china mepuzho a kukosama, . . . ne lutobo pa mambo a Mizhilo.”—Titu. 3:9.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:15—“Bintu byonse” byakonsha kwikala byepi byatoka to “ku ba michima yatoka to,” ne kubula kwikala byatoka to “ku batamishiwa kala ne babula kwitaba”? Pa kuba’mba tuyuke mukumbu, patanshi twafwainwa kukiyuka Paulo mo atazhizhe byambo bya kuba’mba “bintu byonse.” Kechi waambilenga pa bintu byakanya Mambo a Lesa ne, bino waambilenga pa bintu mwine muntu waitabila byo akonsha kwifuukwila mu kwingijisha jiwi janji ja mu muchima. Bintu bya ye uno mutundu byatoka to ku muntu ulangulukila monka mwayila mizhilo ya Lesa. Kino kyapusanako na muntu ubula kulanguluka bulongo kabiji uji na jiwi ja mu muchima jatamishiwa kala.a
3:5—Bena Kilishitu bashingwa ‘bebapulwishe’ byepi ‘monka mu kovwa’ ne ‘kusangulwa kupya kwa mupashi wazhila’? Lesa byo ebovwele ‘wibapulwishe monka mu kovwa,’ ko kuba’mba kwibatokesha mu mashi a kwa Yesu kupichila mu kitapisho kya bukuzhi. ‘Basangulwa bapya na mupashi wazhila’ mambo baaluka ke ‘bilengwa bipya,’ baana ba ku mupashi ba Lesa.—2 Ko. 5:17.
Lufunjisho Kotuji:
1:10-13; 2:15. Bakulumpe mu kipwilo kya bwina Kilishitu bafwainwa kwibikangako kolola bantu batamisha mu kipwilo.
2:3-5. Byonka byo kyajinga mu myaka kitota kitanshi, banyenga ba bwina Kilishitu bafikapo lelo jino “bekale bafwainwa bazhijikwa, kechi ba kubabañana ne, nangwa kunonkwa buzha ku binyu ne, bekale bafunjishi ba kufunjisha byawama.” Mu jino jishinda bakakonsha kufunjisha bulongo “banabakazhi ba banyike” ba mu kipwilo.
3:8, 14. Kuta “muchima mu kubanga mingilo yawama” kyo ‘kyanengela, kyo kya kumwenamo byawama’ mambo kwitukwasha kwingila bulongo mu mwingilo wa Lesa kabiji kwitwamunako ku bya ino ntanda yatama.
KWIBASASHIJILA “NA MAMBO A BUTEMWE”
Filemonyi bamusanchijile mambo a kwikala wa kumwenako wawama mu “butemwe ne lwitabilo.” Byo aikizhe michima ya balunda nanji bena Kilishitu walengejile Paulo ‘kumona lusekelo lukatampe ne muchima kakose.’—File. 4, 5, 7.
Paulo byo aikele wa kumwenako bakulumpe mu kipwilo, waingijile bulongo na mambo a kwa Onesimusa. Wamusashijile “na mambo a butemwe,” kechi amba wamukambizhizhe ne. Waambijile Filemonyi amba: “Byo naketekelatu namba, mukankokela, nemunembela kasa nayuka namba, mukebyuba ne bikwabo byo nabula kutela.”—File. 8, 9, 21.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
10, 11, 18—Onesimusa wajinga muntu “watu kala” waalukile byepi ke “walumbuluka”? Onesimusa kalume wabujilenga kukeba kwingijila ku nzubo ya kwa Filemonyi wafumine ku Kolose ne kunyemena ku Loma. Wafwainwa waibile ne mali a kwa nkambo yanji o aingijishe pa lwendo lwanji lwalepele makilomita 1,400. Kine wajinga watu kwi Filemonyi. Nangwa byonkabyo, Onesimusa bamukwashishe kwi Paulo kwaluluka ke mwina Kilishitu. Byo ajinga pano ke mwina Kilishitu, uno muzha “watu” waalukile ke “walumbuluka.”
15, 16—Mambo ka Paulo kyo abujile kwambila Filemonyi amba Onesimusa mumuleke eendelenga? Mwingilo wa kwa Paulo wajinga wa ‘kusapwila mambo a bufumu bwa Lesa, ne kufunjisha bya mwi Nkambo Yesu Kilishitu.’ Onkao mambo, kechi wakebelenga kwivwangamo mu ano mambo a buzha ne.—Byu. 28:31.
