Kuyuka pa Kupelela na Maalwa

TONY watongolwa mu kibaba kitanshi wafwainwe kwikala bulongo mu bwikalo bwanji inge wikilekele kutoma maalwa. Na mambo a kuba’mba watomanga bingi maalwa, bino kechi amuletejile bikola ne, wamwenenga’mba bwikalo bwanji bujitu bulongo. Mambo ka ino ndangulukilo kyo yatamijile?

Kukizhamo kutoma maalwa kwamulengejile kubula kulanguluka bulongo. Kikale Tony wayukile nangwa ne, maalwa alengelanga bongo bulengela mubiji kwingila bulongo kuvulañana umvwe watoma avula. Kutoma maalwa kimye kyonse kwamulengelanga kubula kulangulukapo bulongo pa bwikalo bwanji.

Kya bubiji kyamulengelanga Tony kwikangaizha ke kubula kukeba kuleka muteeto wanji wa kutoma maalwa. Patanshitu, Allen watongolwa mu kibaba kyafumako wakananga’mba kechi uji na lukatazho lwa maalwa ne. Waambile’mba “nafyanga’mba kechi ntoma maalwa avula ne, kabiji nekangaizhanga ne kukepeshako pacheche kutoma maalwa. Kyo nakebanga ke kubula kuleka kutoma maalwa.” Nangwa kya kuba bakwabo bayukile kuba’mba maalwa ebanonka buzha ba Tonny ne Allen, bino abo bene bebepanga’mba kijitu bulongo. Bano banabalume bonse babiji bafwainwe kubapo kimo pa ntomeno yabo ya maalwa. Kika kyo bafwainwe kuba?

Ubaipo Kimo

Bavula baleka kutoma maalwa bibi bomvwina byambo bya kwa Yesu bya kuba’mba: “Kabiji umvwe jiso jobe ja ku kilujo jakutuntwisha, lobolajo, ne kwijitaya: mambo kyakuwamina umvwe kimo kya mubiji wobe kyaonaika, ne mubiji wobe yense kutayiwa mu Ngehena ne.”—Mateo 5:29.

Yesu kechi walumbulwilenga’mba bantu bechibenga binungwa bya mubiji ne. Walumbulwilenga byo twafwainwa kukebesha kuleka byubilo byatama byakonsha konauna bulunda na Lesa. Kya kine bintu byo tufuukulapo byakonsha kwitukozha ku muchima. Bino bituzhikijila ku bintu byakonsha kwitulengela kutwezhamo ne mutwe mu maalwa. Onkao mambo, umvwe bakwenu bamona’mba mubena kukizhamo kutoma maalwa, kange muzhinyezhinye kubapo kimo ne.a Umvwe kyamwekeshatu patoka kuba’mba mwakankalwa kwikanya kutoma maalwa mu kwesakanya, kyawama kwikileka kwiatoma. Kyawama kwikileka kutoma maalwa kukila kwionawina bwikalo.

Nangwa kya kuba kechi mwi ba kitomi ne, nanchi mutoma avula nyi? Umvwe ibyo, jishinda ka jawama jakonsha kwimukwasha kuyuka pa kupelela na maalwa?

Kwakutana Bukwasho

1. Ikalai na lwitabilo mu bulume bwa milombelo ya kubula kuzhikilwa ifuma panshi ya muchima. Baibolo watundaika bonse bakeba kutokesha Yehoba Lesa pa muchima amba: “Mu bintu byonse kasa musolola kwi Lesa byo musaka monka mu lulombelo ne lusashijilo ne kuba sante pamo. Kabiji mutende wa Lesa ubula kuyukanyika, ukalama michima yenu ne milanguluko yenu mwi Kilishitu Yesu.” (Filipai 4:6, 7) Mwakonsha kulomba ñanyi bintu pa kuba’mba mwikale na uno mutende?

Itabai kuba’mba muji na lukatazho lwa maalwa. Mubulai Lesa byo mukeba kuba pa luno lukatazho pa kuba’mba naye emukwashe kubula kwiletela makatazho akatampe. “Awa ufya mizhilulwila yanji kechi ukamona byawama ne; pakuba awa wiisolola ne kwiileka kikupu ukamona lusa.” (Byambo bya Mana 28:13) Yesu naye waambile’mba tulombenga amba: “Kechi mwitutwale mu lweseko ne, mwitupokolole kwi yewa mubi.” (Mateo 6:13) Pano mwakonsha kwingijilapo byepi pa milombelo yenu, kabiji kwepi ko mwakonsha kutana mikumbu ya milombelo yenu?

