Lesa Witumwesha Butemwe Bwanji
“Bupe [lusa] nabo, bwikale ke mfumu mu kupana bololoke buleta bumi bwa myaka.”—LOMA 5:21.
1, 2. Ñanyi bya bupe bantu byo bamona’mba byanema, kabiji kyepi kyakilamo kunema?
“KYA buswanyi kikatampe bena Loma kyo bashilanga bebaswananga kyajinga mizhilo yabo kabiji ne kuba’mba bafwainwa kwikela monka moyaambila.” (Waambile bino byambo wajinga Dr. David J. Williams wa pa Univesiti wa Melbourne mu Australia.) Nangwa kya kuba bwanema, kuji buswanyi nangwa’mba bupe bwakilamo kunema. Buno bupe ke jishinda Lesa jo anengezha kukwashishamo bantu kwitabilwa kwi aye kabiji ne kwikala na luketekelo lwa kupuluka ne kukekala na bumi bwa myaka.
2 Buchibamambo bwaoloka bo bwalengejile Lesa kupana buno bupe. Mu Loma kitango 5, mutumwa Paulo kechi waambilenga jino jishimikila kutonkaulatu tonse tonkotonko kya kuba kekilenge ne mukose ne. Wijitendekele na lusekelo’mba: “Twabingishiwa ku lwitabilo, tuji na mutende ne mwine Lesa monka mwi Nkambo yetu Yesu Kilishitu.” Aba batambwila kino kya bupe kya Lesa kibatundaika kumutemwa. Paulo wajinga umo wa mwi abo. Wanembele’mba: “Butemwe bwa Lesa bebukumbanya mu michima yetu ku Mupashi Wazhila, ye twapewa.”—Loma. 5:1, 5.
3. Ñanyi mepuzho bantu o bakonsha kwipuzha?
3 Mambo ka kino kya bupe o kyakebewenga? Nga Lesa wakonsheshe byepi kwikipana mwayila buchibamambo bwanji bwaoloka? Kabiji bantu bafwainwa kuba byepi pa kuba’mba bamwenemo mu buno bupe? Twayai tutane mikumbu ne kumona byo imwesha butemwe bwa Lesa.
Butemwe bwa Lesa Bwilwisha na Bundengamambo
4, 5. (a) Mu ñanyi jishinda jikatampe Yehoba mo amwesheshe butemwe bwanji? (b) Ñanyi kintu kyo twafwainwa kuyuka kyakonsha kwitulengela kumvwisha mwatala Loma 5:12?
4 Mu butemwe bwanji bukatampe, Yehoba watumine Mwananji yenkawa umotu kwiya na kukwasha bantu. Paulo waambile’mba: “Aye Lesa witumwesha butemwe bwanji mwine bo etutemenwamo, mambo, byo twakijinga bandengamambo, Kilishitu witufwijile.” (Loma 5:8) Akilangulukai pa kino kishinka kya kuba’mba: “Byo twakijinga bandengamambo.” Bantu bonse bafwainwa kuyuka byo kyajinga pa kuba’mba twikale bandengamambo.
5 Paulo walumbulwile byo kyajinga. Watendekele na kino kishinka kya kuba’mba: “Bundengamambo byo bwatwelele panopantanda ku muntu umo, ne lufu nalo lwatwelele na bundengamambo, kabiji byonkabyo ne lufu lwakumbene ku bantu bonse, mambo bonse balengele mambo.” (Loma 5:12) Tumvwisha mwatala kino kishinka mambo Lesa wanembeshe jishimikila ja byatendekele bwikalo bwa bantu. Yehoba walengele bantu babiji abo ba Adama ne Evwa. Mulenga byo aji walumbuluka, ne bantu batanshi, abo bashakulu betu nabo bajinga balumbuluka. Lesa wibapele muzhilo umo ne kwibabula’mba inge babula kumulondela, awa muzhilo ukebazhachishisha ku lufu. (Nte. 2:17) Nangwa byonkabyo, basajilepo kuba kyatama ne kwiletelela abo bene byo balajile uno muzhilo wa Lesa. Mu jino jishinda bamukaine kwikala Upana Mizhilo kabiji Mfumu.—Mpitu. 32:4, 5.
