“Kandonda [Ntangi] Wenu Umotu, Yenka Kilishitu”
“Kechi . . . mutelwe’mba, bakandonda [bantangi] ne: mambo kandonda [ntangi] wenu umotu, yenka Kilishitu.”—MAT. 23:9, 10.
1. Ñanyi Bakamonyi ba kwa Yehoba ye bayuka amba ye Ntangi, kabiji mambo ka?
MACHECHI a Kilishitendomu aji na bantu bo basala kwikala bantangi nabiji papa wa ku Loma, bantangi ba mu machechi a Orthodox a ku Musela ne ba mu bupopweshi bukwabo. Bakamonyi ba kwa Yehoba kechi bajipo na muntu ye basala kwikala ntangi wabo ne. Kechi baana ba bwanga ba muntu mukwabo ne. Bino byaesakana na byambo bya kwa Yehoba bya bungauzhi byaamba pa Mwananji amba: “Umvwai, amiwa namutongwele namba ekale kamonyi ku mitundu ya bantu, ke ntangi wabo ne mukulumpe wabo.” (Isa. 55:4) Kipwilo kya ntanda yonse kya bena Kilishitu bashingwa ne balunda nabo ba ‘mikooko ikwabo’ kechi bakebapo ntangi mukwabo ne, kanatu yenka ye bebapa kwi Yehoba kwapwa. (Yoa. 10:16) Balondela byambo bya kwa Yesu bya kuba’mba: “Kandonda [ntangi] wenu umotu, yenka Kilishitu.”—Mat. 23:10.
Malaika Wajinga Mfumu wa Bena Isalela
2, 3. Mwingilo ka wanema waingijile Mwana Lesa ku bena Isalela?
2 Byo kwakijinga myaka yavula kipwilo kya bena Kilishitu saka kikyangye kulengwa, Yehoba wasajile malaika kwikala ntangi wa bantu banji bena Isalela. Panyuma ya kufumya bena Isalela mu Ijipita, Yehoba wibambijile amba: “Umvwai, amiwa yami mbenakutuma malaika kulutwe yenu mu kwimulama mu jishinda, ne kwimuleta kuntu ko nanengezha. Mumuteshe muchima ne kumvwa jiwi janji; kumusatukila ne, mambo kechi ukemulekela mizhilulwila yenu ne; mambo jizhina jami jiji mwi aye.” (Lupu. 23:20, 21) Kyamweka uno malaika wajinga na ‘jizhina ja Yehoba mwi aye,’ wajinga Mwana Lesa mubeji.
3 Saka akyangye kusemwa panopantanda, Mwana Lesa watelwanga amba Mikela. Mu buku wa Danyela, Mikela utelwa amba ‘malaika wa bantu [ba kwa Danyela],’ bena Isalela. (Da. 10:21) Mwana wa bwanga Yuda wamwesha amba Mikela wakwashanga bena Isalela, Danyela saka akyangye kwikalako. Panyuma ya lufu lwa kwa Mosesa, Satana wakebelenga mubiji wa kwa Mosesa kuba’mba amwingijishe ku byo akebelenga mwine, kampe kongwelamo bena Isalela kupopwela bankishi. Pano bino Mikela wamukainye kuba bino. Yuda washimikizha amba: “Mikela, malaika mwine mukatampe byo alwilenga na Diabola ne kupachika na mambo a mubiji wa Mosesa, kechi waji na muchima wa kumushiina bya mwenga ne, pakuba aye amba, Nkambo akulengulule.” (Yuda 9) Palutwe kacheche, Yeliko saka bakyangye kumubika mukañumbwañumbwa, kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, Mikela “mukulumpe wa nzhita ya Yehoba,” ye wamwekele kwi Yoshua na kumubula amba Lesa ukamukwasha. (Tangai Yoshua 5:13-15.) Kimye malaika wabipa kyo aesekele kukanya malaika wa Lesa kuya na kwamba byambo byanemene kwi ngauzhi Danyela, Mikela malaika mwine mukatampe wakwashishe yewa malaika wa Lesa.—Da. 10:5-7, 12-14.
Kwiya kwa Ntangi Waambijilwe Jimo
4. Bungauzhi ka bwapainwe pa mambo a kwiya kwa kwa Mesiasa?
4 Pano bino kino saka kikyangye kubiwa, Yehoba watumine malaika wanji Ngabaliela kwi ngauzhi Danyela na kumubula bungauzhi bwaambilenga pa kwiya kwa ‘Mushingwa [Mesiasa], Mfumu.’ (Da. 9:21-25)a Ponka pa kimye kyatongwelwe, mu mwaka wa 29 C.E., Yesu bamubatizhe kwi Yoano. Mupashi wazhila waitulwijilwe pe Yesu, kabiji waikele Mushingwa, ko kuba’mba Kilishitu, Mesiasa. (Mat. 3:13-17; Yoa. 1:29-34; Nga. 4:4) Ne mu jino jishinda, waikele Ntangi kukila bonse.
5. Kilishitu waikele byepi Ntangi mu mwingilo wanji panopantanda?
5 Kufumatu ku ntendekelo ya mwingilo wanji panopantanda, Yesu wamwesheshe amba ye wajinga ‘Mesiasa Mfumu.’ Byo papichiletu moba acheche, watendekele kukonkanya baana ba bwanga, kabiji waubile kya kukumya kyanji kitanshi. (Yoa. 1:35–2:11) Baana banji ba bwanga bamulondejilenga byo ayilenga mu bula ne mu bwipi bwa ntanda, na kusapwila mambo awama a Bufumu. (Luka 8:1) Wibafunjishe mu mwingilo wa kusapwila ne kwibabula bya kusapwila ne kufunjisha. Mu kuba bino wajinga wakumwenako wawama bingi. (Luka 9:1-6) Bakulumpe mu kipwilo lelo jino nabo bafwainwa kuba byonka byo aubanga.
6. Mu ñanyi jishinda Kilishitu mo amwesheshe amba wajinga Kafunga kabiji Ntangi?
6 Yesu waambile ne pa lubaji lukwabo lwa buntangi bwanji kupichila mu kwiesakanya aye mwine kwi kafunga wa butemwe. Bakafunga ba kala batangijilanga matanga abo. Mu buku wa kuba’mba, The Land and the Book, W. M. Thomson wanembelemo amba: “Kafunga kechi utangijilatu mikooko yanji mu jishinda kya byonkabyatu ne, bino umona kuba’mba jishinda jawama kabiji kafwamo bilwanyi. Wingijisha mukombo [wanji] kufunga ne kutangijila jitanga ku munyemvu wa nsono, ne kwiizhikijila ku bilwanyi.” Byo amwene amba ye Kafunga kabiji Ntangi wa kine, Yesu waambile amba: ‘Amiwa ne kafunga wawama: kafunga wawama welela mikooko mweo wanji. Mikooko yami yumvwa jiwi jami, ne amiwa neiyuka, ne ayo indondela.’ (Yoa. 10:11, 27) Monka mwayila bukine bwa byambo byanji, Yesu wafwijile mikooko yanji lufu lwa bukitapisho, bino Yehoba “wamutumbijikile . . . amba, ekale Mfumu [ntangi] ne Mupulushi.”—Byu. 5:31; Hebe. 13:20.
Kalama wa Kipwilo kya Bena Kilishitu
7. Yesu wingijisha ka pa kutangijila kipwilo kya bena Kilishitu?
7 Byo kwashajiletu pacheche kuya mwiulu, Yesu byo asangwilwe waambijile baana banji ba bwanga amba: “Lūsa lonse napewalo ne lwa mwiulu ne lwa pano panshi.” (Mat. 28:18) Yehoba wapele Yesu mupashi wazhila kuba’mba akoseshe baana banji ba bwanga mu bukine bwa bwina Kilishitu. (Yoa. 15:26) Yesu waitulwijile uno mupashi pa bena Kilishitu batanshi pa Pentekosita mu 33 C.E. (Byu. 2:33) Akwa kwitululwa kwa mupashi wazhila ko kwajinga ntendekelo ya kipwilo kya bena Kilishitu. Yehoba wapele Mwananji buntangi bwa mwiulu bwa kulama kipwilo kyonse panopantanda. (Tangai Efisesa 1:22; Kolose 1:13, 18.) Yesu utangijila kipwilo kya bena Kilishitu kupichila mu mupashi wazhila wa Yehoba, kabiji bamalaika boengila nabo “bamunekenena.”—1 Pe. 3:22.
8. Kilishitu waingijishanga ka panopantanda mu myaka kitota kitanshi kutangijila baana banji ba bwanga, kabiji bañanyi bo abena kwingijisha lelo jino?
8 Kabiji Kilishitu waingijishe mupashi wazhila kupainamo “byabupetu ku bantu,” bamo kwikala ‘bakafunga ne bafunjishi’ mu kipwilo. (Efi. 4:8, 11) Mutumwa Paulo wakambizhe bakalama ba bwina Kilishitu amba: ‘Iketai anwe bene, ne jitanga jonse, jo bemupejile bukulumpe kwi mupashi wazhila, amba mujishe kipwilo kya Lesa.’ (Byu. 20:28) Kipwilo kya bena Kilishitu byo kyatendekele, bano bonse bakalama bajinga banabalume bashingwa na mupashi. Batumwa ne bakulumpe ba mu kipwilo kya mu Yelusalema bo balengele jibumba jitangijila. Kilishitu waingijishe jino jibumba jitangijila kutangijila “balongo” banji bashingilwe panopantanda. (Hebe. 2:11; Byu. 16:4, 5) Mu kino kimye kya kupelako, Kilishitu wapana “bintu byanji byonsetu,” ko kuba’mba byonse byalamata Bufumu, kwi ‘kalama wakishinka kabiji wa maana’ ne Jibumba janji Jitangijila jimwimenako, jalengwa na banabalume bena Kilishitu bashingwa. (Mat. 24:45-47) Bashingwa ne balunda nabo ba mikooko ikwabo bayuka amba umvwe kebalondele bibatangijila Jibumba Jitangijila lelo jino, ko kuba’mba babena kulondela Ntangi wabo, Kilishitu.
Kilishitu ye Utangijila mu Mwingilo wa Kusapwila
9, 10. Kilishitu watangijilanga byepi mwingilo wa kusampanya mambo awama a Bufumu?
9 Kufumatu ku ntendekelo, Yesu ye watangijilanga mwingilo wa ntanda yonse wa kusapwila ne kufunjisha. Ye watendekeshe jishinda ja kusampanya mambo awama a Bufumu ku bangikazhi panopantanda. Kimye kya mwingilo wanji, wakambizhe batumwa banji amba: ‘Kechi muye mu jishinda jaya ku Bangetila ne, nangwa kutwela mu muzhi wa bena Samaliya ne: muye ku mikooko yaeleka ya bena Isalela. Kabiji pa kuya, kasa musapwila amba, Bufumu bwa mwiulu bwafwenya ke pepi.’ (Mat. 10:5-7) Baubile bino na mukoyo mu Bayudea ne boba baitabijile, kikatakata panyuma ya Pentekosita mu 33 C.E.—Byu. 2:4, 5, 10, 11; 5:42; 6:7.
