Bena Kilishitu Bapopwela Namupashi Nena Bukine
“Lesa ye Mupashi: ne bonse bamupopwela bafwainwa kumupopwela na Mupashi ne na bukine.”—YOANO 4:24.
1. Mpopwelo yamutunduka itokesha Lesa pamuchima?
MWANA Yehoba yenkawa umotu aye Yesu Kilishitu, walumbulwile bingi bulongo mpopwelo itokesha pamuchima Shanji wamwiulu. Byoasapwijilenga busapwishi bwasangajikile mwanamukazhi mwina Samaliya kumushima wajinga kwipi namuzhi wa Saikala, Yesu waambile’mba: “Anweba mubenakupopwela kyo mwabula kuyuka; atweba tupopwela kyo twayuka; mambo lupulukilo ko lufuma ku Bayudea. Kabiji juba jibenakwiya, ne pano jafika kala, jo bakebapopwelanga Batata bapopweshi ba kine na Mupashi ne na bukine: mambo bo bo bakeba Batata amba, Bampopwele. Lesa ye Mupashi: ne bonse bamupopwela bafwainwa kumupopwela na Mupashi ne na bukine.” (Yoano 4:22-24) Bino byambo bibena kwitubulaka?
2. Mpopwelo yabena Samaliya yaimenejiletu paka?
2 Bena Samaliya bajinga nalwitabilo lwabupopweshi bwabubela. Baswilekotu mabuku atanshi atanu amu Binembelo Byazhila amba oanembeshiwa namupashi, ajinga mwayila ntuntulwilo yabo yobatelanga’mba Pentatuke wabena Samaliya. Nangwa kyakuba bena Samaliya kechi bamuyukile Lesa ne, Bayudea bapelwe maana akuyuka Binembelo. (Loma 3:1, 2) Bayudea bakishinka nebakwabotu bakonsheshe kubilwa bibusa bya Yehoba. Bino kino kyakebewenga’mba bobengaka?
3. Kika kikebewa pakuba’mba tupopwele Lesa “na Mupashi ne na bukine”?
3 Nga Bayudea, bena Samaliya, nebakwabotu bajingako kukala bafwainwe kuba byepi pakuba’mba batokeshe Yehoba pamuchima? Bafwainwe kumupopwela “na Mupashi ne na bukine.” Neatweba byobyo twafwainwa kumupopwelanga. Nangwa kyakuba’mba twafwainwa kwikala bantu babambakana nekwikala nakizaku mumwingilo wetu kwi Lesa satutundaikwa namuchima wabutemwe nelwitabilo, pakuba’mba twingijile Lesa namupashi, kikebewa kwikala namupashi wanji wazhila kasa etutangijila. Umvwe satufunda nekwingijisha Byambo bya Lesa, muchima wetu wikala mwayila muchima wanji. (1 Kolinda 2:8-12) Kabiji pakuba’mba mpopwelo yetu ikale yaitabilwa kwi Yehoba, twafwainwa kumupopwela mubukine. Mpopwelo yetu yafwainwa kwikala monka mwaambila Byambo bya Lesa, Baibolo, yalumbulula byoaji nenkebelo yanji.
Bukine Bwafwainwa Kutanwa
4. Bamo balanguluka’mba bukine buji byepi?
4 Bantu bamo bafunda byabutemwamaana balanguluka’mba bantu kechi bakonsha kutana bukine bwinene. Munembeshi umo mwina Sweden wajizhina ja Alf Ahlberg wanembele’mba: “Mepuzho epuzha bantu babutemwamaana nawo byobyo aji, kechi apela kukumbulane.” Nangwa kyakuba bamo bamba’mba kujitu bukine bwabyonkabya, abya nanchi ibyonyi? Yesu Kilishitu kechi byobyo aambilene.
5. Mamboka Yesu oaishijile panopantanda?
5 Twayai twifwanyikizhe kuba’mba tubena kumona byokyamwekelenga kuntendekelo yamwaka wa 33 C.E., Yesu kasa aimana kumeso a Ndamakyalo mwina Loma aye Pontiusa Pilato. Yesu wabula Pilato amba: “O mambo o nasemenwe, ne o naishijile panopantanda, amba nshimune bya bukine.” Pilato wamushikisha’mba: “Nanchi bukine bo buka?” Bino kechi wakipembelele’mba omvwe bisakukumbula Yesu ne.—Yoano 18:36-38.
6. (a) “Bukine” bwalumbululwa byepi? (b) Ñanyi mwingilo Yesu yeatumine baana banji babwanga kwingila?
