Ikalai Bakulonda Lesa wa Bukine
‘Ikalai ba kulonda Lesa, byafwainwa baana bo atemwa.’—EFISESA 5:1.
1. Bamo pa bukine baketekelapo’mba ka, kabiji mambo ka ndangulukilo yabo kyo yatamina?
“NANCHI bukine bo buka?” (Yoano 18:38) Jino jipuzho jaipwizhe Pontiusa Pilato myaka nobe 2,000 yapitapo na mulanguluko wa kukeba kutana kilubo, jilumbulula’mba bukine bwashupa bingi kwibulondalonda. Bavula lelo jino bakonsha kwitaba kino. Bukine bwalengululwa bingi. Apo kampe mwaumvwapo kala ñambilo yakuba’mba muntu yense wafwainwa kwifuukwila mwine kyo alanguluka’mba kyo kyakine. Kabiji kampe mwaumvwapo ne kala’mba kafwako bukine bwine ne, nangwa’mba bukine bwendatu na kwalauka alauka. Ndangulukilo ya uno mutundu yatama. Kine kintu bantu kyo bapesela bya kupesapesa ne kufunda ke kukeba kuyuka bishinka, ne bukine bwa ino ntanda yo tujimo. Bukine kechi ndangulukilotu ya mwine muntu mo alangulukila ne. Kyakumwenako, kyakonsha kwikala kine nangwa bubela kwamba’mba mweo wa muntu ufwa nangwa’mba kechi ufwa ne. Kana Satana koaji nyi, inyi kana ufwako. Kana kuji nkebelo ya bumi nyi nangwa kafwako. Mu byonse bye, mujitu mukumbu umo wakine. Mikumbu yonse ibiji kuba ya ikala yakine ne, mujitu umo wakine kabiji mukwabo wa bubela.
2. Mu ñanyi mashinda Yehoba mo aikela Lesa wa bukine, kabiji mepuzho ka asa kwisambiwapo?
2 Mu mutwe wafumako, twafunjile’mba Yehoba ye Lesa wa bukine. Wayuka bukine mu bintu byonse. Kupusenshatu na mulwanyi wanji wa bujimbijimbi aye Satana Diabola, Yehoba wa bukine kimye kyonse. Kabiji Yehoba usolola bukine ku bantu. Mutumwa Paulo wakambizhe bena Kilishitu bakwabo amba: ‘Ikalai ba kulonda Lesa, byafwainwa baana bo atemwa.’ (Efisesa 5:1) Byotuji Bakamonyi bakwa Yehoba, twakonsha kumulondela byepi mu ñambilo ne kwikela mwayila bukine? Mambo ka o kyanemena kuba byobyo? Kabiji luketekelo ka lotuji nalo lwa kuba’mba Yehoba ukeba boba bekala bwikalo bwa bukine? Twayai tumone.
3, 4. Nga mutumwa Paulo ne Petelo balondolwele byepi bikobiwa mu ano ‘moba apelako’?
3 Tubena kwikala mu kimye kibavule mafunjisho a bubela mu bupopweshi. Byonka byaambijile jimo mutumwa Paulo watangijiwe na mupashi wa Lesa, bantu bavula mu ano ‘moba apelako’ bajitu na kipashañano kya munema wa kunemeka Lesa bino bulume bwa uno munema bebukana. Bamo bakana bukine, baji na “michima yauluñana.” Kabiji ‘bantu batama ne ba bujimbijimbi bayatu na kutaminako sa bajimbaika ne kujimbaikwa.’ Nangwa kyakuba bantu ba uno mutundu babena kubatu monka bafunjila, kechi ‘bakonsha kuyuka bulongo bya bukine’ nangwa pachechetu ne.—2 Timoti 3:1, 5, 7, 8, 13.
4 Mutumwa Petelo naye watangijilwe na mupashi kunemba pa mambo a moba apelako. Monka moaawijile, bantu kechi bakanatu bukine bonka ne, bino boba ne mwenga Mambo a Lesa ku boba bashimuna bukine bwanembwamo. “Kwesakana na ndangulukilo yabo,” (NW) bantu bamwenga ba uno mutundu basula kishinka kya kuba’mba ntanda ya mu moba a kwa Nowa yalobele mu mema, kabiji ya ikala ke kyakumwenako kya juba ja kije jibena kwiya. Bintu byobalanguluka’mba byakine, bikebaletela malwa umvwe kimye kya Lesa kyaiya kyo akonawinamo bantu babula kumwakamwa.—2 Petelo 3:3-7.
