Misonko—Abya Mwafwainwa Kwiipana Nyi?

BANTU bachechetu bo batemwa kupana misonko. Bavula balanguluka amba mali a misonko beengijisha na kisuse, kwionauna ne kwiengijisha mu bujimuku ku bintu bya kyabo kyabo. Bamo bakana kupana misonko na mambo a jishinda jatama jo bengijishishamo ano mali. Pa kulondolola ene mambo o babujila kukeba kupana misonko, bangikazhi ba ku Middle East baambile’mba: “Kechi tukeba kwibakwasha kupota mpolopolo ipaya baana betu ne.”

Bino, byo bilanguluka bavula kabiji batendekele kala kulanguluka bino. Ntangi wa ba Hindu aye mulobe Mohandas K. Gandhi walumbulwile ene mambo jiwi janji ja mu muchima o jibujila kumuswisha kupana misonko, waambile’mba: “Yense ukwasha Kyalo mu bya bushilikale, kikale wayuka nangwa ne, wivwangamo mu bundengamambo. Muntu yense kikale mukulumpe nangwa mwanyike ulenga mambo kupichila mu kupana misonko ya kukwasha kafulumende.”

Mu jishinda jimotu, muntu wafunda bya buntemwamaana wajingako mu myaka kitota kya bu 19 aye Henry David Thoreau waambilepo bimo byamulengejile kukana kupana misonko ya kukwasha nkondo. Waambile’mba: “Nanchi ngikazhi wakonsha kuswisha balenga mizhilo kumufuukwilako kintu kyo afwainwa kwifuukwila aye mwine kwesakana na jiwi janji ja mu muchima nyi? Pano mambo ka muntu o aikela na jiwi ja mu muchima?”

Ano mambo akunza ne bena Kilishitu, mambo Baibolo ufunjisha amba bena Kilishitu bafwainwa kwikala na jiwi ja mu muchima jatoka mu bintu byonse. (2 Timoti 1:3) Pano bino, Baibolo waamba ne kuba’mba makafulumende aji na lūsa lwa kutambula misonko. Waamba’mba: “Bantu bonse bakokelenga bakulumpe balama kyalo, mambo bukulumpe bufuma kwi Lesa. Bano Lesa wibaswisha kwikala pa bifulo byabo. Onkao mambo, kyanema bingi kuba amba mukokelenga kechi na mambo a bukajitu ne, bino ne na mambo a jiwi jenu ja mu muchima. O ene mambo, o mubena kupaina ne misonko; mambo abo ke bamingilo ba Lesa bengila kimye kyonse mingilo yabo. Saka mupana ku bonse bibafwainwa, ku ukeba musonko, mumupe musonko.”—Loma 13:1, 5-7.

Na mambo a kino, bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi bayukanyikilwe kuba’mba bapananga misonko nangwa kya kuba mali amo beengijishanga kukwashishamo bashilikale. Ne Bakamonyi ba kwa Yehoba lelo jino byo byo boba.a Pano mambo ka a kupaina misonko inge kya kuba ibena kukwasha mu bintu byafwainwa kubula kuba mwina Kilishitu? Nanchi mwina Kilishitu wafwainwa kulengulula bibena kumubula jiwi janji ja mu muchima pa kimye kya kupana misonko nyi?

Misonko ne Jiwi ja mu Muchima

Mali a misonko o bakambizhe bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi kupana ajinga a kukwashishamo bashilikale. Kino kyo kyalengejile jiwi ja mu muchima ja kwa Gandhi ne Thoreau kubula kwibaswisha kupana misonko.

Yukai’mba bena Kilishitu kechi bakokejile mukambizho uji mu Loma kitango 13 na mambo a kuchinatu kwibakambula ne, bino ne na mambo a “jiwi [jabo] ja mu muchima.” (Loma 13:5) Kya kine, jiwi ja mu muchima ja mwina Kilishitu jikeba amba apane misonko, nangwa kya kuba bakeingijisha ku bintu byo abula kukeba. Pa kuba’mba tumvwishe bulongo kino kishinka kimweka nobe kikasa kine, twafwainwa kuyuka biji jiwi ja mu muchima, ko kuba’mba muntu wa mukachi wituzhachisha nangwa kwitubingisha na mambo a bintu byo tuba.

Byonka byaambile Thoreau, muntu yense uji na jiwi ja mu muchima, pano bino kechi kimye kyonse kyo jitubula bya kine ne. Pa kuba’mba tutokeshe Lesa ku muchima, jiwi jetu ja mu muchima jafwainwa kwesakana na mizhilo ya Lesa ya byubilo byanji byawama. Twafwainwa kupimpula milanguluko yetu nangwa mweno ya bintu pa kuba’mba yesakane na ya Lesa, mambo milanguluko yanji yakila yetu. (Salamo 19:7) Twafwainwa kwibikako kuyuka Lesa byo amona makafulumende a bantu. Wiamona byepi?

Twamona’mba mutumwa Paulo watelele makafulumende a bantu amba “bamingilo ba Lesa.” (Loma 13:6) Nga kino kyalumbulula ka? Kino kilumbulula’mba ano makafulumende alama mutende ne kwingijila bantu mingilo yanema. Nangwatu makafulumende atama, javula banengezha bintu nabiji maposhita, masukulu, bipanyi bizhimya mujilo ne kulengela bantu kulondela mizhilo. Nangwa kya kuba Lesa wayukishatu bulongo bilubo bya makafulumende a bantu, wiaswisha kulama pa ka kimye kacheche ne kwitukambizha’mba tupanenga misonko pa kunemeka lunengezho lwanji, ko kuba’mba lwa kuswisha makafulumende kulama bantu.

Nangwa byonkabyo, lunengezho lwa Lesa lwa kuswisha makafulumende a bantu ke lwa kimye kichechetu. Kyo kyaswa muchima wanji kufumyapo makafulumende a bantu onse ne kupingizhapo Bufumu bwa mwiulu ne kupwisha makatazho onse afuma mu bukalama bwa bantu pa myaka yonse. (Danyela 2:44; Mateo 6:10) Nangwa byonkabyo, pa kino kimye Lesa kechi wapa Bena Kilishitu lūsa lwa kubula kukokela makafulumende kupichila mu kukana kupana misonko nangwa mu mashindatu akwabo ne.

Ibyepi inge kya kuba byonka byajinga Gandhi, ke mulanguluke’mba kupana misonko itundaika nkondo ke kulenga mambo? Byonka byo tumona bulongo mpunzha byo iji inge twakanjila patuntama, byo byo twakonsha ne kupimpula milanguluko yetu pa kuba’mba yesakane na mweno ya Lesa kupichila mu kulanguluka pa mweno yanji byo yakila yetu. Kupichila mwi ngauzhi Isaya, Lesa waambile’mba: “Mambo jiulu byo jiji palepa peulu ya ntanda, byonkabyo ne mashinda ami nao akijisha mashinda enu, ne milanguluko yami nayo yakijisha milanguluko yenu.”—Isaya 55:8, 9.

Nanchi Makafulumende Apewa Lūsa Lonse Nyi?

Baibolo byo afunjisha pa mambo a kupana misonko, kechi kilumbulula’mba makafulumende beapa lūsa lonse pa bangikazhi babo ne. Yesu wafunjishe amba Lesa wapanatu lūsa lucheche ku ano makafulumende. Byo bamwipwizhe umvwe kyawama ku meso a Lesa kupana misonko ku kafulumende wa bena Loma wajingako pa kyo kya kimye, Yesu wakumbwile na bino byambo byawama bya kuba’mba: “Panai bintu bya kwa Kesala kwi Kesala, ne bintu bya kwa Lesa, kwi Lesa.”—Mako 12:13-17.

Makafulumende emenwako na “Kesala” alenga mali ne kwialengela kwikala na bulume. Onkao mambo, kwesakana na mweno ya Lesa baji na lūsa lwa kutambula ano mali kupichila mu misonko. Pakuba Yesu waambile’mba “bintu bya kwa Lesa,” ko kuba’mba bumi bwetu ne mpopwelo yetu kechi byafwainwa kuya ku makafulumende a bantu ne. Umvwe mizhilo ya bantu nangwa byo bakeba kebilwañane na mizhilo ya Lesa, bena Kilishitu bafwainwa “kukokela Lesa kukila bantu.”—Byubilo 5:29.