2. Tanai bulume mu mambo a Lesa. “Mambo mambo a Lesa o omi, ne kwingila engila . . . kabiji alondalonda ne kupima milanguluko ya michima ne mo yayila.” (Bahebelu 4:12) Bavula bajinga babitomi batana bukwasho kupichila mu kutanga ne kulanguluka langulukapo pa binembelo pa juba pa juba. Nyimbi wa masalamo waakamwanga Lesa wanembele’mba: “Ye mwine wa lusekelo ubula kwenda mu mabulañano a babi . . . Pakuba muchima wanji wamutokela monka mu buku wa mizhilo wa Yehoba; Kabiji monka mu buku wanji wa mizhilo mo alangulukila mute ne bufuku . . . Kabiji byonse byo akoba bikalumbuluka bulongo.”—Salamo 1:1-3.

Allen wataine bulume bwa kuleka kutoma maalwa kupichila mu kufunda Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba waambile’mba: “Nayukishatu bulongo kuba’mba umvwe ne mafunde a mu Baibolo kunkwasha kuleka kutoma maalwa ne, inge nafwile kala.”

3. Fundai kwikanya. Baibolo witubula’mba bajinga babitomi baji mu kipwilo kya bwina Kilishitu bebomvwa “mu Mupashi wa Lesa wetu.” (1 Kolinda 6:9-11) Mu ñanyi jishinda? Patanshitu bebakwashishe kuleka kupendwa ne kusangalala kubi kupichila mu kufunda kwikanya, kyubilo kiya na bukwasho bwa mupashi wazhila wa Lesa. “Kechi mupendwe binyu ne, mo muji bono, kana muyule na Mupashi.” (Efisesa 5:18; Ngalatiya 5:21-23) Yesu Kilishitu walayile’mba: ‘Shenu wa mwiulu upana Mupashi Wazhila ku bamulomba.’ Onkao mambo, “lombainga, kikemupewa.”—Luka 11:9, 13.

Bonse bakeba kupopwela Yehoba mu jishinda jaitabilwa bafwainwa kufunda kwikanya kupichila mu kutanga, kufunda Baibolo ne kulomba kufuma panshi ya muchima kwa kubula kuzhikilwa. Mu kifulo kya kulefulwa, bafwainwa kwitabila mu mulaye utanwa mu Mambo a Lesa wa kuba’mba: “Mambo awa ubyajila buntunshi bwanji mwine ukanowa bubole konka ku buntunshi; kabiji awa ubyajila mupashi ukanowa bumi bwa myaka konka ku mupashi. Kabiji kechi tukoke mu kuba byawama ine: mambo mu kimye kyafwainwa tukanowa umvwe ne kupungila ne.”—Ngalatiya 6:8, 9.

4. Salai balunda bawama. ‘Awa wenda na ba maana ukekala ke wa maana; pakuba awa wenda ne bakosama ukamona byakatazha.’ (Byambo bya Mana 13:20) Bulai bakwenu amba kechi mukeba kukizhamo kutoma maalwa ne. Mambo a Lesa etubujila jimo amba umvwe twaleka ‘kutomatoma binyu, kusangalala kubi, ne kupendwapendwa’ bajinga balunda netu ‘bakumya . . . kabiji betunena bibi.’ (1 Petelo 4:3, 4) Lekai kupwañana na bantu bakonsha kwimutundaika kukizhamo kutoma maalwa.

5. Yukai pa kupelela. “Kechi mwipashañanyenga na ba panopantanda ne: poso mwalulukenga ke bangi na kusangulwa kwa michima yenu, namba mukayukenga kyaswa muchima wa Lesa, akya kyawama, ne kyaitabilwa, ne kyalumbuluka.” (Loma 12:2) Inge mafunde a mu Mambo a Lesa emukwasha kuyuka pa kupelela kwakubula kuswisha balunda nenu nangwa ‘ino ntanda’ kwimuluwika, mukakonsha kupopwela Lesa mu jishinda jaitabilwa. Pano mwakonsha kuyuka byepi pa kupelela?

Kipimo kyonse kya maalwa kimulengela kubula kulanguluka bulongo kechi kimufwainwa ne. Bino inge mwasalapo kutoma maalwa, kechi kyawama kwiimikila kipimo kya kuba kimulengela kwashalatu pacheche kupendwa ne. Ibikilai kipimo kyakonsha kwimulengela kubula kwibika mu bizumba, kyaesakana, kikabula kwimuletela kisonso kya kutwezhamo ne mutwe mu maalwa.