Bakalume ba Yehoba Bayuka Bukine
5. Kwesakana na ngauzhi Danyela, kika kyaubiwa mu kino “kimye kya ku mpelo,” kabiji buno bungauzhi bwafikizhiwa byepi?
5 Mu kulondolola bikamweka “kimye kya ku mpelo,” ngauzhi Danyela waambijile jimo kintu kyapusanako kikekala na bantu ba Lesa. Kino kintu ke kubwezhiwa kwa bukine bwa bupopweshi. Wanembele’mba: ‘Bavula bakapitañananga kuku ne kuku, ne maana a kuyuka bintu akayanga na kunanuka.’ (Danyela 12:4) Bantu ba Yehoba kechi bavulañana nangwa kupofulwa na Mujimbijimbi mukatampe ne. Byo batalatala mu Baibolo, babafike pa kufunda maana a bukine. Mu myaka kitota kitanshi, Yesu wafunjishe baana banji ba bwanga. ‘Wibashinkwile michima yabo ya maana amba, bomvwishe binembelo.’ (Luka 24:45) Yehoba byobyo auba ne mu ano moba etu a lelo. Kupichila mu Byambo byanji, mupashi wanji, ne jibumba janji, wakwasha bantu pepi nobe 6 milyonyi mwaya ntanda yonse kuyuka bukine boayuka aye mwine.
6. Ñanyi bukine bwa mu Baibolo bo bayuka bantu ba Lesa?
6 Atweba bantu ba Lesa, twayuka bintu byavula bingi byo twafwainwe kubula ne kuyukatu ne. Twayuka mikumbu ya mepuzho avula azhokolosha bongo bwa bantu ba maana ba ino ntanda pa myaka yavula. Kyakumwenako, twayuka ene mambo o kwaikela buyanji, kilengela bantu kufwa, ne ene mambo bantu o babujila kutana mutende ne buumo bwa ntanda yonse. Kabiji twapewa ne kimwesho kya bikekala kimye kya kulutwe—Bufumu bwa Lesa, ntanda ya paladisa, ne bumi bwalumbuluka bwa myaka ne myaka. Twayuka Yehoba, Mwine Wakila. Twafunda bumuntu bwanji bwawama byobuji pamo ne kyotwafwainwa kuba pakuba’mba tutambule mapesho koaji. Kuyuka bukine kwitukwasha kuchinuzhuka bintu bya bubela. Kulondela bukine kwitulengela kubula kuba bintu byatutu mubula kufuma kintu nangwa kimo ne, kabiji kwitukwasha kumwenamo mfweto mu bwikalo, ne kwitupa luketekelo lwawama lwa kimye kya kulutwe.
7. Ba ñanyi bomvwa bukine bwa mu Baibolo, kabiji ba ñanyi babula kwibumvwa?
7 Nanchi mwibumvwa bukine bwa mu Baibolo nyi? Umvwe mwibumvwa, kine mwatokwa bingi. Umvwe nembi wanemba buku, javula umunembela mu jishinda ja kuba’mba bantu bamo bakomvwenga pa kutanga yewo buku. Mabuku amo anembelwa bantu bafunda, amo anembelwa banyike, kabiji akwabo nao anembelwa bantu ba mingilo imo. Nangwa kyakuba bantu bonse bakonsha kwikala na Baibolo, yanembelwatu bantu bamo beyumvwa ne kwiitemwa. Yehoba wiinembejile bantu bepelula kabiji bakimote ba panopantanda. Bantu ba uno mutundu bakonsha kwiikwatakanya Baibolo, kechi mambo na mfunjilo yabo, kisho kyabo, ngikelo ya bwikalo bwabo, nangwa mutundu wabo ne. (1 Timoti 2:3, 4) Bino aba babula kwibukeba bukine bwa mu Baibolo kechi bebumvwa ne, kikale baji na maana a mutundu ka nangwa bafundatu byepi. Bantu betota, ne belundumika kechi bakonsha kukwatakanya bukine buji mu Byambo bya Lesa ne. (Mateo 13:11-15; Luka 10:21; Byubilo 13:48) Lesa yenkatu ye wakonsha kupana buku wa uno mutundu.
Bakalume ba Yehoba ba Bukine
8. Mambo ka Yesu aye mwine o ajinga bukine?
8 Byonka biji Yehoba, Bakamonyi banji bakishinka nabo ba bukine. Yesu Kilishitu Kamonyi mukatampe wa Yehoba wamwesheshe bukine mu bintu byoafunjishenga, ngikelo yo aikelangamo ne jishinda jo afwijilemo. Wasungile bukine bwa byambo ne milaye ya Lesa. Byonkabyo, Yesu aye mwine wajinga bukine, monka mo aambijile aye mwine.—Yoano 14:6; Lumwekesho 3:14; 19:10.
