Ambainga Byambo “Byawama Byonka Bikomesha Bantu”

1-3. (a) Ñanyi bupe bwawama bwitupa Yehoba? Twakonsha kwibwingijisha byepi kutama? (b) Twafwainwa kwingijishanga byepi bupe bwa kwamba?

NSEMI wamulume wapa mwananji wamulume nkinga. Watemwa bingi byo apa mwananji buno bupe. Pano kyakonsha kwikala byepi inge mwananji wapaka muntu ne kumukozha na mambo a kubula kwenda bulongo na nkinga? Bashanji bakonsha kumvwa byepi?

² Yehoba ye witupa “bya bupe byonse byawama ne byalumbuluka.” (Yakoba 1:17) Pa bya bupe byo etupa, paji ne bulume bwa kwamba. Buno bupe bwitulengela kwamba byo tubena kulanguluka. Twakonsha kutundaika bakwetu ne kwibatekenesha na mambo a buno bupe. Nangwa byonkabyo, byambo byo twamba byakonsha kukozha bakwetu ku muchima.

³ Byambo byo twamba byakonsha kukwasha muntu nangwa ne. Bino Yehoba witufunjisha byo twafwainwa kwingijishanga bulongo bulume bwa kwamba. Lesa witubuula’mba: “Kange muleke byambo byatama bilupuke mu kanwa kenu ne, poso byawama byonka bikomesha bantu bibafwainwa pa kyonkakyo kimye kuba’mba bikwashe aba babena kwibyumvwa.” (Efisesa 4:29) Twayai twisambe pa byo twafwainwa kwingijishanga bulongo buno bupe bwitupa Lesa pa kuba’mba tumusangajikenga ne kutundaika bakwetu.

IKALAI NA ÑAMBILO YAWAMA

4, 5. Twakonsha kufunjilako ka ku byambo byo twamba kwesakana na byaamba Byambo bya Maana?

⁴ Byambo biji bingi na bulume. Onkao mambo, twafwainwa kuta muchima ku byambo byo twamba ne jishinda jo twibyambilamo. Kinembelo kya Byambo bya Maana 15:4 kyaamba’mba: “Lujimi utekenesha kyo kichi kya bumi, bino ñambilo yatama ifichisha ku muchima.” Byonkatu byotumvwa bulongo inge twaikala mu kimfutele ne byambo byawama nabyo bilengela bantu kumvwa bulongo. Pano bino, byambo byatama bikozha bingi bakwetu ku muchima.—Byambo bya Maana 18:21.

⁵ Pa Byambo bya Maana 12:18 paamba’mba: “Byambo bya kupulumukatu byasañana nobe mpoko.” Byambo byatama bikozha ku muchima kabiji bilengela bulunda kupwa. Kampe mwavulukapo muntu umo wimwambijile byambo byatama bimukozhezhe ku muchima. Kabiji kino kinembelo kyatwajijila kwamba’mba: “Byambo bya muntu wa maana bibukañana.” Byambo byawama byakonsha kutundaika muntu ne kukosesha bulunda bwapwile na mambo a kupusenamo. (Tangai Byambo bya Maana 16:24.) Inge ke tuvuluke kuba’mba byambo byo twamba byakonsha kutundaika bakwetu nangwa kwibakozha ku muchima, tukambanga byambo byawama.

6. Mambo ka o kyakatezha kulama lujimi?

⁶ Kishinka kikwabo kyakonsha kwitulengela kuta muchima ku byambo byo twamba ke kubula kulumbuluka kwetu. Baibolo waamba’mba: “Milanguluko ya mu muchima wa muntu yatama.” Onkao mambo, byo twamba byo bimwesha biji mu muchima wetu. (Ntendekelo 8:21; Luka 6:45) Javula kitukatazha bingi kuyuka byo twafwainwa kwamba. (Tangai Yakoba 3:2-4.) Bino twafwainwa kutwajijila kwibikako kuyuka bya kwambanga na bakwetu.

7, 8. Byambo byo twamba byakonsha kulengela bulunda bwetu ne Yehoba kwikala byepi?

⁷ Kabiji kyanema bingi kulama lujimi wetu, mambo Yehoba uketutotolwesha pa byambo byo twamba ne jishinda jo twambilamo. Kinembelo kya Yakoba 1:26 kyaamba’mba: “Umvwe muntu walanguluka’mba upopwela Lesa, bino kechi ulama lujimi wanji ne, ko kuba’mba ubena kujimbaika muchima wanji, ne kupopwela kwanji ko kwatu.” Kyambo kwafuma kyambo kya kuba’mba ‘kyatu,’ kilumbulula ‘kintu kyabula kunema.’ (1 Kolinda 15:17) Inge twabula kutako muchima ku byambo byo twamba, twakonsha konauna bulunda bwetu ne Yehoba.—Yakoba 3:8-10.

⁸ Kuji bishinka byavula bingi byakonsha kwitulengela kutako muchima ku byambo byo twamba ne jishinda jo twambilamo. Yehoba ukeba’mba twingijishenga lujimi wetu bulongo. Pa kuba’mba tube bino, twafwainwa kuyuka ñambilo yo twafwainwa kuchinuzhuka.

ÑAMBILO IKOZHA MUCHIMA

9, 10. (a) Ñambilo ya mutundu ka yakumbana mu ntanda lelo jino? (b) Mambo ka o twafwainwa kulekela ñambilo yatama?

⁹ Ano moba, ñambilo yatama yaalukatu nobe kisela. Bamo balanguluka’mba, inge bachipa nangwa kuzazuka, balengela bantu kuswa’mba byo babena kwamba bya kine. Bantu boba bisela batemwa bingi kwingijisha ñambilo ya mwenga pa kuba’mba basekeshe bantu. Nangwa byonkabyo, mutumwa Paulo waambile’mba: “Mwafwainwa kutaya bino bintu byonse: bukaji, kuzhingila, bubi, mwenga ne ñambilo ya bunya kufuma mu kanwa kenu.” (Kolose 3:8) Waambile ne pa “kusengula kubi” amba bena Kilishitu kechi bafwainwatu ne ‘kwambangapo’ ne.—Efisesa 5:3, 4.

¹⁰ Ñambilo yatama ifichisha bingi Yehoba ku muchima ne bantu bamutemwa. Ino ñambilo ijitu nobe bubipisho. Mu Baibolo, “bubipisho” buji pa “mingilo ya mubiji.” (Ngalatiya 5:19-21) Mu “bubipisho” mwavwangwa bundengamambo bwapusana pusana, kabiji kyubilo kimo kya bubipisho kyakonsha kulengela muntu kuba byubilo bikwabo byatama. Inge muntu wakankalwa kushinda muteeto wa ñambilo yatama, bafwainwa kumupanga mu kipwilo.—2 Kolinda 12:21; Efisesa 4:19; monai Byambo byo Balumbulula 23.

11, 12. (a) Miyebe yo ika? (b) Mambo ka o twafwainwa kuchinuzhukila miyebe?

¹¹ Twafwainwa ne kuchinuzhuka miyebe. Kijitu bulongo kwamba pa bwikalo bwa bakwetu. Kabiji javula tubuulako balunda ne balongo betu bintu bimo byamweka. Bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi nabo bakebanga kuyuka bibena kwikala balongo ne banyenga pa kuba’mba bebakwashe mu bintu byo bakajilwa. (Efisesa 6:21, 22; Kolose 4:8, 9) Pano bino, misambo yakonsha kwaluka ke miyebe inge twabula kujimuka. Inge twaikala na muteeto wa kuyebeka bakwetu, twakonsha kutendeka kwamba bya bubela nangwa kwamba bintu byo twafwainwa kubula kusolola. Ino misambo yakonsha kwaluka ke luntepentepe. Bafaliseo batendekele luntepentepe byo babepejile Yesu bya bubela. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) Miyebe itamisha jizhina ja muntu kabiji ilengela bantu kutoboka ne kulengela bulunda kupwa.—Byambo bya Maana 26:20.

¹² Yehoba ukeba’mba twingijishenga byambo byawama pa kuba’mba tutundaikenga bakwetu, kechi kupwisha bulunda bwa bakwetu ne. Yehoba washikwa “yense uleta lutobo pa balongo.” (Byambo bya Maana 6:16-19) Kilengwa kyatendekele luntepentepe ke Satana Diabola mambo waambile bya bubela pe Lesa. (Lumwekesho 12:9, 10) Mu ntanda lelo jino, bantu batemwa bingi kubepela bakwabo. Nangwa byonkabyo, kechi twafwainwa kuswisha bino byubilo mu kipwilo kya bena Kilishitu ne. (Ngalatiya 5:19-21) Onkao mambo, twafwainwa kujimuka ne kulangulukapo bulongo pa byambo byo tubena kukeba kwamba. Saka mukyangye kubuulako muntu mukwabo bintu byo mwaumvwa, mwafwainwa kwiipuzha’mba: ‘Nanchi byo mbena kukeba kubuula muntu bya kine nyi? Nanchi byawama nyi? Nanchi bisa kukwashañana nyi? Nanchi nakonsha kwamba bino byambo inge muntu ye mbena kwambapo po aji nyi? Nakonsha kumvwa byepi inge muntu waamba bino byambo pe amiwa?’—Tangai 1 Tesalonika 4:11.

