BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w03 7/1 pp. 18-23
  • “Talai, Uno ye Lesa Wetu”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Talai, Uno ye Lesa Wetu”
  • Kyamba kya Usopa—2003
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “Aye Wa Bulume Bonse”
  • ‘Yehoba Watemwa Bunchibamambo Bwaoloka’
  • ‘Mama byo Byazhika . . . Maana a Lesa!’
  • Nanchi Kine Mwakonsha ‘Kufwenya Kwipi ne Lesa’ Nyi?
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
  • Lesa uji na Ñanyi Byubilo?
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya bena kengi)—2019
  • “Mashinda Anji Onse o Aoloka”
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
  • Bulume bwa Kuzhikijila—“Lesa Ye Kyetu kya Kufyamamo”
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
Monai Bikwabo
Kyamba kya Usopa—2003
w03 7/1 pp. 18-23

“Talai, Uno ye Lesa Wetu”

Byambo biji mu ino mitwe ibiji ya kufunda byaimena pa buku wa Palameni Kuli Yehoba, walupwilwe pa kupwila kwa nkambi kwajingako mu 2002/03 kuzhokoloka mwaya ntanda yonse.—Monai kibaba kyaamba’mba “Wayuzha Ntulwa Yashajile mu Muchima Wami,” pa peja 29.

“Talai, uno ye Lesa wetu; twamupembejilenga, namba aketupulushe; uno ye Yehoba.”—ISAYA 25:9.

1, 2. (a) Yehoba wamutelele amba ka mushakulu Abalahama, kabiji kino kyakonsha kwitulengela kwizhinausha ka? (b) Baibolo itubula byepi kuba’mba twakonsha kwisampa bulunda na Lesa?

YEHOBA, Mulenga walengele jiulu ne ntanda watelele mushakulu Abalahama amba: “Mulunda nami.” (Isaya 41:8) Akikilangulukai, muntutu kwisampa bulunda na Nkambo Mfumu walengele bintu byonse! Kimo kimye mwakonsha kwizhinausha’mba: ‘Nanchi kine nakonsha kufwenya kwipi ne Lesa nyi?’

2 Baibolo itubula kya kine amba twakonsha kwisampa bulunda na Lesa. Abalahama watelelwe amba mulunda mambo akuba “wamwitabile Lesa.” (Yakoba 2:23) Nangwatu lelo jino, “baoloka Yehoba wibaketekela bulongo.” (Byambo bya Mana 3:32) Mu Yakoba 4:8, Baibolo itukambizha’mba: “Fwenyai kwipi ne Lesa, kabiji ne aye ukafwenya kwipi ne anweba.” Kine, umvwe twafwenya kwipi ne Yehoba, ne aye ukafwenya kwipi ne atweba! Abya bino byambo byanembeshiwa na mupashi bibena kulumbulula amba atweba bandengamambo, bantu bambulwakoloka, yetu twafwainwa patanshi kuba kino nyi? Ine, kechi ibyo ne. Kwipwiluluka kwetu ne Yehoba kwakonsheka na mambo akuba’mba aye Lesa wetu wa butemwe waubapo kala bintu bibiji byanema.—Masalamo 25:14.

3. Ñanyi bintu bibiji byauba Yehoba byalengela kuba’mba twikale balunda nanji?

3 Kintu kitanshi, Yehoba wapaine Yesu kwiya na ‘kupana mweo wanji ke kya kukuula bavula.’ (Mateo 20:28) Kino kitapisho kya bukuzhi kyokyalengela atweba kufwenya kwipi ne Lesa. Baibolo yamba’mba: “Atweba tutemwañana mambo aye witutemenwe patanshi.” (1 Yoano 4:19) Ko kuba’mba, aye Lesa byo ‘etutemenwe patanshi,’ witwajiile kitendekesho kya kwisampilamo bulunda ne aye. Kya bubiji Yehoba wisolwele aye mwine kwi atweba. Pakuba’mba twisampe bulunda na muntu uji yense, patanshi tukimuyukisha bulongo byoaji, kukomoka ne kunemeka byubilo byanji byamulengela kupusanako na bya bakwabo. Akilangulukai kino byo kyalumbulula. Umvwe Yehoba wifile, inge kechi tufwenya kwipi ne aye ne. Bino aye ukeba’mba tumuyuke. (Isaya 45:19) Mu Byambo byanji Baibolo, Yehoba wisolola aye mwine mu byambo byotwakonsha kumvwa. Kino kechi kiyukilo kya kuba’mba witutemwatu kwapwa ne, bino ukeba ne atweba kumuyuka ne kumutemwa byoaji Shetu wa mwiulu.