9. Binembelo byambapo’mba ka pa kwamba bukine?
9 Yesu ‘wayujile bupe ne bukine’ kabiji “bubela kechi bwajinga mu kanwa kanji ne.” (Yoano 1:14; Isaya 53:9) Bena Kilishitu bakine balondela byajinga Kilishitu kwikala bakine ku bakwabo. Paulo wajimwineko bakwabo baitabila’mba: ‘Iambilai bya bukine anwe bene na bene.’ (Efisesa 4:25) Patanshi, ngauzhi Zekaliya wanembele’mba: “Bonse mwiambile bya bukine anwe bene na bene.” (Zekaliya 8:16) Bena Kilishitu ba bukine mambo bakeba kutokesha Lesa pa muchima. Yehoba wa bukine kabiji wayuka ne bintu byatama byakonsha kufuma mu bubela. Onkao mambo ukeba bakalume banji kwamba bukine.
10. Mambo ka bantu o babepela, kabiji kwamba bubela kwatamina ka?
10 Bantu bavula bamona’mba kubepa jo jishinda ja kumwenamo bintu bimo byawama. Bantu babepa kukeba kuchina kukambulwa, kukeba kumwenamo bimo byawama, nangwa kukebatu’mba bakwabo bebatote. Bino kisela kya kubepa kyatama. Muntu wa bubela kechi utalwa bulongo kwi Lesa ne. (Lumwekesho 21:8, 27; 22:15) Umvwe twayukanyikwa’mba twi ba bukine, bakwetu baketekela bintu byotwamba; kabiji betuketekela ne kwituketekela. Bino umvwe betukwata bubela nangwa jimotu, bakwetu bakazhinaukanga bukine bwa kiji kyonse kyo tukamba jikwabo. Kishimpi kimo kya muno mu Africa kyaamba’mba: “Kwambatu jimo bubela konauna bukine bonse.” Kishimpi kikwabo kyaamba’mba: “Muntu wa bubela nangwa ambetu bukine bwa mutundu ka kuba bamwitabila ne.”
11. Mu ñanyi jishinda bukine mo bwabujila kwikala kwambatu bya kine?
11 Bukine kechi bulumbulula kwambatu bya kine ne. Jo jishinda ja bwikalo. Bulumbulula byo tuji. Kechi tubulatu bakwetu bukine mu byambo byo twamba ne, bino ne mu byotuba. Mutumwa Paulo waipwizhe’mba: “Obewa ufunjisha mukwenu, kechi wifunjisha obe mwine nenyi? obewa usapwila’mba, Muntu kechi ebe ne, obewa wibanyi? Obewa wamba’mba, Muntu kuba bukende ne, obewa wibubanyi?” (Loma 2:21, 22) Umvwe tukeba kufunjisha bakwetu bukine, twafwainwa kwikala ba bukine mu byubilo byetu byonse. Inge twayukanyikwa’mba twi bakishinka kilengela bantu kumvwa byo tusapwila.
12, 13. Wakyanyike umo wanembelepo’mba ka pa mambo a kwikala wa bukine, kabiji kika kyamulengela’mba ekale na byubilo byawama?
12 Bakyanyike baji mukachi ka bakalume ba Yehoba nabo bayuka buneme bwa kwikala wa bukine. Mu byambo byo anembele Jenny saakifunda sukulu kimye kyo ajinga na myaka ya kusemwa 13, wanembele’mba: “Bukishinka kyo kintu kimo kyo nanemeka bingi. Ke kya bulanda bingi pa kumona’mba lelo jino bantu bavula kechi bakishinka ne. Nelaya ami mwine namba kimye kyonse ngikalanga wakishinka mu bwikalo bwami. Kabiji ngikalanga wakishinka nangwa kyakuba kwamba bukine kechi kwakonsha kumfwetatu ponkapo nangwa kufweta bakwetu ne. Mmona kuba namba balunda nami ke boba bamba bukine kabiji bantu bakishinka.”