13, 14. (a) Mambo ka o kyatamina kwamba byambo byatama? (b) Kwamba mwenga ko ku ka? Mambo ka bena Kilishitu o bafwainwa kubujila kwingijisha ñambilo yatama ku bakwabo?

¹³ Bimye bimo, twilangulusha inge twaamba byambo. Onkao mambo, twafwainwa kuleka kupamo mambo bakwetu ne kwamba byambo byatama pe abo nangwa kwiboba bintu byatama. Kechi twafwainwa kwambanga byambo byatama mu bwikalo bwetu ne. Paulo waambile’mba: “Mfika yonse po yapela, bukaji ne kubuuka bukaji, kubwazanga, mwenga ne bintu byonse byatama mwibifumyemo mwi anweba.” (Efisesa 4:31) Mabaibolo akwabo atuntulula byambo bya kuba’mba “bintu byonse byatama” amba “byambo byatama,” “mukeyu” ne “ñambilo ya mwenga.” Kwambila muntu byambo byatama kulengela bantu kumulengulula ne kumona nobe kechi wanema ne. Kikatakata baana bomvwa bingi bukiji kutama ku muchima. Onkao mambo, kyanema bingi kwingijisha ñambilo yawama yakonsha kubula kwibakozha ku muchima.—Kolose 3:21.

¹⁴ Baibolo kechi waswisha kwamba mwenga ne. Kwamba mwenga ke kutwajijila kwambila muntu byambo byatama pa kuba’mba bimukozhe ku muchima. Kyakonsha kutama bingi inge besongola ke bengijishe ino ñambilo nangwa pa kwamba ku baana babo. Muntu bakonsha kumukwasha kuba’mba aleke ñambilo yatama. Bino inge wakana kupimpula byubilo byanji, bafwainwa kumupanga mu kipwilo. (1 Kolinda 5:11-13; 6:9, 10) Byonkatu byo twisambapo kala, inge ke twambe ñambilo yatama, kwamba bubela nangwa kukozha bantu ku muchima, bulunda bwetu na Yehoba ne na bakwetu bukekala mu kizumba.

ÑAMBILO IKOSESHAÑANA

15. Ñambilo ya mutundu ka ilengela bulunda kukosa?

¹⁵ Twakonsha kwingijishanga byepi kya bupe kya kwamba byonka Yehoba byo akeba? Nangwa kya kuba Baibolo kechi watongola mashinda o twafwainwa kulondela pa kwamba ne, bino wamba’mba twafwainwa kwambanga byambo “byawama byonka bikomesha bantu.” (Efisesa 4:29) Ñambilo ikoseshañana yafwainwa kwikala yawama kabiji ya kifyele. Yehoba ukeba’mba twingijishenga byambo byakonsha kutundaikanga bakwetu. Kyakonsha kukatazha kuba bino kimye kimo. Kyapela bingi kwamba byambo byatama, bino kyakatazha kwamba byambo byawama. (Titusa 2:8) Twayai twisambe pa mashinda amo akonsha kwitukwasha kwikala na ñambilo ikosesha bakwetu.

16, 17. (a) Mambo ka o twafwainwa kusanchilanga bakwetu? (b) Bañanyi bo twafwainwa kusanchilanga?

¹⁶ Yehoba ne Yesu basanchila bantu. Ne atweba byo byo twafwainwa kubanga. (Mateo 3:17; 25:19-23; Yoano 1:47) Pa kuba’mba twambe byambo bisakukosesha muntu, twafwainwa kulangulukapo bulongo. Kinembelo kya Byambo bya Maana 15:23 kyaamba’mba: “Byambo byaambiwa pa kimye kyafwainwa, byawama bingi!” Tumvwa bingi bulongo inge muntu witusanchila pa mwingilo ye twaingila nangwa pa kintu kyo twauba.—Tangai Mateo 7:12; monai Byambo byo Balumbulula 27.