6 “Bukine” bwalumbululwa’mba “bintu, byubilo, nebishinka byakine. (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Nanchi Yesu washimwinenga bukine bwambapo bantu amba ee wamba kinenyi? Ine. Wajinga nabukine bungi bwashinkamana pakintu kimo. Watumine baana banji babwanga kuya nakusapwila buno bukine mambo wibabujile’mba: ‘Yainga na kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu baluke ke baana ba bwanga, ne kwibabatiza mu jizhina ja Tata, ne ja Mwana ne ja Mupashi Wazhila; ne kwibafunjisha balamenga byonse byo nemukambizhe.’ (Mateo 28:19, 20) Buno bwikalo saka bukyangye kupwane, baana babwanga bakine bakwa Yesu basapwila “bukine bwa mambo awama” panopantanda ponse. (Mateo 24:3; Ngalatiya 2:14) Boba kino mukufikizha byambo byaambile Yesu amba: “Ano mambo awama a bufumu akasapwilwa panopantanda ponse mwa kwibashimwina ba mu mikoka yonse ya bantu; bino ke ku mpelo.” (Mateo 24:14) Onkao mambo kyanema bingi kuyuka bano babena kufunjisha bantu bamu mikoka yonse bukine mubusapwishi bwa mambo awama a Bufumu.
Byotwakonsha Kufunda Bukine
7. Mwakonsha kushiinwa byepi’mba Yehoba ye Nsulo yabukine?
7 Yehoba ye Nsulo yabukine bwakumupashi. Nenyimbi wamasalamo wamutelele Yehoba’mba “Lesa wa bukine.” (Masalamo 31:5; 43:3) Yesu wayukile’mba byambo bya Shanji bo bukine kabiji waambile’mba: “Kyanembwa mu buku wa bangauzhi ba Lesa’mba, Bonse bakebafunjisha kwi Lesa. Byonkabi bonse baumvwa kwi Batata ne kufunda, bo beya kwi amiwa.” (Yoano 6:45; 17:17; Isaya 54:13) Onkao mambo aba bonse babena kukeba bukine bafwainwa kufunjishiwa kwi Yehoba Mufunjishi Mukatampe. (Isaya 30:20, 21) Bantu bakeba bukine bafwainwa kukeba ‘maana akumuyuka Lesa.’ (Byambo bya Mana 2:5) Kabiji Yehoba ufunjisha bukine nabutemwe mumashinda avula bingi.
8. Muñanyi mashinda Lesa moafunjishisha nangwa’mba moapaina bukine?
8 Kyakumwenako Lesa waingijishe malaika kupana Mizhilo kubena Isalela. (Ngalatiya 3:19) Mubiloto momo alayijile bashakulu ba Abalahama ne Yakoba bintu byawama. (Ntendekelo 15:12-16; 28:10-19) Kimye kyabatizwe Yesu, Lesa waambile kufuma mwiulu kabiji nebino byambo byalusekelo byaumvwanyikile panopantanda amba: “Uno ye mwanami, ye natemwa, mo namwena lusekelo.” (Mateo 3:17) Kabiji twafwainwa kusanta bingi pakumona kuba’mba Lesa waingijishe mupashi wazhila kutangijila banembi banembelenga Baibolo kunemba bukine. (2 Timoti 3:16, 17) Umvwe ketufunde mu Byambo bya Lesa, twakonsha kwikala na ‘lwitabilo mu bya bukine.’—2 Tesalonika 2:13.
Bukine ne Mwana Lesa
9. Lesa waingijisha byepi Mwananji kusolola bukine?
9 Kikatakata Lesa waingijisha Mwananji Yesu Kilishitu kusolola bukine kubantu. (Bahebelu 1:1-3) Kafwako muntu nangwa umo waambile bukine nabiji Yesu ne. (Yoano 7:46) Nangwatu kimye kyoayile mwiulu, wasolwele bukine kufuma kwi Shanji. Kyakumwenako, mutumwa Yoano watambwijile “lumwekesho lwa Yesu Kilishitu, lwamupele Lesa amba, akebabule bakalume banji, bintu bisaka kumweka palutwe kacheche.”—Lumwekesho 1:1-3.
10, 11. (a) Bukine boashimwinenga Yesu bwajinga bwabyepi? (b) Yesu wamwesheshe byepi bukine?