13 Pa bino byambo byo anembele Jenny, mufunjishi wanji waambile’mba: “Ubena kumwekatu bwanyike, pano bino wasalapo muzhilo wawama bingi. Nayuka namba usakulondelanga uno muzhilo wobe mambo uji na bulume bwakuba byubilo byawama.” Kika kyalengejile’mba uno nsongwakazhi mwana wa sukulu ekale na bulume bwa kwikala na byubilo byawama? Byambo bya kutendekelako mu bino byambo byo anembele, Jenny waambile’mba mu bupopweshi bwanji “mo moafunjila mizhilo yakulondela mu bwikalo [bwanji].” Pabapite ne myaka itanu na ibiji kufuma kimye Jenny kyo anembele bino byambo. Monka mwaambijile mufunjishi wanji, Jenny watwajijila kumwesha byubilo byawama mu bwikalo bwanji byo aji Kamonyi wakwa Yehoba.
Bakalume ba Yehoba Basolola Bukine
14. Mambo ka bakalume ba Lesa o baikela na mutembo mukatampe wa kusunga bukine?
14 Ne bantu bangitu babula Bakamonyi bakwa Yehoba beseka kwamba bukine ne kwikala bakishinka. Pano bino, atweba bakalume ba Lesa, tuji na mutembo mukatampe wa kusunga bukine. Twapewa bukine bwa mu Baibolo—bukine bwakonsha kutangijila muntu ku bumi bwa myaka. Onkao mambo, tuji na mutembo wa kubulako bakwetu ano maana. Yesu waambile’mba, “awa wapewa byavula, kwi aye bakasaka byavula.” (Luka 12:48) Kya kine ‘byavula bisakiwa’ ku boba bapewa maana anema a kuyuka Lesa.
15. Lusekelo ka lo mwikala nalo pa kubulako bakwenu bukine bwa mu Baibolo?
15 Kubulako bakwetu bukine bwa mu Baibolo kuleta bingi lusekelo. Byonka byajinga baana ba bwanga ba kwa Yesu mu myaka kitota kitanshi, netuwa tusapwila mambo awama—byambo bya lusekelo bipana luketekelo ku boba ‘basubakana ne kupelelwa, pamo no mikooko ya kubula kafunga’ ne ku boba bapofulwa ne kuvulañana na “mafunjisho a bademona.” (Mateo 9:36; 1 Timoti 4:1) Mutumwa Yoano wanembele’mba: ‘Kechi nji na lusekelo lwakila lo luno, lwa kumvwa’mba, baana bami babenakwenda mu bukine, ne.’ (3 Yoano 4) Bukishinka bwa ‘baana’ ba kwa Yoano—kampe aba bo afunjishe bukine—bwamuletejile lusekelo lukatampe. Ne atweba kituletela lusekelo pa kumona bantu ke bomvwine na lusanchilo Mambo a Lesa.
16, 17. (a) Mambo ka bamo o babula kutambwila bukine? (b) Lusekelo ka lomwakonsha kwikala nalo byo musapwila bukine bwa mu Baibolo?
16 Kechi bonse batambwila bukine ne. Pano bino, Yesu wasapwijilenga bukine bwa Lesa nangwa kyakuba bantu kechi bebukebelenga ne. Wibambijile Bayudea bamupachikilenga amba: “Inge ñamba bya kine, mambo ka o mwabujila kungitabila? Aye wa kwa Lesa umvwa byambo bya Lesa: onkao mambo anweba kechi mwibyumvwa ne, mambo kechi mwi ba kwa Lesa ne.”—Yoano 8:46, 47.
17 Byonka byajinga Yesu, ne atweba kechi tuleka kwamba bukine bwa Yehoba ne. Kechi twaketekela’mba bantu bonse bakomvwa byo twibabula ne, mambo nangwatu mu kimye kya kwa Yesu, kechi bonse baumvwine byoaambilenga ne. Bino nangwa byonkabyo, tuji na lusekelo lwa kuyuka amba tubena kuba kyawama. Yehoba mu kifyele kyanji mwine ukeba bukine kusololwa ku bantu bonse. Byobaji na bukine, bena Kilishitu bekala ke bakusenda kyeya mu ino ntanda iji mu mfishi. Umvwe ketusamishe bukine kupichila mu byambo ne mu byubilo byetu, twakonsha kukwasha bakwetu kutumbijika Shetu wa mwiulu. (Mateo 5:14, 16) Twamba patokatu to amba twibikana byambo bya bubela bya kwa Satana bimweka nobe bya kine, bino tusunga Byambo bya Lesa bituntulu byabula kuweluka. Bukine botwayuka kabiji botusapwila bwakonsha kulengela bantu kwibuyuka ke baana ba bene.—Yoano 8:32.
