BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w09 6/15 pp. 3-6
  • Lelo I Ki Ka Kyo Nakonsha Kumupa Yehoba?

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Lelo I Ki Ka Kyo Nakonsha Kumupa Yehoba?
  • Kyamba kya Usopa—2009
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Kwajinga Bimye Byakatazha
  • Kwitupanga mu Kyalo
  • Nafikizhe Bikonkwanyi Byami
  • Sukulu wa Gileada ne Bwikalo Bwalondejilepo
  • Muntu Kechi Akamwene Bumi ku Shinkwa Yenka ne—Byo Napulukile mu Kaleya wa mu Kampu wa Bena Nazi
    Kyamba kya Usopa—2009
Kyamba kya Usopa—2009
w09 6/15 pp. 3-6

Lelo I Ki Ka Kyo Nakonsha Kumupa Yehoba?

Byashimikizha ba Ruth Danner

Bamama kechi bateshangako muchima pa kwitubula byamwekele mu mwaka wa 1933 ne. Baambanga’mba wajinga mwaka wa bya malwa mwatendekele bukalama bwa kwa Hitler, kabiji papa naye waambile’mba wajinga Mwaka Wazhila. Mu yenka uno mwaka mo mo nasemenwe.

BANSEMI bami baikalanga mu muzhi wa Yutz mu Lorraine, ku mpunzha kwamwekejile bintu byavula bya mpito kabiji ko kwakishajila bya kishakulu mu France, iji ku ñinza na kyalo kya Germany. Mu 1921, Bamama bajinga Bakatolika bebasongwele kwi Batata bajinga ba Polotesitanti. Bakolojami ba Helen basemenwe mu 1922, kabiji bansemi bami baswile kuba’mba bayaya babatizwe saka bakijitu balukeke mu Chechi ya Bakatolika.

Juba jimo mu 1925, Batata bebapele buku wa mu mulaka wa ki German wa The Harp of God. Byo batangile uno buku kibalengejile kusumininwa’mba batana bukine. Kabiji batumine nkalata ku bene banembi ba uno buku, abo bebayukanyikishe ku ba Bibelforscher nangwa’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba, mambo byo byo bebatelanga pa kyokya kimye mu Germany. Kwa kubula nangwa kubandatu ne, Batata batendekele kusapwila bukine bo bafunjile. Na mambo a kino, bamama kibafichile bingi ku muchima. Baambilanga batata byambo byamulambisha mu mulaka wa ki German amba “kyawama kubako bintu bikwabo kechi kwipapika na ba Bibelforscher ne.” Nangwa byonkabyo, Batata batwajijile mu bukine, kabiji mu 1927 babatizwe ne kwikala Bakamonyi.

Na mambo a kino, bankambo basema bamama batendekele kusonsanya Bamama amba bekane ne Batata. Juba jimo pa kupwila kwa Bakatolika, muumpe waambijile bakatolika bonse amba “bajimuke na ngauzhi wa bubela Danner.” Bankambo babakazhi byo babwelele ku nzubo kufuma ku kupwila kwa Bakatolika, saka baji pa nzubo ya peulu, baashile Batata mpuki yo bajimbilemo maluba. Ino mpuki yanema ibafikijile pa kipuzhi, kabiji kwashajiletu tiki kwibafikila mu mutwe. Akino kintu kyalengejile Bamama kwilangulusha’mba, ‘Bupopweshi bufunjisha bantu bya kwipayañana kechi bwawama ne.’ Bamama batendekele kutanga mabuku a Bakamonyi ba kwa Yehoba. Kechi pabanjile ne kubandatu ne, basuminijilwe amba batana bukine, kabiji bebabatizhe mu 1929.

Bansemi bami bebikileko bingi na ngovu kunkwasha pamo ne bakolojami kusumininwa’mba Yehoba kine koaji. Betutangilanga mashimikila a mu Baibolo ne kwitwipuzha’mba tulondolole ene mambo bantu banembwa mu Baibolo o baubijilenga byobya bintu. Pa kyokya kimye, Batata bakananga kwingila bufuku nangwa kino kyalengejile kubula kutambulanga mali avula a kukwashishamo kisemi. Bakebanga kwikalapo na kimye kya kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu, kuya mu mwingilo, ne kufunjila pamo na baana babo.

Kwajinga Bimye Byakatazha

Bansemi bami javula batambwilanga bingi bakulumpe benda ne balongo bengijila pa Betele mu Switzerland ne France. Bano balongo betushimikizhanga bya malwa byapichilengamo bakwetu ba mu lwitabilo mu Germany, pajingatu pa bwipi na pa nzubo petu. Kafulumende wa Nazi wakwachilenga Bakamonyi ba kwa Yehoba ne kwibatwala ku makampu a lumanamo, kabiji baana bebatwajilenga kwalepa na bansemi babo.