Bena Kilishitu lelo jino bakonsha kumvwa bibi pa jishinda jingijilamo mali o bapana, pano bino kechi beseka kuvulañanya mingilo ya kafulumende kupichila mu kulwisha nangwa kukana kupana misonko ne. Kuba bino kwakonsha kumwesha kubula kuketekela mwi Lesa amba ye ukapwisha malwa abena kupitamo bantu. Mu kifulo kya kuba byobyo, bapembelela kimye kyafwainwa Lesa mwine kyo akeya kufumyapo makatazho kupichila mu bukalama bwa mwananji Yesu, awo waambile kuba’mba: “Bufumu bwami kechi bwa pano pa ntanda ne.”—Yoano 18:36.

Byawama Bifuma mu Kulondela Mafunjisho a mu Baibolo

Mwakonsha kumwenamo byawama bingi mu kulondela lufunjisho lwa mu Baibolo lwaamba pa kupana misonko. Kechi bakemukambula byonka byo bakambula bantu balala mizhilo ne, kabiji kechi mukekalanga na moyo wa kuchina kwimukwata ne. (Loma 13:3-5) Kyakilamo kunema, mukekala na jiwi ja mu muchima jawama kwi Lesa ne kumunemeka kupichila mu byubilo byenu bya kulondela mizhilo. Nangwa kya kuba mwakonsha kutaya mali avula kukila boba babula kupana misonko nangwa kubepa pa kuba’mba babule kupana, mwakonsha kuketekela mu mulaye wa Lesa wa kukwasha bakalume banji bakishinka. Nembi wa Baibolo aye Davida waambile’mba: “Najinga mwanyike, pano kanji mukote; Byonkabyo kechi namwenepo waoloka walekelelwa ne, Nangwa bana banji saka balomba kajo ne.”—Salamo 37:25.

Kyapelako, kuyuka ne kulondela mukambizho wa mu Baibolo wa kupana misonko kwakonsha kwimulengela kwikala na mutende wa mu milanguluko. Lesa kechi wimupamo mambo pa jishinda jingijishishamo kafulumende mali o mupana ne. Byonkatu byo mubula kwikala na mambo pa jishinda mwina nzubo yo musonkela jo engijishishamo mali o mupana. Mwanamulume wa jizhina ja Stelvio saka akyangye kufunda bukine bwa mu Baibolo, pa myaka yavula wakebeshenga kupimpula bintu ku kabeta ka bulenge bwa Europe kupichila mu bya bumulwila ntanda. Walumbulwile ene mambo o alekejile kuba bino amba: “Naswa kuba’mba muntu kechi uji na bulume bwa kuchiba mambo moaolokela, kuleta mutende ne kukwatankanya bantu mwaya ntanda yonse ne. Bufumu bwa Lesa bo bonkatu bwakonsha kuwamisha bwikalo bwa bantu.”

Byonka byajinga Stelvio, umvwe mu bukishinka ne anweba ‘mwapana kwi Lesa bintu bya kwa Lesa,’ mwakonsha kwikala na luno luketekelo. Mukamonako kimye Lesa kyo akaleta bukalama bwaoloka pano pa ntanda, kupwisha makatazho ne nshiji yaleta bukalama bwa bantu.

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 14]

Twafwainwa kupimpula mweno ya bintu pa kuba’mba yesakane na ya Lesa, mambo milanguluko yanji yakila yetu

[Mabulañano pa peja 15]

Kupichila mu kupana misonko, bena Kilishitu bekala na jiwi ja mu muchima jatoka kwi Lesa ne kumwesha’mba baketekela mwi aye kwibamwena byo bakajilwa

[Bipikichala pa peja 14]

“Panai bintu bya kwa Kesala kwi Kesala, ne bintu bya kwa Lesa, kwi Lesa”

[Byambo bya Muntu Ungi]

Copyright British Museum