BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w09 6/15 pp. 16-20
  • ‘Iambilainga Bya Bukine Anwe Bene Na Bene’

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • ‘Iambilainga Bya Bukine Anwe Bene Na Bene’
  • Kyamba kya Usopa—2009
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Nanchi Bakwetu bo Bañanyi?
  • Ambainga Bukine mu Bintu bya Kisemi
  • Ambainga Bukine mu Bintu bya Kipwilo
  • Ambainga Bukine mu bya Busulu
  • Ambainga Bukine ku ba mu Kafulumende
  • Mapesho aji mu Kwikala Bakishinka
  • Ikalai Bakulonda Lesa wa Bukine
    Kyamba kya Usopa—2003
  • Yehoba, Lesa wa Bukine
    Kyamba kya Usopa—2003
  • Saka Mwamba bya Kine
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2018
  • “Nkendanga mu Bukine Bwenu”
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2018
Monai Bikwabo
Kyamba kya Usopa—2009
w09 6/15 pp. 16-20

‘Iambilainga Bya Bukine Anwe Bene Na Bene’

‘[Pano byo mwataya] bubela, iambilainga bya bukine anwe bene na bene.’—EFI. 4:25.

1, 2. Bantu bavula bamona byepi bukine?

PA MYAKA yavula yapitapo bantu besambapo bingi pa kukeba kuyuka bukine. Mu myaka yapitapo kitota kya butanu na bumo B.C.E., Mungiliki umo wanembanga nyimbo, aye Alcaeus waambile’mba: “Mu waini muji bukine.” Kino kyalumbulwilenga’mba bukine buyukanyikwatu inge muntu watoma malwa avula mambo kyo kimye kyo amba byambo byavula. Ndamakyalo wa bena Loma wajingako mu myaka kitota kitanshi aye Pontiusa Pilato naye kechi wayukile bulongo bukine ne, byo aipwizhe Yesu amba: “Nanchi bukine bo buka?”—Yoa. 18:38.

2 Ne lelo jino kuji milanguluko yavula bingi yaamba pa bukine. Bantu bavula bamba’mba kyambo kya “bukine” kyatala mwavula bingi, nangwa’mba bukine bwapusana monka mwavujila bantu. Bamo bambatu bukine inge bamona’mba kechi bajipo na mambo ne, nangwa inge bakeba kupwishishamo lukatazho. Buku umo waamba’mba: “Bukishinka bwakonsha kuwama bingi, pano kechi bwingila inge kya kuba muntu uji mu kizumba kya kupuluka nangwa kufwa ne. Bantu bamona’mba kijitu bulongo kubepa pa kuba’mba bekale na bumi.” (The Importance of Lying)

3. Mambo ka Yesu o aikejile wawama kulondela pa kwamba bukine?

3 Pano bino baana ba bwanga ba kwa Kilishitu kechi byo byo baji ne. Yesu kechi wamonanga bukine byonka bibumonanga batemwamaana ne. Aye waambanga bukine kimye kyonse. Ne balwanyi banji baambile’mba: “Mufunjishi, twayuka namba anweba mwi wa kine, kabiji mufunjishatu jishinda ja Lesa mu bukine.” (Mat. 22:16) Ne lelo jino, bena Kilishitu bakine balondela byajinga Yesu. Kechi bakankazhama kwamba bukine ne. Betaba na muchima yense byaambile mutumwa Paulo wajimwine bakwabo ba mu lwitabilo amba: ‘Pano byo mwataya bubela, iambilainga bya bukine anwe bene na bene.’ (Efi. 4:25) Twayai twisambe pa mbaji isatu iji mu byambo byaambile Paulo. Lutanshi, nanchi bakwetu bo bañanyi? Lwa bubiji, kwamba bukine ko ku ka? Ne lwa busatu, twakonsha kwingijisha byepi kino mu bwikalo bwetu bwa pa juba pa juba?

Nanchi Bakwetu bo Bañanyi?

4. Kupusanako na byajinga bantangi ba Bayudea mu myaka kitota kitanshi, Yesu aye wamwesheshe milanguluko ya Yehoba kuba’mba bakwetu bo bañanyi?

