‘Bebatangijile Ku Mupashi Wazhila’

“Bungauzhi kechi bwaishileko na kyaswa muchima wa muntu ne, bino bantu baambilenga byafumine kwi Lesa pa kwibatangijila ku mupashi wazhila.”—2 PE. 1:21.

BISHINKA BYA KULANGULUKAPO

Nga byambo bya Lesa byayilenga byepi ku banembi ba Baibolo kupichila mu mupashi wazhila?

Ñanyi bishinka bimwesha’mba Baibolo wanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa?

Ñanyi kintu kyo mwafwainwa kubanga moba onse pa kuba’mba mutwajijile kumwesha lusanchilo pa Mambo a Lesa?

1. Mambo ka o tukebela Mambo a Lesa anembelwe na lutangijilo lwa mupashi?

BANTU bavula kuzhokoloka ntanda yonse bepuzha ano mepuzho a kuba’mba: Twafuma kwepi? Mambo ka o twaikela pano? Tubena kuya pi? Mambo ka ntanda o yaikela bibye? Ki ka kyubiwa kwi atweba inge twafwa? Twakonsha kuyuka byepi mikumbu ya ano mepuzho ne akwabotu anema inge kya kuba kechi twajinga na Mambo a Lesa anembelwe na lutangijilo lwa mupashi ne? Kwa kubula Binembelo Byazhila, twakonsha kuba ketufunjiletu ku bintu byo twapitamo. Umvwe kya kuba’mba ketufunjiletu ku bintu byo tupitamo, abya twakonsha kwamba byaambile nyimbi wa masalamo pa mambo a “buku wa mizhilo wa Yehoba” nyi?—Tangai Salamo 19:7.

2. Ñanyi kintu kiketukwasha kutwajijila kumwesha lusanchilo pa mambo a Baibolo byo aji bupe bwanema kufuma kwi Lesa?

² Pano bino, kya bulandatu ke kya kuba’mba bamo baleka butemwe bwabo butanshi bo batemenwe bukine bwa mu Baibolo. (Esakanyaiko Lumwekesho 2:4.) Baleka kwenda mu jishinda jitokesha Yehoba ku muchima. (Isa. 30:21) Kechi tubena kukeba kino kintu kwitumwekela ne. Onkao mambo, kyanema bingi kuba’mba tutwajijile kwikala na lusanchilo pa Baibolo ne mafunjisho ajimo. Baibolo ke bupe bwanema bingi kufuma ku Mulenga wetu wa butemwe. (Yako. 1:17) Ki ka kiketukwasha kubayishako lusanchilo lwetu pa “mambo a Lesa”? Kintu kyakonsha kwitukwasha ke kulanguluka pa banembi ba Baibolo byo bebatangijile kunemba Binembelo. Kino kyavwangamo kuvuluka bishiino byavula bimwesha’mba Baibolo wanembelwe na lutangijilo lwa mupashi. Kuba bino, kuketutundaika kutanga Mambo a Lesa pa juba pa juba ne kwingijisha lujimuno lujimo.—Hebe. 4:12.

MU ÑANYI JISHINDA MO ‘BEBATANGIJILE KU MUPASHI WAZHILA’?

3. Mu ñanyi jishinda bangauzhi ne banembi ba Baibolo mo ‘bebatangijile ku mupashi wazhila’?

³ Pa myaka kukila pa 1,610 kufuma mu 1513 B.C.E. kufika mu 98 C.E., banabalume bapusana pusana 40 banembele Baibolo. Bamo bajinga bangauzhi bo ‘batangijile ku mupashi wazhila.’ (Tangai 2 Petelo 1:20, 21.) Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba ‘bebatangijile,’ kilumbulula kutwala nangwa kusenda kintu kwikifumya pa mpunzha imo ne kwikitwala pa ikwabo,” kabiji “kyakonsha ne kulumbulula bintu bikwabo nabiji: muntu kumutwala, kumusenda nangwa kuswa kumufumya pa mpunzha imo ne kumutwala pa mpunzha ikwabo.”a Mu Byubilo 27:15, bekingijisha kulumbulula bwato bo baimikile ku mwela ne kukumpulwa, nangwa kwibutwala ku mpunzha imo. Bangauzhi ba mu Baibolo ne banembi ‘bebatangijile ku mupashi wazhila’ mu jishinda ja kuba’mba Lesa wisambilenga nabo ne kwibatundaika na ngovu yanji ingila. Byo kiji bino, ko kuba’mba kechi banembele milanguluko yabo ne, pakuba banembele milanguluko ya Lesa. Bimye bimo, bangauzhi ne banembi batangijilwanga na mupashi kunemba ne kwaula bintu byo babujile kuyuka ne mo byatala ne. (Da. 12:8, 9) Kya kine, “binembelo byonse byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa” kabiji kechi muji milanguluko ya bantu ne.—2 Timo. 3:16.

4-6. Mu ñanyi mashinda Yehoba mo abujile banembi ba Baibolo byambo bya kunemba? Ambai kyakumwenako.

⁴ Pano nga byambo bya Lesa byayilenga byepi ku banembi ba Baibolo kupichila mu mupashi wazhila? Abya bebabujilenga kyambo pa kyambo nyi, inyi milangulukotu yo bebabujile kuba’mba beinembe mu byambo byabo? Akilangulukai pa mupoteshi byo akonsha kunemba nkalata. Inge kekikebewe, wakonsha kunemba nkalata aye mwine nangwa kubula munembeshi wanji byambo byonse bya kunemba. Munembeshi unemba pano bino, pa nkalata pekala jizhina ja mupoteshi. Pa kimye kikwabo wakonsha kwambatu bishinka bibena kukebewa, bino munembeshi wanemba nkalata mu byambo byanji. Apa bino mupoteshi wapitulukamo mu nkalata ne kubula munembeshi pabena kukebewa kupimpulako. Pa kupwisha kunemba ino nkalata, pekala jizhina ja mupoteshi kabiji ino nkalata beimona’mba yafuma ku mupoteshi.

⁵ Mu jishinda jimotu, Lesa wanembele mbaji imo ya mu Baibolo na “munwe wanji.” (Lupu. 31:18) Kabiji Yehoba waambilenga byambo pa kuba’mba banembe monka mo akebejilenga kyambo pa kyambo. Kyakumwenako, pa Kulupuka 34:27 tutangapo amba: “Yehoba wamwambijile Mosesa amba: ‘Bino byambo wibinembe; monka mwayila bino byambo mo monka mo nalayañana nobe obewa ne na bena Isalela pamo.’” Mu jishinda jimotu, Yehoba wabujile ngauzhi Yelemiya amba: “Unembe mu buku byambo byonse byo nakwambila.”—Yele. 30:2.

⁶ Nangwa byonkabyo, pa bimye byavula, Yehoba wapanangatu milanguluko mu michima ya banembi ba Baibolo mu jishinda ja kukumya, pa kuba’mba bene basalulule byambo ne kwibinemba. Kinembelo kya Musapwishi 12:10 kyaamba’mba: “Musapwishi waesekele kutana byambo byatobala, ne kunemba wanembele bulongo byambo bya bukine.” Nembi wa Mambo Awama, aye Luka waambile’mba: “Napesapesa bino bintu byonse ne amiwa nakebesha kwimunembelabyo monka mo byalondankena.” (Luka 1:3) Mupashi wa Lesa ye walengejile kuba’mba bumbulwa kulumbuluka bwa bantu bubule kutamisha byambo byanji.

7. Maana a Lesa amwekela byepi mu byo aingijishe bantu kunemba Baibolo?

⁷ Maana a Lesa akila, amwekela mu byo aingijishe bantu kunemba Baibolo. Mambo nembelo yabo itukwasha kumvwisha mwatala byambo ne kuyuka byo beumvwinenga. Pano ibyepi inge kya kuba Yehoba waingijishe bamalaika kunemba Baibolo? Abya umvwe bakonsheshe kulumbulula bulongo bintu byumvwa bantu nabiji moyo, bulanda, ne kulefulwa nyi? Byo aingijishe bantu bambulwa kulumbuluka kusalulula byambo kwesakana na milanguluko yo ebapele kupichila mu mupashi wazhila, Lesa wapaine byambo byawama byapusana pusana kabiji bifika bantu pa muchima.

MONAINGA BISHIINO

8. Mambo ka o twakonsha kwambila’mba Baibolo wapusana na mabuku akwabo a bupopweshi?

⁸ Bishiino byavula bimwesha’mba Baibolo Mambo a Lesa anembelwe na lutangijilo lwa mupashi. Baibolo wapusana na mabuku akwabo a bupopweshi mambo aye witukwasha kuyuka Lesa wa kine. Kyakumwenako, mabuku a bupopweshi bwa ba Hindu aamba pa bya kusekelela bya buno bupopweshi, buntemwamaana, bishimi ne mizhilo yaamba pa byubilo byawama. Mabuku a bupopweshi bwa ba Buddha alumbulula mizhilo ne mikambizho yafwainwa kulondela bantu ba bupopweshi bafuukulapo kubula kusongola nangwa kusongolwa. Kabiji aamba pa bisho ne mafunjisho a bupopweshi bwa ba Buddha. Mwine Buddha kechi waambile’mba ye lesa ne, kabiji kechi waambilepo byavula pe Lesa ne. Mu buku wa ntemwamaana mwina China (Confucius), muji bintu byapusana pusana byamwekele kala, mizhilo yaamba pa byubilo byawama, bya kuba na bingelekezha, ne nyimbo. Kuji ne buku wa ba Mozilemu ufunjisha amba kujitu Lesa umo kabiji amba uno Lesa wayukila jimo bintu bikamweka kulutwe. Pano bino, uno buku kechi watongolapo ne jizhina ja Lesa ja Yehoba, ajo jitanwa mu Baibolo bimye byavula ne.

9, 10. Ñanyi bintu byo twakonsha kufunda pe Lesa mu Baibolo?

⁹ Mabuku akatampe avula a bupopweshi kechi aambapo byavula pe Lesa ne, bino Baibolo witubula byavula pe Yehoba Lesa ne mingilo yanji. Kabiji witukwasha kuyuka byubilo byanji byavula. Baibolo witubula ne kuba’mba Lesa wa bulume bonse, wa maana, uchiba mambo monka mo aolokela kabiji witutemwa bingi. (Tangai Yoano 3:16; 1 Yoano 4:19.) Kunungapo, Baibolo witubula’mba: “Lesa kechi uji na misalululo ne, bino mu bisaka byonse muntu wakamwa Lesa ne kuba byaoloka ye witabilwa kwi aye.” (Byu. 10:34, 35) Kunembwa kwa Baibolo mu milaka yavula kumwesha’mba Lesa kechi uji na misalululo ne. Bashayuka ba bya milaka bamba kuba’mba mu ntanda lelo jino muji milaka 6,700. Pa ino milaka, paji milaka 100 yamba bantu bavula mu ntanda yonse. Nangwa byonkabyo, Baibolo watuntululwa yense nangwa lubaji lumo mu milaka kukila pa 2,400. Onkao mambo, bantu bavula mwaya ntanda baji na Baibolo yense nangwa lubaji lumo lwa Baibolo mu mulaka wabo.

¹⁰ Yesu waambile’mba: “Batata ne luno bakingila, ne amiwa nkingila.” (Yoa. 5:17) ‘Kufuma ku kala ne kala ne kufika ku myaka ya pe, Yehoba ye Lesa.’ Onkao mambo, langulukainga pa bintu byo auba. (Sala. 90:2) Baibolo bunketu ye witubula bintu byaubile Lesa kala, byo abena kuba ne byo akoba kulutwe. Binembelo bitubula ne bintu bimutokesha ku muchima ne bimufichisha ku muchima kabiji bimwesha ne byo twafwainwa kufwenya kwipi ne aye. (Yako. 4:8) Onkao mambo, kange tuleke bijikila byetu kwitulengela kukankalwa kufwenya kwipi ne Lesa ne.

11. Ñanyi maana alumbuluka kabiji aketekelwa aji mu Baibolo?