10 Yesu wabujile Pontiusa Pilato amba Waishile panopantanda nakushimuna byabukine. Kimye kyamwingilo wanji, Yesu washimwine kuba’mba buno bukine bwajinga bwakubingisha bumfumu bwa Yehoba kupichila mu Bufumu bwanji buji na Mfumu Kilishitu. Mwingilo waingijilenga Yesu wakushimuna byabukine wavwangilemo byavula kechi kusapwila nekufunjishatu konkane. Yesu wafunjishe buno bukine nekumwesha byobwajinga bwakine. Byonkabyo, mutumwa Paulo wanembele’mba: “Kechi muleke muntu nangwa umo emuzhachishe mu bya kuja, nangwa mu bya kutoma, nangwa na juba ja kiji[i]lo, nangwa na kutentama kwa ñondo, nangwa na juba ja Sabado ne: abya byo bimvule bya bintu bikeya; pakuba mubiji mwine ye wa Kilishitu.”—Kolose 2:16, 17.
11 Jishinda jimo mwamwekejile bukine jajinga kusemwa kwa Yesu mu Betelema kwaambijilwe jimo. (Mika 5:2; Luka 2:4-11) Kabiji bukine bwamwekele kimye kyafikizhiwe byambo byabungauzhi bwakwa Danyela pamambo akwiya kwa Mesiasa kumpelo ya “milungu ya myaka” 69. Kino kyaubiwe kimye Yesu kyoepaine mwine kwi Lesa palubatizhilo lwanji nekushingwa kwanji namupashi wazhila mu 29 C.E. kyonka kimye kyatongwelwe. (Danyela 9:25; Luka 3:1, 21, 22) Kabiji bukine bwamwekele kimye Yesu kyoaingijilenga mwingilo wakusapwila Bufumu. (Isaya 9:1, 2, 6, 7; 61:1, 2; Mateo 4:13-17; Luka 4:18-21) Bwamwekele nepalufu nepalusanguko lwanji.—Masalamo 16:8-11; Isaya 53:5, 8, 11, 12 ; Mateo 20:28; Yoano 1:29; Byubilo 2:25-31.
12. Mamboka Yesu kyoaambijile’mba ‘Amiwa ne bukine’?
12 Bukine byobwashinkamene pe Yesu Kilishitu, kyokyo aambijile’mba “Amiwa ne jishinda, ne bukine ne bumi: ka paji wiya kwi Batata ne, poso pe amiwa.” (Yoano 14:6) Umvwe bantu bebika ku “bukine” nekuswa mwingilo wa Yesu munkebelo ya Lesa, kechi batwalwa mungi mumpopwelo yabo kwi Lesa ne. (Yoano 8:32-36; 18:37) Namambo akuba bantu babumukooko baswa bukine nekulondela Kilishitu mulwitabilo, bakatambula bumi bwamyaka nemyaka.—Yoano 10:24-28.
13. Muñanyi mashinda asatu motusakubalawila bukine bwamu Binembelo?
13 Bukine bwafunjishenga Yesu nebaana banji babwanga batangijilwenga namupashi bobwalenga lwitabilo lwakine lwabwina Kilishitu. Onkao mambo aba ‘bakokela lwitabilo’ bo ‘benda mu bukine.’ (Byubilo 6:7; 3 Yoano 3, 4) Pano nga bañanyi benda mubukine lelo jino? Bañanyi babena kufunjisha bamumikoka yonse bukine? Pakukumbula ano mepuzho, tusakwamba pabena Kilishitu batanshi nekubalaula bukine bwamu Binembelo bubena kwamba pa (1) lwitabilo, (2) jishinda jakupopwelamo ne (3) byubilo byamuntu mwine.
Bukine Nelwitabilo
14, 15. Mwakonsha kwambapo’mbaka pabena Kilishitu batanshi ne Bakamonyi bakwa Yehoba mobamwena Binembelo?
14 Bena Kilishitu batanshi banemekele bingi Byambo bya Yehoba byanembwa. (Yoano 17:17) Byobibafunjishe kuyuka byobaitabilamo nebyubilo byabo. Clement mwina Alexandria wajingako mu kitota-myaka kyabubiji nekyabusatu waambile’mba: “Aba bakeba byubilo byawama kechi baleka kukeba bukinene, poso batana kishiino kyamu Binembelo kibena kwamba pabukine bwabyobaitabilamo.”
15 Byonka byajinga bena Kilishitu batanshi, Bakamonyi bakwa Yehoba nabo banemeka bingi Baibolo. Baitabila kuba’mba “binembelo byonse byanembeshiwa kwi Lesa, kabiji byo byawamina mu kwibafunjisha bantu.” (2 Timoti 3:16) Pano twayai tubalaule lwitabilo lobaitabijile bena Kilishitu batanshi tumone nebyafunda bakalume ba Yehoba balelo namambo akwingijisha Baibolo buku mukatampe wakufundamo.