10 Mu kuya kwa kimye, Yesu waingijishe mupashi wazhila kukumbenyamo mwingilo wa kusapwila Bufumu ku bena Samaliya ne ku boba babujile kwikala Bayudea. (Byu. 8:5, 6, 14-17; 10:19-22, 44, 45) Na mambo a kukeba kusampanya mambo awama mu mikoka ya bantu, Yesu ye walengejile Saulo wa ku Talasusa kwikala mwina Kilishitu. Yesu wakambizhe mwana wa bwanga Ananyasa amba: ‘Imana, uyenga mu mukwakwa ye batela’mba, Waoloka, ukepuzhe ku nzubo ya Yudasa muntu jizhina janji Saulo, mwina Talasusa. . . . Yangatu: mambo aye kyo kintu kyami kyo nasalulula, kya kutwala jizhina jami ku Bangetila, ne ku bamfumu, ne ku bena Isalela.’ (Byu. 9:3-6, 10, 11, 15) “Aye” Saulo waikele ke mutumwa Paulo.—1 Timo. 2:7.
11. Kilishitu waingijishe byepi mupashi wazhila kunungulwilamo mwingilo wa kusapwila?
11 Kimye byo kyafikile kya kunungulula mwingilo wa kusapwila Bufumu mu mikoka ya bantu babujile kwikala Bayudea, Yesu watangijile Paulo pa lwendo lwa bumishonale mu Asha Maina ne ku Europe. Jishimikila ja kwa Luka janembwa mu Byubilo jaamba’mba: ‘Kabiji [bangauzhi ba bwina Kilishitu ne bafunjishi ba mu kipwilo kya mu Silya Antioka] byo bamwingijilenga Nkambo ne kuzhikilwa na nzala, aye mupashi wazhila wibambile’mba, Mpatwilai Banabasa ne Saulo bengile uno mwingilo ye nebechila. Ponkapo, byo bazhikilwe na nzala ne kulomba bebabikile maboko ne kwibemanya bebemenye.’ (Byu. 13:2, 3) Yesu aye mwine wamwichile Saulo wa ku Talasusa kwikala ‘kintu kyo asalululwile’ kya kushimuna jizhina janji ku mikoka ya bantu. Onkao mambo, luno lutundaiko lwa mu mwingilo wa kusapwila lwafumine kwi Kilishitu, Ntangi wa kipwilo. Yesu byo aingijishenga mupashi wazhila kutangijilamo mwingilo kwamwekeshe bulongo kimye kya lwendo lwa bubiji lwa kwa Paulo. Jishimikila jaamba amba ‘mupashi wa Yesu,’ ko kuba’mba Yesu kupichila mu mupashi wazhila watangijile Paulo ne balunda nanji bo aendanga nabo kufuukula kimye kya kuya kabiji ne mpunzha ko bafwainwe kuya, kabiji kimwesho kibatangijile ku Europe.—Tangai Byubilo 16:6-10.
Buntangi bwa kwa Yesu mu Kipwilo Kyanji
12, 13. Buku wa Lumwekesho umwesha byepi amba Kilishitu umona byonse byubiwa mu bipwilo byonse?
12 Yesu wamwenenga bintu byaubiwenga mu bipwilo bya baana banji bashingwa ba mu myaka kitota kitanshi C.E. Wayukile bingi byajinga bipwilo byonse. Kino twikyumvwisha inge twatanga Lumwekesho kitango 2 ne 3. Watumbile mazhina a bipwilo bitanu na bibiji byajinga mu Asha Maina. (Lum. 1:11) Tuji na bishinka byafwainwa kwitulengela kuketekela amba Yesu wayukile bingi bipwilo bikwabo bya baana banji byo byajinga ku mupashi panopantanda pa kyokya kimye.—Tangai Lumwekesho 2:23.
