Londai Lwitabilo Lwabo
Wibazhikijilanga ne Kwibalama, Kabiji Wachinchikile
YOSEFWA wabika kipe pa musana wa mbongolo. Fwanyikizhai mu bena kumumona saka akenkenta mwaya muzhi wa Betelema bufuku saka abika bulongo bipe byajinga pa musana wa mbongolo. Wafwainwa walangulukilenga pa lwendo lwa museke walepa lwa kuya ku Ijipita. Walanguluka’mba tukekala byepi na kisemi mu ntanda ya bene, mu bantu bo twaluba bamba mulaka ye twabula kuyuka, baji na bisho bingi?
Kechi kyamupelejile kubula mukazhanji Maliya ne. Nangwa byonkabyo, Yosefwa winengezhe kuya, ne kumubula wamubujile. Wamubijile Maliya amba mu kiloto malaika wamubujile byaambile Lesa amba: Mfumu Heloda ubena kukeba kwipaya mwana. Bafwainwe kuya ponkapotu. (Mateo 2:13, 14) Maliya waakaminwe bingi. Mambo ka o akebejilenga kwipaya mwana mucheche wabula mambo? Maliya ne Yosefwa kibapezhezhe kalango. Bino baketekejile mwi Yehoba, kyo kibalengejile kukasa luno lwendo.
Bantu bonse mu Betelema sabakilaala, kechi bayukile ne kyamwekelenga ne, Yosefwa ne Maliya bafumine mu muzhi saka pa kifita. Byo bailenga ja kabeta kabulenge, ku musela kwatendekele kutoka, Yosefwa wafwainwa walangulukilenga pa bya kulutwe. Kalipentala kamulanda wakonshenshe byepi kuzhikijila kisemi kyanji ku mazhita ajinga na bulume bukatampe? Nanchi ukakonshanga kumwena ba mu nzubo yanji nyi? Abya ukakonsha kuchinchika mu uno mwingilo mukatampe ye bamupele kwi Yehoba Lesa wakukomesha uno mwana nyi? Yosefwa wajinga na mwingilo wakosa. Byo tusakwisambanga pa byo aingijilenga uno mwingilo, tusakumona mitwe ya bisemi lelo jino ne atweba bonse kyo twafwainwa kwikela na lwitabilo lwajingapo ne Yosefwa.
Yosefwa Wazhikijilanga Kisemi Kyanji
Byo kwashajiletu pacheche kuba’mba bino byonse bimweke, bwikalo bwa kwa Yosefwa bwapimpwile byo aipangwizhe mwana Heli. Yosefwa wamuketekejile bingi Maliya amba nsongwakazhi wakishinka. Bimo waishile kumvwa’mba waimita! Walangulukile kumukana mu bufyamfya kuchina milukuchi.a Nangwa byonkabyo, malaika wamubujile mu kiloto amba Maliya waimichile na mupashi wazhila wa Yehoba. Uno malaika waambile ne kuba’mba Maliya ukasema “ukapulusha bantu ku bundengamambo bwabo.” Kabiji wamwambijile Yosefwa amba: “Kange uchine kusenda Maliya mukazhobe ku nzubo ne.”—Mateo 1:18-21.
Mambo Yosefwa wajinga waoloka kabiji wakokelanga waubile byonka byo bamubujile. Waswile mwingilo mukatampe wakukomesha bulongo mwana wabula wanji wanemene bingi kwi Lesa. Kabiji na mambo a mukambizho wa mfumu, Yosefwa wayile na mukazhanji wanema pa muchima ku Betelema na kunembesha mazhina pa kubalwa. Konka kwa kokwakasemekejilwe ne uno mwana.b
Yosefwa kechi wabwelele ku Nazala na kisemi kyanji ne. Batebelejile ku Betelema pepi na Yelusalema. Bajinga bayanji, bino Yosefwa wazhikijilanga Maliya ne Yesu ne kwibamwena bikebwa mu bwikalo. Baikele mu kazubo kacheche pa mobatu a kubala. Pano Yesu byo akomeneko, kyamweka wajinga na mwaka umo ne kukilapo bwikalo bwabo byo bwaalukile jikwabo.
Babuka kwingijisha tubangabanga baishijile ja musela, kyamweka bafumine ku Babilona. Balondejilenga kabangabanga ne byo bafika pa nzubo ya kwa Yosefwa ne Maliya na kukeba mwana ukekala mfumu wa Bayudea. Bano banabalume bapaine bingi mushingi.
Nangwa bayukile nangwa ne, bano banabalume babikile Yesu mu kizumba kikatampe. Kabangabanga kechi kebatwajile ku Betelema patanshi ne, kakibatwajile ku Yelusalema. Akwa ko bakafikile bakabujile Mfumu Heloda wakanamine bingi amba babena kukeba mwana ukekala mfumu wa Bayudea. Kino kyalengejile mfumu kumvwa kichima.—Monai mutwe wa kuba’mba, “Batanga Magazini etu Bepuzha’mba . . . Ñanyi Watumine ‘Kabangabanga’?” pa jipa 29.
Kyawaminekotu mwavwangile bilengwa byajinga na bulume bukatampe kukila Heloda. Mu ñanyi jishinda? Bano banabalume baletele bya bupetu byavula. Yosefwa ne Maliya bafwainwa bakuminye bingi byo bebapele bya buneme, “ngolode, binunka bulongo ne mola.” Babuka kwingisha tubangabanga bakebelenga kubwela na kubula Mfumu Heloda ko bataine uno mwana. Bino Yehoba wibakainye. Mu kiloto, bano banabalume wibambijile kwingijisha jishinda jingi pa kubwela kwabo.—Mateo 2:1-12.
Babuka kwingijisha tubangabanga byo bayile, malaika wa Yehoba waambijile Yosefwa amba: “Imana, usende mwana ne inanji munyemene ku Ijipita, mukekalenga konkakwa poso nkakubule, mambo Heloda ubena kukeba amba epaye uno mwana.” (Mateo 2:13) Byonka byo twaji kwamba pa kutendeka, ponkapotu Yosefwa waimene ne kuya. Wakebeshenga kuzhikijila mwananji, o ene mambo o asendejile kisemi kyanji ne kunyemena ku Ijipita. Bya buneme byaletele babuka kwingijisha tubangabanga babulanga kwakamwa Lesa bibalengejile kwikala byakwingijisha kobailenga.
Mabuku abula mu Baibolo ne a bishimi abepa’mba pa lwendo lwa kuya ku Ijipita, Yesu saka akijitu mwana mucheche waipipishe lwendo ne kulengela bambanzhi kubula kwibalukuka ne kukambizha bichi kuvoomokela bainanji kuba’mba bapeko bipangwa.c Kwambatu kine, lwajinga lwendo lwakulalankanya makundwe o babula kuyuka.
Bansemi bakonsha kufunjilako byavula kwi Yosefwa. Walekele mingilo yanji ne kwipana kuzhikijila kisemi kyanji. Kyamweka wanemekele bingi kisemi kyanji mambo wayukile’mba Yehoba ye wamupa. Bansemi lelo jino babena kukomesha baana babo mu ntanda mwaswalala, muji bintu byavula byakonsha konauna byubilo bya bakyanyike nangwa kwibalengela kufwa bukiji. Batakaikwa bingi bansemi baji na muchima wajingapo ne Yosefwa wakuzhikijila baana babo ku bino bintu byatama.
Yosefwa Walamanga Bulongo Kisemi Kyanji
Kyamweka Yosefwa ne kisemi kyanji kechi babanjile mu Ijipita ne, mambo kechi papichile ne kimye kya baya ne, malaika wabujile Yosefwa amba Heloda wafwa. Yosefwa wabwelele kwabo na kisemi kyanji. Bungauzhi bwa kala bwaambijile jimo kuba’mba Yehoba ukamwita mwananji kufuma “mu Ijipita.” (Mateo 2:15) Yosefwa waingijile bingi mu kufika kwa buno bungauzhi, pano byo babwelele bakafikijile pi na kisemi kyanji?
Yosefwa wajimukile bingi. Wajimukile pa kuba bintu kuchina waswaine Heloda aye Akeleusa mambo naye wakanamine bingi kabiji wajinga mbanzhi. Lesa watangijile Yosefwa kuya na kisemi kyanji ku buyeke, kwalepa na Yelusalema kwabujile milukuchi, kwabo ku Nazala mu Ngalilea. Koko baikelenga ne Maliya na baana babo.—Mateo 2:19-23.
