BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w09 12/15 pp. 29-31
  • Baibolo Wafika pa Jikuji ja Mushiji wa Nkundwe

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Baibolo Wafika pa Jikuji ja Mushiji wa Nkundwe
  • Kyamba kya Usopa—2009
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Batatula Kutuntulula Baibolo
  • Bintu bya Bwezhezhenga Mwingilo Panyuma
  • Wauba kya Kukumya, Kabiji Wabwela Waalula Milanguluko
  • Bena Malagasy Batemwa Baibolo
  • Waumvwanyikilenga Nobe Lwimbo Wawama
    Kyamba kya Usopa—2011
  • Bepaine na Muchima Yense—mu Madagascar
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2018
  • Yehoba ke Lesa Wisamba na Bilengwa Byanji
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
Kyamba kya Usopa—2009
w09 12/15 pp. 29-31

Baibolo Wafika pa Jikuji ja Mushiji wa Nkundwe

PAIKELA jikuji ja Madagascar kufuma ku kabeta ka bulenge musela ku mukuzho wa Africa paji makilomita 400, kabiji jino jikuji jo ja buna pa makuji akatampe panopantanda. Bantu bekala pa jino jikuji ja Malagasy bejiyuka jizhina ja kuba’mba Yehoba, mambo papita ne myaka 170 kufuma po batuntulwijile Baibolo wa mu mulaka wa Malagasy muji jizhina ja Lesa. Kutuntulula uno Baibolo kechi kwapelele ne.

Uno Baibolo batendekele kumutuntulula mu mulaka wa Malagasy pa jikuji ja Mauritius. Mu 1813, wajinga ndamakyalo wa jikuji ja Mauritius mwina Britain aye Robert Farquhar, watatwile kutuntulula mabuku a Mambo awama mu mulaka wa Malagasy. Ko kyakayanga watundaikile mfumu wa Madagascar aye Radama I amba ete bafunjishi kufuma ku ba London Missionary Society (LMS) kwiya pa jikuji ja Madagascar jo batela javula’mba Jikuji ja Mushiji wa Nkundwe.

Pa 18 August 1818, bamishonale babiji abo ba David Jones ne Thomas Bevan bena Wales bafikile pa kiito kya Toamasina kufuma ku jikuji ja Mauritius. Bataine bantu batemwa bya bupopweshi, kabiji bamo banemekele bingi kupopwela bya kishakulu ne kulama bisho. Bena Malagasy baambanga mulaka wawama bingi uji na byambo byavula byafumine ku mulaka wa bena Malayo-Polynesia.

Aku bashinkulatu ka sukulu kacheche, ba Jones ne Bevan bayile na kusenda bakazhi ne baana babo kufuma ku Mauritius kwibaleta ku Toamasina. Bino kuno ko baishile, bonse bakolelwe kikola kya mashika kya kuba muka Jones ne mwananji bafwile mu December 1818. Byo papichile ba ñondo babiji, Bevan ne kisemi kyanji bonse bafwile ku kyonka kino kikola. David Jones yeyenka wapulukilepotu.

Ano malwa kechi alengejile Jones kusankilapo uno mwingilo ne. Wakebeshe bingi bena Madagascar kwikala na Mambo a Lesa. Byo ayile ku Mauritius ku kipatela, Jones konkakwa wakatatwile mwingilo wakatazha wa kufunda mulaka wa Malagasy. Byo ayukile uno mulaka, watendekele kutuntulula Mambo awama anembele Yoano.

Mu October 1820, Jones wabwelele ku Madagascar. Waikele mu muzhi wa Antananarivo, ne kutendekesha sukulu wa bamishonale. Bintu byakatezhe bingi. Kechi kwajinga mabuku a kufundamo, bipabi bya kunembapo ne pa kwikala ne. Bino sukulu waendelenga bingi bulongo, kabiji baana basukulu bajinga bingi na kizaku kya kufunda.

Panyuma ya kwingila bañondo batanu na babiji bunke bwanji, Jones watambwijile mukwabo wa kwingila nanji aye David Griffiths wapingakenejile pe Bevan. Bano banabalume babiji baingijilenga bingi na ngovu kutuntulula Baibolo mu mulaka wa Malagasy.

Batatula Kutuntulula Baibolo

Kuntendekelo ya 1820, mulaka wanembelwe wa Malagasy bamutelanga’mba sorabe —bino byajinga byambo byo banembele mu bisopelo bya mulaka wa Kialabu. Bantu bachechetu bo bayukile kwibitanga. Bamishonale byo besambile na Mfumu Radama I, wibetabizhe kwingijisha bisopelo bya kina Loma pa kunemba mu kifulo kya kwingijisha sorabe.