Ba Helen ne amiwa betukwashishe kwinengezha kuchinchika mu bimye byakatazha byaishilenga kulutwe yetu. Bansemi betu betufunjishe kulabijila binembelo bya mu Baibolo byafwainwe kwitukwasha. Baambanga’mba: “Umvwe mwakankalwa kuyuka bya kuba na kintu, mwafwainwa kuvulukatu Byambo bya Mana 3:5, 6. Inge mwaumvwa moyo pa kupita mu lweseko pa sukulu, vulukai 1 Kolinda 10:13. Kabiji umvwe twaabana nenu, mwaamba byambo biji mu Byambo bya Mana 18:10.” Nalamine mu muchima byambo biji mu Salamo 23 ne 91 kabiji ne kuketekela’mba Yehoba ukankwashanga kimye kyonse.

Mu 1940, kafulumende wa Nazi wa bena Germany waalwile kyalo kya Alsace-Lorraine ke lubaji lwa kyalo kyabo, uno kafulumende wakebelenga bonse bakulumpe kwikala mu kipanyi kya Nazi. Batata bakaine, kabiji bebapingijile kwibakwata ku bakapokola. Bamama nabo bebapingijile ku bakapokola mambo bakaine kusona bivwalo bya bashilikale.

Ku sukulu kwantamijile bingi. Pa juba pa juba, pa kutendeka kufunda kwaikalanga kulomba lulombelo kwi Hitler, kuba kiyukilo kya mushingi kya “Kutumbijika Hitler,” bino palondela lwimbo wa kyalo, bonse saka batambika kuboko kwa kilujo. Mu kifulo kya kunkanyatu kupana mushingi kwi Hitler, bansemi bami bamfunjishe bya kwingijisha jiwi ja mu muchima wami. Kino kyankwashishe kubula kwimena ba Nazi mpandampula. Bafunjishi banzhangulanga mapi ne kumpingila kumpanga pa sukulu. Juba jimo, byo najinga na myaka ya kusemwa itanu na ibiji, bañimikile ku meso a bafunjishi bonse 12 ba pa sukulu. Batendekele kunkanjikizha kwimena Hitler mpandampula. Bino na bukwasho bwa Yehoba, nakainetu nsalansala.

Mufunjishi umo watendekele kunjimbaika’mba nkokele. Wañambijile’mba najinga mwana wa sukulu wawama bingi kabiji amba wantemenwe kya kine kine, ne kwamba’mba kikamufita bingi ku muchima inge bampanga pa sukulu. Uno mufunjishi wamukazhi wañambijile ne kuba’mba: “Kechi amba kanatu watambikisha kuboko kobe ne, wakonsha kwikuzandulakotu pacheche, kabiji kechi wafwainwa kubijikisha’mba ‘Natumbijika Hitler ne! Uvwevweteshengatu pa kanwa.”

Byo nabujile bamama pa mambo a byaubilenga uno mufunjishi, bamvulwilemo jishimikila ja bansongwalume Bahebelu basatu byo baimene ku nkishi waimikile mfumu wa Babilona. Bangipwizhe’mba: “Walanguluka’mba bafwainwe kuba byepi?” Nakumbwile’mba: “Bafwainwe kufukama.” “Pano umvwe pa kyokya kimye kya kufukamina nkishi, abo nabo bafukamine na kukasa ntambo ya pa makwabilo abo, nanchi walanguluka’mba kyakonsheshe kuyilamo nyi? Obe mwine fukuulapo; uba kyo wamona’mba kyo kyafwainwa.” Byonka byaubile ba Shadalaka, Meshaka ne Abedenego, nasajilepo kukokela Yehoba kwapwa.—Da. 3:1, 13-18.

Bafunjishi bampangile pa sukulu javula bingi ne kumpingila kumfumya ku bansemi bami. Naakaminwe bingi, bino bansemi bami batwajijile na kunkosesha. Saka nkyangye kuya ku sukulu, Bamama balombanga pamo ne amiwa kuba’mba Yehoba anzhikijile. Nayukile’mba Yehoba usa kunkosesha ne kukwachisha ku bukine. (2 Ko. 4:7) Batata bambujile’mba umvwe bintu byakilamo kukatazha, nafwainwe kubwela ku nzubo. Baambile’mba: “Twakutemwa bingi. Wimwanetu kikupu. Kintu kyakila mukunema ke bulunda bobe ne Yehoba.” Bino byambo byandengejile kwibikako kulama bukishinka bwami.—Yoba 27:5

Bakapokola bakinkilangatu pa nzubo petu na kupikita mabuku a Bakamonyi ne na kutebawizha bansemi bami. Basendanga bamama pa kimye kyabaya kabiji bayanga na kusenda batata ne bakolojami babakazhi ko basebezanga. Kechi naikalanga na luketekelo lwa kutana bamama pa nzubo inge nafuma ku sukulu ne. Bimye bimo wakinkalankulo umo wambulanga’mba: “Bainobe bebasenda.” Kino kyandengelanga kufyama mu nzubo, saka ñamba mu muchima amba: ‘Bamama kana babena kwibapuma nyi? Kechi nayuka ne, kana nkebamonapo jibiji?’