6. (a) Mambo ka baana ba kwa Adama o bafwilanga Lesa saka akyangye kupa bena Isalela mizhilo ne panyuma ya kwibapa mizhilo? (b) Kikola kya pa kisemi twakonsha kwikifwanyikizha ku ka?
6 Adama wasemene baana panyuma ya kwikala ndengamambo. Kino kyamulengejile kusambwila baana banji bundengamambo ne bintu byatama bifumamo. Baana ba kwa Adama kechi balajile muzhilo wa Lesa byonka byaubile aye ne, onkao mambo kechi bebazhachishe na mambo antu amo ne; kabiji pa kyokya kimye kechi bebapele ne mizhilo ne. (Nte. 2:17) Nangwa byonkabyo, baana ba kwa Adama baswaine bundengamambo. Mu jino jishinda, bundengamambo ne lufu byatendekele kulama kufikatu ne kimye Lesa kyo apele bena Isalela mizhilo yamwesheshenga’mba bandengamambo. (Tangai Loma 5:13, 14.) Bintu bifuma mu bundengamambo bo twaswana twakonsha kwibifwanyikizha ku kikola nangwa bulema bwa pa kisemi. Nangwa kya kuba baana bamo bakonsha kwikala na kino kikola, kechi bonsetu bakonsha kwikala nakyo ne. Bino bundengamambo kechi byobyo buji ne. Atweba bonse twaswana bulema bwa bundengamambo bwa kwa Adama, kabiji kyokyo tufwila. Nanchi ano malwa akapwa nyi?
Kyapaine Lesa Kupichila mwi Yesu
7, 8. Nga mu bwikalo bwa bantu babiji balumbuluka mwafuma ñanyi bintu byapusana?
7 Mu butemwe bwanji, Yehoba wanengezhezhe jishinda ja kukwashishamo bantu kushinda bundengamambo bo baswana. Paulo walondolwele kuba’mba kino kyaubiwe kupichila mu muntu mukwabo walumbuluka. Uno muntu mukwabo ke Adama wa kibiji. (1 Ko. 15:45) Bino mu bwikalo bwa bano bantu babiji balumbuluka mwafumine bintu byapusana bingi. Mu ñanyi jishinda?—Tangai Loma 5:15, 16.
8 Paulo wanembele’mba: “Akya kya bupetu kechi kyayila mwayila muzhilulwila ne.” Adama wazhachilwe na yewa muzhilulwila kabiji bamukambwile ne kufwa wafwile. Pano bino kechi wafwainwe kufwatu aye yenka bunke bwanji ne. Tutanga’mba: “Bavula bafwile na muzhilulwila wa [yewa] umo.” Luzhachisho lo bazhachishishe Adama lwaletelejile lufu baana banji bonse bambulwa kulumbuluka kubikako ne atweba. Nangwa byonkabyo, kitutekenesha bingi pa kuyuka’mba muntu walumbuluka aye Yesu waubile kintu mwafuma kyawama. Ñanyi kintu kyo? Tutana mukumbu mu byaambile Paulo amba, “lubingisho luleta bumi nalo lwaishile ku bantu bonse mu bololoke bwa umo.”—Loma 5:18.
9. Ki ka Lesa kyo aubile pa kuba’mba abingishe bantu amba baoloka kwesakana na Loma 5:16, 18?
9 Nga byambo bya Kingiliki bya kuba’mba, “lubingisho” ne ‘lubingisho lwaishile ku bantu bonse’ bilumbuluka ka? Ntuntuluzhi umo wa Baibolo wanembele’mba: “Ino ke ñambilo ya ngesakenyo ibena kwamba pa kishinka kimo. Kechi ibena kwamba pa kwaluka kwa muchima wa muntu ne, ibena kwamba pa kwaluka kwa bwikalo bwa muntu ku meso a Lesa. Ibena kulumbulula Lesa amba nchibamambo ubena kutotolwesha muntu ye baleta mu kije kyanji na mambo a bubi bo auba. Bino aye mwine Lesa wamubingisha.”