Lufunjisho Kotuji:
2. Filemonyi waswishishe kipwilo kya bwina Kilishitu amba kipwilenga mu nzubo yanji. Ke jishuko bingi netuwa inge twaswisha kipwilo amba kisambakenenga mu nzubo yetu pa kwinengezha kuya mu mwingilo wa mu bujimi.—Loma 16:5; Kolo. 4:15.
4-7. Twafwainwa kwitatwilako atweba bene kusanchila bakwetu bakosa mu lwitabilo ne mu butemwe.
15, 16. Kulefulwa na mambo a bya mu bwikalo kechi kwafwainwa kwitulengela kwikala na bijikila ne. Mambo mwakonsha kufuma byawama byonka byo kyajinga kwi Onesimusa.
21. Paulo waketekejile Filemonyi kulekelako mambo Onesimusa. Ne atwebatu twaketekelwa kulekelangako bakwetu bakonsha kwitulenga mambo.—Mat. 6:14.
‘MUFIKE NE KU BUKULUMPE’
Pa kumwesha lwitabilo mu kitapisho kya kwa Yesu byo kwanema kukila mingilo yaimena pa mizhilo, Paulo walumbulwile buwame bwa Watendekeshe bwina Kilishitu, buñanga bwanji, kitapisho kyanji ne lulayañano lupya. (Hebe. 3:1-3; 7:1-3, 22; 8:6; 9:11-14, 25, 26) Kuyuka bino kwafwainwa kwalengejile bena Kilishitu Bahebelu kukosa mu lumanamo lwibamanyikilenga Bayudea. Paulo watundaikile Bahebelu balunda nanji ba mu lwitabilo amba komainga ‘mufike ne ku bukulumpe.’—Hebe. 6:1.
Lwitabilo lwa mwina Kilishitu lwanema byepi? Paulo wanembele’mba: “Pabula lwitabilo kechi kyakonsheka kumutokesha [Lesa] pa muchima ne.” Watundaikile Bahebelu amba: “Tunyeme kapela na mukoyo, konka ko betutongwela,” kuba bino monka mu lwitabilo.—Hebe. 11:6; 12:1.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
2:14, 15—Nanchi Satana byo aji “na bulume bwa lufu” kimwesha kuba’mba wakonsha kulengela muntu yense kufwa nyi? Kechi wakonsha ne. Bino kufuma kimye kyo atatwile byubilo byanji byatama mu Edena, bubela bwanji bwaleta lufu mambo Adama walengele mambo kabiji wakumbenye bundengamambo ne lufu ku kisemi kya bantu. (Loma 5:12) Kabiji aba bonse ba panopantanda boba kyaswa muchima wa Satana bayanjisha bantu ba Lesa kufikatu ne ku lufu, byonka byo baubile kwi Yesu. Bino kino kechi kilumbulula’mba Satana uji na bulume bwa kwipaya muntu yense ye akeba ne. Umvwe bino byo byo kiji, inge wapwishishetu kala kwipaya bapopweshi bonse ba Yehoba. Yehoba uzhikijila jibumba ja bantu banji kabiji kechi waswisha Satana kwibavizha ne. Nangwa kya kuba Yehoba uswisha bamo mwi atweba kufwa na mambo a kulukukañana kwa kwa Satana, twakonsha kuketekela mwi Lesa amba ukafumyapo malwa onse etufikila.
4:9-11—Tutwela byepi “mwakukokolokela [mwa Lesa]”? Byo apwishishe kulenga bintu bya panopantanda pa moba atanu na jimo watwelele mwa kukokolokela mwanji, ne kuketekela amba nkebelo yanji ku ntanda ne bantu ikafikizhiwa. (Nte. 1:28; 2:2, 3) Tutwela “monka mwakukokolokela” byo tuchinuzhuka kwingila mingilo ya kwitokesha atweba bene, bino twitabila mu lunengezho lwa Lesa lwa lupulukilo lwetu. Umvwe saka tumwesha lwitabilo mwi Yehoba ne kukokela mwananji mu kifulo kya kulonda bintu bya ku mubiji, tukokoloka ne kupeshiwa moba onse.—Mat. 11:28-30.