Kwitupanga mu Kyalo

Pa 28 January, 1943, Bakapokola betubushishe kumakya pa kimye kya 03:30. Baambile’mba umvwe atweba bonse, bansemi ne amiwa ne bakolojami twaswa kutwela mu kipanyi kya Nazi, basakuleka kwitupanga. Betupele maawala asatu a kwinengezha. Bamama benengezhejile jimo na kino kintu kitumwekejile, kabiji balongejile jimo bivwalo ne Baibolo mu byola byetu, onkao mambo twalombelenga ne kwikosesha pa kikye kimye. Batata betuvulwilemo kuba’mba ‘kafwako bikakonsha kwitwabanya na butemwe bwa Lesa ne.’—Loma 8:35-39.

Bakapokola baishile jibiji. Kechi nkalubamo Nyenga wakikulumpe Anglade ne, awo wajijile ne mipolo pa kumushajikapo. Bakapokola betutwajile na motoka pemena shitima ku Metz. Panyuma ya kwenda moba asatu mu shitima, twafikile ku Kochlowice, kampu wa mu Auschwitz ku Poland. Byo papichile bañondo babiji, betutwajile ku Gliwice, kino ke kishimikwa kya bupopweshi kyo baalwile ke kampu wa kwingijilapo mingilo. Bena Nazi betwambijile’mba umvwe bonse tufwachike pa bipepala amba twasankilapo lwitabilo lwetu, basa kwitukasulula ne kwitubwezhezha bipe byetu. Batata ne Bamama bakaine, kepo bashilikale betwambijile’mba: “Kyapwa kechi mukalubuka kwenu ne.”

Mu June betutwajile ku Swietochlowice, koko natendekejile kukolwa mutwe ukinkatazha ne lelo jino. Nakwachilwe na kikola kya ku minwe, kabiji dokotala wanzokawile ngala imo kwa kubula kwingijisha muchi utontolosha misongo. Bintu byaishile kungwaminako mambo mwingilo ye naingijilanga baota wandengejile kuyanga ku kishimikwa kya shinkwa. Mwanamukazhi ye natanangako wampangapo ka kupisha pa kanwa.

Twaikalanga pamo kisemi kyonse kwa kubula kwikala pamo na bakaili bakwabo. Mu October 1943, betutwajile ku kampu wa mu Ząbkowice. Akuno twalaalanga mu ka kazubo ka peulu pa myanya yo batentakenye ibiji ibiji na bantu bakwabo 60, ko kuba’mba banabalume, banabakazhi ne baana. Bashilikale ba mu kafulumende wa Nazi, bamonanga kuba’mba kajo ko betupa kaji na ndochi ne kufuka.

Nangwa kya kuba twaji mu malwa a kusesula, bino kechi twasankijilepo luketekelo lwetu ne. Twatangile mu Kyamba kya Usopa kuba’mba panyuma ya nkondo kukekala mwingilo mukatampe wa kusapwila. Onkao mambo, twayukile kyalengejile’mba tumanamenga kabiji twamwene kuba’mba kwashajiletu kimye kicheche kukasuluka mu malwa.

Byo twaumvwine nkuwa ya nzhita ya bashilikale bevwangile ba mu Byalo byapusana pusana, twayukile’mba kyapwa kafulumende wa Nazi bamushinda kala. Ku ntendekelo ya mwaka wa 1945, bashilikale ba Nazi bamushinkile kampu ye twajingamo. Pa 19 February, betukambizhe kwenda panshi museke walepa makilomita 240. Panyuma ya milungu ina, twafikile mu muzhi wa Steinfels ku Germany, kwajinga baota bakambizhe bakaili bonse kutwela pa mukochi. Bavula bapwishishe mu michima amba kyapwa bunga bwapwila pa mpuki. Pa jonkaja juba nzhita ya bashilikale bafumine mu Byalo byapusana pusana yafikile, ne bashilikale ba Nazi banyemene kwa kubula kutala kunyuma, bino byo byapwile oa malwa akabotoka.