10. Ki ka Yesu kyo aubile kyalengejile bantu kwibabingisha’mba baoloka?
10 Nga aye “Mutonyi uchiba mambo a ba pano pa ntanda ponse” wabingisha bantu amba baoloka na ka? (Nte. 18:25) Kitanshi, Lesa mu butemwe bwanji watumine Mwananji yenkawa umotu kwiya pano pa ntanda. Yesu waubile kyaswa muchima wa Shanji nangwa kya kuba wapichilenga mu meseko, mukeyu ne mu bipumo. Walamine bulumbuluke bwanji kufikatu ne byo afwile pa kichi kya lumanamo. (Hebe. 2:10) Byo apaine bumi bwanji bwalumbuluka kwikala kitapisho, Yesu wapaine bukuzhi bwafwainwe kukuula nangwa’mba kupokolola baana ba kwa Adama ku bundengamambo ne lufu.—Mat. 20:28; Loma 5:6-8.
11. Bukuzhi bwaesakana na ka?
11 Mu binembelo bikwabo, Paulo watelele kino amba, “bukuzhi bwaesakana.” (1 Timo. 2:6, NW ) Bwaesakene na ka? Adama waletelejile bantu bonse bumbulwa kulumbuluka ne lufu. Kya kine, Yesu byo ajinga muntu walumbuluka, wakonsheshe kwikala kikota kya bantu balumbuluka.a Onkao mambo, kyayukanyikilwe’mba bumi bwa kwa Yesu kubikapo ne bwa baana banji bakekala balumbuluka kulutwe, bo balengele kitapisho kya kufuta bundengamambo bwa kwa Adama ne baana banji. Pano bino, Baibolo kechi waamba’mba baana ba kwa Yesu bakalumbuluka kulutwe nabo balengeleko lubaji lwa bukuzhi ne. Loma 5:15-19 waamba’mba lufu lwa “muntu umo” lo lwakuujile bantu bonse. Kya kine, bumi bwalumbuluka bwa kwa Yesu, bwaesakene na bwa kwa Adama. Kishinka kine ke kya kuba’mba Yesu Kilishitu ye mukuzhi yenkatu kwapwa. Pano bantu ba mitundu yonse bakonsheshe kutambula bupe ne bumi na mambo a “bololoke” bwa kwa Yesu, ko kuba’mba bwikalo bwanji bwa lukokelo ne bukishinka kufikatu ne ku lufu. (2 Ko. 5:14, 15; 1 Pe. 3:18) Kino kyaubiwe byepi?
Kulekelwa kwa Mambo Kwaimena pa Bukuzhi
12, 13. Mambo ka bantu bo babingisha’mba baoloka o bafwainwa kubilwa lusa kwi Lesa ne kwibatemwa?
12 Yehoba Lesa waswile bukuzhi bwapaine Mwananji. (Hebe. 9:24; 10:10, 12) Nangwa byonkabyo, baana ba bwanga ba kwa Yesu pano pa ntanda kubikapo ne batumwa banji bakishinka, bakijinga bambulwa kulumbuluka. Nangwa kya kuba bebikangako kuchinuzhuka kuba byatama, bimye bimo bakankalwanga. Mambo ka? Mambo baswaine bundengamambo. (Loma 7:18-20) Bino Lesa wakonsha kwibupwisha kabiji wanengezha ne bya kwibupwisha. Waswile “bukuzhi bwaesakana” kabiji ne kwibwingijisha kukwasha bakalume banji.
13 Lesa kechi wakuujile batumwa ne bantutu bakwabo na mambo a mingilo yabo imo yawama ne. Wibakuujile na mambo a lusa ne butemwe bwanji bukatampe. Wafuukwilepo kubula kuzhachisha batumwa ne bantutu bakwabo mambo wibamwenenga’mba babinga ku bundengamambo bo baswaine. Paulo waambile kipasu’mba: “Mambo ko ku bupe ko mwapulukila monka mu lwitabilo; kabiji kechi kyo kintu kyafuma kwi anwe bene ne, kyo kya kupanatu aye Lesa.”—Efi. 2:8.
14, 15. Ñanyi mfweto yatujilwa aba bo batela kwi Lesa amba baoloka, pano bino bafwainwa kuba ka?