4 Mu myaka kitota kitanshi C.E., bantangi bamo ba Bayudea bafunjishenga amba Bayudea bakwabo nangwa’mba balunda nabo bo bonkatu bo bafwainwe kutela’mba “bakwabo.” Nangwa byonkabyo, Yesu wamwesheshe bulongo byubilo bya Shanji ne mo amwena bintu. (Yoa. 14:9) Waambijile baana banji ba bwanga amba, Lesa kechi utumbijikapo mutundu umo nangwa kyalo kimo kukila kikwabo ne. (Yoa. 4:5-26) Kabiji Yehoba kupichila mu mupashi wanji wazhila wasolwele kwi mutumwa Petelo amba: “Lesa kechi utala ku bilungi bya bantu ne: pakuba ne mu mikoka yonse ya bantu, aye wamwakamwa, ne kuba byaoloka, ye waitabilwa kwi aye.” (Byu. 10:28, 34, 35) Onkao mambo, twafwainwa kumonanga bantu bonse amba bakwetu, kutemwa ne boba baji nobe balwanyi.—Mat. 5:43-45.

5. Kwamba bukine na bakwetu kulumbulula ka?

5 Pano Paulo walumbulwile ka byo aambile’mba twafwainwa kwambanga bukine ku bakwetu? Kwamba bukine kwavwangamo kwibula byambo bya kine, kwa kubula kubepa. Bena Kilishitu bakine kechi bakasankanya byambo nangwa kubepa pa kuba’mba basendule bakwabo ne. ‘Bashikwa byatama’ ne ‘kukakachila byawama.’ (Loma 12:9) Ne atweba byo tukeba kwikala nobe “Lesa wa bukine,” twafwainwa kwesekesha na ngovu kwikala bakishinka mu byonse byo tuba ne kwamba. (Sala. 15:1, 2; 31:5) Umvwe twasala bulongo byambo bya kwamba, twakonsha kupwisha bulongo makatazho inge betulengesha bumvu nangwa bintu byatama bitumwekela.—Tangai Kolose 3:9, 10.

6, 7. (a) Nanchi kwikala bakishinka kulumbulula amba twafwainwa kwambangatu bishinka byonse kolololo ku yense witwipuzha nyi? Lumbululai. (b) Bañanyi bo twafwainwa kuketekela ne kwibabula bukine?

6 Nanchi kwamba bukine ku bakwetu kulumbulula’mba twafwainwa kwambangatu byonse byo twayuka kolololo ku yense witwipuzha nyi? Ine kechi ibyo ne. Byo ajinga panopantanda, Yesu wamwesheshe’mba bantu bamo kechi bakebewa kwibakumbula mu kushinkamika nangwa kwibabula byambo bimo ne. Kimye bantangi bakamfutumfutu ba bupopweshi kyo bamwipwizhe pa mambo a bulume nangwa lūsa lo aubijilengamo bimwesho ne bya kukumya, Yesu waambile’mba: “Amiwa nsakwimwipuzha anweba kintu kimo, mumbule, ne amiwa nsakwimubula lūsa lo ngubila bino bintu.” Banembeshi ne banabalume bakulumpe byo bakankazhaminenga kukumbula, Yesu waambile’mba: “Ne amiwa nanchi kechi nemubule lūsa lo ngubila bino bintu ne.” (Mako 11:27-33) Kechi wakebele kukumbula bobwa bwipuzho ne, mambo bajinga na byubilo byatama ne kubula bukishinka. (Mat. 12:10-13; 23:27, 28) Ne lelo jino, bantu ba Yehoba bafwainwa kujimuka na boba basenduka mu lwitabilo ne bantu bakwabo batama bengijisha bujimuku nangwa kwibatwala mungi kuba’mba bamwenemo bene bya lunkanankana.—Mat. 10:16; Efi. 4:14.

7 Paulo naye wamwesheshe’mba bantu bamo kechi kyakonsheka kwibabula byambo byonse ne. Waambile’mba aba batemwa “kwibika mu mambo a bakwabo,” “bamba bintu byabula kufwainwa kwamba.” (1 Timo. 5:13) Ee, aba batemwa kwamba pa bintu bya bakwabo nangwa aba bakonsha kubula kuketekelwa kulama bintu bya bufyamfya bakonsha kutana’mba bakwabo kechi bebabula bintu bimo ne. Kyawama bingi kumvwina lujimuno lwa kwa Paulo lwa kuba’mba: “Muteshe michima kwikala mu mutende ne kuba mingilo yenu anwe bene.” (1 Tesa. 4:11) Nangwa byonkabyo, kimo kimye bakulumpe mu kipwilo bakonsha kwipuzhako mepuzho amo alamata muntu pa kuba’mba bengile bulongo mingilo yabo. Umvwe kyaikala bino, twafwainwa kukwatankena nabo pamo ne kwamba bukine.—1 Pe. 5:2.