¹¹ Maana alumbuluka kabiji aketekelwa aji mu Baibolo nao amwesha kuba’mba uno buku wafuma ku Mwine wakila bantu bonse. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Ñanyi wakonsha kuyuka milanguluko ya Yehoba kuba amba amufunjishe?” (1 Ko. 2:16) Kino kyepelo kyaimena pa byambo ngauzhi Isaya byo aipwizhe bantu bajingako mu moba anji amba: ‘Ñanyi wamubujile Mupashi wa Yehoba byo afwainwa kuba? Ñanyi wamubujileko maana ne kumufunjisha?’ (Isa. 40:13) Kafwako nangwa umo ne. O ene mambo kwingijisha maana a mu Binembelo aamba pa masongola, baana, bya kisangajimbwe, balunda, mingilo, bukishinka ne byubilo byawama o mufumina bintu byawama bingi. Mu Baibolo kechi mujipo maana atama ne. Pano bino, bantu kechi baji na maana a kuba bintu byawama kimye kyonse ne. (Yele. 10:23) Kimye kyonse bendatu na kupimpula ndangulukilo yabo ne kuwamisha bintu inge bayuka’mba byo baubile mwafumine bintu byatama. Baibolo waamba’mba: “Milanguluko ya bantu . . . yo yatu.”—Sala. 94:11.

12. Baibolo wapita mu ñanyi bizumba pa myaka yavula?

¹² Bantu byo bakankalwa konauna Baibolo ke kishiino kikwabo kibena kumwesha’mba Lesa wa kine ye Nembi wa Baibolo. Mu mwaka wa 168 B.C.E., Mfumu wa Silya, aye Antiokasi wa buna wakebelenga kusoka mabuku onse a Mizhilo. Kabiji mu mwaka wa 303 C.E., Mfumu wa bena Loma, aye Diocletian wakambizhe’mba bakundule bishimikwa byonse mwapwilanga bena Kilishitu ne kusoka ma Baibolo abo. Batwajijile na kuba bino pa myaka jikumi. Pa myaka yavula, bantangi ba bupopweshi bwa Bakatolika banyanchijila bantu kuyuka biji mu Baibolo ne kukanya kutuntulula Binembelo mu milaka yamba bantu bavula. Nangwa kya kuba Satana ne bantu banji bakebelenga kumonauna, Baibolo watwajijila kwikalako kufika ne lelo jino. Yehoba kechi waswisha muntu nangwa umo konauna bupe bwanji bo apa bantu ne.

BISHIINO BYALENGELA BAVULA KUSWA

13. Ñanyi bishiino bimwesha amba Baibolo wanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa?

¹³ Kuji bishiino bikwabo bimwesha’mba Baibolo wanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa. Baibolo wakwatankana, waluñama mu bya sayansi, waamba pa kufika kwa bungauzhi, bukishinka bwa bamunembele, bulume bwa kupimpula bwikalo bwa bantu, waamba bya kine pa byamwekele kala kabiji wakumbula mikumbu yapita mu kyaji ya mepuzho aji mu jifuka 1. Pano akilangulukai kyakwashishe bantu bamo kuyuka kuba’mba Baibolo wafuma kwi Lesa.

14-16. (a) Ki ka kyalengejile bantu basatu kuswa kuba’mba Baibolo wafuma kwi Lesa? (b) Ñanyi bishinka byo mwatemwa kwingijisha mu mwingilo byakonsha kulengela muntu kuswa kuba’mba Baibolo wafuma kwi Lesa?

¹⁴ Anwarb wakomejile mu bupopweshi bwa ba Mozilemu mu byalo bya ku musela wa Africa. Byo akikelenga ku North America, Bakamonyi ba kwa Yehoba baishile pa nzubo yanji. Waamba’mba: “Pa kyokya kimye nalengulwile bupopweshi bwa boba betela’mba bena Kilishitu na mambo a byo bepumpulanga na ba Mozilemu ne kwipachika pa bintu. Na mambo a kuba natemwa bingi kufunda, naswile kufunda Baibolo.” Kechi papichile kimye kyabaya ne, Anwar wabwelele kwabo kabiji kechi wamonañanangapo na Bakamonyi ne. Byo papichile myaka, wayile ku Europe, kabiji watendekele kufunda Baibolo jikwabo. Pa kupitapo kimye waambile’mba: “Kufika kwa bungauzhi bwa mu Baibolo, byo akwatankana ne kubula kwikasa mwine, ne butemwe buji na bapopweshi ba Yehoba byanshiina kuba’mba Baibolo kine Mambo a Lesa.” Anwar wabatizhiwe mu mwaka wa 1998.

¹⁵ Nsongwakazhi wa jizhina ja Asha, uji na myaka ya kusemwa 16, kabiji wafuma mu kisemi kinemeka bingi bupopweshi bwa ba Hindu. Waamba’mba: “Nalombangatu inge naya mu kishimikwa kya kupopwelamo nangwa inge nji na makatazho, pano bino, inge naikala bulongo kechi navulukangapo Lesa ne. Nangwa byonkabyo, Bakamonyi ba kwa Yehoba byo baishile, bandengejile kupimpula bwikalo bwami.” Asha wafunjile Baibolo kabiji waishile kuyuka’mba Lesa Mulunda nanji. Ki ka kyamulengejile kushiinwa’mba Baibolo wanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa? Aye mwine walondolola’mba: “Baibolo wakumbwile mepuzho onse o najinga nao. Wankwashishe kwikala na lwitabilo nangwa kya kuba Lesa kechi umweka ne, kabiji kino kyandengejile kuleka kuya na kupopwela nkishi wajinga mu kishimikwa kya kupopwelamo.”

¹⁶ Mwanamukazhi wa jizhina ja Paula wakomejile mu Katolika, pano byo akijinga kamwale walangulukanga’mba Lesa kafwako. Kepo kwamwekele kintu kimo. Washimikizha’mba: “Nasambakene mukwetu ye naabene nanji kala. Kyajinga kimye bakyanyike kyo baikalanga na nsuki yalepa ne kwingijisha bizhima. Byo namwene kuba’mba wapimpula bwikalo bwanji, watenda nsuki ne myevu kabiji uji na lusekelo, namwipwizhe namba: ‘Wajinga pi, kabiji ki ka kyakulengela kumweka bibye?’ Uno mwanamulume wakumbwile’mba wafundanga Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba kabiji ponkapo watendekele kunsapwila.” Kumona bukine bwa mu Binembelo byo buji na bulume bwa kupimpula muntu wabujile kwitabila biji mu Baibolo, kwalengejile uno mwanamukazhi kuswa kuba’mba Baibolo wanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa.

“BYAMBO BYENU YE LAMPI WA MAULU AMI”

17. Kutanga Mambo a Lesa pa juba pa juba ne kulanguluka langulukapo kwakonsha kwimulengela kwikala byepi?

¹⁷ Baibolo ke bupe bwawama bingi Yehoba bo apana kupichila mu mupashi wanji wazhila. Mutangainga pa juba pa juba, kabiji kino kikemulengela kutemwa bingi Baibolo ne aye Mwine wamunembele. (Sala. 1:1, 2) Saka mukyangye kutendeka kutanga lubaji lonse lwa mu Baibolo, lombainga Lesa kwimupa mupashi wanji wazhila kuba’mba emukwashe kumvwisha byo mubena kutanga. (Luka 11:13) Mu Baibolo muji milanguluko ya kwa Lesa, onkao mambo, umvwe kemulanguluke pa byo aamba, mulangulukanga milanguluko ya Lesa.

18. Mambo ka o mubena kukebela kutwajijila kufunda Baibolo?

¹⁸ Byo mubena kukomenako mu maana alumbuluka a kuyuka bukine, ikalainga monka mwayila byo mufunda. (Tangai Salamo 119:105.) Pesapesainga Binembelo moba onse byonka byo mwitala mu kilola. Inge mwamona’mba paji pabena kukebwa kupimpulako, ubai byonkabyo. (Yako. 1:23-25) Ingijishainga Mambo a Lesa nobe mpoko ya kuzhikijila bintu byo mwaitabilamo ne kuchibako mafunjisho a bubela mu michima ya bakimote. (Efi. 6:17) Kimye kyo mubena kuba bino, santainga kuba’mba bangauzhi ne banabalume bo baingijishe kunemba Baibolo kine ‘bebatangijile ku mupashi wazhila.’

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 29]

Tangainga Baibolo pa juba pa juba, kabiji mukatemwa bingi aye Mwine wamunembele

[Kipikichala pa peja 26]

Nkalata yonse imwesha jizhina ja muntu mwine ko yafuma