14 Akilangulukai pa buno bupe byo buji bwa kuba Wabulume bonse walekela muntu bundengamambo bo aswana kabiji ne bubi bonse bo aubile! Kechi mwakonsha kubala bilubo byaubile muntu saka akyangye kwikala mwina Kilishitu ne; bino na mambo a bukuzhi, Lesa umulekelako mambo anji onse. Paulo wanembele’mba: “Akya kya bupetu, kyaishile pa mizhilulwila yavula kileta lubingisho.” (Loma 5:16) Batumwa ne bantutu bakwabo batambwile buno bupe (ne kutelwa’mba baoloka) bafwainwe kutwajijila kupopwela Lesa wa kine na lwitabilo. Pano bakamwenamo ka kulutwe na lwendo? Aba “batambula bupe bwavula ne bololoke bwa bupetu bakekalanga ke bamfumu mu bumi monka mwi aye umo, Yesu Kilishitu.” Kya kine mu kubingishiwa mufuma bintu byawama. Bumi bwa myaka yo mfweto ifumamo.—Loma 5:17; tangai Luka 22:28-30.
15 Aba batambwile buno bupe ne kutelwa’mba baoloka, baikele ke baana ba Lesa ba ku mupashi. Byo baji banswanyi pamo ne Kilishitu baji na luketekelo lwa lusanguko lwa kuya na kwikala baana ba Lesa mwiulu, “bamfumu” bakulama pamo ne Yesu Kilishitu.—Tangai Loma 8:15-17, 23.
Butemwe bwa Lesa Bwamwekela ne ku Bantu Bakwabo
16. Nga aba baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda nabo bakonsha kutambwila buno bupe nyi?
16 Kechi bena Kilishitu bonse baji na lwitabilo bengijila Lesa mu bukishinka baketekela ‘kwikala bamfumu’ bakulama pamo ne Kilishitu mwiulu ne. Bavula baji na luketekelo lwa mu Binembelo lwajingapo na bakalume ba Lesa bajingako kala bwina Kilishitu saka bukyangye kutendeka. Baketekela kwikala pano pa ntanda myaka ne myaka mu paladisa. Nanchi aba bakekala na bumi pano pa ntanda nabo bakonsha kutambwila bupe bwafuma kwi Lesa ne kwibamona’mba baoloka nyi? Kwesakana na byanembele Paulo ku bena Loma, mukumbu ke wa kuba’mba ee!
17, 18. (a) Na mambo a lwitabilo lwa kwa Abalahama, Lesa wamumwene byepi? (b) Kyajinga byepi pa kuba’mba Yehoba amone Abalahama amba waoloka?
17 Paulo waambilepo pa muntu umo wa kumwenako wawama bingi, Abalahama mwanamulume wajinga na lwitabilo wajingako Yehoba saka akyangye kupa bena Isalela mizhilo kabiji ne Yesu saka akyangye kushinkwila bamo jishinda ja kuya na kwikala mwiulu. (Hebe. 10:19, 20) Tutanga’mba: “Awa mulaye, ye balayile Abalahama ne ba mu nkunwa yanji amba ukekala nswanyi wa panopantanda, kechi wayijile mu Mizhilo ne, wayijile mu bololoke bwa mu lwitabilo.” (Loma 4:13; Yako. 2:23, 24) Onkao mambo, Lesa wamutelele Abalahama wa kishinka’mba waoloka.—Tangai Loma 4:20-22.
18 Kino kechi kilumbulula’mba Abalahama kechi walenganga mambo pa myaka yo aingijile Yehoba ne. Kechi wajinga waoloka mu jino jishinda ne. (Loma 3:10, 23) Nangwa byonkabyo na mambo a maana anji akatampe, Yehoba wamwene lwitabilo lwanji lukatampe kabiji ne mingilo yawama yafuminemo. Abalahama wajinga na lwitabilo mu mulaye wa “lukunwa” walaiwe kusemwa mu kikota kyanji. Uno Lukunwa wajinga Mesiasa nangwa’mba Kilishitu. (Nte. 15:6; 22:15-18) Byonkabyo, kupichila mu “bukuzhi bwa mwi Kilishitu Yesu,” Lesa aye mwine Mutonyi wakonsha kulekela mambo onse aubiwe kala. Mu jino jishinda, Abalahama ne bantu bakwabo bakishinka bajingako bwina Kilishitu saka bukyangye kutendeka bakasangulwa.—Tangai Loma 3:24, 25; Sala. 32:1, 2.
Twajijilai Kwikala Baoloka
19. Mambo ka kuyuka’mba Lesa watelele Abalahama amba waoloka o kwafwainwa kusangajikila bavula lelo jino?
19 Kyafwainwa kwibasangajika bingi bena Kilishitu ba mu ano moba pa kuyuka’mba Lesa wa butemwe watelele Abalahama amba waoloka. Yehoba kechi wamubingishe’mba waoloka byonka byo abingisha aba bashingwa na mupashi “ba kuswana pamo ne Kilishitu” ne. Jino jibumba jicheche ‘jaitwa’mba bazhijikwa’ kabiji ‘baana ba Lesa.’ (Loma 1:7; 8:14, 17, 33) Bino Abalahama watelelwe’mba ‘mulunda na Yehoba’ kabiji kino kyajinga bukuzhi saka bukyangye kupanwa. (Yako. 2:23; Isa. 41:8) Pano kiji byepi na bena Kilishitu ba kine baji na luketekelo lwa kwikala mu Paladisa pano pa ntanda?
20. Lesa ukeba bantu bo abingisha’mba baoloka kuba ka, kwesakana na byajinga Abalahama?
20 Bano kechi batambula “bololoke bwa bupetu” bwa kuya na kwikala mwiulu “monka mu bukuzhi bwa mwi Kilishitu Yesu” ne. (Loma 3:24; 5:15, 17) Nangwa byonkabyo, baji na lwitabilo lwakosa mwi Lesa ne mu bintu byo auba kabiji lwitabilo lwabo lumwekela mu mingilo yawama. Mwingilo umo pa ino ke wa ‘kusapwila mambo a bufumu bwa Lesa, ne kufunjisha bya mwi Nkambo Yesu Kilishitu.’ (Byu. 28:31) Mu jino jishinda, Yehoba wibabingisha’mba baoloka byonka byo abingishe Abalahama. Bano batambwila bupe bwa kwikala balunda ne Lesa bwapusanako na “bupe” butambula bashingwa. Nangwa byonkabyo, ke bupe bo bafwainwa kutambula na maboko abiji.
21. Ñanyi mfweto ijiko na mambo a butemwe ne buchibamambo bwa Yehoba?
21 Umvwe muji na luketekelo lwa kwikala na bumi bwa myaka pano pa ntanda, mwafwainwa kuyuka’mba uno mulaye kechi uji nobe milaye yalauka alaukatu ya bakalama ba bantu ne. Jino jishuko jimwesha maana a Nkambo walengele bintu byonse. Yehoba wamonapo mashinda amo a kufikizhizhamo nkebelo yanji. Ano mashinda aesakana na buchibamambo bwa kine. Kununga pa bino, ano maana amwesha butemwe bwa Lesa. O ene mambo Paulo o akonsheshe kwamba’mba: “Aye Lesa witumwesha butemwe bwanji mwine bo etutemenwamo, mambo, byo twakijinga bandengamambo, Kilishitu witufwijile.”—Loma 5:8.
[Tubyambo twa mushi]
a Mulanguluko wa kuba’mba ne ba mu kikota kyanji bavwangwamo uji ne mu buku wa Insight on the Scriptures, Volyumu 2, jipa 736, mafuka 4 ne 5.
Mukivuluka Nyi?
• Baana ba kwa Adama baswaine ka, kabiji ki ka kyafumamo?
• Bukuzhi bwapainwe byepi, kabiji bwaesakene mu ñanyi jishinda?
• Bupe bwa kutelwa’mba mwaoloka bwimulengela kuketekela ka?
[Kipikichala pa peja 13]
Adama muntu walumbuluka walengele mambo. Yesu muntu walumbuluka wapaine ‘bukuzhi bwaesakana’
[Kipikichala pa peja 15]
Kupichila mwi Yesu twakonsha kutelwa’mba twaoloka —ano ke mambo awama!