13 Yesu watakaikile bipwilo bimo pa kuchinchika, kutwajijila na lwitabilo kimye kya meseko, kwikala bakishinka ku mambo anji, ne kukana boba basendukile mu lwitabilo. (Lum. 2:2, 9, 13, 19; 3:8) Kabiji wajimwineko bingi bipwilo byavula na mambo a kukepa kwa butemwe bwabo, kupopwela bankishi ne kwitumpa mu bulalelale ne kulenga tumabumba. (Lum. 2:4, 14, 15, 20; 3:15, 16) Byo aji kalama wa ku mupashi wa butemwe ne ku bobatu bo ajimwine kyabaya, Yesu waambile amba: “Bonse bo natemwa, nebalengulula ne kwibajimuna: onkao mambo kasa uteshakotu muchima ne kulapila.” (Lum. 3:19) Nangwa kya kuba wajinga mwiulu, Yesu watangijilenga bipwilo bya baana banji ba bwanga panopantanda kupichila mu kwingijisha mupashi wazhila. Panyuma ya kwamba byambo ku byobya bipwilo bitanu na bibiji, waambile amba: ‘Aye uji na matwi, omvwe byamba mupashi ku bipwilo.’—Lum. 3:22.
14-16. (a) Yesu wamwesha byepi amba ye Ntangi wakosa wa bantu ba Yehoba panopantanda? (b) Ki ka kyafumamo Yesu byo atwajijila ‘kwikala’ na baana banji ba bwanga “moba onse, ne kufika ku juba jikapelako”? (c) Tukesamba pa ka mu mutwe walondelapo?
14 Twamona kuba amba Mikela (Yesu) wajinga malaika kabiji Ntangi wakosa wa bena Isalela. Mu kuya kwa kimye, Yesu waikele Ntangi wakosa kabiji wajinga Kafunga wa butemwe ku baana banji ba bwanga. Kimye kyo aingijilenga mwingilo wanji panopantanda, watangijile mwingilo wa kusapwila. Kabiji byo asangwilwe, watangijilenga mwingilo wa kukumbanya mambo awama a Bufumu.
15 Kupichila mu mupashi wazhila, wakumbenye mwingilo wa kusapwila ne monse mwapela ntanda. Saka akyangye kuya mwiulu, Yesu waambijile baana banji ba bwanga amba: ‘Anweba mukatambula bulume, byo akemwikijila mupashi wazhila: kepo mukekala batumonyi bami ba kunshimuna ne mu Yelusalema, ne monse mu Yudea, ne mu Samaliya, ne monse mwapela ntanda.’ (Byu. 1:8; tangai 1 Petelo 1:12.) Na lutangijilo lwa Kilishitu, mwingilo wa kusapwila waingijiwe bingi mu myaka kitota kitanshi.—Kolo. 1:23.
16 Pano bino Yesu waambile amba uno mwingilo ukatwajijila kufika ne kimye kya ku mpelo. Panyuma ya kupa baana banji ba bwanga mwingilo wa kusapwila ne kulenga baana ba bwanga mu mikoka yonse ya bantu, Yesu wibalayile amba: “Amiwa nji nenu moba onse, ne kufika ku juba jikapelako.” (Mat. 28:19, 20) Kufumatu kimye kyo bamupele bulume bwa kulama mu 1914, Kilishitu watwajijila ‘kwikala’ na baana banji ba bwanga kabiji bengila bingi na ngovu mwingilo byonkatu biji Ntangi wabo. Mu mutwe walondelapo tukesamba pa mwingilo wanji mukatampe ye abena kwingila kufuma mu 1914.
[Tubyambo twa mushi]
a Pa mambo a byambo bikwabo byaamba pa buno bungauzhi, monai kitango 11 mu buku wa Kibemba waamba’mba, Angweniko ku Kusesema kwa kwa Daniele!
Kupitulukamo
• Mwana Lesa wamwesheshe byepi amba wajinga Ntangi waingijilenga na ngovu mu Isalela?
• Kilishitu wingijisha ka kutangijilamo kipwilo kyanji panopantanda?
• Kilishitu utangijila byepi mwingilo wa kukumbanya mambo awama?
• Ki ka kimwesha amba Kilishitu umona biji bumupashi bwa bipwilo byonse?
[Kipikichala pa peja 21]
“Amiwa yami mbenakutuma malaika kulutwe yenu”
[Kipikichala pa peja 23]
Byonkatu byo aubile kala, ne luno Kilishitu wingijisha “byabupetu ku bantu” kufunga jitanga janji