¹⁷ Inge ke mwibikeko kumona byawama mu bantu, kikemupelela bingi kwibasanchilanga. Mwakonsha kuteleka ku jashi jo baamba bulongo nangwa ku mikumbu ya balongo ne banyenga pa kupwila. Banyike bena Kilishitu balwilako bukine ku masukulu, nangwa mulongo nangwa nyenga wakoma byo ebikako kwingila mwingilo wa kusapwila moba onse. Kwibasanchila kufuma panshi ya muchima kwakonsha kwibatundaika bingi. Kabiji kyanema bingi mwanamulume wasongola kubuula mukazhanji amba wa mutemwa ne kuba’mba umusanchila bingi. (Byambo bya Maana 31:10, 28) Byonkatu bijimwa byo bikeba kyeya ne mema pa kuba’mba bikome, ne bantu nabo bakebewa kwibasanchila. Kikatakata baana, mwafwainwa kwibasanchilanga pa kwikala na byubilo byawama. Kwibasanchila kwibalengela kukoma bulongo kabiji kwakonsha ne kwibalengela kwibikako kuba bintu byawama.

18, 19. Mambo ka o twafwainwa kwibikilako kutundaika ne kukosesha bakwetu? Twafwainwa kuba byepi bino?

¹⁸ Tulondela byuba Yehoba inge ke tutekeneshe ne kutundaika bakwetu. Lesa uta bingi muchima “baji na bulanda” ne “bo bamanyika.” (Isaya 57:15) Yehoba ukeba’mba ‘twitundaikenga ne kwikomesha atwe bene na bene.’ (1 Tesalonika 5:11, 14) Kabiji usanta bingi inge wamona byo tubena kwibikako kuba bino.

¹⁹ Mu kipwilo mwakonsha kutaanwa balongo nangwa banyenga balefulwa nangwa baji na makatazho. Mwakonsha kwibakwasha byepi? Ibyo kuba’mba kechi mwakonsha kupwisha makatazho abo ne, pano bino mwakonsha kwibabula’mba mwibatemwa bingi. Mwafwainwa kwikalangapo na kimye kya kwisamba nabo, kwibatangilapo kinembelo kyakonsha kwibakwasha ne kulombela nabo pamo. (Salamo 34:18; Mateo 10:29-31) Babuulai kuba’mba balongo ne banyenga bebatemwa bingi. (1 Kolinda 12:12-26; Yakoba 5:14, 15) Mwafwainwa kumwesha kuba’mba mwibatemwa kimye kyo mubena kwamba nabo.—Tangai Byambo bya Maana 12:25.

20, 21. Ki ka kyakonsha kulengela bantu kuswa kwibafundako?

²⁰ Kabiji tukosesha bakwetu inge twibajimunako. Atweba bonse tukeba kwitujimunako pa bimye bimo mambo twibandengamambo. Kinembelo kya Byambo bya Maana 19:20 kyaamba’mba: “Saka umvwina byo bakubuula ne kuswa mafunde, pa kuba’mba ukekale na maana kulutwe.” Bakulumpe mu kipwilo kechi bo bonkatu bafwainwa kupana lujimuno ne. Mu kisemi, bansemi baji na mwingilo wa kutangijila baana babo. (Efisesa 6:4) Banyenga bafwainwa kwitundaikanga inge baji pamo. (Titusa 2:3-5) Twibikako bingi kukwasha balongo ne banyenga mu jishinda jawama mambo twibatemwa kufuma panshi ya muchima. Ñanyi kintu kyakonsha kwitukwasha kuba bino?

²¹ Kampe mubena kuvulukapo kimye kyo bemupele lujimuno lwawama bingi. Ki ka kyalengejile luno lujimuno kuwama? Kino kyafwainwa kimulengejile kumona amba uno muntu wimuta bingi muchima, mambo waambile na kifyele ne na butemwe. (Kolose 4:6) Kampe luno lujimuno lwaimenejile pa mafunde aji mu Baibolo. (2 Timoti 3:16) Kyanema bingi kwingijisha Binembelo pa kufundako bakwetu kukila kwambatu byo tubena kulanguluka. Kechi mwafwainwa kukanjikizhanga bakwenu kuba byo mukeba nangwa kulumbulwila binembelo mungi ne. Inge ke muvuluke byo bemupele lujimuno, kikemukwasha kupa bakwenu lujimuno mu jishinda jawama bingi.

22. Mwafuukulapo kwingijishanga byepi bulume bwa kwamba?

²² Bulume bwa kwamba ke bupe bwafuma kwi Lesa. Butemwe bo twamutemwa bwitulengela kwingijisha bulongo buno bupe. Mwafwainwa kuvulukanga kimye kyonse kuba’mba byo twamba biji na bulume bwa kukosesha bantu nangwa kwibakozha ku muchima. Onkao mambo, twayai twibikengako kwingijisha bulongo bulume bwa kwamba pa kuba’mba tutundaikenga ne kukosesha bakwetu.