Ambainga Bukine mu Bintu bya Kisemi

8. Kwamba bukine kukwasha byepi bisemi kwikala byakwatankana?

8 Javula tulamachila bingi ku bisemi byetu. Pa kuba’mba tukoseshe ino mfungwa, kyanema bingi kuba’mba twambenga bukine atwe bene na bene. Makatazho avula ne kubula kukwatankana bulongo mu ñambilo byakonsha kukepanako nangwa kupwatu inge twakasuluka, kwamba kishinka, ne kwiubila lusa kimye kyo tubena kwisamba. Kya kumwenako, umvwe twapusa, abya tukankazhama kubula mukwetu wa mu masongola, baana betu, nangwa balongo betu bakwabo ba kipikipi amba twalubankanya nyi? Inge twalomba lulekelo lwa mambo kufuma panshi ya muchima kitukwasha kwikala ba mutende ne kukwatankana mu kisemi.—Tangai 1 Petelo 3:8-10.

9. Mambo ka kwamba bukine kyo kwapusena na kuba bitala?

9 Kwamba bukine kechi kulumbulula amba twafwainwa kuba bitala ne. Kwikala na bitala kulengelatu bantu kubula kumvwa byo tubena kwamba. Paulo waambile’mba: “Bululu bonse, ne bukaji, ne kubukabukaji, ne kubwazanga, ne mwenga, ne lupato lonse mwibifumye mo muji: kabiji kasa mwiubila lusa anwe bene na bene, mwikale ba michima yanekena, ne kwilekela mambo anwe bene na bene, byonka byo emulekejile mambo aye Lesa mwi Kilishitu.” (Efi. 4:31, 32) Inge twasala byambo byawama kwamba, byambo byetu bebyumvwa, kabiji tunemeka ne boba bo tubena kwisamba nabo.—Mat. 23:12.

Ambainga Bukine mu Bintu bya Kipwilo

10. Bakulumpe mu kipwilo ba bwina Kilishitu bafundako ka kwi Yesu wajinga wa kumwenako wawama mu kwamba bukine?

10 Yesu waambanga na baana banji ba bwanga mu jishinda japela kumvwa kabiji ja bukine. Wapananga lujimuno mu butemwe, pano bino kechi wachinanga kwamba bukine mu kukebatu kutokesha ku muchima bantu bamutelekelenga ne. (Yoa. 15:9-12) Kya kumwenako, batumwa banji byo bepachikilenga bene na bene pa mambo a wajinga mukulumpe mwi abo, Yesu wibakwashishe mu meso anteka kuba’mba bafwainwe kwipelula. (Mako 9:33-37; Luka 9:46-48; 22:24-27; Yoa. 13:14) Popamotu, bakulumpe mu kipwilo ba bwina Kilishitu nabo boba bintu mu bololoke bino kwa kubula kubila bunkambo mikooko ya Lesa. (Mako 10:42-44) Balondela Kilishitu kupichila mu ‘kwiubila lusa bene na bene’ ne ‘kwikala ba michima yanekena,’ mu byo boba na bakwabo.

11. Kutemwa balongo betu kwafwainwa kwitulengela kwingijisha byepi lujimi wetu?

11 Umvwe saka twamba na kukasuluka ku balongo betu, bino kwa kubula kukizhamo, kitulengela kwamba biji ku muchima kwa kubula kwibazhingijisha. Ee kine, kechi tukeba lujimi wetu kwikala “pamo nobe mpemuna yatwa,” ya kukozhezhako bakwetu na byambo byatama ne. (Sala. 52:2; Mana. 12:18) Kutemwa balongo ko kwitulengela ‘kulama lujimi wetu ku bubi, ne kyakanwa kyetu ku byambo bya bujimbijimbi.’ (Sala. 34:13) Mu jino jishinda, tutumbijika Lesa ne kukwatankana mu kipwilo.