Mwingilo wa kutuntulula watatwile pa 10 September, 1823. Jones watuntulwilenga buku wa Ntendekelo ne Mateo, aku Griffiths naye na kutuntulula buku wa Kulupuka ne Luka. Bano bonse bubiji bwabo baingijilenga bingi. Kununga pa mwingilo wa kutuntulula ye bajinga nanji, batwajijile ne kufunjisha baana basukulu lukelo ne mute. Kabiji banengezhenga ne kutangijila bya kufunjisha mu chechi mu milaka isatu. Bino mwingilo wa kutuntulula ye wajinga mukatampe.

Na bukwasho bwa baana ba sukulu 12, bano bamishonale babiji batuntulwile mabuku onse a Binembelo bya Kingiliki ne mabuku akwabo a Binembelo bya Kihebelu mu bañondotu 18. Mwaka walondejilepo, bapwishishe kutuntulula Baibolo yense. Pano bino kwakebewenga kumuwamisha ne kumololako mumo mumo. Onkao mambo, banabalume babiji bayukile bulongo milaka, abo ba David Johns ne Joseph Freeman bafumine ku England kwiya na kukwasha.

Bintu bya Bwezhezhenga Mwingilo Panyuma

Mwingilo wa kutuntulula Baibolo byo apwile, ba LMS batumine Charles Hovenden kwiya na kufiika munkinyi wa kunemba mabuku mu Madagascar. Hovenden wafikile pa 21 November, 1826. Aku ufikatu wabelele kikola kya mashika ne kufwa wafwile mu yenka ñondo ye aishijilemo, kwa kubula kufunjishapo muntu nangwa umotu wa kufiika uno munkinyi ne. Mwaka walondejilepo, mwanamulume sendwe aye James Cameron waishile kufuma ku Scotland na kufiika uno munkinyi kwingijisha kabuku ka bya kufiika koataine mu byela. Panyuma ya kulukuta nanji, wakonshenshe kumufiika ne kunemba lubaji lumo lwa kitango 1 kya buku wa Ntendekelo pa 4 December 1827.a

Lukatazho lukwabo lwaishile pa 27 July, 1828 panyuma ya lufu lwa Radama 1. Mfumu Radama watundaikilenga bingi mwingilo wa kutuntulula. Pa kyo kya kimye David Jones waambile’mba: “Mfumu Radama wawamine bingi muchima. Wakebelenga bantu banji kufunda, kabiji wibatundaikilenga ne kuteshako muchima kukila kuta muchima ku Ngolode ne Siliva.” Nangwa byonkabyo, uno mfumu bamuswaine ku mukazhanji aye Ranavalona, kabiji kyaishile kuyukanyikwa’mba kechi wakebelenga uno mwingilo byonka byajinga mwata wanji ne.

Panyuma ya kumuswanyika, mwenyi umo wafumine ku England walombele lūsa lwa kwisamba na uno mfumu wamukazhi pa mambo a mwingilo wa kutuntulula. Uno mfumu wakaine. Pa kimye kikwabo bamishonale byo babujile uno mfumu amba kukiji bintu bikwabo byo bakeba kufunjisha bantu, kubikapotu ne Kingiliki ne Kihebelu, waambile’mba: “Kechi nji na mambo na Kingiliki ne Kihebelu ne, bino nkeba kuyuka umvwe mwakonsha kufunjisha bantu bami bintu byanema nabiji kulenga mulola.” Byo bayukile’mba kwandapo bebapanga kasa bakyangye kupwisha kutuntulula Baibolo mu mulaka wa Malagasy, Cameron waambile’mba, patanshi akikalangulukepo bino pa akeye na kukumbula panyuma ya kupitapo mulungu umo.

Mulungu walondejilepo, Cameron wapele bakapaso bamfumu mulola ubiji walepalepa ye alengele ku bintu bya monkamwa. Mwingilo wa kulenga mulola ne mingilotu ikwabo yo baingijilenga bamishonale, ya mutokeshe bingi mfumu pa muchima kya kuba wibaswishishe kunemba mabuku acheche ashajileko a Binembelo bya Kihebelu.

