‘Mamā Byo Azhika Maana A Lesa!’
‘Mamā byo byazhika bunonshi, ne maana, ne kuyukisha kwa Lesa! Ne buchibamambo bwanji byo bwabula kukonsheka kuyukanyika, ne mashinda anji nao byo abula kukonsheka kwialondalonda!’ —LOMA 11:33.
1. Ñanyi kintu kyakilamo kunema kiji na bena Kilishitu babatizhiwa?
ÑANYI kintu kyanema kyo bemupapo kala? Patanshitu kampe mwakonsha kutongola mwingilo ye bemupele nangwa kifulo kikatampe. Pano bino, bena Kilishitu babatizhiwa kintu kyakilamo kunema ke kwituswisha kwi Lesa wakine, Yehoba kwikala balunda nanji. Kino kitulengela ‘kuyukanyikwa kwi Lesa.’—1 Ko. 8:3; Nga. 4:9.
2. Mambo ka kuyuka Yehoba ne kuyukanyikwa kwi aye o kwanemena?
2 Mambo ka kuyuka Yehoba ne kuyukanyikwa kwi aye o kwanemena? Mambo ye Mwine wakila walengele byonse kabiji uzhikijila bamutemwa. Ngauzhi Nahuma bamutangijile ku mupashi kunemba’mba: “Yehoba ye wawama, ye kyamba kyakosa kya kufyamamo mu juba ja malwa; wibayuka aba bamuketekela.” (Na. 1:7; Sala. 1:6) Luketekelo lwa kukekala na bumi bwa myaka bwaimena pa kuyuka Lesa wakine ne Mwananji, Yesu Kilishitu.—Yoa. 17:3.
3. Kuyuka Lesa kwavwangamo ka?
3 Kuyuka Lesa kulumbulula byavula kechi kuyukatu jizhina janji ne. Twafwainwa kumuyuka bulongo byonka byo tuyuka mulunda netu, byo atemwa ne byo ashikwa. Kyanema bingi kuyuka bino ne kwibilondela mambo kikamweshanga’mba twamuyuka bulongo Lesa. (1 Yoa.2:4) Bino kuji kintu kikwabo kyo twafwainwa kuyuka umvwe tukeba kuyuka bulongo Yehoba. Kechi twafwainwa kuyukatu byo auba ne, bino twafwainwa kuyuka ne byo ebyuba ne ene mambo o ebyubila mu jojo jishinda. Inge twaumvwisha mwayila byo afuukula Yehoba, popo tumona ‘byazhika maana a Lesa.’—Loma 11:33.
Lesa Ufuukwila Jimo
4, 5. (a) Kwesakana na byo bekingijisha mu Baibolo, kyambo kya kuba amba ‘kufuukula’ kilumbulula ka? (b) Lumbululai muntu byo akonsha kufikizha kyo afuukula mu mashinda apusana pusana.
4 Yehoba Lesa ufuukwila jimo pa kuba bintu, Baibolo wamba amba ‘kufuukula kwanji kwa myaka ne myaka.’ (Efi. 3:10, 11) Bino byambo byatala mwepi? Kwesakana na byo bekingijisha mu Baibolo, kyambo kya kuba’mba ‘kufuukula’ kilumbulula kikonkwanyi muntu kyo ebikila kyo akonsha kufikizha kwingijisha jishinda jiji jonse.
5 Kyakumwenako, muntu wakonsha kulanguluka kuyapo kumo. Kufika ko abena kukeba kuya, kyo kikonkwanyi kyanji, nangwa amba kyo afuukula. Wakonsha kwingijisha mashinda a kwendelamo apusana pusana ne mikwakwa. Byo abena kuya mu jishinda jo aji kusalapo, nkilo pa jojo juba yakonsha kutama, mukwakwa wakonsha kutama nangwa bamushinka, bino byakonsha kumulengela kwingijisha mukwakwa ungi. Nangwa kya kuba waingijisha mikwakwa yavula, kishinka ke kya kuba amba ufika ko a bayenga.
6. Yehoba wamwesha byepi byo apimpulako bintu pa kufikizha kyo afuukwile?
6 Yehoba naye upimpulako milanguluko yanji pa kuba amba afikizhe byo afuukwile bya myaka ne myaka. Na mambo a kuba bilengwa byanji bya maana biji na lūsa lwa kwifuukwila bintu, Lesa upimpulako jishinda mwa kufikizhizha byo afuukwile. Kyakumwenako, twayai tumone Lesa byo afikizhe kufuukula kwanji kwa Lukunwa walayiwe. Ku ntendekelo, Yehoba waambijile bamulume ne mukazhi batanshi amba: “Semainga ne kusemununa, muvule ne kukumbana ponse pa ntanda ne kwiikokesha.” (Nte. 1:28) Nanchi bunsatuki bwa mu bujimi bwa Edena bwavulañenye byo afuukwile nyi? Ine. Yehoba waingijishe “jishinda” jikwabo ja kufikizhizhamo byo afuukwile? Waambijile jimo amba “lukunwa” ukamweka ukapwisha malwa aletele bansatuki.—Nte. 3:15; Hebe. 2:14-17; 1 Yoa. 3:8.
7. Tufunjilako ka ku bilumbulula Yehoba aye mwine mu Kulupuka 3:14?
7 Bulume bwa Yehoba bwa kuba bintu kwesakana nabiji bintu pa kyokyo kimye pa kufikizha byo afuukwile bwayila monka mwatala byo elumbulwile mwine. Mosesa byo ejizhañenye kwi Yehoba pa mwingilo ye amupele, Yehoba wamwambijile’mba: “Yami njipo! Kabiji wamwambila’mba: Ukebabule bena Isalela amba aye witela’mba: Njipo ye wantuma ko muji.” (Lupu. 3:14) Kya kine, Yehoba wakonsha kwikala byo akeba kwikala pa kuba’mba afikizhe bulongo byo afuukula. Kino kishinka mutumwa Paulo wikilumbulula bingi bulongo mu buku wa Loma kitango 11. Mu kino kitango waamba pa kichi kya olivi kya kifwanyikizho. Kwisamba pa kino kishimpi kusakwitukwasha kumona byazhika maana a Yehoba, kikale tuji na luketekelo lwa pano pa ntanda nangwa ne.
Yehoba kyo Afuukwijile Kuba’mba Kwikale Lukunwa
8, 9. (a) Ñanyi bishinka bina bisakwitukwasha kumvwisha mwatala kishimpi kya kichi kya olivi? (b) Mukumbu wa ñanyi bwipuzho umwesha amba Yehoba upimpulako bintu pa kuba amba afikizhe kyo afuukwile?
8 Saka tukyangye kumvwisha mwatala kishimpi kya kichi kya olivi, twafwainwa kuyuka bishinka bina byalengejile Yehoba kufuukula kuba amba kwikale lukunwa. Kitanshi, Yehoba walayile Abalahama kuba amba lukunwa wanji nangwa amba kisemi kyanji mo mo “bakashukilwa ba mu mikoka yonse ya pano pa ntanda.” (Nte. 22:17, 18) Kya bubiji, mukoka wa bena Isalela wafumine mu kisemi kya kwa Abalahama ye wasajilwe kuba amba mo mukekala “bufumu bwa bañanga.” (Lupu. 19:5, 6) Kishinka kya busatu, bena Isalela byo bakaine Mesiasa, Yehoba waingijishe jishinda jikwabo kuletelamo “bufumu bwa bañanga.” (Mat. 21:43; Loma 9:27-29) Ne kyapelako, nangwa kya kuba Yesu ye mwine lukunwa wa kwa Abalahama, bakwabo nabo bebapako jishuko ja kwikala lubaji lwa lukunwa.—Nga. 3:16, 29.
9 Kununga pa bino bishinka bina, tutanga mu buku wa Lumwekesho amba ba 144,000, bakekala bamfumu ne bañanga bakalamanga pamo ne Yesu. (Lum. 14:1-4) Bano bebatela ne kuba’mba “ba mu mikoka yonse ya bena Isalela.” (Lum. 7:4-8) Nanchi ba 144,000 bonse bena Isalela batanshi ne Bayudea bonkatu nyi? Mukumbu wa buno bwipuzho umwesha patoka Yehoba byo apimpulako bintu pa kufikizha byo afuukwile. Twayai tumone nkalata yanembele Paulo ku bena Loma byo isakwitukwasha kukumbula buno bwipuzho.
“Bufumu bwa Bañanga”
10. Ñanyi mulaye wajingatu wa mukoka wa bena Isalela?
10 Byonka byo twajikwambapo, mu mukoka wa bena Isalela mo monkatu mwafwainwe kufuma bantu ba kulenga “bufumu bwa bañanga ne mukoka wazhila.” (Tangai Loma 9:4, 5.) Panyuma ya kwiya kwa uno Lukunwa walayiwe kyakonsheshe kwikala byepi? Nanchi mu mukoka wa bena Isalela batanshi mo mwakonsheshe kufuma ba 144,000, bena Isalela ba ku mupashi ba kwikala lubaji lwa lukunwa lwa bubiji lwa kwa Abalahama nyi?
11, 12. (a) Kusalwa kwa boba bafwainwe kulenga Bufumu bwa mwiulu kwatendekele kimye ka, kabiji Bayudea bavula bajingako kyokya kimye baubilepo byepi? (b) Yehoba wafikizhe byepi ‘kibelengelo kyonse’ kya bafwainwe kwikala lubaji lwa lukunwa wa kwa Abalahama?
11 Tangai Loma 11:7-10. Mukoka wa Bayudea ba mu myaka kitota kitanshi wakaine Yesu. Onkao mambo batayile jishuko ja kwikala mukoka mwafwainwetu kufuma lukunwa wa kwa Abalahama. Bino kimye kyatendekele kusalwa bakwikala mu “bufumu bwa bañanga” pa Pentekosta mu 33 C.E., pajinga ne Bayudea bakishinka baswile luno lwito. Bajingatu bacheche, bano bajinga nobe “bashalapo” ba mu mukoka wa Bayudea.—Loma 11:5.
12 Pano Yehoba wafikizhe byepi ‘kibelengelo kyonse’ kya lukunwa wa Abalahama? (Loma 11:12, 25) Mutumwa Paulo wakumbwile amba: ‘Bino kechi kyayila mu kuba’mba, mambo a Lesa aaluka ke atu ne. Pakuba bonse ba mu Isalela kechi bo bene bena Isalela ne: nangwa mambo a kwikala bu nkunwa ya Abalahama, kechi bonse bo baana [lubaji lwa nkunwa ya kwa Abalahama] ne . . . Ko kuba’mba, kechi baana ba mu buntunshi bo baana ba Lesa ne; kana baana ba mu mulaye bo batelwa ke nkunwa.’ (Loma 9:6-8) Onkao mambo mu kikota kya kwa Abalahama kechi mo mwafwainwetu kufikila kyafuukwile Yehoba kupichila mu lukunwa ne.
Kichi kya Olivi kya Kifwanyikizho
13. Ñanyi wimenwako na (a) kichi kya olivi (b) muzhazhi wakyo (c) kichi kine (d) misampi yakyo?
13 Mutumwa Paulo waesekenye lukunwa wa Abalahama ku misampi ya kichi kya olivi kya kifwanyikizho.a (Loma 11:21) Kino kichi kya olivi kya kujimba kimenako kubiwa kwa kyafuukwile Lesa kupichila mu lulayañano lwa Abalahama. Muzhazhi wa kino kichi wazhila kabiji wimenako Yehoba kuba’mba ye upana bumi ku bena Isalela ba ku mupashi. (Isa. 10:20; Loma 11:16) Kichi kine kimenako Yesu kuba amba ye mwine lukunwa wa kwa Abalahama. Misampi imenako ‘kibelengelo kyonse’ kya ba mu lukunwa wa kwa Abalahama.
14, 15. Bañanyi bo ‘bachimwineko’ ku kichi kya olivi, kabiji bañanyi bo bapingakenyepo?
14 Mu kishimpi kya kichi kya olivi, Bayudea bakaine Yesu bebapashañanya ku misampi yo ‘bachimunako.’ (Loma 11:17) Na mambo a kumukana bataile jishuko ja kwikala lubaji lwa lukunwa wa kwa Abalahama. Pano bañanyi bafwainwe kupingakena pe abo? Ku Bayudea abo bene betotelenga kuba amba bafumine mu kikota kya kwa Abalahama, mukumbu wa buno bwipuzho kwi abo ke bumbulwa maana. Bino Yoano Mubatizhi patanshitu wibajimwineko kuba’mba umvwe Yehoba wafuukula kuba bino, wakonsheshe kwalula mabwe ke baana ba kwa Abalahama.—Luka 3:8.
15 Pano Yehoba waubile byepi pa kuba amba afikizhe kyo afuukwile? Paulo waambile amba misampi ya kichi kya olivi kya kujimba beiposweleko ne kupingakenyako misampi ya kichi kya olivi kya mungye. (Tangai Loma 11:17, 18.) Onkao mambo, bena Kilishitu bashingwa ba mu mikoka ingi, nabiji bamo bajinga mu kipwilo kya mu Loma, mu bukifwanyikizho bebapingakenye nobe misampi ya kichi kya olivi. Mu jino jishinda bano bo bapingishepo baikele lubaji lwa lukunwa wa kwa Abalahama. Patanshitu bajinga nobe misampi ya kichi kya olivi kya mungye, kechi bajingapo na jishuko ja kwikala na lubaji mu luno lulayañano ne. Bino Yehoba wibalwile ke Bayudea ba ku mupashi.—Loma 2:28, 29.
16. Mutumwa Petelo walondolwele byepi kulengwa kwa mukoka mupya wa ku mupashi?
16 Mutumwa Petelo waambile’mba: ‘Byonkabyo buneme bo bwenu anweba [bena Isalela ba ku mupashi, kubikakotu ne bena Kilishitu Bangetila] mwaitabila [Yesu Kilishitu]: pakuba kwi abo babula kwitabila, aja jibwe jo basujile bashimika, jo jonka jaalwilwe ke mutwe wa jikonka; kabiji, jibwe ja kwituntulako, ne mukunko wa kwibaponeshako. . . . Pakuba anweba mwi kisemi kyasalululwa, mwi ba buñanga bwa bufumu, mwi mukoka wazhila, mwi bantu ba kunonkwa kwi Lesa mwine, amba, mulondolole byanji byawamisha, yenka aye wimwichile byo mwaji mu mfishi, mwikale mu kyeya kyanji kya kukumya: kala mwabujilwe bu bantu, pakuba pano mwi bantu ba kwa Lesa: kala mwabujilwe kumona lusa, pakuba pano mwilumona.’—1 Pe. 2:7-10.
17. Yehoba waubile byepi “mwabula kufwainwa” kwikela bintu?
17 Yehoba waubile kintu kyabujile kuketekela bantu bavula ne. Paulo waambile amba kyamwekele “mwabula kufwainwa” kwikela bintu. (Loma 11:24) Pano kyajinga byepi bino? Kechi kyubiwa ubiwa ne, kabiji kechi kyailamo kushikula misampi ya kichi kya olivi kya mungye ne kwiisokeka pajinga misampi ya kichi kya olivi kya kujimba ne. Bino banjimi ba mu moba ajingako bena Kilishitu batanshi bamo byobyo baubanga.b Kyo kimotu na kyakukumya kyaubile Yehoba. Bayudea bamonanga’mba Bangetila kechi bakonsha kupanga bipangwa byawama ne. Nangwa byonkabyo, Yehoba wibalwile ke ba mu “mukoka” upanga bipangwa bya Bufumu. (Mat. 21:43) Kufumatu mu mwaka wa 36 C.E., mwashingilwe Mungetila mutanshi wabujile kuya ku mukanda aye Koneleusa, jishuko jaishile pa babujile Bayudea, babujile kuya ku mukanda ja kwibapingakenya pa misampi ya kichi kya olivi kya kifwanyikizho.—Byu. 10:44-48.c
18. Ñanyi jishuko jaikele na bene Bayudea panyuma ya 36 C.E.?
18 Nanchi kino kibena kulumbulula amba panyuma ya mwaka wa 36 C.E., Bayudea balekele kwikala ba mu lukunwa wa kwa Abalahama nyi? Ine. Paulo walumbulula amba: “Kabiji ne abo nabo, umvwe ne kukelwa mu milengulwila yabo ne, bakebasokankanyamo jibiji: mambo aye Lesa wakonsha kwibasokankanyamo jibiji. Mambo umvwe obewa bakuchibile ku kichi kya olivi kya mungye, kabiji bakusokankanyamo mu kichi kya olivi kyawama, mwabula kufwainwa kuba; kabiji ino, byo iji misampi ine, kechi ikakijishepo kwiisokankanyamo mu kichi kyayo ayo ine nenyi?”—Loma 11:23, 24.
“Bena Isalela Bonse Bakapuluka”
19, 20. Yehoba waingila mwingilo ka kwesakana na kishimpi kya kichi kya olivi kya kifwanyikizho?
19 Kya kine kuba amba byafuukwile Yehoba ku “bena Isalela ba Lesa” bibena kufika mu jishinda ja kukumya. (Nga. 6:16) Paulo waambile’mba: “Bena Isalela bonse bakapuluka.” (Loma 11:26) Mu kimye kyanji aye mwine Yehoba, ukakwanya kibelengelo kya “bena Isalela bonse” ba ku mupashi bakekala bamfumu ne bañanga mwiulu. Kafwako kyakonsha kulengela Yehoba kukankalwa kufikizha kyo afuukula ne.
20 Byonka byo kyaambijilwe jimo, lukunwa wa kwa Abalahama aye Yesu Kilishitu ne ba 144,000 bakaletela byawama ‘bantu ba mu mikoka yonse.’ (Loma 11:12; Nte. 22:18) Kino kibena kumwesha amba bantu ba Lesa bakamwenamo byawama mu luno lunengezho. Kya kine, byo tulanguluka pa bibena kuba Yehoba pa kufikizha kufuukula kwanji kwa myaka ne myaka, kitulengela kukumya pa kumona ‘byazhika bunonshi, ne maana, ne kuyukisha kwa Lesa!’—Loma 11:33.
[Tubyambo twa mushi]
a Lelo jino kyatanwa kuba amba kafwako kichi kya olivi nangwa kipashako nakyo ne. Nangwa kya kuba mu bene bena Isalela mwajinga bamfumu ne bañanga, pano bino kechi mwajinga bufumu bwa bañanga ne. Mizhilo yakainye bamfumu ba bena Isalela kwikala bañanga. Onkao mambo, bene bena Isalela kechi baimenejilwengako na kichi kya olivi ne. Paulo walumbulwilenga byafuukwile Lesa kuba amba kukekala “bufumu bwa bañanga” bwa bena Isalela ba ku mupashi byo byafikile. Ino ndumbulwilo yakatataka yapimpulako byanembelwe mu Kyamba kya Usopa kya Kizungu kya August 15, 1983, mapa 14-19.
b Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Mambo ka o Basokankenyangako Misampi ya Kichi kya Olivi kya Mungye?”
c Kino kyamwekele ku mpelo ya myaka isatu ne kichika yo bapele Bayudea ba kala kwikelamo mukoka mupya wa ku mupashi. Bungauzhi bwaamba pa milungu 70 ya myaka bwaambijile jimo bikobiwa kino.—Da. 9:27.
Mukivuluka Nyi?
• Tufundapo ka pe Yehoba pa byo afikizha kyo afuukula?
• Mu Loma kitango 11, ñanyi kintu kimenwako na . . .
kichi kya olivi?
muzhazhi wakyo?
kichi kine?
misampi yakyo?
• Mambo ka kusokankanya misampi o kwaikejile “mwabula kufwainwa” kwikela bintu?
[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 24]
Mambo ka o Basokankenyangako Misampi ya Kichi kya Olivi kya Mungye?
▪ Lucius Junius Moderatus Columella wajinga mushilikale wa bena Loma kabiji njimi wajingako mu myaka kitota kitanshi C.E. Wayukanyikwa bingi na mambo a mabuku 12 o anembele pa bwikalo bwa mu kyalo ne bunjimi.
Mu buku wanji wa butanu, waingijishe byambo bya mu kishimpi kya kala kya kuba’mba: “Awa ujima kichi kya olivi, ulomba kipangwa; awa ubikako mbolezha ku kino kichi, usashijila amba bamupepo kipangwa; awa ukopolako misampi yakyo wikilengela kupanga bipangwa.”
Panyuma ya kwamba pa bichi byatenkuma bibula kupanga bipangwa, waambile’mba: “Kyawama kwibikopola bulongo ne kusokekako musampi watenkuma ye bakopola ku kichi kya olivi kya mungye; kifumamo ke kya kuba amba kino kichi kyo basokekamo musampi ungi upanga bipangwa kitendeka kupanga bipangwa byavula.”
[Caption pa peja 23]
Nanchi mwayuka mwatala kishimpi kya kichi kya olivi kya kifwanyikizho nyi?