12. Bubela bwa mutundu ka bukebewa muntu kumulengela kavoto ka mambo? Lumbululai.

12 Bakulumpe mu kipwilo bengila bingi na ngovu kuzhikijila kipwilo ku boba bababañana. (Tangai Yakoba 3:14-16.) Kubabañana ke kwamba byambo byakonsha kukozha muntu; nkebelo ya bino byambo ke kumanamika muntu nangwa kumulefula. Kwavwangamo byavula kechi kwambatu byambo byakonsha kutwala muntu mungi nangwa kunungapo bubela ne. Kya kine kuba’mba, bubela bonse bwatama, pano bino kechi ñambilo yonse yabula bukishinka yakonsha kulengela muntu kwikala mu kavoto ka mambo ne. Onkao mambo, bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kumona mwakubila, kwikala bakoka muchima, ne kupima bintu kimye kyo babena kumona inge muntu waamba byambo bya bubela waubilamotu kya luputu, kabiji wababañana kya kuba waikala mu kavoto ka mambo. Inyi kyawama kumujimunakotu mu Binembelo kwapwa?

Ambainga Bukine mu bya Busulu

13, 14. (a) Bantu bamo bakankalwa byepi kwikala bakishinka ku bakulumpe babo ba nkito? (b) Buwame ka bwakonsha kufuma mu kwikala bakishinka ne kwamba bukine pa nkito?

13 Tubena kwikala mu kimye muji bantu bavula babula bukishinka, onkao mambo kyakonsha kushupa bingi kwikala bakishinka ku bakulumpe ba nkito. Bantu bavula babepa bingi pa kutwela nkito. Kya kumwenako, bakonsha kubepa pa mambo a sukulu ye bafunda ne mingilo yo bayuka pa kuba’mba bakatwele nkito yawama nangwa ya kufola muzema wa mali. Kabiji bamingilo bakwabo bamwesha nobe babena kwingila, pano bino saka babena kubatu bintu byabo, nangwa kya kuba kampanyi kechi uswisha bino ne. Bakonsha kuba ke batange bintu byabula kukwatankana na nkito yo bengila, kutumatuma mafoni, kwitumina tubyambo pa kafoni ka mu lupi ne pa kompyuta, nangwa kutaya kimye pa Intaneti.

14 Bena Kilishitu bakine bayuka’mba kwikala bakishinka ne kwamba bukine kechi kintu kyo bafwainwa kwifuukwila abo bene ne. (Tangai Byambo bya Mana 6:16-19.) Paulo waambile’mba: “Tusaka kuba bulongotu mu bintu byonse.” (Hebe. 13:18) Onkao mambo, bena Kilishitu bengila mingilo ya bakulumpe babo ba nkito kwesakana na malipilo a jojo juba. (Efi. 6:5-8) Kwingila na ngovu kwakonsha ne kuleta lutotelo kwi Shetu wa mwiulu. (1 Pe. 2:12) Kya kumwenako, mukulumpe wa nkito umo wa kwa Roberto mu Spain wamutakaikile bingi pa kwikala wakishinka ne kuta muchima ku nkito. Na mambo a bukishinka bwa kwa Roberto, kampanyi watwezhezhe Bakamonyi bakwabo. Bano nabo bajinga ba mingilo bawama bingi. Mu kuya kwa myaka, Roberto wakebejile nkito balongo babatizwa 23 ne bafunjilenga Baibolo banga batanu na basatu!

15. Mwina Kilishitu ubena kuba busulu wafwainwa kumwesha byepi amba wamba bukine?

15 Inge twiingijila atwe bene, abya twi bakishinka mu byonse bya busulu byo tuba nyi, inyi kimo kimye tukankalwa kwamba bukine ku bakwetu? Mwina Kilishitu ubena kuba busulu kechi wafwainwa kubepa mitengo ya bintu byo abena kupotesha nangwa mingilo yo abena kwingila kuba’mba apoteshe bintu bukiji ne; kabiji kechi wafwainwa kupana nangwa kutambula mazhikakanwa ne. Tukeba kubila bakwetu byawama byonkatu byo tukeba ne atweba kwitubila.—Mana. 11:1; Luka 6:31.

