Bantu Batanga Magazini Etu Bepuzha’mba
Nanchi Bakamonyi Ba Kwa Yehoba Banemeka Lulayañano Lwa Kala Nyi?
Bakamonyi ba kwa Yehoba baitabila’mba Baibolo Mambo a Lesa. Kabiji banemeka bingi Lulayañano lwa Kala ne Lulayañano Lupya mambo lubaji lwa Baibolo lwanema bingi. Nangwa byonkabyo, bakebesha bingi kwingijisha mazhina ene a mu “Binembelo bya Kihebelu” ne “Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki,” mambo bayuka’mba Kihebelu ne Kingiliki yo milaka ine yo baingijishe patanshitu kunembelamo Lulayañano lwa Kala ne Lulayañano Lupya.
Ku lubaji lukwabo, bamo betela’mba bena Kilishitu kechi banemeka kya kine Lulayañano lwa Kala ne. Bamba’mba lumwesha Lesa wakanama watundaikanga makondo, bumbanzhi kabiji ne byubilotu bikwabo byatama bibula kubiwapo na Lesa uji na butemwe bubula kupwa, wa byubilo byawama waambiwapo mu Lulayañano Lupya. Nangwa balanguluka’mba, byo kiji kuba’mba Lulayañano lwa Kala lwaamba bingi pa bupopweshi bwa Bayudea, kechi lwafwainwa bena Kilishitu ne. Pano bino, kwesakana na mukambizho wa Lesa uji mu Mpitulukilo ya mu mizhilo 12:32 waamba pa kubula kunungako nangwa kwangatako ku mambo anji, nanchi bino byo bishinka bikatampe byakonsha kulengela bantu kukana kwingijisha mabuku akila pa kichika mu kuvula a mu Baibolo nyi?
Pa kimye kimo mu 50 C.E. mwina Kilishitu aye mutumwa Paulo byo ayile na kufwakesha bangikazhi ba mu Tesalonika, ne ba mu Ntanda ya Bangiliki, “waipuzhañenenga nabo mu binembelo, kasa ebilumbulula ne kwibabula’mba, mo mo kyafwainwe Kilishitu kumanama, ne kusanguka mu bafu.” (Byubilo 17:1-3) Bamo bamutelekelenga baishile kwikala bena Kilishitu, kabiji palutwe Paulo wakambizhe bano amba: “Byo mwatambwile mambo o mwaumvwine kuji atweba, o mambo a Lesa, mwiatambwile kechi nobe mambo a bantu ne, poso byonka byo aji kine, mambo a Lesa.” (1 Tesalonika 2:13) Pa kimye kyo afwakeshe, pa mabuku onse 27 a mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki, kyamweka Mambo awama a kwa Mateo o onkatu akinembelwe pa kyokya kimye. Onkao mambo, “Binembelo” byaingijishe Paulo kasa ebilumbulula “ne kwibabula,” byafwainwa byajinga byambo byafuminenga mu Binembelo bya Kihebelu.
Kwambatu kine, banembi ba Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki baingijishe byambo bine bya mu Binembelo bya Kihebelu byafika ku bimye nobe 320 kabiji ne bikwabotu bipashako pepi na bimye nobe 890. Mambo ka? “Mambo byonse byanembelwe kala byanembejilwe kufunda kwetu, amba, monka mu butekanye ne mu bukwasho bwa binembelo twikale na luketekelo.” (Loma 15:4) Kino kimweshatu patoka’mba aba banemeka Baibolo yense lelo jino bamwenamo bingi mu kuba bino.
Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki byaikajikwa na kitendekesho kya Binembelo bya Kihebelu, ke byambo byawama byanungwako ku Mambo a Lesa na mambo a kusololwa pachepache kwa nkebelo ya Lesa. Kechi bilengela kubwezha panshi buneme bwa Binembelo bya Kihebelu ne. Shayuka umo wa bya bupopweshi, aye Herbert H. Farmer wa pa sukulu wa Cambridge University, waambile’mba, Mambo awama “kafwako wakonsha kwiomvwa kwa kubula kuyuka bintu byaubiwe ku bantu bajinga mu Lulayañano lwa mizhilo, byanembejilwe jimo mu Lulayañano lwa Kala ne.”
Mambo a Lesa kechi afwainwa kupimpulwa ne. Nangwa byonkabyo, “jishinda ja baoloka jauba nobe kyeya kya kumakya, kyenda kisama ne kusamisha, kufika ne pa kushinkimana juba.” (Byambo bya Mana 4:18) Kupichila mu kunungako Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki ku mutanchi wa mabuku aitabizhiwa a mu Baibolo, Lesa wasamishepo kyeya pa kufika kwa nkebelo yanji kwa kubula kupelula buneme bwa Binembelo bya Kihebelu. Mambo, byonse ke lubaji lwa “byambo bya Nkambo bikelwa myaka.”—1 Petelo 1:24, 25.