Nafikizhe Bikonkwanyi Byami

Pa 5 May, 1945, panyuma ya kupitapo myaka ibiji ne kichika, twafikile pa nzubo petu mu Yutz saka tuji na biko ne nkuso. Kufumatu mu February kechi twavwajilepo bivwalo bingi ne, onkao mambo twafuukwile kusoka byobya bivwalo bya kala. Mvuluka bitwambijile bamama amba: “Juba ja lelo mwijimone kuba’mba ke juba jawama bingi mu bwikalo bwenu. Twashala mabokotu. Nangwa bivwalo byo twavwala kechi byetu ne. Nangwa byonkabyo, bonse bana twalubuka na bukishinka bwetu. Kechi twatayile bukishinka bwetu ne.”

Panyuma ya kupitapo bañondo basatu twaikeletu bulongo jibiji ku Switzerland, kabiji natendekele kuya ku sukulu kwa kubula kwakamwa amba basakumpanga. Twatendekele kupwanañana jibiji na balongo ba ku mupashi kabiji twakasulukile kusapwila konse konse. Pa 28 August, 1947, saka nji na myaka ya kusemwa 13, nepaine kwi Yehoba patoka mu kufikizha mulaye wami ye nalayile myaka ya kunyuma. Batata bambatizhe mu Mukola wa Moselle. Nakebele kutendeka bupainiya ponkapotu, bino batata bakoseleko amba patanshi nkifundeko mwingilo umo. Nafunjile kusona. Mu 1951, byo nafikizhe myaka ya kusemwa 17, bantongwele kwikala painiya ne kuya na kwingijila ku Thionville pajingatu pa bwipi.

Mu yenka uno mwaka, nayile ku kupwila kukatampe mu Paris kabiji nanembele nkalata ya kukeba kutanwa ku sukulu wa bamishonale. Jifumbi jami kechi jafikijilemo ne, bino Mulongo Nathan Knorr wambujile’mba usakwiilama “bakeilangulukepo kulutwe.” Mu June 1952, bangichile ku Sukulu wa Gileada wa nambala 21 ku South Lansing, New York, U.S.A.

Sukulu wa Gileada ne Bwikalo Bwalondejilepo

Kechi nkalubamo ne! Naumvwanga bumvu kwamba mu mulaka wami pa mvula bantu. Pano naambangatu mu Kizungu. Bino bafunjishi bantundaikanga na kifyele. Mulongo umo wantumbile jizhina ja bisela amba, Lumwengemwenge wa Bufumu mambo namwemweselangatu inge naumvwa bumvu.

Pa 19 July, 1953, kupwila pamo kwikalako panyuma ya kupwisha sukulu kwaikejile ku Kibanza kya Yankee mu New York, kabiji bantumine ku Paris pamo ne Ida Candusso (kulutwe na lwendo byo asongwelwe watelelwenga amba nyenga Seignobos). Kyakatazhanga bingi kusapwila ku bena Paris banonshi, bino nafunjishanga Baibolo ku bantu bepelwile bingi. Ida bamusongwele ne kuvilukila mu Africa mu 1956, bino amiwa nakishajile mu Paris.

Mu 1960, bansongwele ku mulongo wa pa Betele, kabiji twatendekele kwingila bupainiya bwiikajila ku Chaumont ne ku Vichy. Byo papichile myaka itanu, nakolelwe TB, popo nalekele bupainiya. Kyankolele bingi ku muchima mambo kufumatu ku bwanyike bwami, najinga na kikonkwanyi kya kwingila mwingilo wa kimye kyonse mu moba onse a bumi bwami. Kabiji mukuya kwa moba bamwatawami bapondokejile mwanamukazhi ungi. Balongo ne banyenga ba ku mupashi bankwashishe bingi mu yoya myaka ya malwa, kabiji Yehoba watwajijiletu na kunsendelako tutundu twami.—Sala. 68:19.

Luno ngikala ku Louviers mu Normandy, ku bwipi na ofweshi wa musampi wa mu France. Nangwa kya kuba nkolwa kolwa, bino nji bingi na lusekelo, mambo nemwena Yehoba byo ankwasha mu bumi bwami. Nkomeno yami yankwasha kwikala na muchima wabula binyenge. Bansemi bami bamfunjishe kuba’mba Yehoba kine koaji, ye ye nafwainwa kutemwa, kwisamba nanji, kabiji ye ukumbula milombelo yami. Kyakyo ee, “lelo i kika kyo nkamupa Yehoba na mambo a byanji byonse byawama byo angubila?”—Sala. 116:12.

[Mabulañano pa peja 6]

“Nji bingi na lusekelo pa kwimwena na meso byankwasha Yehoba mu bwikalo bwami”

[Kipikichala pa peja 5]

Navwajile kya mwela, saka nkiji na myaka ya kusemwa itanu na umo

[Kipikichala pa peja 5]

Najinga na bamishonale ne bapainiya mu mukwekele wiikajila wa kusapwila mu Luxembourg, saka nkiji na myaka ya kusemwa 16

[Kipikichala pa peja 5]

Najinga na Batata ne Bamama pa kushonkena kwa nkambi mu 1953

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu