Jishimikila ja Bwikalo
Nakwata ku Mukangyo wa Muyudea pa Myaka 70
Byashimikizha ba Leonard Smith
Byo nakijingatu mwanyike, byepelo bibiji bya mu Baibolo byamfikile bingi pa muchima. Ne lelo pano pa bapite ne myaka 70 nkivuluka kimye kyo naumvwine mwatala byambo biji pa Zekaliya 8:23, bya kuba’mba “bantu jikumi” bakakwata “ku mukangyo wa Muyudea.” Saka bamwambila Muyudea amba, “Tuyenga nenu, mambo twaumvwa’mba Lesa muji nanji.”
UNO mwanamulume Muyudea wimenako bena Kilishitu bashingwa, kabiji “bantu jikumi” bemenako “mikooko ikwabo” nangwa’mba “jibumba ja Yonadaba” byo bebetanga pa kyokya kimye.a (Yoa. 10:16) Byo naumvwine mwatala buno bukine, popo nayukile kuba’mba kufika kwa luketekelo lwami lwa kwikala pano pa ntanda myaka ne myaka kwaimena pa kukwasha jibumba ja bashingwa mu bukishinka.
Kishimpi kya kwa Yesu kya “mikooko” ne “bambuzhi” kiji mu Mateo 25:31-46, nakyo kyamfikile bingi pa muchima. “Mikooko” imenako bakabinga na mambo kimye kikafika mpelo mambo baubilanga byawama balongo ba kwa Kilishitu bashingwa byo bakijinga pano pa ntanda. Byo najinga wakyanyike wa mu jibumba ja Yonadaba, neambijilenga mu muchima amba: ‘Leonard inge ukeba kwikala mukooko wa kwa Kilishitu wafwainwa kukwashanga balongo banji bashingwa ne kukokela lutangijilo lwabo mambo Lesa uji nabo.’ Kino kishinka kyankwasha bingi pa myaka yonse 70 yapitapo.
‘PANO NGA AMIWA MWINGILO WAMI WEPI?’
Bamama babatizhiwe mu 1925 mu kishimikwa kya kupwijilamo kyajinga pa Betele. Kino kishimikwa bekitanga’mba Tente wa mu London, mo mwapwilanga ne balongo bavula baikelanga ku yoya mpunzha. Nasemenwe pa 15 October mu 1926. Mu March mu 1940, nabatizhiwe pa kubuñana kwajinga mu muzhi wa Dover ku bwipi na kalunga ku England. Natemenwe bingi bukine bwa mu Baibolo. Bamama byo bajinga bena Kilishitu bashingwa, bo bajinga “Mukangyo wa Muyudea” mutanshi ye nakwachileko. Pa kyo kya kimye batata ne bakolojami babakazhi kechi bajinga bapopweshi ba Yehoba ne. Twajinga mu Kipwilo kya Gillingham kyajinga ku bulenge musela bwa England, mwajinga bena Kilishitu bashingwa bavula. Bamama bajinga bingi na mukoyo mu mwingilo wa kusapwila.
Mu September mu 1941, pa kushonkena kwa nkambi kwajinga mu muzhi wa Leicester, jashi jajinga na mutwe wa kuba’mba, “Bukishinka” jaambilepo bingi pa bukalama bwa ntanda yonse. Jino jashi jankwashishe mambo kyo kyajinga kimye kitanshi kuyuka’mba ne atweba twavwangwamo mu mambo a kwa Satana ne Yehoba. O ene mambo o twafwainwa kutumbijikilanga Yehoba ne kutwajijila kwikala bakishinka kwi aye mambo ye Nkambo Walengele Bintu Byonse.
Pa kuno kushonkena baambilepo kya kine kine pa mwingilo wa bupainiya kabiji batundaikile bakyanyike kwingilako bupainiya. Jashi jajinga na mutwe wa kuba’mba, “Mwingilo uji na Bapainiya mu Jibumba ja Lesa” jandengejile kwiambila’mba: ‘Pano nga amiwa mwingilo wami wepi?’ Kuno kushonkena kwandengejile kushiinwa kuba’mba byonji wa mu jibumba ja Yonadaba nji na mwingilo wakukwasha jibumba ja bashingwa mu mwingilo wa kusapwila papelela bulume bwami. Saka tukiji monkamwa mu Leicester, nanembele pepala wakunembesheshapo bupainiya.