Baikalanga bwikalo bwapela kabiji baingilanga na ngovu. Baibolo waamba’mba Yosefwa wajinga kalipentala, uno mwingilo wavwangamo kutema bichi, kwibyalumuna, kubasa bya kushimikila mazubo, bya kulengela byabu, kusonga mato, kupanga bikochikala, kulenga bitanga, bikonkoji ne bikwabotu byaingijishanga banjimi. (Mateo 13:55) Wajinga mwingilo wakosa bingi. Bakalipentala ba mu moba anembejilwengamo Baibolo javula baingijila mu bukonde bwa kazubo kabo nangwa mu nsaka.
Yosefwa waingijishanga bintu byapusana pusana, bimo byamupele bashanji. Kyamweka waingijishanga kyakolwelako mumfungwa, lutambo wakololako, lutambo wakushabwilako, kapasa, basoo, nseso, nyundo, mfumpulo, chezulu, musumbo, gulu ne misomali nangwa kya kuba yaubile mutengo.
Fwanyikizhai Yesu saka akiji kalombwana ubena kumona bashanji bakushinda byo babena kwingila. Watako bingi muchima ku byonse bibena kuba Yosefwa, kyamweka watajishanga bingi bashanji bajinga basendwe byo baubanga maboko, bipuzhi ne meso pa kwingila. Kyamweka Yosefwa watendekele kufunjisha mwananji bya kwingila saka akiji mwanyike bya kwingila mingilo yapela nabiji kulambisha mapulanga na kikoba kyauma kya jisabi. Wafwainwa wamubulanga Yesu bichi byapusana pusana byo aingijishanga nabiji mukuyu, oko ne olivi.
Yesu wayukile ne kuba’mba bashanji bakosele bingi mambo batemanga bichi, pano bino inge baiya pa nzubo bajinga bingi na kifyele ku bainanji, kwi aye ne ku bankasanji. Yosefwa ne Maliya bajinga na baana batanu na umo, kubajilako ne Yesu. (Mateo 13:55, 56) Yosefwa waingilanga na ngovu pa kuba’mba amone mwakulamina kisemi kyanji.
Kabiji Yosefwa wayukile ne kuba’mba kupopwela Lesa ne bulunda bwabo ne Lesa kyo kintu kyakijilemo kunema mu kisemi. Onkao mambo waikalanga na kimye kya kufunjisha baana banji pe Yehoba Lesa ne mizhilo yanji. Aye ne Maliya bayanga na baana babo ku shinagoga ko batanganga ne kulumbulula Mizhilo ya Lesa. Kyamweka Yesu waipuzhanga bingi mepuzho kabiji Yosefwa wakumbulanga onse. Yosefwa wayanga na kisemi kyanji ku bijiilo byaikelanga mu Yelusalema. Pa kuya ku Kijiilo kya Lupitailo kyaikalangako pa mwaka pa mwaka, Yosefwa ne kisemi kyanji pa kuba’mba bende museke wa makilomita 112.65, bapwishe kupwila ne kubwela kyamweka kibasendelanga milungu ibiji.
Lelo jino, banabalume bena Kilishitu baji na bisemi nabo byobyo boba. Bebikako kulama bulongo baana babo, kabiji kwibafunjisha pe Lesa bekunemeka kukila bya mu bwikalo. Bamona kuba’mba baya na baana babo kupwila kukatampe ne kucheche. Byonkatu byajinga Yosefwa, bayuka kuba’mba kino kyo kintu kyakilamo kunema pa byonse byo bafwainwa kubila baana babo.
‘Baakaminwe’
Yesu byo ajinga na myaka 12, Yosefwa wayile na kisemi ku Yelusalema byonka byo bakelwanga kuba. Kyajinga kimye kya Kijiilo kya Lupitailo, kiombe kya bisemi na bambongolo kyalalankanyanga makundwe. Pa kunangijila kumutuntuko wa ku Yelusalema baimbanga nyimbo ya pa kukanjila. (Salamo 120-134) Mu muzhi wa Yelusalema mwashonkenanga bantu bavula bingi. Panyuma ya kupwila kiombe kya bisemi na bambongolo babwelanga kwabo. Na mambo a kuba bapayankene bingi, Yosefwa ne Maliya balangulukilenga’mba kampe Yesu ubena kuyila pamo na balongo babo nangwa na bakwabo. Byo baendele museke wa kwenda juba jimo kufuma ku Yelusalema, popo bamwene kuba’mba Yesu washala.—Luka 2:41-44.