9:16—Ñanyi ‘walayañene’ lulayañano lupya? Yehoba ye Mwina lulayañano lupya, bino Yesu ye ‘walayañene.’ Yesu ye Ñambi wa lulayañano, kabiji kupichila mu lufu lwanji wapaine kitapisho kyafwainwe lulayañano.—Luka 22:20; Hebe. 9:15.
11:10, 13-16—“Muzhi” ka wapembelejilenga Abalahama? Uno kechi wajinga muzhi mwine ne, wajinga wa kifwanyikizho. Abalahama wapembelejilenga “Yelusalema wa mwiulu,” walengwa na Yesu Kilishitu ne ba 144,000 bakalamanga pamo ne aye. Kabiji bano bakalama ba mwiulu bebatela’mba “muzhi wazhila, Yelusalema mupya.” (Hebe. 12:22; Lum. 14:1; 21:2) Abalahama watengejilenga bwikalo bwa kulutwe, kimye kikalamanga Bufumu bwa Lesa.
12:2—Ñanyi “lusekelo lwamutujilwe [Yesu] kulutwe” lo ‘akosejilemo mu kumanama pa kichi kya lumanamo’? Ke lusekelo lwa kumona kyafumamo mu mwingilo wanji, wavwangamo kuzhijikwa kwa jizhina ja Yehoba, kutumbijika bumfumu bwa Lesa, ne kukuula bantu ku lufu kupichila mu kupana bumi bwanji ke kitapisho. Kabiji Yesu watengejilenga mfweto ya kwikala ke mfumu ne kwikala ke Ñanga Mukatampe kuba’mba bantu bamwenemo.
13:20—Mambo ka lulayañano lupya kyo lwaambiwapo kwikala “lwa myaka”? Ke na mambo a bishinka bisatu: (1) Kechi lukapingizhiwapo ne, (2) mufuma bintu bya myaka, ne (3) ‘mikooko ikwabo’ ikatwajijila na kumwenamo mu lulayañano lupya panyuma ya Amagedonyi.—Yoa. 10:16.
Lufunjisho Kotuji:
5:14. Twafwainwa kufundanga Mambo a Lesa, Baibolo, ne kwingijisha byo tufundamo. Kafwako jishinda jikwabo jo twakonsha kwikelamo ‘na maana alumbuluka a kupima ne kuyuka byawama ne byatama.’—1Ko. 2:10.
6:17-19. Kwikala na luketekelo lwakosa mu milaye ya Lesa ne luchipo lwanji kwitukwasha kutwajijila kwenda mu jishinda ja bukine kwakubula kusendukamo.
12:3, 4. Mu kifulo kya “kukoka ne kupungila mu michima yetu’ na mambo a meseko ne lumanamo byo twakonsha kupitamo, tukomenga ne kuwamishako mashinda a kuchinchikilamo meseko. Twafwainwa kwibikangako kukana kya “kumona ne mashi,” ko kuba’mba kufikatu ne ku lufu.—Hebe. 10:36-39.
12:13-15. Kechi twafwainwa kuswisha “muzhazhi wa bululu,” nangwa muntu uji yense mu kipwilo ukeba bilubo mu bintu byo byubiwa mu kipwilo, kwitulengela kubula ‘kuba mashinda alamba, a maulu etu’ ne.
12:26-28. ‘Bintu byalengelwe’ ku maboko abula a Lesa, ko kuba’mba byonse bya mu buno bwikalo, kuvwangako ne “jiulu” jatama, bakebitenkenya ne kwibyonauna. Kino byo kikobiwa, “bintu bibula kutenkena,” ko kuba’mba Bufumu ne bebutundaika, byo byonkatu bikekala kikupu. Kyanema bingi kuba’mba tusapwilenga na mukoyo Bufumu ne kwikela mwayila mafunde abo.
13:7, 17. Kulama uno mukambizho wa kukokela ne kunekenena bakulumpe mu kipwilo kwitukwasha kumwesha muchima wa kukwatankana.
[Tubyambo twa mushi]
a Monai Kyamba kya Usopa, kya November 1, 2007, mapeja 18-19.