‘Ketekelai mu Jizhina ja Yehoba’
“Nkashamo . . . bakimote bapelelwa, bakaketekela mu jizhina jami amiwa Yehoba.”—ZEFWA. 3:12.
1, 2. Ñanyi kinkunkwila kya kifwanyikizho kikafikila bantu katatakatu?
NANCHI mwakifyamapo kala munshi ya kyabu na mambo a kinkunkwila nangwa mvula mukatampe wa mabwe nyi? Kyabu kyakonsha kwimuzhikijila ku kinkunkwila nangwa mvula mukatampe, pano bino kampe kyakonsha kwimuzhikijilakotu pacheche ku kanzhimbiji nangwa mvula wa mukwe.
2 Kubena kwiya kinkunkwila kikwabo kikazakamisha bantu. Ke ‘juba ja kinkunkwila’ ja kifwanyikizho. Jino “juba jikatampe ja Yehoba” jikafikila bantu bonse. Nangwa byonkabyo, twakonsha kuzhikijilwa. (Tangai Zefwaniya 1:14-18.) Twakonsha kuzhikijilwa byepi mu “juba ja bukaji bwa Yehoba” ajo jikafika katatakatu?
Moba a Kinkunkwila mu Kimye kya Kala
3. Ñanyi “kinkunkwila kikatampe” kyafikijile bisaka jikumi bya bufumu bwa bena Isalela?
3 Bupopweshi bonse bwa bubela pano pa ntanda bo bukatendekelapo konaunwa mu juba ja Yehoba. Pa kuba’mba tuyuke byo tukazhikijilwa, twakonsha kumwena ku byo kyajinga ku bakalume ba Lesa ba kala. Isaya wajingako mu myaka kitota kya butanu na busatu B.C.E waesakenye buchibamambo bwa Yehoba bwafikijile bisaka jikumi bya bufumu bwa bena Isalela basendukile mu lwitabilo ku “kinkunkwila kikatampe” kyo bakonsha kukankalwa kukanya bantu. (Tangai Isaya 28:1, 2.) Buno bungauzhi bwafikizhiwe mu 740 B.C.E. kimye bena Asilya kyo balukukile bisaka jikumi pajinga ne bena Efelaimu baile nkuwa.
4. Muzhi wa Yelusalema waonawinwe byepi mu “juba jikatampe ja Yehoba” mu 607 B.C.E.?
4 Kabiji buchibamambo bwa bena Isalela babujile bukishinka bwafikile mu 607 B.C.E. kimye “juba jikatampe ja Yehoba” kyo jafikijile Yelusalema ne bufumu bwa bena Yuda. Kino kyaubiwe mambo a kuba bena Yuda nabo basendukile mu lwitabilo. Bena Babilona balamwanga na mfumu Nebukaneza bazakamishe bena Yuda ne muzhi wa Yelusalema. Bayudea bakebele “kya kufyamamo kya bubela,” ko kuba’mba bumulwila ntanda bwa bena Ijipita. Nangwa kikale byonkabyo, byonka byonauna mvula mukatampe wa mabwe ne bena Babilona nabo byo byo baonawine kyokya “kya kufyamamo.”—Isa. 28:14, 17.
5. Ki ka kikamwekana ku bakalume ba Lesa kimye kya lonaiko lwa bupopweshi bwa bubela?
5 Juba jikatampe ja Yehoba jafikijile Yelusalema jamweshesheko pacheche buchibamambo bukeshila Kilishitendomu wasenduka mu lwitabilo ano moba etu. Kabiji lubaji lukwabo lwashala lwa mu “Babilona Mukatampe,” ko kuba amba bupopweshi bwa bubela bwa ntanda yonse nalo lukonaunwa. Panyuma ya bino, bwikalo bonse bwatama bwa kwa Satana bukonaunwa. Pano bino bantu ba kwa Lesa abo bakapuluka na mambo a kuba batwajijila kuketekela mwi Yehoba.—Lum. 7:14; 18:2, 8; 19:19-21.