Ponkapotu baalulukile ne kubwela ku Yelusalema. Akifwanyikizhai byo beumvwinenga byo bapitañenenga nakukeba mwanabo mwaya muzhi mu mikwakwa na kumwita pa jizhina. Wajinga pi? Juba ja busatu jafikile na kumukebatu, Yosefwa watendekele kwilangulusha amba wakankalwa kulama mwana wamupele Yehoba. Kyapeleleko bayile ku nzubo ya Lesa. Batwelele na kumukeba ne kumutana bamutaine mu kibamba mwajinga bakulumpe bafunda Mizhilo ne Yesu saka aikala monka. Michima yabo yaikijile pa kumumona!—Luka 2:45, 46.
Yesu wibatelekelenga ne kwibepuzha mepuzho. Bano banabalume bakuminye bingi pa maana anji ne pa byo ebakumbwilenga. Maliya ne Yosefwa nabo bakuminye bingi. Pa kikye kimye Yosefwa kechi waambilepo ne. Maliya ye waambile’mba: “Mwanami, mambo ka o witubila bibye? Bashobe ne amiwa twaji kwakamwa bingi byo tubakukebenga.”—Luka 2:47, 48.
Mu byambotu bicheche Mambo a Lesa alumbulula byavwangwa mu bunsemi. Mwingilo wabaya bingi nangwa na mwana walumbuluka. Kukomesha baana mu ino ntanda mwaimbwa ñoma na bichi kulengela bansemi “kwakamwa.” Kuyuka kuba’mba Baibolo waambapo pa makatazho o bapitamo kwakonsha kwibatekenesha bansemi.
Kyawaminekotu Yesu washajile pa mpunzha yanema bingi po afunjilenga byavula, kabiji po eumvwine kufwenya kwipi ne Shanji wa mwiulu, Yehoba. O ene mambo o akumbwijile bansemi amba: “Mambo ka o mubankebelenga? Nanchi kechi mwayuka amba nafwainwa kwikala mu nzubo ya Batata nenyi?”—Luka 2:49.
Yosefwa wafwainwa walangulukilepo bingi pa bino byambo. Kyamweka byamutundaikile bingi. Mambo Yosefwa wafunjishe uno mwananji wa kushinda kumona Yehoba Lesa amba Shanji. Saka akijitu kalombwana, Yesu wayukile muchima wawama wa ‘shanji’ mambo wamonanga byaubanga Yosefwa.
Umvwe mwi bansemi babalume, nanchi mwayuka mwingilo ye muji nanji wakukwasha baana benu kwikala na milanguluko yawama pa kyambo kya tata ne kuyuka’mba shetu uji na kifyele kabiji uzhikijila nyi? Kabiji inge muji na baana bakushinda balamainga bulongo byonka byaubanga Yosefwa kwakubula misalululo. Bakwashai bekale na bulunda bwawama na Shabo wa mwiulu, Yehoba Lesa.
Yosefwa Wachinchikile mu Bukishinka
Baibolo wasololakotu bicheche pa bwikalo bwa kwa Yosefwa, pano bino byanema bingi kwibifunda. Tutanga’mba, Yesu “watwajijile kwibanekenena” bansemi. Kabiji tutanga ne kuba’mba: “Yesu wakomenenga mu maana ne mu kimino saka bamutemwa kwi Lesa ne ku bantu.” (Luka 2:51, 52) Bino byambo bisololapo ka pe Yosefwa? Byavulatu. Twafunda kuba’mba, Yosefwa walamanga bulongo ba mu nzubo yanji kabiji mwananji walumbuluka wanemekele bashanji kabiji wibanekenenanga bingi.
Kabiji twafunda ne kuba’mba, Yesu wakomenenga mu maana. Yosefwa ye wamufunjishanga pa kuba’mba akomenga mu jishinda. Mu oa moba, Bayudea baambanga kishimpi kyayukanyikilwe bingi. Baambanga’mba banonshi bobonkatu baji na maana, pakuba basulu, bakalipentala, banjimi, bapopa bya kupopa popa “kechi bayuka bololoke nangwa kuchiba mambo ne, kechi batanwa mo bamba na bishimpi ne.” Yesu walengejile bumbulwamaana bwa kino kishimpi kyabo kulaala patoka. Byo ajinga mwanyike, bashanji nangwa bajinga bakalipentala bamufunjishanga bingi bulongo pa “bololoke ne buchibamambo” bwa Yehoba. Yosefwa wafwainwa wamufunjishanga pa bimye byavula bingi.
Nkomeno ya kwa Yesu imwesha kuba’mba bamulamine bingi bulongo kwi Yosefwa. Wamulamine bulongo, wakomene na mubiji wakosa bulongo. Kabiji Yosefwa wamufunjishe kwingila bulongo mingilo. Yesu kechi wajingatu mwana kalipentala ne, ne aye mwine wajinga “kalipentala.” (Mako 6:3) Onkao mambo, Yosefwa wamufunjishe bingi bulongo. Bansemi babalume balama baana babo byonka byaubanga Yosefwa ne kumona kuba’mba bafikilamo kwimwena abo bene.
Mu Baibolo, Yesu byo abatizhiwe saka aji na myaka 30, Yosefwa kechi bamwambapo jibiji ne. Bishinka bimwesha kuba’mba Maliya wajinga mwanamukazhi wafwilwa kimye Yesu kyo atendekele mwingilo wa kusapwila. (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Yosefwa Wafwile Ñanyi Kimye?” pa jipa 27.) Yosefwa ke wakumwenako wawama wazhikijilanga ne kumwena kisemi kyanji kabiji wachinchikile mu bukishinka kufikatu ne byo afwile. Bansemi bonse babalume ne bonse bena Kilishitu, kyawama bingi kwikala na lwitabilo lwajingapo ne Yosefwa.
[Tubyambo twa mushi]
a Mu oa moba, kubajikila kwajingatu nobe wasongola ne kala.
b Monai mutwe wa kuba’mba, “Mulepashanya Icitetekelo Cabo—‘Aletontonkanyapo mu Mutima Wakwe’” mu Kyamba kya Usopa kya Kibemba kya October 1, 2008.
c Baibolo wamba’mba Yesu waubile kyakukumya kitanshi saka abatizwa kala. (Yoano 2:1-11) Pa kuba’mba muyuke byavula pa mabuku a mambo awama abula mu Baibolo, monai mutwe wa kuba’mba, “Mabuku a Mambo Awama Abula mu Baibolo, Nanchi muji Bishinka pe Yesu Nyi?” pa jipa 18.
[Kitenguluzha pa peja 27]
Yosefwa Wafwile Ñanyi Kimye?
Twayuka kuba’mba Yesu byo ajinga na myaka ya kusemwa 12, Yosefwa saka akiji mumi. Pa jino jifumbi ba Bayudea po bafunjilanga mingilo ya bashabo kabiji pa myaka 15 popo batendekelanga kwingila pa kuba’mba bekale basendwe. Yosefwa kyamweka waikele myaka yavula pa kuba’mba afunjishe Yesu bukalipentala. Nanchi Yosefwa wajinga mumi Yesu byo afikizhe myaka 30 ne kutendeka mwingilo wa kusapwila nyi? Kampe. Bainanji ne bankasanji babalume ne babakazhi bonse bebatongola, bino Yosefwa kechi bamutongolapo ne. Yesu kimye kimo bamutelele ne kuba’mba “mwana Maliya,” kechi amba mwana Yosefwa ne. (Mako 6:3) Maliya bamwambapo ne kuba’mba wimwenanga bintu ne kufuukula kwakubula kwipuzha mwatawanji. (Yoano 2:1-5) Kino kechi kyaubiwanga mu moba anembejilwemo Baibolo ne, baubanga bino banabakazhi bafwilwa. Kabiji Yesu byo ajinga pepi kufwa, waambijile mutumwa Yoano kuba’mba akalame bainanji. (Yoano 19:26, 27) Kechi wakonsheshe kwamba bino inge Yosefwa wakijinga mumi ne. Kyamweka Yosefwa wafwile Yesu saka akijitu mwanyike. Byo kiji kuba’mba ye wajinga mubeji, Yesu kyamweka ye waswaine busulu bwa bashanji bwa bukalipentala kabiji yewalaminenga kisemi kufikatu ne kimye kya lubatizhilo lwanji.
[Kipikichala pa peja 24]
Yosefwa wipaine kwa kubula kuzhinyazhinya kuzhikijila mwananji
[Kipikichala pa peja 25]
Yosefwa waingilanga na ngovu kumwena ba mu nzubo yanji
[Kipikichala pa peja 26]
Yosefwa kimye kyonse wayanga na kisemi kyanji na kupwila ku nzubo ya Lesa ku Yelusalema
[Kipikichala pa peja 28]
Yosefwa wafunjishe mwananji bukalipentala