Londalondainga Byubilo bya Bukine
18. Mambo ka Yesu o aubijile Natanela bibusa, kabiji wibyubile byepi?
18 Yesu watemenwe ne kwamba bukine. Kimye kya mwingilo wanji panopantanda, waubijile bibusa boba bajinga babukine. Yesu waambile pe Natanela amba: “Talai, mwina Isalela wa kine wabula bujimuku.” (Yoano 1:47) Palutwe kacheche, Natanela aye kampe watelwanga ne jikwabo’mba Batolomo, wasajilwe kwikala ke umo wa mu batumwa 12. (Mateo 10:2-4) Byo ashukilwepo!
19-21. Awa muntu wajinga kala mpofu washukilwe byepi na mambo a kwamba bukine na kuchinchika?
19 Kyapitala kituntulu kimo kya mu buku wa mu Baibolo wa Yoano, kyashimikizha jishimikila ja muntu umo wabukishinka ye babukile kwi Yesu. Uno muntu kechi twamuyuka jizhina ne. Bino twayukatu kuba’mba wajinga wa lulombo wasemekelwe saaji mpofu. Bantu bakuminye bingi Yesu byoamulabishe. Nkuwa ya luno lubuko lwa kukumya yakafikile ne ku Bafaliseo bamo bantu bashikilwe bukine. Byobaumvwine ino nkuwa, baumvwañene bene na bene amba muntu yense ukamwitabila Yesu bakamupanga mu nshinagoga. Bansemi ya uno mwana wasemekelwe mpofu byo bayukile uno mulanguluko wabo mubi, baubile moyo ne kwibabepa Bafaliseo amba, kechi bayuka kyalengejile mwanabo kutendeka kulaba nangwa muntu wa mulabisha ne.—Yoano 9:1-23.
20 Bafaliseo bamwichile jibiji awa muntu wabukilwe. Byoabujile kuchina kiji kyonse kisakubiwa, waambile bukine na kuchinchika. Walondolwele byo abukilwe kabiji ne kwamba’mba Yesu ye wamubuka. Byo akuminye’mba bano bantu bashiñama kabiji bafunda bingi kechi baitabila’mba Yesu wafuma kwi Lesa ne, awa muntu wabukilwe wibakambizhe kwakubula moyo amba betabile. Wibambijile’mba: “Inge awo muntu kechi wafuma kwa Lesa ne, inge kechi wakonsha kuba kintu ne.” Byo babujile kukeba kwipachika nanji, Bafaliseo bamwambijile uno muntu amba wamisula kabiji bamupangilemo.—Yoano 9:24-34.
21 Yesu byoaumvwine kino kintu, wayile na kumukeba uno muntu. Byoamutaine awa muntu wajinga mpofu, wamukoseshe lwitabilo lwanji loamwesheshe patanshi. Kepo Yesu eyukanyikishe mwine amba ye Mesiasa. Awa muntu byo ashukilwepo na mambo akwamba bukine. Kinetu, bibusa bya Lesa bikala pa boba bamba bukine.—Yoano 9:35-37.
22. Mambo ka o twafwainwa kulondalonda jishinda ja bukine?
22 Kwikala wa bukine ke kintu kyo twafwainwa kulondelanga kyakine kine. Kyo kintu kikebewa bingi umvwe tukeba kwikala balunda na bantu ne na Yehoba. Kwikala wa bukine kulumbulula kwamba na bantu, kwamba byakine, kufikilwa na bantu, ne kwikala waketekelwa, kabiji kino kilengela kwitabilwa kwi Yehoba. (Masalamo 15:1, 2) Kwikala wa bubela kulumbulula kwikala mujimbijimbi, kubula kuketekelwa, kwamba bya bubela, kabiji kino kilengela kubula kubilwa bibusa kwi Yehoba. (Byambo bya Mana 6:16-19) Onkao mambo, ikalai bakulondalonda bukine. Kya kine pakuba’mba twikale ba kulonda Lesa wa bukine, twafwainwa kuyuka bukine, kwamba bukine, ne kwikala ba bukine.
Musakukumbula’mba Ka?
• Mambo ka o twafwainwa kusanchila kuba’mba twayuka bukine?
• Twakonsha kulonda byepi Yehoba mu kwikala ba bukine?
• Mfweto ka iji mu kwamba bukine bwa mu Baibolo ku bantu?
• Mambo ka o kyanemena kulondalonda jishinda ja bukine?
[Bipikichala pa peja 29]
Byo bapewa bukine bwa mu Baibolo, bena Kilishitu bakebesha bingi kubulako bakwabo
[Bipikichala pa peja 31]
Muntu wajinga mpofu ye babukile kwi Yesu washukilwe bingi na mambo akwamba bukine