Wauba kya Kukumya, Kabiji Wabwela Waalula Milanguluko

Nangwa patanshi wakaine byaambile bamishonale, mu May 1831 uno mfumu wamukazhi wapaine mukambizho wa kukumya. Waitabizhe bangikazhi banji kubatizwa ne kwikala bena Kilishitu! Pano bino uno mukambizho kechi wakulaijile ne. Buku wa A History of Madagascar waamba’mba, “ba mu kije kya mfumu kechi batemenwe pa kumona bantu bavula babatizwa ne, onkao mambo babujile mfumu amba, luno lubatizhilo lwajingatu lwa kutumbijika bena Britain.” Kino kyamulengejile mu yenkawa mwaka panyumatu ya bañondo batanu na umo, kufumyapo lūsa loapaine lwa kubatiza bantu kwikala bena Kilishitu.

Mfumu byo aalwilenga milanguluko kabiji ne bulume bwa babilolo ba mu kafulumende batemwe bisho byo bwabayijilengako, kyapele bamishonale kimye kya kupwisha kunemba Baibolo yense. Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki byajinga byapwa kala kunembwa kabiji ne kwibisampanya ku bantu. Nangwa byonkabyo, lukatazho lukwabo lwaishile pa 1 March, 1835, kimye uno mfumu Ranavalona I kyo ashinkile bwina Kilishitu ne kukambizha’mba mabuku onse a bena Kilishitu beabwezhe ku kafulumende.

Uno mukambizho wa mfumu walumbulwile ne kuba’mba bena Malagasy baingijilenga ku munkinyi wanembelenga uno Baibolo bekileke. Onkao mambo, bamishonale bachechetu bashajilepo na kwingila uno mwingilo, baingijilenga mute ne bufuku posotu ne byo bapwishishe kunemba Baibolo yense mu June 1835. Kepo bamulupwile ne kumulupula!

Muzhilo wa kushinkila bena Kilishitu byo akijingapo, ma Baibolo beasampenye bukiji bukiji, kabiji makope amo 70 beazhikile panshi kuchina kwionauna. Uno wajinga mulanguluko wawama mambo mwaka ne kupwatu ne, bamishonale bonse bafuminemo mu kyalo mwashalatu babiji. Nangwa byonkabyo, byambo bya Lesa byasampainenga pa Jikuji ja Mushiji wa Nkundwe.

Bena Malagasy Batemwa Baibolo

Bena Madagascar basangalele bingi pa kutanga Mambo a Lesa mu mulaka wabo! Ee kuba’mba mu uno Baibolo muji tubilubo kabiji ne mulaka nanji waaluka. Nangwa byonkabyo, bavula baji nanji kabiji bamutanga kimye kyonse. Kintu kikatampe mu uno Baibolo ke jizhina ja Lesa, Yehoba, mambo jitanwa ponse po jafwainwa kutanwa mu Binembelo byonse bya Kihebelu. Mu makope atanshi kunemba, jizhina ja Lesa jitanwa ne mu Binembelo bya Kingiliki. Kino kyo kyalengela bena Malagasy kuyuka jizhina ja Lesa.

Kimye kitanshi kyanembelwe makope a Binembelo bya Kingiliki ku mashinyi, ba Baker bayukile kwingijisha uno mashinyi baambile’mba: “Kechi mbena kwaula ne, bino naketekela’mba byambo bya Lesa kechi bikazhiya mu kino kyalo ne.” Baambile kine. Kikola kya mashika nangwa lukatazho lwa kufunda mulaka wakatazha nangwa mikambizho ya mfumu ya kukanya bwina Kilishitu kechi byalengejile Mambo a Lesa kubula kuyukanyikwa mu Madagascar ne.

Kino kimye bintu byawaminako. Mu ñanyi jishinda? Mu 2008 Baibolo wa New World Translation of the Holy Scriptures walupwilwe mu mulaka wa Malagasy. Uno Baibolo walengela bintu kuwaminako mambo bamutuntulula mu mulaka wa ano moba wapela kumvwa. Onkao mambo, Mambo a Lesa pano aikizha ne mizhazhi pa Jikuji ja Mushiji wa Nkundwe. —Isa. 40: 8.

[Tubyambo twa mushi]

a Mikambizho Jikumi ne Lulombelo lwa Nkambo byanembelwe mu Mauritius nobe mu April nangwa mu May 1826, byo byajinga bipungu bitanshi bya Baibolo byanembelwe mu mulaka wa Malagasy. Nangwa byonkabyo makope a uno buku beapainetu ku ba mu kisemi kya Mfumu Radama ne babilolo bamo ba mu kafulumende.

[Kipikichala pa peja 31]

Baibolo wa New World Translation mu mulaka wa Malagasy walengela jizhina ja Lesa, Yehoba, kutumbalala

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu