Ñambilo Yawama Ilengela Kwikala na Bulunda Bwawama
“Byambo byenu bikale na bupe moba onse.”—KOLO. 4:6.
1, 2. Bintu ka byawama byafuminemo mulongo umo byo aambile ñambilo yawama?
MULONGO umo washimuna amba: “Byo nasapwijilenga ku nzubo ku nzubo, nasambakene mwanamulume wazhingijile bingi kya kuba mivumbo yanji yavwevwetelengatu kabiji mubiji wanji yense wazakaminenga na bukaji. Naesekele kwisamba nanji mu Binembelo mu meso anteka, bino aye waputuminenga ne kyakuputuma na bukaji. Mukazhanji ne baana banji nabo bañimenejile kuntundwa, kabiji namwene kuba’mba nafwainwa kuya mema saka akiji mu kapokoso. Naambijile kyokya kisemi amba najikwiya mu mutende kabiji nakeba kuya mu mutende. Nebambijile byambo biji pa Ngalatiya 5:22 ne 23, patongolwa butemwe, bukimote, kwikanya ne mutende. Kepo nayile.”
2 “Palutwe kacheche, byo nayilenga ku mazubo ajinga ku bushiya bwa mukwakwa, namwene kisemi kimo saka kyaikala kulutwe ya nzubo yabo. Bangichile. Nalangulukile amba kana kwapya kala ka? Uno mwanamulume wajinga na nkomoki wa mema atalala bulongo kabiji wampele amba ntome. Walombele lulekelo lwa mambo pa bulunji bwanji ne kuntakaika pa lwitabilo lwami lwakosa. Kepo twaabene mu mutende.”
3. Mambo ka o twafwainwa kubujila kuleka bakwetu kwituzhingijisha?
3 Mu ino ntanda mwaimbwa ñoma na bichi, javula tusambakana bantu bazhingila, kubikakotu ne botutana mu mwingilo wa mu bujimi. Umvwe twibatana, twafwainwa kumwesha “bukimote ne mushingi.” (1 Pe. 3:15) Umvwe mulongo waambiwapo peulu po wazhingijile pa byamukabishe yewa mwina nzubo ne kubula kumubila lusa, uno mwanamulume inge kechi wakokele muchima ne. Inge wakizhizhemo ne kuzhingila. Mulongo byo anekenene muchima ne kwamba byambo byawama, mwafumine byawama.
Ki ka Kilengela Ñambilo Kuwama?
4. Mambo ka o kyanemena kwamba ñambilo yawama?
4 Kikale tubena kwisamba na boba babula mu kipwilo nangwa na boba baji mu kipwilo, nangwatu ba mu kisemi kyetu, kyanema bingi kulondela lujimuno lwa mutumwa Paulo lwa kuba’mba: “Byambo byenu bikale na bupe moba onse, byalungwa na mukele.” (Kolo. 4:6) Ino ñambilo yawama yanema bingi mambo ilengela misambo kuwama kabiji ileta mutende.
5. Kwisamba bulongo kubula kulumbulula ka? Lumbululai.
5 Kwisamba bulongo kechi kulumbulula amba muntu wafwainwa kufikenatu kwamba byonse byo alanguluka ne kwiumvwa, kikatakata inge wazhingila ne. Binembelo bimwesha amba kwamba byambo na bukaji kumwesha amba muntu uji na bukoke, kechi bulume ne. (Tangai Byambo bya Mana 25:28; 29:11.) Mosesa “wajinga kimote” kukila bantu bonse bajingako pa kyokya kimye, wazhingijile ne kukankalwa kupa Lesa lukumo na mambo a bunsatuki bwa mukoka wa bena Isalela. Mosesa waambile byajinga ku muchima wanji, pano bino Yehoba kechi watemenwe ne. Panyuma ya kupitapo myaka 40 yo atangijile bena Isalela, Mosesa kechi wajingapo na jishuko ja kwibatangijila mu Ntanda Ipya ne.—Bala. 12:3; 20:10, 12; Sala. 106:32.
6. Kuyuka mwakwambila kulumbulula ka?
6 Binembelo bitutundaika kwikanya ne kuyuka mwakutwajila bintu pa kwamba byambo. ‘Mu kuvula kwa byambo kechi mwabula bya kupusa ne; pakuba awa ulama kanwa kanji bulongo ye wa maana.’ (Mana 10:19; 17:27) Pano bino kuyuka mwakutwajila bintu kechi kulumbulula kufwilatu mukachi ne. Kulumbulula kwamba “na bupe,” nangwa amba kwamba byawama bya kwikosesha kechi kwikozha ku muchima ne.—Tangai Byambo bya Mana 12:18; 18:21.
“Kuji Kimye kya Kuzhindaminamo, ne Kimye kya Kwambilamo”
7. Bintu ka byo twafwainwa kubula kumwesha, kabiji mambo ka?
7 Byonkatu byo tukebewa kwikala bakoka muchima ne kwikanya pa kwamba na bo twingila nabo nkito nangwa bo tutana mu mwingilo wa mu bujimi byo byo twafwainwa ne kuba mu kipwilo kabiji ne pa nzubo. Kuba bintu mu bukaji kwakubula kulanguluka pa byakonsha kufumamo kwakonsha kwitonawisha bumupashi, milanguluko ne butuntulu bwetu bwa mubiji ne bwa bakwetu. (Mana 18:6, 7) Twafwainwa kufwomona bukaji bwiya na mambo a bumbulwa kulumbuluka. Matuka, myendeleko, misuula, ne kwibuukila bukaji byonse byatama. (Kolo. 3:8; Yako. 1:20) Byakonsha konauna bulunda bwetu bwawama na bakwetu bantu ne na Yehoba. Yesu wafunjishe amba: “Awa wamubukila bukaji mulongo wanji, aye naye wafwa nao a kuletwa mu kije; kabiji awa wamwambila mulongo wanji amba, Wakosama, aye naye wafwa nao a kuletwa mu kije kikatampe; pakuba awa waamba bya kufiñana wafwa nao a kutayiwa mu Ngehena ya mujilo.”—Mat. 5:22.
8. Kimye ka kyo twafwainwa kwamba byo tubena kwiumvwa, bino mu ñanyi jishinda?
8 Nangwa byonkabyo, kuji bintu bimo byo twakonsha kumona amba bikebewa kwisambapo. Umvwe mulongo waamba nangwa kuba bintu bimo bimukozha ku muchima kya kuba mwakankalwa kwibilubako, kechi mwafwainwa kutwajijilatu na kumushikwa ne. (Mana 19:11) Inge muntu wimuzhingijisha, esekai kwikanya ne kumonapo mashinda a kupwishishamo makatazho. Paulo wanembele amba: “Kechi muleke juba jizhike kasa mwazhingila ne.” Inge mwamona amba mwatwajijila kuzhingila, mwafwainwa kwisambapo bulongo pa kimye kyafwainwa. (Tangai Efisesa 4:26, 27, 31, 32.) Isambai na mulongo wenu pa lolo lukatazho kwakubula kwipita mu mbaji bino saka mwamba bulongo na muchima wa kukeba kupwana.—Levi 19:17; Mat. 18:15.
9. Mambo ka o twafwainwa kufwomwena jimo bukaji bwetu saka tukyangye kusolomoka bakwetu?
9 Nangwa byonkabyo mwafwainwa kumonapo kimye kyawama kwisambilamo. “Kuji kimye kya kuzhindaminamo, ne kimye kya kwambilamo.” (Sapwi. 3:1, 7) Kabiji kunungapo, “muchima wa waoloka ulanguluka mwa kukumbwila.” (Mana 15:28) Kino kyakonsha kuvwangamo kupembelela kimye kya kwisamba bulongo pa bya kupwisha makatazho. Umvwe kemwisambe kimye mukwenu kyo akizhingila, mwakonsha kutwala bintu munsunya. Pano bino kechi pafwainwa kupichisha kimye kyabaya ne.
Byubilo Byawama Bilengela Kwikala na Bulunda Bwawama
10. Kumwesha byubilo byawama kwakonsha kuwamisha byepi bulunda?
10 Ñambilo yawama ne kwisamba bulongo bilengela kwikala na bulunda bwawama. Kabiji kwibikishako kuwamisha bulunda bwetu na bakwetu kwakonsha kuwamisha misambo yetu. Umvwe ketubile bakwetu byawama, kumonapo mashinda a kwibakwashishamo, kupana bya bupe kufuma panshi ya muchima ne kwibatambulwila kyakonsha kwitulengela kukasuluka pa kwisambanga nabo. Kuba bino bintu kwakonsha ne ‘kubika makala a mujilo’ pa muntu kabiji kwakonsha ne kumulengela kwikala na byubilo byawama ne kukasulukanga kupwisha makatazho.—Loma 12:20, 21.
11. Yakoba waubile byepi pa kuba’mba apwishe lukatazho lo ajinga nalo ne Isao, kabiji ki ka kyafuminemo?
11 Mushakulu Yakoba waumvwishishe bingi kino kishinka. Mbuyu aye Isao wamuzhingijile bingi Yakoba kya kuba Yakoba wanyemene ne kunyema kuchina kumwipaya. Byo papichile myaka yavula, Yakoba wabwelele. Isao wayile na kumutundaila pamo ne banabalume 400. Yakoba walombele bukwasho kwi Yehoba. Kepo atumine bupe bwavula bingi kwi Isao bwa banyama. Buno bupe bwaingijile bingi. Byo bemwene, Isao wabwezhezhemo muchima kabiji wamunyemejile nkasanji Yakoba ne kumupakachilamo.—Nte. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
Tundaikainga Bakwenu Kupichila mu Ñambilo Yawama
12. Mambo ka o twafwainwa kwambilanga ñambilo yawama na balongo betu?
12 Bena Kilishitu bengijila Lesa, kechi bantu bakwabo ne. Pano bino tukeba kwitutemwa ku bakwetu. Ñambilo yetu yawama yakonsha kupeezhako bisendwa bya balongo ne banyenga yetu. Pano bino kukizhamo kuzhachisha bakwetu kwakonsha kulengela bino bisendwa byabo kunemenako kabiji kwakonsha ne kulengela bamo kutendeka kuzhinauka inge batwajijila kwitabilwa kwi Yehoba nangwa ne. Onkao mambo, twayai twisambenga bintu bya lutundaiko na bakwetu, “byonka byawama bibakomesha bantu, bibafwainwa mu kyonkakyo kimye, amba bibaletele bibusa abo bebyumvwa.”—Efi. 4:29.
13. Bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kuvuluka ka (a) pa kupana lujimuno? (b) pa kunemba makalata?
13 Bakulumpe mu kipwilo kikatakata bafwainwa kwikala “ba lusa” ne kulama bulongo mikooko. (1 Tesa. 2:7, 8) Bakulumpe mu kipwilo inge kebajimuneko bakwabo, bafwainwa kuba bino “mu bukimote,” nangwatu babena kwisamba na boba ‘bebalengulula.’ (2 Timo. 2:24, 25) Kabiji bakulumpe mu kipwilo bafwainwa ne kunembanga byambo byawama umvwe banembela nkalata jibumba jikwabo ja bakulumpe mu kipwilo nangwa ofweshi wa musampi. Bafwainwa kwikala ba lusa kabiji ne kuyuka mwakubila bintu kwesakana na byo tutanga mu Mateo 7:12.
Kwambanga Ñambilo Yawama mu Kisemi
14. Lujimuno ka Paulo lo apaine ku banabalume, kabiji mambo ka?
14 Kyapela bingi kumona amba ñambilo, mwekelo ya kilungi ne byo twingijisha mubiji kechi bikozha bakwetu ku muchima ne. Kyakumwenako, banabalume bamo kechi bakonsha kuyuka byambo byo bamba byo bikozha banabakazhi ku muchima ne. Nyenga umo waambile amba: “Ñumvwa bingi moyo inge kya kuba bamwata wami bampachila.” Byambo byashinta byakonsha kukizhamo kukozha mwanamukazhi ku muchima kukila mwanamulume kabiji kechi byakonsha kufuma bukiji mu milanguluko yanji ne. (Luka 2:19) Kino kimwekela kikatakata mu byambo byamba muntu ye batemwa ku mwanamukazhi ne kumunemeka. Paulo wajimwineko banabalume amba: “Temwai bakazhi benu, ne kwibashintaukila ne.”—Kolo. 3:19.
15. Londololai mwanamulume byo akonsha kulama mukazhanji bulongo.
15 Pa mambo a kino, mulongo wabanda mu masongola wamwesheshe mwanamulume byo akonsha kulama mukazhanji bulongo nobe ‘kijiilo kyakila kikwabo mu kubula kukosa.’ Waambile’mba: “Umvwe walama mu maboko kipe kya buneme kabiji kibula kubanda kulajika, kechi wafwainwa kwikifina ne, mambo kyakonsha kulajika. Nangwatu bekiwamisha, mulala wakonsha kushala saka amweka. Umvwe mwanamulume keambe byambo byashinta ku mukazhanji, wakonsha kumukozha ku muchima. Kino kyakonsha kuleta lukatazho lwakonsha kubula kupwa mu bulunda bwabo.”—Tangai 1 Petelo 3:7.
16. Mwanamukazhi wakonsha kukosesha byepi kisemi kyanji?
16 Banabalume nabo bakonsha kutundaikwa nangwa kulefulwa na byambo byamba bakwabo kubikakotu ne bya bakazhi babo. “Mwanamukazhi watekanya,” ye ‘baketekela bulongo’ ku mwatawanji ulangulukilako mwatawanji byonka aye byo akeba kumulangulukilako. (Mana 19:14; 31:11) Kya kine, mwanamukazhi wakonsha kulengela kisemi kwikala kyawama nangwa ne. ‘Mwanamukazhi wa maana uwamisha mu nzubo yanji; pakuba mwanamukazhi wakosama utamisha mu nzubo yanji mwine.’—Mana 14:1.
17. (a) Bakyanyike bakonsha kwambanga byepi ku bansemi babo? (b) Bakikulumpe bakonsha kwambanga byepi ku bakyanyike, kabiji mambo ka?
17 Bansemi ne baana bafwainwa kwiambilanga byambo byawama. (Mat. 15:4) Pa kwisamba na bakyanyike, kuyuka bya kwamba kwakonsha kulengela kubula “kwibakolomona” nangwa ‘kwibazhingijisha.’ (Kolo. 3:21; Efi. 6:4, tubyambo twa munshi mu NW) Nangwa kya kuba baana bakebewa kwibajimuna, bansemi ne bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kwisambanga nabo mu mushingi. Umvwe bauba bino, bakikulumpe bakonsha kulengela bakyanyike kolola byubilo byabo ne kutwajijila na bulunda bwabo ne Lesa. Kuba bino kwawama bingi kukila kwibamwesha amba kechi twakonsha kwibakwasha ne, mambo kino kyakonsha kwibalengela nabo kumona amba kechi bakonsha kolola byubilo byabo ne. Bakyanyike kechi bakonsha kuvuluka lujimuno lonse lo batambwile ne, pano bino bakonsha kuvuluka bibambijile bakwabo.
Kwamba Bintu Byawama Kufuma Panshi ya Muchima
18. Twakonsha kufumya byepi milanguluko yatama mu michima yetu?
18 Kufwomona bukaji kechi ke kumweshatu pa meso amba twabula kuzhingila ne. Kikonkwanyi kyetu kechi kya kufwomonatu bukaji ne. Kumweshatu pa meso nobe kechi twazhingila ne, pano bino mukachi saka tubena kuputuma na bukaji kwakonsha kwituletela bijikila. Kiji nobe muntu ubena kukwata mabuleki a motoka aku saka anyanta pa kapamba ka kunungako lubilo. Kuba bino kwakonsha kulengela motoka konaika. Kino kyamwesha kuba’mba ne anweba kechi mwafwainwa kulamangatu bukaji mukachi ka muchima wenu ne. Lombainga kwi Yehoba kuba amba emukwashe kufumya bukaji mu michima yenu. Mwafwainwa kuleka mupashi wazhila wa Yehoba kuba’mba alule milanguluko ne michima yenu kuba kyaswa muchima wanji.—Tangai Loma 12:2; Efisesa 4:23, 24.
19. Mashinda ka akonsha kwitukwasha kufwomona bukaji?
19 Monaipo mashinda amo o mwakonsha kufwomwenamo bukaji. Inge mwamona kuba’mba bintu kechi biji bulongo ne, kabiji mwatendeka ne kuzhingila, kyawama kufumapo, mambo kino kyakonsha kwimulengela kutontolola muchima. (Mana 17:14) Inge muntu ye mubena kwamba nanji watendeka kuzhingila, ibikishaiko kwingijisha ñambilo yawama. Vulukai kuba’mba: “Kukumbula na jiwi jakoka kufwomona bukaji; pakuba kyambo kyakosa kibuvulumuna.” (Mana 15:1) Kwamba byambo byashinta kulengelatu bintu kutaminako, nangwa kya kuba byaambiwatu na jiwi jakoka. (Mana 26:21) Onkao mambo, inge mwamona amba bintu bimo bimulengela kukankalwa kwikanya, ‘bandai kwamba, bandai kuba bukaji.’ Lombai mupashi wa Yehoba kwimukwasha kwambanga byambo byawama, kechi byatama ne.—Yako. 1:19.
Kulekelañana Mambo Kufuma Panshi ya Muchima
20, 21. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kulekelako bakwetu mambo, kabiji mambo ka o twafwainwa kubila bino?
20 Kafwako nangwa umo mwi atweba wafikilamo kwingijisha bulongo lujimi ne. (Yako. 3:2) Nangwa bebikekotu byepi, ba mu kisemi, balongo ne banyenga yetu ba ku mupashi kimye kimo bakonsha kwamba byambo bya kupulumukatu byakonsha kwitukozha ku muchima. Mu kifulo kya kufikenatu kuzhingila, kyawama kutekanya ne kumona ene mambo o bakwambila byobyo. (Tangai Musapwishi 7:8, 9.) Nanchi bakwabo bo bakwibalengela kwamba bino byambo nyi, inyi moyo, kukolwa, nangwa baji na lukatazho?
21 Bino bintu kechi bimwesha amba kijitu bulongo kwikalukila ne. Kwibiyuka kwakonsha kwitukwasha kumvwisha ene mambo bantu kimye kimo o bambila nangwa kuba bintu byo bafwainwa kubula kuba, kabiji kino kyakonsha kwitulengela kwibalekela mambo. Atweba bonse twakyambapo nangwa kuba bintu byakonsha kukozha bakwetu ku muchima, kabiji twaketekela kuba amba baketulekelako mambo. (Sapwi. 7:21, 22) Yesu waambile amba pa kuba’mba Lesa etulekeleko mambo, ne atweba twafwainwa kulekelako bakwetu mambo. (Mat. 6:14, 15; 18:21, 22, 35) Onkao mambo twafwainwa kupelawizha kulomba lulekelo lwa mambo ne kulekelako bakwetu mambo, ne mu jino jishinda tutwajijila na butemwe, ko kuba amba “mukwato ulumbulula byonse” mu kisemi ne mu kipwilo.—Kolo. 3:14.
22. Mambo ka o kyanemena kwi atweba kwamba byambo byawama?
22 Buno bwikalo muji bantu bazhingila byo bubena kunangijila ku mpelo, makatazho akonsha kwitulengela kukankalwa kwikala na lusekelo ne kukwatankana. Kwingijisha mafunde aji mu Mambo a Lesa kuketukwasha kwingijisha lujimi wetu kwamba byawama, kechi byatama ne. Tukekala na bulunda bwawama na bakwetu ba mu kipwilo ne ba mu kisemi, kabiji kyakumwenako kyetu kikashimuna bukamonyi bwawama ku bantu pa mambo a “Lesa” wetu ‘wa lusekelo,’ aye Yehoba.—1 Timo. 1:11.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Mambo ka o kyanemena kumonapo kimye kyawama kya kwisambilamo makatazho?
• Mambo ka ba mu kisemi o bafwainwa kwiambila ‘byambo byawama’?
• Twakonsha kuchinuzhuka byepi kwamba byambo byashinta?
• Ki ka kyakonsha kwitukwasha kulekelako bakwetu mambo?
[Bipikichala pa peja 21]
Fwomonai bukaji, kabiji monaipo kimye kyawama kya kwisambilamo
[Kipikichala pa peja 23]
Mwanamulume wafwainwa kwisamba bulongo na mukazhanji kimye kyonse