Bukine Pamambo Amweo
16. Bukineka bwaamba pamambo amweo?
16 Bena Kilishitu batanshi bafunjishenga bukine pamambo amweo mambo baitabijile byanembwa mu Binembelo. Bayukile kuba’mba Lesa byoalengele muntu, “waalukile ke [mweo mumi, NW].” (Ntendekelo 2:7) Kabiji bayukile kuba’mba mweo ufwa. (Ezikyo 18:4, NW; Yakoba 5:20, NW) Kabiji bayukile nekuba’mba “bafu kafwako kyo bayuka ne.”—Musapwishi 9:5, 10.
17. Mwakonsha kulumbulula byepi luketekelo lwabafu?
17 Pano bino baana babwanga batanshi bakwa Yesu bajinga naluketekelo lwakuba’mba bafu Lesa boavuluka bakasangulwa, nangwa’mba kubwezhiwa jibiji kubumi. Paulo wilulumbulwile bingi bulongo luno lwitabilo byoaambile’mba: “[Nji] na luketekelo kwi Lesa . . . amba, kukekala lusanguko lwa baoloka ne babula koloka.” (Byubilo 24:15) Byopapichile kimye, Minucius Felix witongwelenga’mba mwina Kilishitu, wanembele’mba: “Ñanyi wabula maana wakonsha kwamba’mba muntu yebalengele kwi Lesa kechi wakonsha kulengwa jibiji namwine wamulengelene?” Byonka byajinga bena Kilishitu batanshi, Bakamonyi bakwa Yehoba balondela bukine bwamu Binembelo pamambo amweo, lufu nelusanguko. Pano twayai twisambe pe Lesa ne Yesu byobaji.
Bukine ne Balesa Basatu
18, 19. Mamboka okyakonsha kwambiwa’mba lufunjisho lwa Balesa basatu kechi lwamu Binembelo ne?
18 Bena Kilishitu batanshi kechi baitabijile amba Lesa, Kilishitu nemupashi wazhila Balesa basatune. Buku wa The Encyclopædia Britannica waamba’mba: “Kyambo kya Balesa basatu neluno lufunjisho kechi bitanwapotu nangwa mu Lulayañano Lupya ne, kabiji Yesu nebaana banji babwanga kechi bapachikilengapo biji mu Shema [lulombelo lwa Kihebelu] luji mu Lulayañano Lwakala lwakuba’mba: ‘Umvwa obewa Isalela: Yehoba Lesa wetu ye Yehoba umotu’ ne (Mpitu. 6:4).” Bena Kilishitu kechi bapopwelanga balesa basatu bepasha babena Loma nangwatu balesa bangine. Baitabijile byambo byakwa Yesu kuba’mba Yehoba bunke yewafwainwatu kupopwelwa. (Mateo 4:10) Kabiji baitabijile byambo byakwa Kilishitu byoaambile’mba: “Batata bo bankila.” (Yoano 14:28) Nelelo jino Bakamonyi bakwa Yehoba byobintu byobaitabilamo.
19 Baana babwanga batanshi bakwa Yesu bapusenye Lesa, Kilishitu nemupashi wazhila. Babatizhenga baana babwanga (1) mujizhina ja Tata, (2) mujizhina ja Mwana, ne (3) mujizhina jamupashi wazhila, kechi mujizhina ja Balesa basatune. Byonkabyo ne Bakamonyi bakwa Yehoba bafunjisha bukine bwamu Binembelo nekupusanya Lesa, Mwananji, nemupashi wazhila.—Mateo 28:19.
Bukine Nelubatizhilo
20. Aba babena kuya kulubatizhilo bafwainwa kuyukaka?
20 Yesu watumine baana banji babwanga kuya nakufunjisha bantu bukine amba nabo baluke kebaana babwanga. Pakuba’mba babatizwe, bafwainwa kuyuka byambo byanema byamu Binembelo. Kyakumwenako, bafwainwa kuyuka kifulo nelūsa lwa Tata nekifulo kya Mwananji, aye Yesu Kilishitu. (Yoano 3:16) Kabiji aba babena kuya kulubatizhilo bafwainwa kuyuka’mba mupashi wazhila kechi muntune bino bulume bwa Lesa.—Ntendekelo 1:2.
21, 22. Mamboka omwakonsha kwambila’mba aba bonka baitabila bobafwainwa kubatizwa?