6. Yukai kukana. “Nanchi kwamba kwenu kwikaletu amba, Ee, Ee, Ine, Ine.” (Mateo 5:37).Yukai bya kukana ku bantu bakosako kwimupa bino baji na mweno ingi ya maalwa. “Byambo byenu bikale na bupe moba onse, byalungwa na mukele, muyuke mwafwainwa kwibalondolwela bonse, pa muntu pa muntu.”—Kolose 4:6.

7. Kebai bukwasho. Kebai bukwasho ku balunda bawama bakonsha kwimukwasha kuba kyo mwafuukulapo pa ntomeno yenu, kabiji bakonsha kwimukwasha ne ku mupashi. “Meso abiji maya, mambo babiji bamwenamo bulongo mu mingilo yabo. Mambo inge umo wapona, mukwabo ukamushikula.” (Musapwishi 4:9, 10; Yakoba 5:14, 16) Kipamo kya mu kyalo kya United States kitala pa maalwa kyaambile’mba: “Kwesakanya kutoma maalwa kechi kwapela ne. Ambilai bamu kisemi ne balunda nenu kwimukwasha kuba kyo mwasalapo.” (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism)

8. Koselai kyo mwafuukulapo. “Mwikale ba kwioba mambo, kechi ba kwiomvwatu ne kwijimbaika anwe bene ne. Pakuba aye utajijisha mu mizhilo yalumbuluka, ya bwana bwa bene, kasa atajijisha, aye byo abula kwikala wa kumvwatu ne kuvulama, poso wa kwiyuba ne kwingila, ukekala ke watokwa monka mu kuba kwanji.”—Yakoba 1:22, 25.

Bya Kuleka Kutoma Maalwa Umvwe Emunoka Buzha

Kechi bonse bakizhamo kutoma maalwa babitomi ne. Bamo batendeka kutoma bingi maalwa nangwa kubula kuzhikilwa kufikatu ne byo ebanonka buzha. Mambo muntu wanonkwa buzha ku maalwa umvwa kilaka kabiji ulangulukatu bulongo umvwe watomapo. Bantu ba uno mutundu bakebwa bukwasho bukwabo kununga pa bwa ku mupashi ne kwibikako kwabo bene pa kuba’mba bakasuluke mu buno buzha bwa maalwa. Allen uvuluka’mba: “Byo nalekele kutoma maalwa nakolelwe bingi. Popo navulukile kuba’mba nafwainwa kuya ku kipatela, kununga pa bukwasho bwa ku mupashi bo natambwilanga.”

Batoma maalwa bavula bakebwa muchi wa kwibakwasha byo babena kulwa bulwi bwa ku mupashi bwa kuleka kutoma maalwa bibi.b Bamo bakebwa kwibalamina mu kipatela na mambo a misongo iya pa kuleka maalwa nangwa kwibapa muchi wa kukepeshako kilaka pa kuba’mba baleke kutoma maalwa. Mwana Lesa waubanga byakukumya waambile’mba: “Batuntulu kechi basake ñanga ne, poso bakolwa: amiwa kechi naiya kwibeta baoloka ne, poso bandengamambo.”—Mako 2:17.

Mfweto iji mu Kumvwina Mikambizho ya Lesa

Lesa wa kine ye wapana lujimuno luji mu Baibolo lwaamba pa maalwa, aye ukeba’mba twikalenga bulongo, kechi lonka lunotu ne, ukeba’mba tukatwajijile kwikala bulongo myaka ne myaka. Byo papichile myaka makumi abiji na ina kufuma poalekejile kutoma maalwa, Allen uvuluka’mba: “Kupimpula bwikalo bwami kwandetejile bingi lusekelo, ne kuyuka’mba Yehoba wakebelenga kunkwasha kuleka muteeto watama kabiji amba . . .” Inge wafika popo Allen utulumana ne mipolo iyengelela pa kuvuluka bwikalo bwanji bwa kala. Watwajijila’mba “. . . kuyuka’mba Yehoba wituyuka bulongo kabiji wituta muchima ne kwitukwasha kundetela bingi lusekelo.”

Onkao mambo, umvwe maalwa emunonka buzha, kange mupwishe bukiji mu muchima amba mwakankalwa kwialeka ne. Allen ne bakwabotu bavula baji byonka byo muji besakanya kutoma maalwa nangwa kwialeka. Kechi belangulusha ne, nenuwa byo byo kikekala.