MWINGILO WA BUPAINIYA MU KIMYE KYA NKONDO
Pa 1 December mu 1941, saka nji na myaka 15 bantongwele kwikala painiya wiikajila. Bamama bo batanshi bo naingilanga nabo mwingilo wa bupainiya, mwaka umo byo apwile, balekele bupainiya mambo bakolwa kolwanga. Ofweshi wa musampi mu London watumine mulongo Ron Parkin ye natendekele kwingila nanji, luno uji mu Kavoto ka Musampi mu kyalo kya Puerto Rico.
Betutumine ku mataunyi a ku Broadstairs ne Ramsgate, mpunzha yaikela ku musezho wa kalunga ko twasonkelanga kibamba kimo mu Kent. Pa ñondo pa ñondo twatambulanga mashilinyi 40, mali a kwikwashishamo mu mwingilo wa bupainiya bwiikajila. Inge twasonkela kibamba, twashalangatu na kajali kacheche kya kuba ne bya kuja byakatazhanga. Nangwa byonkabyo, Yehoba witupanga byo twakajilwanga.
Twaendanga bingi pa makinga saka twasenda bipe byanema kuya ku Buyeke bwa Kalunga kwafumanga mwela mukatampe witukatazhanga bingi. Kabiji twafyamuzhukanga madeke a nkondo, ne mabomba o batelanga’mba German V-1 wapichile peulu ya Kent ne kukavumina mu London. Juba jimo nakilukile pa nkinga ne kwitaya mu kimbo bomba byo apichile pa mutwe wami wavumina ne mu bujimi bwajingatu pepi na po najinga. Nangwa byonkabyo, myaka yonse yotwaingijile bupainiya mu Kent twajinga bingi na lusekelo.
NAIKELE “NSONGWALUME WA PA BETELE”
Bamama baambangapo bingi pa Betele. Bañambilanga javula amba: “Nkeba bingi kuba’mba ukekale nsongwalume wa pa Betele, pawama bingi.” Nasangalele bingi mu January mu 1946 byo bangichile kuya na kwingijila pa Betele mu London pa milungu isatu. Milungu isatu byo yapwile, wa mu kavoto ka musampi wañambijile amba ngikale pa Betele. Bintu byo nafunjile pa musampi byankwasha mu bwikalo bwami bonse.
Mu kisemi kya Betele mu London mwajingatu bantu 30 pa kyo kya kimye, bavula bajinga bakyanyike bakatanda, ne bashingwa nabo bavujile, pa bano pajinga ba Pryce Hughes, ba Edgar Clay, ne ba Jack Barr abo baishile kwikala mu Jibumba Jitangijila. Kwingijila pamo na balongo ba kwa Kilishitu, “mashiki,” sanjitu nsongwalume jajinga jishuko jikatampe bingi.—Nga. 2:9.
Juba jimo pa Betele, mulongo umo wambujile’mba kuji nyenga ubena kukeba kukumona pangye. Byo nalupukile, nataine bamama saka babika byo basendejile mukwapa. Bakaine kutwela mambo kechi bakebelenga kuvulañanya mingilo ne, bampele kyo bandetejile ne kuya baya. Mwajinga munkukumba wa mashika. Buno bupe bwabo bwandengejile kuvuluka Hana byo aletejile Samwela munkukumba kimye kyo aingijilanga mu tente wa lusambakeno.—1 Sam. 2:18, 19.
SUKULU WA GILEADA KECHI NKAMULUBAMO NE
Mu 1947 najinga pa batanu bo baichile kufuma pa Betele kuya na kutanwa ku Sukulu wa Gileada mu United States. Kabiji mu mwaka walondejilepo twatainwe ku sukulu wa nambala 11. Byo twafikile mu muzhi wa New York mwaikejile uno sukulu mwajinga bingi mashika. Natemenwe bingi mambo najinga na munkukumba wa mashika wampele bamama.