Ambainga Bukine ku ba mu Kafulumende

16. Bena Kilishitu bapana ka (a) ku kafulumende? (b) kwi Yehoba?

16 Yesu waambile’mba: “Lubulai kwi Kesala [bintu] bya kwa Kesala; ne kwi Lesa [bintu] bya kwa Lesa.” (Mat. 22:21) Ñanyi “bintu” bya kwa Kesala nangwa’mba bya kafulumende byo tuji nabyo? Yesu byo aambile bino byambo, mutwe ye baambilengapo wajinga wa misonko. Onkao mambo, pa kuba’mba bekale na jiwi ja mu muchima jatoka to, bena Kilishitu balondela mizhilo ya kyalo, kuvwangakotu ne yoya yaamba pa kusonkela misonko. (Loma 13:5, 6) Bino twayuka’mba Yehoba ye Nkambo Mwine, Lesa yenka wa kine, ye twatemwa na muchima, mweo, maana ne bulume bwetu bonse. (Mako 12:30; Lum. 4:11) Onkao mambo, tunekenena Yehoba Lesa kwa kubula kushako ne.—Tangai Salamo 86:11, 12.

17. Bantu ba kwa Yehoba bamona byepi bukwasho bupanwa ku bantu?

17 Byalo byavula bingila mingilo ikwasha boba bakajilwa ku mubiji. Kafwako kyatama mwina Kilishitu kutambula buno bukwasho ne, kikulutu wafikilamo kwibutambula. Kwamba bukine ku bakwetu kilumbulula kubula kubepa nangwa kwamba byambo bya bubela ku kafulumende pa kuba’mba utambule bukwasho.

Mapesho aji mu Kwikala Bakishinka

18-20. Mapesho ka aji mu kwikala bakishinka ku bakwetu?

18 Mu kwikala bakishinka muji mapesho avula bingi. Twikala na jiwi ja mu muchima jatoka to, jitulengela kwikala na milanguluko ne muchima wawama. (Mana. 14:30; Fili. 4:6, 7) Kwikala na jiwi ja mu muchima jatoka to kwanema bingi kwi Lesa. Kabiji inge twaikala bakishinka mu bintu byonse, kechi twikala na bijikila bya kwitusanzamo ku bantu ne.—1 Timo. 5:24.

19 Akimonai mapesho akwabo. Paulo waambile’mba: “Mu bintu byonse kasa twilumbulula byo tuji ba mingilo ya Lesa, . . . mu mambo a bukine.” (2 Ko. 6:4, 7) Ne yewa Kamonyi wa mu Britain byo byo aubile. Byo akebele kupotesha motoka ku muntu umo wakebelenga kumupota, waambile’mba uno motoka wawama bingi, wabwela watongola ne makatazho amo ajingako, kubikakotu ne oa abujilenga kumweka. Awa wakebelenga kupota byo aendesheshe motoka amba omvwe byo aji, waipwizhe mulongo inge kya kuba wajinga Kamonyi wa kwa Yehoba. Mambo ka o afikenejile kwamba bino? Uno muntu wamwene bukishinka bwa uno mulongo ne mwekelo yanji yawama. Misambo yabo yalengejile mulongo kumusapwila bulongo uno muntu.

20 Nanchi ne atweba tuleta lutotelo kwi Mulenga wetu kupichila mu kwikala bakishinka ne kumwesha bukine nyi? Paulo waambile’mba: “Twakana bintu byafyamika bya bumvu, kechi twenda mu bujimuku ne.” (2 Ko. 4:2) Onkao mambo, twayai twingilenga papelela bulume bwetu kwamba bukine ku bakwetu. Umvwe ke tube bino, tukaleta lukumo kwi Shetu wa mwiulu ne ku bantu banji.

Musakukumbula’mba Ka?

• Nanchi bakwetu bo bañanyi?

• Kwamba bukine ku bakwetu kilumbulula ka?

• Kwikala bakishinka kuleta byepi lukumo kwi Lesa?

• Mfweto ka iji mu kwikala bakishinka?

[Kipikichala pa peja 17]

Nanchi mwitaba inge mwatamisha mu tubintu tucheche nyi?

[Kipikichala pa peja 18]

Abya mwamba bukine inge mubena kukeba kutwela nkito nyi?

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu