Kitango 18

Maana mu “Mambo a Lesa”

1, 2. Ñanyi “nkalata” Yehoba yo etunembela, kabiji mambo ka?

NANCHI muvuluka kimye kyo mwatambwile nkalata kufuma ku mutemwe wenu wikala kwalepa nyi? Bintu bichechetu byo bitusangajika bingi nobe nkalata yanembwa na muchima yense kufuma ku muntu ye twatemwisha. Tusekela bingi pa kumvwa byo abena kwikala, bintu byo abena kupitamo kabiji ne byo abena kulanguluka kuba. Kumvwañana kwa uno mutundu kufwenya batemwe betu pepi nangwa kya kuba bekala kwalepa ne atweba.

² Ki ka kyakonsha kwituletela lusekelo kukila kutambwila mawi anembwa kufuma kwi Lesa ye twatemwa? Kiji nobe Yehoba witunembela “nkalata”—Mambo anji, Baibolo. Muno ino nkalata witubula byo aji, byo auba, byo akeba kuba, ne bikwabotu. Yehoba witupa Mambo anji na mambo a kuba ukeba atweba kufwenya kwipi ne aye. Lesa wetu wa maana akila wasajilepo jishinda jawama ja kwisambilamo ne atweba. Muji maana azhika bingi mu nembelo mwanembelwa Baibolo kabiji ne bijimo.

Mambo ka o Aikela Mambo Anembwa?

3. Mu ñanyi jishinda Yehoba mo apaine Mizhilo kwi Mosesa?

³ Bamo bakonsha kuzhinauka’mba, ‘Mambo ka Yehoba o abujile kwingijisha jishinda ja kukumya nabiji jiwi saka jifuma mwiulu pa kwisamba na bantu?’ Pa bimye bimo Yehoba waambanga kufuma mwiulu kupichila mu bamalaika bamwimenangako. Kya kumwenako, waubile kino kimye kyo apainenga Mizhilo ku bena Isalela. (Ngalatiya 3:19) Jiwi jafuminenga mwiulu jalengeshenga bingi moyo, kya kuba bena Isalela baakaminwe baambile kuba’mba Yehoba kange ambe nabo mu jino jishinda ne, bino ebambile kupichila mwi Mosesa. (Kulupuka 20:18-20) Kepo Mizhilo yajinga na malamuna 600, yapainwe kwi Mosesa pa kanwatu kyambo pa kyambo.

4. Lumbululai ene mambo kwambatu byambo pa kanwa o kwafwainwe kubula kwikala jishinda jaketekelwa kupainamo mizhilo ya Lesa.

⁴ Pano ki ka kyakonsheshe kumweka inge ino Mizhilo kechi yanembelwe ne? Nanchi Mosesa wakonsheshe kuvuluka kyambo pa kyambo kya yoya mizhilo kabiji ne kwiyambatu bulongo ku mukoka yense kwakubula kulubankanya nyi? Nga ku bisemi byalondejilengapo inge kyaikelenga byepi? Nanchi inge bakonsheshe kuketekelatu mu byambo bya kwambatu pa kanwa nyi? Jino kechi jakonsheshe kwikala jishinda jaketekelwa bulongo kupainamo mizhilo ya Lesa ne. Akifwanyikizhai kyakonsha kumwekana inge kya kuba mubena kushimikizha jishimikila ku bantu baimana mu munongo kupichila mu kubula muntu mutanshi kabiji naye wabulako mukwabo kukafikatu ne ku wapelako. Awa wapelako byo asa kumvwa, bisa kupusana bingi na byambo bine byaji kwambiwa patanshi. Byambo bya Mizhilo ya Lesa abyo kechi byajingapo mu kino kizumba ne.

5, 6. Yehoba wakambizhe Mosesa kuba byepi na byambo Byanji, kabiji mambo ka o twashukilwa kwikala na Mambo a Yehoba anembwa?

⁵ Yehoba na maana, wasajile kuba’mba byambo byanji binembwe. Wakambizhe Mosesa amba: “Bino byambo wibinembe; monka mwayila bino byambo mo monka mo nalayañana nobe obewa ne na bena Isalela pamo.” (Kulupuka 34:27) Kimye kya kunembelamo Baibolo kyatatwile mu 1513 B.C.E. Kukila pa myaka 1,610 yalondejilepo, Yehoba ‘waambile pavula ne mu misango yavula’ ku banembi 40 banembele Baibolo. (Bahebelu 1:1) Saka akyangye kupwa kunembwa, banembeshi bateshesheko bingi muchima kunemba makope aluñama kuba’mba Binembelo bikale byonka byo byajinga patanshi.—Ezela 7:6; Masalamo 45:1.

⁶ Yehoba kine witubila bingi bibusa kupichila mu kwambañana ne atweba mu byanembwa. Abya mwakitambwilapo kala nkalata yo mwatemwishe kampe na mambo a kuba imukoseshe bingi kya kuba mwiisunga ne kwiisunga’mba mwiitangenga javula nyi? Byo byo kiji ne ku “nkalata” Yehoba yo etutumina. Na mambo a kuba Yehoba wanembeshe byambo byanji kya kunembesha, twibitanga kimye kyonse kabiji ne kulanguluka langulukapo pa byo byaamba. (Masalamo 1:2) Tutambwila ‘bukwasho nangwa’mba lutekenesho mu binembelo’ pa kimye kyonse kyo twilukeba.—Loma 15:4.

Mambo ka o Aingijishe Bantu?

7. Nga maana a Yehoba amwekela byepi mu byo aingijishe bantu?

⁷ Mu maana anji, Yehoba waingijishe bantu kunemba Mambo anji. Akilangulukai pa kino: Umvwe Yehoba waingijishe bamalaika kunemba Baibolo, nanchi inge umvwanyika byonka byo tumumvwa nyi? Ibyo ee bamalaika bakonsheshe kumulondolola Yehoba kwesakana na ndangulukilo yabo yakila, kulondolola byo bepana kwi aye, kabiji ne kwamba pa bakalume ba kishinka ba Lesa. Pano bino, nanchi inge twakonsheshe kuyuka ndangulukilo ya bilengwa bya mupashi byalumbuluka byayukisha bintu ne kwikala na bulume bwakila bwetu nyi?—Bahebelu 2:6, 7.

8. Mu ñanyi jishinda banembi ba Baibolo mo baswishiwe kwingijisha kalango kabo? (Monai ne tubyambo twa munshi.)

⁸ Kupichila mu kwingijisha bantu, Yehoba witupele kintu kyo tukeba—byanembwa “byanembeshiwa kwi Lesa” bino sa byumvwanyikila mu milanguluko ya bantu. (2 Timoti 3:16) Pano waubile byepi kino? Pa bimye byavula, kyamweka wibaswishishenga banembi kwingijisha kalango kabo kusala ‘byambo byatobala, ne kunemba bulongo byambo bya kine.’ (Musapwishi 12:10, 11) Kino kyalumbululwa na nembelo yapusana pusana mo anembelwa Baibolo; byanembwa bimwesha nkomeno ne bumuntu bwa nembi uji yense.a Nangwa kiji bino, bano banabalume “baambile byafumine kwi Lesa, monka mo bebatwajiletwajile ku Mupashi Wazhila.” (2 Petelo 1:21) Ne kyafumamo kine, ke “mambo a Lesa.”—1 Tesalonika 2:13.

9, 10. Mambo ka kwingijisha bantu kunemba Baibolo o kwamulengela kwikala wawama?

⁹ Kwingijisha bantu kwikala banembi kwalengela Baibolo kwikala wawama bingi. Bamunembele bajingatu bantu beumvwanga byonka byo twiumvwa ne atweba. Byo bajinga bambulwakoloka, bapitanga mu meseko ne makatazho nabiji o tubena kupitamo ne atweba. Bimye bimo, mupashi wa Yehoba wibatangijilanga kunemba byo beumvwinenga ne makatazho abo bene. (2 Kolinda 12:7-10) Onkao mambo, banembelenga byambo bibena kwamba pe abo bene, byakonsheshe kubula kunemba malaika uji yense.

¹⁰ Akilangulukai pa kya kumwenako kya Davida Mfumu wa bena Isalela. Panyuma ya kulenga mambo akatampe, Davida wanembele salamo mo aambile byajinga ku muchima wanji, ne kulomba lulekelo lwa mambo kwi Lesa. Wanembele’mba: ‘Bantokeshe ku mambo ami. Mambo nayuka mizhilulwila yami; ne mambo ami aji ku meso ami bimye byonse. Talai, nasemenwe mu bubi; ne mu bubi mo mo bañimichijile bamama. Kechi mumpange mu kyenyi kyenu ne: ne kuñangata Mupashi wenu wazhila ne. Bitapisho bya Lesa ye mupashi walajika: muchima walajika ne walapila, anweba Lesa, kechi mukamusula ne.’ (Masalamo 51:2, 3, 5, 11, 17) Nanchi kechi mwakonsha kumvwa kukatazhiwa mu milanguluko ko ajingamo uno nembi nenyi? Ñanyi muntu wabula mbulwakoloka wakonsha kwamba bibye kufuma panshi ya muchima wanji?

Mambo ka o Aikela Buku Waamba pa Bantu?

11. Ñanyi bya kumwenako bya kine byabikwa mu Baibolo bya ‘kufundwa kwetu’?

¹¹ Kuji ne kintu kikwabo kilengela Baibolo kwikala wawama bingi. Ku lubaji lukatampe, ke buku waamba pa bantu—bantu bakine—baingijilanga Lesa ne babulanga kumwingijila. Tutanga pa bintu byabo byo bapichilemo, makatazho ne lusekelo. Tumona byafuminengamo mu bintu byo baubanga mu bwikalo bwabo. Mashimikila a uno mutundu abikilwemo ‘kufundwa kwetu.’ (Loma 15:4) Kupichila mu bino bya kumwenako bya kine, Yehoba witufunjishisha mu mashinda etufika pa michima yetu. Akilangulukai pa bino bya kumwenako bimo.

12. Nga mashimikila a mu Baibolo aamba pa bantu babula bukishinka etukwasha mu ñanyi jishinda?

¹² Baibolo wamba pa bantu babujile bukishinka, ne babi, kabiji ne bibamwekejile. Mu ano mashimikila, misango yabo yamwekela mu byubilo byabo byabula kufwainwa, kwibilengela kwikala byapela kwi atweba kwibyumvwisha. Kya kumwenako, mukambizho wa kukanya kubula bukishinka wakonsha kumvwanyikisha bulongo umvwe twatanga pe Yudasa wabujile bukishinka byo asolwele Yesu. (Mateo 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Mashimikila na biji jino etufika bingi bulongo pa muchima, kwitukwasha kuyuka ne kukana byubilo byabula kufwainwa.

13. Mu ñanyi jishinda Baibolo mo etukwashisha kukwatakanya byubilo byawama?

¹³ Kabiji Baibolo walondolola bakalume bakishinka bavula ba Lesa. Tutanga pa kwipana kwabo kwa na muchima yense ne bukishinka bwabo. Tumona bya kumwenako bya kine bya byubilo byawama byo twafwainwa kukomesha pa kuba’mba tufwenye kwipi ne Lesa. Kya kumwenako, lwitabilo. Baibolo walumbulula lwitabilo byo luji kabiji ne kwitubula kyo lwanemena umvwe tukeba kutokesha Lesa pa muchima. (Bahebelu 11:1, 6) Bino mu Baibolo muji ne bya kumwenako bya bantu bamwesheshe lwitabilo. Akilangulukai pa lwitabilo lo amwesheshe Abalahama kimye kyo akebele kupana Izaka. (Ntendekelo, kitango 22; Bahebelu 11:17-19) Kupichila mu mashimikila a uno mutundu, kyambo kya kuba’mba “lwitabilo” popo kyumvwanyika kabiji kipela bingi kwikikwatakanya. Byo kyawamapo kuba’mba Yehoba kechi witutundaikatu kukomesha byubilo byawama byonka ne, bino witupa ne bya kumwenako bya kine bya bantu bajinga nabyo!

14, 15. Baibolo witubulapo’mba ka pa mwanamukazhi umo waishile ku nzubo ya Lesa, kabiji mu jino jishimikila tufundamo ka pe Yehoba?

¹⁴ Mashimikila a bwikalo bwa kine atanwa mu Baibolo etufunjishapo kintu kimo pe Yehoba byo aji. Akilangulukai byo tutanga pa mwanamukazhi ye amwene Yesu ku nzubo ya Lesa. Byo aikajile kwipi na kilambwilo, Yesu watajilenga bantu byo batayilengamo mibingu yabo. Banonshi bavula baishilenga sa batayamo “ya mu bunonshi bwabo.” Pano bino Yesu watesheshe muchima ku mwanamukazhi wafwilwa mulanda. Bupe bwanji bwajingatu “tundalama tucheche tubiji, ke kangwee kamo.”b Tuno tundalama to tonkatu to ashajile nato. Yesu, walangulukanga byonka bilanguluka Yehoba, waambile’mba: “Uno mwanamukazhi wafwilwa mulanda watayamo yavula kukila bonse babenakutayamo mu kilambwilo.” Kwesakana na bino byambo, watayilemo yavula kukila yatayilemo bonse pamo.—Mako 12:41-44; Luka 21:1-4; Yoano 8:28.

¹⁵ Nanchi kino kechi kya kukumya kuba’mba pa bantu bonse baishile ku nzubo ya Lesa pa joja juba, uno mwanamukazhi wafwilwa ye wasajilwepo ne kutongolwa mu Baibolo nenyi? Kupichila mu kino kya kumwenako, Yehoba witufunjisha’mba ke Lesa usanta. Umvwa bingi bulongo kutambwila bupe bwetu bwapanwa na muchima yense, kechi na mambo a bupe bwapana bakwetu ne. Kafwako jishinda jikwabo jawama Yehoba jo afwainwe kwitufunjishishamo buno bukine busangajika ne!

Bintu Byabulamo mu Baibolo

16, 17. Nga maana a Yehoba amwekela byepi ne mu bintu byo abula kubika mu Mambo anji?

¹⁶ Umvwe mwanembela mutemwe wenu nkalata, kujitu bintu bicheche byo mwakonsha kunembamo. Onkao mambo, musalatu byo mwafwainwa kunemba. Ne Yehoba naye wasajilepo kutongolapo bantu bamo ne bintu bimo mu Mambo anji. Pano bino mu ano mashimikila, Baibolo kechi watongaulatu byonse ne. (Yoano 21:25) Kya kumwenako, umvwe Baibolo waamba pa lukabisho lwa Lesa, mabulañano o aambapo kechi akonsha kukumbula mepuzho etu onse ne. Maana a Yehoba amwekela ne mu bintu byo asalapo kubula kubikamo mu Mambo anji. Mambo ka?

¹⁷ Nembelo mwanembelwa Baibolo yeseka biji mu muchima wetu. Bahebelu 4:12 baamba’mba: “Mambo mambo [nangwa’mba mawi] a Lesa o omi, ne kwingila engila, kabiji atwisha kukila mapoko onse atwa kubiji, ne kusaba asaba kufika ne ku kwabanya kwa muchima ne mupashi ... kabiji alondalonda ne kupima milanguluko ya michima ne mo yayila.” Mawi a mu Baibolo atwela mukachi ne kusolola milanguluko yetu byo iji. Aba bamutanga na muchima wa milengulwila javula kibafita ku muchima pa mashimikila abula mabulañano avula a kwibabula biji mu michima yabo. Bantu ba uno mutundu bakonsha ne kutendeka kuzhinauka Yehoba amba kana kine wa butemwe, wa maana, ne bololoke nyi, nangwa ne.

18, 19. (a) Mambo ka o kyafwainwa kubula kwitufichila ku muchima umvwe twatanga jishimikila jimo ja mu Baibolo jakonsha kuleta mepuzho o twakonsha kubula kutana mikumbu ponkapotu? (b) Ki ka kibena kukebewa pa kuba’mba tumvwishe Mambo a Lesa, kabiji kino kimwesha byepi maana a Yehoba akatampe?

¹⁸ Kupusanako na kino, umvwe ke tufunde bulongo Baibolo na muchima wa kishinka, tutendeka kufunda pe Yehoba mu kibena kwambiwapo monka Baibolo yense mo amwambilapo. Onkao mambo, kechi kitufita ku muchima umvwe twatana jishimikila jitulengela kwikala na mepuzho o twakonsha kukankalwa kutana mikumbu ponkapotu ne. Kya kumwenako: Twakonsha kwikala na tubipimvwa tuchetuche to tubena kukeba kusokankanya pamo kuba’mba tulengepo kintu kimo. Kampe pa kutendeka kuba twatana koko ka kipimvwa kabena kukebewa nangwa kuba twamona ka kipimvwa kamo byo kakonsha kusokankana na kakwabo ne. Nangwa byonkabyo, twakonsha kuba twasokankanya kala tubipimvwa twavula ne kumona akyo kine kintu byo kisa kwikala. Ne Baibolo naye umvwe ke tumufunde, pachepache tuyuka Yehoba Lesa byo aji, kabiji ne kutendeka kumona byonse. Nangwa kya kuba kechi twakonsha kufikatu kumvwisha ponkapo jishimikila jimo byo jiji nangwa kumona byo jakwatankana na bumuntu bwa Lesa ne, kufunda ko twafunda Baibolo kwitufunjisha kala byavula pe Yehoba bya kwitukwasha kumona’mba ye Lesa wa bololoke kabiji wa butemwe bubula kwaluka.

¹⁹ Onkao mambo, pa kuba’mba tukwatakanye Mambo a Lesa, twafwainwa kwiatanga kabiji ne kwiafunda na muchima wa kishinka ne kubula milengulwila. Nanchi kino kechi kishiino kya maana a Yehoba akatampe nenyi? Bantu bafunda kufika palepa banemba mabuku akonsha kumvwanyikatu ku bantu ‘ba maana ne ba milangwe.’ Bino kunemba buku wakonsha kumvwanyikatu ku boba baji na muchima wawama, kikebewa maana a Lesa.—Mateo 11:25.

Buku wa ‘Maana a Kishinka’

20. Mambo ka Yehoba bunketu o afwainwa kwitubujila jishinda jo twafwainwa kwikelamo, kabiji Baibolo uji na ki ka kyakonsha kwitukwasha?

²⁰ Mu Mambo anji, Yehoba witubula jishinda jawama kwikelamo. Byo aji Mulenga wetu, wayuka byo tukeba kukila byo twibiyuka atwe bene. Bintu byanema bikeba bantu nabiji kukeba butemwe, kwikala wa lusekelo, kabiji ne kwikala na balunda bawama, kechi byapimpulwa ne. Baibolo uji na ‘maana a kishinka’ akonsha kwitukwasha kwikala bwikalo bwalumbuluka. (Byambo bya Mana 2:7) Kipungu kyonse kya uno buku wa kufundamo kiji na kitango kibena kwitumwesha byo twakonsha kwingijisha mafunde awama a mu Baibolo. Pano akitwayai twisambeko pa kya kumwenako kimo.

21-23. Ñanyi mafunde awama akonsha kwitukwasha kubula kusunga bukaji ne mafika?

²¹ Nanchi kechi mwakimonapo kala kuba’mba aba bantu basungila bakwabo mfika javula bayanjilamotu abo bene nenyi? Mfika ke kisendwa kyakatazha bingi kusenda mu bwikalo. Umvwe twiisunga, ilubakanya milanguluko yetu, kwitonawina mutende, ne kwitupwishisha lusekelo lwetu. Mafunjisho a byasayansi amba’mba kusunga bukaji kwakonsha kubayisha kizumba kya kwikala na kikola kya muchima kabiji ne bikolatu bikwabo bibula kubukwa. Ano mafunjisho a byasayansi saka a kyangye kwikalako, Baibolo mu maana waambile’mba: “Leka kuzhingila, utaye bukaji.” (Masalamo 37:8) Pano twakonsha kuba byepi kino?

²² Mambo a Lesa apana jino jifunde: ‘Maana [milangwe, NW] o amulengela muntu kubanda kuzhingila, kabiji buneme bwanji bumwekela mu kwibalekelako bantu mambo o bamulenga.’ (Byambo bya Mana 19:11) Milangwe ke bulume bwa kumona kintu byo kiji. Milangwe ko kwikala na maana a kupima bintu, mambo kwitukwasha kumona kyalengela mukwetu kwamba nangwa kubila bintu mu jo jo jishinda. Kukebesha kuyuka ene mambo o aubila kyokyo kintu, byo abena kwiumvwa, kabiji ne kine kintu kyalengela, kwakonsha kwitukwasha kubula kwikala nanji na mfika.

²³ Kabiji Baibolo uji na jifunde jikwabo: “Kasa mwitekenya anwe bene na bene ne kwilekela mambo.” (Kolose 3:13) Byambo bya kuba’mba “kasa mwitekenya anwe bene na bene” bimwesha kulangulukilako bakwetu ne kusulakotu ku byubilo byabo byakonsha kwituzhingijisha. Kukokamuchima kwa uno mutundu kwakonsha kwitukwasha kubula kusunga mafika. “Kwilekela mambo” kulumbulula kubula kwikala na bukaji. Lesa wetu wa maana wayuka kuba’mba twafwainwa kulekelangako bakwetu mambo umvwe paji bishinka byaumvwanyika bya kubila byobyo. Kino kechi kiwaminatu bakwetu bonka ne, kitulengela ne atweba kwikala na muchima ne milanguluko yakasuluka. (Luka 17:3, 4) Mu Mambo a Lesa byo mujipo maana!

24. Ki ka kifumamo umvwe ke twikale bwikalo bwa mwayila maana a Lesa?

²⁴ Na mambo a kutangijilwa na butemwe bwanji bwayayaya, Yehoba wakebele kwambañana ne atweba. Wasajilepo jishinda jawama ja kunemba “nkalata” yanembelwe na bantu batangijilwenga na mupashi wazhila. Kyafumamo, maana anji mwine Yehoba aji mu Mambo anji. Ano maana o a “kine kine.” (Masalamo 93:5) Byo twikala bwikalo bwa mwayila ano maana kabiji ne byo twiabulako bakwetu, tufwenyesha kwipi ne Lesa wetu wa maana akila. Mu kitango kyalondelapo, tukesamba pa kya kumwenako kikwabo kikatampe kya maana a Yehoba akatampe: bulume bwanji bwa kwambila jimo bikamweka kulutwe ne kufikizha nkebelo yanji.

[Tubyambo twa mushi]

Mepuzho a Kulangulukapo

Byambo bya Mana 2:1-6 Kwibikako kwa mutundu ka kukebewa pa kuba’mba twikale na maana aji mu Mambo a Lesa?

Byambo bya Mana 2:10-22 Mu mashinda ka o tukamwenamo umvwe ke twikele mwayila mafunde awama a mu Baibolo?

Loma 7:15-25 Nga kino kibaba kimwesha byepi maana pa kwingijisha bantu kunemba Mambo a Lesa?

1 Kolinda 10:6-12 Twakonsha kufunjilako ka ku kya kumwenako kya lujimuno kiji mu Baibolo ku bena Isalela?

[Kipikichala pa jipa 180]

“Binembelo byonse byanembeshiwa kwi Lesa”