Bañondo batanu na umo bonaikele nakufunda sukulu wa Gileada kechi nkebalubamo ne. Kupwanañana na bakwetu mo twafunjilanga bafumine mu byalo 16 kwandengejile kuyuka byavula. Kununga pa bintu bya ku mupashi byo twafunjilenga mu sukulu, kupwanañana na bena Kilishitu bakoma ku mupashi nako kwankwashishe bingi. Bamo pa bano ke mulongo Lloyd Barry mo twafunjilanga; bajinga bafunjishi betu ba Albert Schroeder; ne ba John Booth, bajinga bakalama ba Kingdom Farm (kwaikelanga sukulu wa Gileada) bano bonse babiji baishile kwikala mu Jibumba Jitangijila. Mvuluka bingi lujimuno lwapele bano balongo ne bukishinka bwabo kwi Yehoba ne ku jibumba janji.
BUKALAMA BWA MWANZO NE KUBWELA PA BETELE
Byo twapwishishe sukulu wa Gileada, bantumine kuya na kwingijila mu mwanzo ku Ohio mu kyalo kya U.S.A. Najingatu na myaka 21, bino nangwa najinga mwanyike balongo bantambwijile bingi bulongo. Mu yewa mwanzo nafunjileko byavula ku balongo babanda mu kipwilo.
Panyumatu ya bañondo bacheche, bangichile kuya na kufunjilapo bikwabo ku Betele ya ku Brooklyn. Kimye kyo nakijinga kokwa naishile kuyuka mashiki nabiji ba Milton Henschel, ba Karl Klein, ba Nathan Knorr ja bisela’mba ba Bud, ba Sullivan, ne ba Lyman Swingle, bano bonse bajinga mu Jibumba Jitangijila. Natundaikwanga bingi pa kumona byo baingilanga ne byubilo byabo bya bwina Kilishitu. Luketekelo lwami mu jibumba ja Yehoba lwabaijileko. Panyuma ya kupwisha baishile kuntuma ku Europe ko nakatwajijile na mwingilo wami.
Bamama bafwile mu February mu 1950. Kijilo byo kyapwile, nesambile ne Batata ne banyenga yami ba Dora. Nebepwizhe byo balangukilengapo pa bukine mambo Bamama byo bafwile nashajiletu bunke mu bukine. Mulongo Harry Browning washingwa wakikulumpe bamuyukile kabiji bamunemekele bingi ne kuswa baswile kufunda nanji Baibolo. Mu mwaka umotu Batata ne ba Dora babatizhiwe. Batata byo papichile kimye bebatongwele kutangijila Kipwilo kya Gillingham. Panyuma ya lufu lwa Batata, ba Dora basongwelwe ku mukulumpe mu kipwilo wakishinka ba Roy Moreton ne kutwajijila kwingijila Yehoba mu bukishinka kufikatu ne byo bafwile mu 2010.
KWINGIJILA MU FRANCE
Ku sukulu nafunjile ki French, ki German, ne ki Latin, kabiji pa ino milaka isatu, ki French kyo kyankatazhanga bingi. Onkao mambo, nelengulwilenga byo batumine kuya na kwingijila pa Betele mu Paris ku France. Byo nayile natemenwe bingi kwingijila pamo na mulongo wakikulumpe washingwa aye Henri Geiger. Uno mwingilo kechi wapelele ne, kabiji nalubankanyanga, nangwa byonkabyo nafunjile byakwingila na bakwetu.
Naingijileko mwingilo wakunengezha kukonkana kwa byalo kutanshi kwaikejile mu Paris mu 1951 panyumatu ya nkondo. Kalama wenda wakyanyike aye Léopold Jontès bamwichile ku Betele na kunkwashako mingilo. Panyuma Léopold bamutongwele kwikala kalama wa musampi. Kuno kukonkana kwa byalo kwaikejile mu kibanza kya Palais des sports, kyaikela ku bwipi na kishimikwa kya Eiffel Tower. Batainweko bafumine mu byalo 28. Pa juba japeleleko Bakamonyi 6,000 bamba ki French basangalele bingi pa kumona bantu 10,456 batainweko.
Byo nafikiletu mu France, naambangatu ki French kya kupampaila. Ne kyakijilemo kutama nachinanga kulubankanya kwamba, naambangatu byambo byo nayukile bya ki French. Inge ke uchine kulubankanya ko kuba’mba kechi bakakukwasha kabiji kechi ukayuka mulaka ne.