21 Bena Kilishitu batanshi, babatizangatu bantu bafunjile bukine kabiji balapile nekwipana bene kwi Lesa namuchima yense kuba kyaswa muchima wanji. Bayudea nebenyi bapwijile mu Yelusalema pa Pentekosta mu 33 C.E. bayukile Binembelo bya Kihebelu. Byobaumvwine byaambile mutumwa Petelo pamambo akwa Yesu Mesiasa, bantu nobe 3,000 “batambwile mambo anji” ne ‘kubatizwa.’—Byubilo 2:41; 3:19–4:4; 10:34-38.
22 Lubatizhilo lwabwina Kilishitu kelwa boba baitabila. Bantu mu Samaliya batambwijile bukine kabiji “byo baitabile kwi Filipa byo asapwijilenga mambo awama a bufumu bwa Lesa, ne a jizhina ja Yesu Kilishitu, babatizhiwe, ne banabalume ne banabakazhi.” (Byubilo 8:12) Byoajinga mwenyi wayukile Yehoba, ntungu mwina Etiopya patanshi waumvwijile byambo byaambile Filipa pamambo akufikizhiwa kwabungauzhi bwakwa Mesiasa, apa bino wabatizwa nekubatizwa. (Byubilo 8:34-36) Palutwe kacheche, Petelo wabujile Koneleusa amba ‘muntu wakamwa [Lesa] ne kuba byaoloka, ye waitabila kwi aye’ kabiji yense waitabila mwi Yesu Kilishitu utambula lulekelo lwamambo. (Byubilo 10:35, 43; 11:18) Abye byonse byaingijiwenga monka mwayila mukambizho wakwa Yesu wakuya na ‘kulenga baana babwanga, nekwibafunjisha kulama byonse byoakambizhe.’ (Mateo 28:19, 20; Byubilo 1:8) Bakamonyi bakwa Yehoba balondela yonka ino mikambizho, kabiji bantu bobetabizha kubatizwa keboba bayuka byambo byanema byanembwa mu Binembelo bepana kwi Lesa.
23, 24. Ñanyi jishinda jafwainwa jalubatizhilo lwabwina Kilishitu?
23 Kuzhimikwa mumema jojishinda jafwainwa jakubatizhilamo bantu baitabila. Yesu byoabatizhilwe mu Mukola wa Yodano, ‘watuntukile mu mema.’ (Mako 1:10) Ntungu mwina Etiopya wabatizhilwe ‘mu mema.’ Aye ne Filipa “baikijile mu mema” bino pa ‘batuntuka.’ (Byubilo 8:36-40) Kabiji Binembelo byobilumbulula lubatizhilo amba kiji nobe muntu wafwa bukifwanyikizho, kokuba’mba nanchi muntu uzhimina mubiji yense mumema.—Loma 6:4-6; Kolose 2:12.
24 Buku wa The Oxford Companion to the Bible waamba’mba: “Ndumbulwilo yalubatizhilo iji mu Lulayañano lupya imwesha kuba’mba muntu ubena kubatizwa uzhimikwa mumema.” Buku wa kiFrench wayukanyikwa bingi wa Larousse du XXe Siècle (Paris, 1928) waambile’mba: “Bena Kilishitu batanshi pakubatizwa bebebizhanga mumema konse koatanwanga.” Kabiji buku wa After Jesus—The Triumph of Christianity waamba’mba: “Mumashindatu onse, awa muntu ubena kukeba [kubatizwa] wafwainwa kwikala nalwitabilo, binopa wabatizwa mubiji yense mumema mujizhina ja Yesu.”
25. Kika kyotukesambapo mumutwe walondelapo?
25 Bishinka byaambiwapo pamambo alwitabilo lwamu Baibolo nebyaubanga bena Kilishitu batanshi kebyakumwenakotu. Kyawama kutongaula nebintu bikwabo byobaitabijilemo byaitabila ne Bakamonyi bakwa Yehoba. Mumutwe walondelapo tukesamba pamashinda akwabo akuyukilako boba babena kufunjisha bantu bukine.
Musakukumbula’mbaka?
• Lesa ukeba Mpopwelo yamutunduka?
• Yesu Kilishitu wamwesheshe byepi bukine?
• Bukineka bwapa mambo amweo nelufu?
• Lubatizhilo lwabwina Kilishitu lubiwa byepi, kabiji kika kikebewa kuboba bakeba kubatizwa?
[Kipikichala pa peja 14]
Yesu wabujile Pilato amba: ‘Naiya kushimuna bya bukine’
[Kipikichala pa peja 15]
Mwakonsha kulumbulula Yesu kyoaambijile amba: ‘Amiwa ne bukine’?
[Kipikichala pa peja 16]
Lubatizhilo lwakine lwabwina Kilishitu luji byepi?