Kikale mwasalapo kutoma maalwa mu kwesakanya nangwa kwialeka, umvwinai Lesa byo emusashijila’mba “Mama! inge mwakokejile mikambizho yami, inge mutende wenu waikajile nobe mukola, kabiji inge bololoke bwenu bwaikajile nobe manyaki a pa kalunga ka mema.”—Isaya 48:18.

[Tubyambo twa mushi]

[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 8]

Nanchi Maalwa Emunonka Buzha Nyi?

Iipuzhai anweba bene’mba:

• Nanchi mbena kutoma maalwa kukila kala nyi?

• Nanchi ntoma maalwa javula kukila kala nyi?

• Nanchi ntoma maalwa ashinta nyi?

• Nanchi ntoma maalwa kuchiina kulanguluka pa makatazho nyi?

• Nanchi mulunda nami nangwa wa mu kisemi wijizhanya pa ntomeno yami ya maalwa nyi?

• Nanchi kutoma maalwa kundetela makatazho pa nzubo, ku nkito, ne pa lwendo nyi?

• Nanchi nkankalwa kupwisha mulungu kwa kubula kutomapo maalwa nyi?

• Nanchi ñumvwa bibi umvwe bakwetu baleka kutoma maalwa nyi?

• Nanchi bakwetu bayuka’mba ntoma maalwa avula nyi?

Umvwe mwaitabizhapo bwipuzho bumo nangwa avula, pimpulai ntomeno yenu ya maalwa.

[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 9]

Kufuukulapo Bulongo pa Maalwa

Saka Mukyangye Kutoma Maalwa, Ishikishai’mba:

• Nanchi nafwainwa kutoma maalwa nyi, inyi ne?

Lujimuno: Muntu ukankalwa kwesakanya kutoma maalwa kyawama kuleka kwiatoma.

• Ñanyi kipimo kyo nafwainwa kupelelapo kutoma maalwa?

Lujimuno: Yukai pa kupelela kutoma maalwa saka mukyangye kushetwa.

• Kimye ka kyawama kutomenapo maalwa?

Lujimuno: Kechi mwafwainwa kutoma saka musa kwendeshanga motoka nangwa kwingila mingilo ikebwa kutako muchima ne. Kechi mwafwainwa kutoma maalwa pa kwingila mingilo ya Lesa, saka mwanema pa muchima nangwa kimye kyo muji pa muchi ne.

• Kwepi ko nakonsha kuya na kutomena maalwa?

Lujimuno: Ku mpunzha yafwainwa, kechi kwafyamika nangwa pa bantu bavula paji bo mwakonsha kutuntwisha ne.

• Bañanyi bo nafwainwa kutoma nabo?

Lujimuno: Balunda bawama nangwa ba mu kisemi kechi na bitomi ne.

[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 10]

Mambo a Lesa Akwashishe Kitomi

Supot mwina Thailand wajinga kitomi. Byo atendekele watomangatu mabanga. Ko kyakayanga watendekele kutoma lukelo ne pachaile. Watomanga maalwa na mulanguluko wa kukeba kupendwa. Bino watendekele kufunda Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba. Byo afunjile kuba’mba Lesa washikwa bukitomi, Supot walekele kutoma maalwa. Byo papichile kimye wabwelele ke atome maalwa jibiji. Ba mu kisemi kyanji kibafichishe bingi ku muchima.

Nangwa byonkabyo, Supot wamutemenwe Yehoba kabiji wakebelenga kumupopwela mu jishinda jaitabilwa. Balunda nanji bamukwashanga kabiji batundaikanga ne ba mu kisemi kubula kukoka kumukwasha. Byambo bya kubula kupita mu mbaji biji pa 1 Kolinda 6:10 bya kuba’mba ‘bapendwapendwa kechi bakaswana bufumu bwa Lesa ne’ byakwashishe Supot kulangulukapo bulongo pa ntomeno yanji. Wayukile kuba’mba wafwainwa kwibikako kupwisha lukatazho lwanji lwa kutoma maalwa.

Kyapeleleko, Supot wakebeshe bingi kuleka kutoma maalwa. Bulume bwa mupashi wazhila wa Lesa, lutangijilo luji mu Mambo a Lesa, bukwasho bwa ba mu kisemi ne kipwilo, byo byamukwashishe kuleka kutoma maalwa. Ba mu kisemi batemenwe bingi kimye kyo abatizwe. Kino kyamwesheshe patoka kwipana kwanji kwi Lesa. Supot uji na bulunda bwakosa na Lesa boatonganga, kabiji ubena kwingijisha kimye kyanji kukwasha bakwabo kwikala balunda na Lesa.