Nafuukwilepo kufunda, ne kutwela mu sukulu wa ki French mwajinga bafumine ku byalo bingi. Twafundanga mabanga pa juba jo twabulanga kuya na kupwila. Naishile kwikitemwa bingi ki French. Kufunda uno mulaka kwandengejile kukwasha musampi wa mu France kutuntulula uno mulaka. Mu kuya kwa moba natendekele kutuntulula kufumya mu Kizungu kutwala mu ki French. Naumvwanga bingi bulongo kukwashako mu mwingilo wakusampanya kajo ka ku mupashi kanengezha jibumba ja kalume ka balongo ne banyenga bamba ki French mwaya ntanda yonse.—Mat. 24:45-47.
KUSONGOLA NE MINGILO IKWABO
Mu 1956 nasongwele ba Esther, nyenga painiya wa ku Switzerland ye namonañene nanji mu myaka yafumineko ichechetu. Masongola etu aikejile mu Nzubo ya Bufumu yajinga kipi kipi na Betele ya ku London (yatelwanga kala amba Tente wa mu London mwabatizhiwe bamama). Mulongo Hughes ye waambile jashi ja masongola. Bainabo ba Esther batainweko, nabo baji na luketekelo lwa kuya mwiulu. Masongola kechi andengejiletu kwikala na mulunda wawama ne, bino andengejile ne kwikala pamo kimye kyabaya na bako bawama muchima batemenwe bintu bya ku mupashi, abo bapwishishe bumi bwabo bwa pano pa ntanda mu 2000.
Panyuma ya masongola etu, twafumine pa Betele. Pano bino natwajijile na mwingilo wa kutuntulula, ba Esther abo bajinga bapainiya beikajila mu mpunzha ya ku muzhi mu Paris. Bakwashishe bantu bavula bingi kwikala bapopweshi ba Yehoba. Mu 1964 betwichile jibiji pa Betele. Kabiji mu 1976 kimye kitanshi kyo batendekele kutongola ba mu Kavoto ka Musampi ne amiwa popo bantongwele. Pa myaka yonse yapitapo ba Esther batwajijila kuntundaika mu uno mwingilo.
“KECHI NKEKALANGA NENU MOBA ONSE NE”
Nabwelanga ja kamo kamo na kufwakasha ku ofweshi mukatampe wa ntanda yonse mu New York. Umvwe twaya na kufwakasha, balongo ba mu Jibumba Jitangijila bankwashanga bingi. Kyakumwenako, kimye kimo byo naambilenga pa kubaya kwa mwingilo wami, Mulongo Knorr wamwemwesejile ne kuñambila’mba: “Kwakamwa ne. Ingilangatu.” Kufumatu kyo kya kimye, inge naikala na mingilo yavula, kechi nelangulusha ne, ñingilatu ne kupwisha mingilo mu kimye kyafwainwa.
Saka akyangye kufwa, Yesu waambijile baana banji ba bwanga amba: “Kechi nkekalanga nenu moba onse ne.” (Mat. 26:11) Ne atweba ba mikooko ikwabo kechi twikalangatu kimye kyonse na balongo ba kwa Kilishitu bashingwa pano pa ntanda ne. O ene mambo o nekimwena kwikala jishuko jikatampe bingi kwingijila pamo na bashingwa pa myaka kukila 70 saka nakwatatu ku mukangyo wa Muyudea.
[Tubyambo twa mushi]
a Pa kuba’mba muyuke mwatala kyambo kya kuba’mba, “Jonadab,” monai buku wa Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom, mapa 83, 165, 166.
[Mabulañano pa peja 21]
Mulongo Knorr wamwemwesejile ne kuñambila’mba: “Kwakamwa ne. Ingilangatu.”
[Bipikichala pa peja 19]
(Ku kipiko) Bamama ne batata
(Ku kilujo) Ku sukulu wa Gileada mu 1948 saka navwala munkukumba wa mashika wampele Bamama
[Kipikichala pa peja 20]
Mbena kutuntulula jashi jaambilenga Mulongo Lloyd Barry pa kuzhijika musampi wa France mu 1997
[Bipikichala pa peja 21]
(Ku kipiko) Amiwa ne ba Esther pa juba ja masongola etu
(Ku kilujo) Bubiji bwetu mu mwingilo wakusapwila