Luzhikijilo lwa ku Mupashi ne lwa ku Mubiji
6. Bantu ba Yehoba bakonsha kuzhikijilwa byepi?
6 Bantu ba Lesa bakonsha kuzhikijilwa byepi mu ano moba a kupelako? Tuzhikijilwa kupichila mu ‘kulanguluka pa jizhina [ja Lesa]’ ne kumwingijila na kizaku. (Tangai Malakai 3:16-18.) Pano bino twafwainwa kuba byavula kechi kulangulukatu pa jizhina janji kwapwa ne. Tutanga kuba’mba: “Bonse baketa pa jizhina ja Nkambo bakapuluka.” (Loma 10:13) Kutela pa jizhina ja Yehoba kuketulengela kuba amba tukapuluke. Kabiji bantu bavula bakeba kufunda bukine bakonsha kumona lupusano luji pakachi ka bena Kilishitu bakine ‘balanguluka pa jizhina janji,’ ko kuba amba Bakamonyi banji babena kumwingijila ne bantu babula kumwingijila.
7, 8. Mu ñanyi jishinda bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi mo bazhikijilwe ku mubiji, kabiji kino kipashako byepi na kibena kubiwa lelo jino?
7 Nangwa kikale byonkabyo, lupulukilo kechi lwaimenatu pa kutana luzhikijilo lwa ku mupashi ne. Bantu ba Lesa bebalaya kwibazhikijila ku mubiji. Kino twikiyukila ku kyamwekele mu 66 C.E. panyuma ya nzhita ya bena Loma yatangijilwenga ne Cestius Gallus kimye kyo yalukukile Yelusalema. Yesu wikyambijile jimo kuba amba aa moba a malwa ‘bakeachibako.’ (Mat. 24:15, 16, 21, 22) Kino kyamwekele kimye nzhita ya bena Loma kyo yalekele kulukuka yewa muzhi ne kubwelamo kwakubula kuketekela, kyalengejile ‘bantu’ bamo, ko kuba amba bena Kilishitu ‘kupuluka.’ Bafumine mu yewa muzhi ne mapunzhatu akwabo. Bamo baabukile Yodano ne kunyemena ku mitumba ku musela wa yewa mukola.
8 Twakonsha kumona mwipashisha boba bena Kilishitu bajingako ne bantu ba Lesa lelo jino. Bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi bakebele luzhikijilo, ne bakalume ba Lesa lelo jino nabo bakakeba luzhikijilo. Pano bino, luno kechi kukekala kunyemena ku mpunzha imo ne, mambo bena Kilishitu bakine bajitu ntanda yonse. Nangwa byonkabyo, kimye kikonaunwa Kilishitendomu wasenduka mu lwitabilo, aba “basalululwa” ne balunda nabo bakishinka bakapuluka mambo a kuzhikijilwa kwi Yehoba ne jibumba janji jiji nobe mutumba.
9. Bañanyi balengela bantu kubula kuyuka jizhina ja Yehoba? Ambaipo kyakumwenako.
9 Pakuba Kilishitendomu ukonaunwa na mambo a kubula kufunjisha bantu bukine pe Lesa ne pa kumwesha amba washikwa jizhina ja Lesa. Kimye kya 500 A.D.–1500 A.D., jizhina ja Lesa jayukanyikilwe bingi mu Europe. Jino jizhina jimenwako na Bisopelo bina bya Kihebelu byatuntululwa amba YHWH (nangwa amba JHVH), janembelwe pa bangwe, pa mazubo, mu mabuku avula, mu ma Baibolo ne mu machechi amo a Bakatolika ne ba Polotesitanti. Nangwa byonkabyo, muteeto wakatataka ke wa kufumyamo jizhina ja Lesa mu ma Baibolo atuntululwa ne kuleka kwijingijisha. Kino kyamwekela mu Nkalata yanembejilwe Bantangi ba Bakatolika ku Bipwilo byo bekala nabyo, yaamba pa ‘Jizhina ja Lesa,’ yanembelwe pa 29 June, 2008, kabiji yapainwe na Kipwilo kya Divine Worship ne Discipline of the Sacraments. Mu ino nkalata Chechi ya kina Loma ya Bakatolika yaambile kuba amba ponse paji jizhina ja Lesa jiji na Bisopelo bina pafwainwa kupingakena kyambo kya “Nkambo.” Bantangi ba Bakatolika bakambizhizhe amba baleke kwingijisha jizhina ja Lesa nangwa kwijitela mu nyimbo ne mu milombelo kimye kya kupwila kwabo. Kabiji bantangi ba bupopweshi ba mu Kilishitendomu ne bantangi babula mu Kilishitendomu nabo bakankalwa kuyukanyikisha Lesa wa kine ku bapopweshi bavula.
Kuzhikijilwa kwa Boba Babena Kuzhijika Jizhina ja Lesa
10. Jizhina ja Lesa jibena kunemekwa byepi lelo jino?
10 Kupusanako na byuba bupopweshi bukwabo, Bakamonyi ba kwa Yehoba banemeka ne kutumbijika jizhina ja Lesa. Bazhijika jizhina janji kupichila mu kwijingijisha na mushingi. Yehoba usekela bingi mu boba bamuketekela, kabiji wikela monse mo asakila kuba’mba apeshe ne kuzhikijila bantu banji. Kabiji “wibayuka aba bamuketekela.”—Na. 1:7; Byu. 15:14.
11, 12. Bañanyi batumbijikilenga jizhina ja Yehoba mu Yuda wa kala, kabiji bañanyi babena kuba bino lelo jino?
11 Nangwa kya kuba bena Yuda ba kukala bavula basendukile mu lwitabilo, pano bino kwajinga bamo ‘baketekejile mu jizhina ja Yehoba.’ (Tangai Zefwaniya 3:12, 13.) Kimye Lesa kyo akabishe bena Yuda babujile bukishinka kupichila mu kuswisha bena Babilona konauna kyalo kyabo ne kwibasenda mu buzha, bamo nabiji Yelemiya, Baluka ne Ebeda-meleka, kechi bebobile bino ne. Baikelenga “mukachi” ka mukoka wasendukile mu lwitabilo. Bakwabo batwajijile kwikala bakishinka kimye kyo bajinga mu buzha. Mu 539 B.C.E., bena Babilona bebashinjile ku bena Media ne Pelisha batangijilwenga na Mfumu Kilusa. Panyuma ya kwibashinda mfumu Kilusa wapaine mukambizho wakuswisha Bayudea bashajilepo kubwela ku kyalo kyabo.
12 Ku boba bafwainwe kubwela na kutendeka jibiji mpopwelo ya kine, Zefwaniya waambijile jimo kuba’mba Yehoba ukebapulusha ne kusangalala na mambo a abo. (Tangai Zefwaniya 3:14-17.) Kino byo byo kiji ne mu kino kimye kyetu. Panyuma ya kwikajika Bufumu bwa Lesa mwiulu, Yehoba wapokolwele bena Kilishitu bakishinka bashingwa kufuma mu buzha bwa ku mupashi mu Babilona Mukatampe. Kabiji ne lelo jino umwenamo bingi lusekelo mwi abo.
13. Bantu ba mu mikoka yonse babena kukasululwa ku ka?
13 Aba baji na luketekelo lwa kwikala myaka ne myaka pano pa ntanda nabo bafuma mu Babilona Mukatampe kabiji bebakasulula ku mupashi kufuma ku mafunjisho a bupopweshi bwa bubela. (Lum. 18:4) Onkao mambo, byambo bya mu Zefwaniya 2:3 bya kuba amba: “Mukebai Yehoba anweba bakimote bonse ba mu ntanda” bibena kufikizhiwa mu ano moba. Bakimote ba mu mikoka yonse, kikale banemeka luketekelo lwa kuya mwiulu nangwa lwa kwikala pano pa ntanda, baketekela mu jizhina ja Yehoba.
Jizhina ja Lesa Kechi Jiji Nobe Kambuma Ne
14, 15. (a) Bintu ka bantu bamo byo baingijishanga nobe tumbuma? (b) Bintu ka byo twafwainwa kubula kwingijisha nobe muchi?
14 Bena Isalela bamo bamonanga nzubo ya Lesa nobe kambuma kakonsheshe kwibazhikijila ku balwanyi babo. (Yele. 7:1-4) Patanshitu, bena Isalela bamwenenga jikwachi ja lulayañano nobe muchi wakonsheshe kwibazhikijila ku nkondo. (1 Sam. 4:3, 10, 11) Constantine Mukatampe wanembele bisopelo bya Kingiliki, bya khi ne rho, bisopelo bitanshi bibiji bya jizhina ja “Kilishitu” mu Kingiliki pa makebo a bashilikale banji na luketekelo lwa kwibazhikijila mu nkondo. Kabiji Mfumu Gustav Adolph II wa ku Sweden awo walwileko Nkondo ya Nambala 30 bamba amba wavwajile kivwalo kya nkondo kiji pa jipa 7. Pa ino ntenenshi po po banembele jizhina ja “Iehova” pa kuba’mba jimwekanyikenga.
15 Bantu ba Lesa bamo bo banonkelepo ku Bandemona batana luzhikijilo mwi Yehoba kupichila mu kwita pa jizhina janji. Pano bino, bintu byonse panembwa jizhina ja Lesa kechi byafwainwa kwikala nobe kambuma nangwa muchi wa kwingijisha pa juba pa juba uba nobe biji na ngovu ya kuzhikijilañana ne. Kino kechi byo kilumbulula kuketekela mu jizhina ja Yehoba ne.
Byo Tuzhikijilwa Lelo Jino
16. Twakonsha kuzhikijilwa byepi ku mupashi lelo jino?
16 Lelo jino tuzhikijilwa mu bintu bya ku mupashi bimwenamo bantu ba Lesa bonse. (Sala. 91:1) Kupichila mwi ‘kalume wakishinka kabiji wa maana’ ne bakulumpe mu kipwilo, tujimunwa ku bintu byakonsha kwitubika mu kizumba kya ku mupashi. (Mat. 24:45-47; Isa. 32:1, 2) Akilangulukai byo betujimunako javula pa mambo a kutemwa bintu bya ku mubiji kabiji ne luno lujimuno byo lwituzhikijila ku bintu byakonsha kwitonauna ku mupashi. Kabiji ibyepi pa mambo a kwikala na muchima wa kuvulañanyako, wakonsha kwitulengela kukoka mu mwingilo wa kwa Yehoba? Mambo a Lesa aamba amba: “Kuvulañanyakotu kwa bakosama kukebonawisha. Pakuba awa uñumvwa amiwa ukekalatu bulongo, ukekalanga kwatalalatu kwabula moyo wa kuchina byakatazha.” (Mana 1:32, 33) Kwibikishako kwikala na byubilo byawama nako kwakonsha kwitukwasha kuzhikijilwa ku mupashi.
17, 18. Ki ka kibena kukwasha bantu bavula kuketekela mu jizhina ja Yehoba lelo jino?
17 Kabiji akilangulukai pa lutundaiko lufuma ku kalume wakishinka lwa kulondela mukambizho wa kwa Yesu wa kusapwila mambo awama a Bufumu mwaya ntanda yonse. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Zefwaniya watongwelepo lupimpu lwakonsheshe kukwasha bantu kuketekela mu jizhina ja Lesa. Tutanga kuba’mba: “Ponkapo mu kyonkakya kimye nkalula ñambilo ya mitundu ya bantu ke yafwainwa, namba bonse bakete pa jizhina jami amiwa Yehoba ne kuñingijila na muchima umotu.”—Zefwa. 3:9.
18 Ino ñambilo yafwainwa yo ika? Ñambilo yafwainwa ke bukine pe Yehoba Lesa ne nkebelo yanji iji mu Mambo anji anembwa na mupashi. Umvwe kemubuleko bantu kumvwisha biji Bufumu bwa Lesa ne byo bukazhijika jizhina janji, kwamba pa bumfumu bwa Lesa byo bukatumbijikwa kabiji ne pa mapesho a myaka o bakeyowa bantu bakishinka, ko kuba amba mubena kwamba ino ñambilo yafwainwa. Na mambo a kuba’mba bantu bavula babena kwamba uno mulaka wa kifwanyikizho, bantu bavula ‘babena kwita pa jizhina ja Yehoba’ ne kumwingijila na muchima umotu. Kya kine, bantu bavula mwaya ntanda yonse babena kwibazhikijila kwi Yehoba.—Sala. 1:1, 3.
19, 20. Kuketekela mu “kya kufyamamo kya bubela” mu kimye kya kala kwabulanga byepi kwingila?
19 Bantu bavula mu ino ntanda bapita mu makatazho akatampe bingi. Na mambo a kubula kuyuka bya kuba na ano makatazho, bavula bamona bantu bambulwa kulumbuluka amba bo bakonsha kwibakwasha. Kabiji baketekela mu bipamo bya bumulwila ntanda, byonkatu bimye bimo bena Isalela bakala byo baketekelanga mu mikoka ibazhokolokele kwibakwasha kupichila mu kumvwañana nayo. Pano bino mwayuka kuba amba kuba bino kechi kwakwashishe bena Isalela ne. Kabiji ne lelo jino, kafwako bumulwila ntanda bwa kyalo bwakonsha kupwisha makatazho a bantu, kabiji nangwatu kipamo kya United Nations kechi kyakonsha kuba bino ne. Byo kyaikala bino, nanchi kyakonsha kuwama kuketekela bino bipamo bya bumulwila ntanda ne kulayañana nabyo kuba’mba byakonsha kuzhikijilañana nyi? Baibolo wibitela kuba’mba ke “kya kufyamamo kya bubela.” Mwakonsha kwibimwena mu jino jishinda mambo bantu bonse bebiketekela kikebalenga bumvu.—Tangai Isaya 28:15, 17.
20 Katatakatu mvula mukatampe wa mabwe wa kifwanyikizho wa mu juba ja Yehoba akafike pano pa ntanda. Bantu, bishimikwa mwakufyama kimye kya nkondo nangwa bunonshi kechi bikazhikijila bantu nangwa pachechetu ne. Isaya 28:17 waamba amba: “Mvula wa mabwe ukekyonauna akya kya kufyamamo kya bubela, ne mema akekilobesha akya kya kupulukilamo.”
21. Mapesho ka o twakonsha kumwenamo mu kulondela kinembelo kya mwaka wa 2011?
21 Mu kino kimye ne kimye kya malwa akeya, bantu ba Lesa bakazhikijilwa kya kine kwi Yehoba Lesa wabo. Jizhina ja kuba amba Zefwaniya jilumbulula amba “Yehoba wafya” jaamba pa kino kya kupulukilamo kwa kine. Kyayilamo na kinembelo kyetu kya mwaka wa 2011 kitutundaika amba: ‘Ketekelai mu jizhina ja Yehoba.’ (Zefwa. 3:12) Nangwatu lelo jino twakonsha kuketekela mu jizhina ja Yehoba na muchima wetu yense. (Sala. 9:10) Twayai tuvulukenga kimye kyonse uno mulaye wa kuba amba: “Jizhina ja Yehoba kyo kyamba kyakosa; waoloka unyemena monka ne kupuluka upuluka.”—Mana 18:10.
Mukivuluka Nyi?
• Twakonsha kuketekela byepi mu jizhina ja Yehoba lelo jino?
• Mambo ka o twafwainwa kubujila kuketekela mu “kya kufyamamo kya bubela”?
• Luzhikijilo ka lo betulaya kimye kya kulutwe?
[Mabulañano pa peja 6]
Kinembelo kya mwaka wa 2011 ke kya kuba’mba: ‘Ketekelai mu jizhina ja Yehoba.’—Zefwaniya 3:12.
[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 7]
Thüringer Landesmuseum Heidecksburg Rudolstadt, Waffensammlung “Schwarzburger Zeughaus”