4. Kuyukisha bulongo byubilo bya Yehoba kukalengela kuba ka?

4 Nanchi mwakimonapo kala mwanyike mucheche kulumbulula bashanji ku bakwabo na lusekelo lwakine’mba: “Abe bo batata nyi”? Bapopweshi ba Lesa nabo bakonsha kasa babuula bakwabo pa mambo a Yehoba. Baibolo yatongwelepo kimye bantu bakishinka kyo bakabijika kuba’mba: “Talai, uno ye Lesa wetu.” (Isaya 25:8, 9) Inge twayukisha byubilo bya Yehoba, popo tuyuka kuba’mba tuji na Shetu wawama kabiji Mulunda netu wa kine kine. Kine, kuyukisha byubilo bya Yehoba kwitulengela kufwenya kwipi ne aye. Kuyukisha byubilo bya Yehoba kwitupa bishinka byavula byakufwenyenyamo kwi aye. Onkao mambo, twayai tubalaule ne kumona Baibolo byo yasolola byubilo bikatampe bya Yehoba, bulume, bololoke, maana, ne butemwe. Mu uno mutwe, tusakwisamba pa byubilo bitanshi bisatu.

“Aye Wa Bulume Bonse”

5. Mambo ka Yehoba kyoatelelwa’mba “Wa bulume bonse,” kabiji mu mashinda ka o engijishishamo bulume bwanji bukatampe?

5 Yehoba “aye Wa bulume bonse.” (Yoba 37:23) Yelemiya 10:6 waamba’mba: “Ka kuji nangwa umo waesakana ne anweba Yehoba ne; anweba mwi mukatampe, ne jizhina jenu jo jikatampe ja bulume.” Yehoba uji na bulume bukatampe bwakuba kafwako kilengwa nangwa kimo kijipo nabo ne. Na mambo a kyo kino, aye yenka bunketu utelwa’mba “Wa bulume bonse.” (Lumwekesho 15:3) Yehoba wingijisha bulume bwanji bukatampe mu kulenga bintu, konawinako, kuzhikijila, ne kuwamishishako bintu. Akimonaitu bino byakumwenako bibiji—bulume bwanji bwa kulenga bintu, ne bulume bwanji bwa luzhikijilo.

6, 7. Juba jiji na bulume bwa byepi, kabiji jimwesha ñanyi bukine bwanema?

6 Umvwe mwaimana pangye mute wansanana kisalo, mumvwa byepi pa kikoba? Mumvwa kyuya kya juba. Ko kuba’mba mumvwa bifuma mu bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu. Juba jiji na bulume bwa byepi? Pa muchima wajo, japyana kufika ku 15 milyonyi digilizi Seoshasi. Umvwe pa muchima wa juba mwatebulapo ka kibese kachuchu kaji nobe nsonga ya pengele ne kwikabika panopantanda, nangwatu mwaimana palepa makilomita 140, kechi mwakonsha kupuluka ku kyuya kyokaji nako ne! Pa ka kimye kachechetu konse, juba jifumya bulume bwaesakana na bulume butusuka mu mabomba a nyukiliya ma milyonyi avula bingi. Kabiji ntanda izhokolokela kwalepa na juba pa musinso yo yafwainwa kuzhokolokelapo. Umvwe juba jaikela pepi na ntanda, mema onse a panopantanda akonsha kuma; kabiji inge jauba’mba jikele palepa, mema onse akonsha kuchimba. Ntanda yetu kechi yakonsha kwikalamo kintu ne.

7 Nangwa kyakuba juba jojilengela bantu kwikala bulongo, bantu bavula kechi balangulukapo pa mwingilo wanema ye jingila ne. Mu jino jishinda bakankalwa kuyuka lufunjisho lojitufunjisha. Masalamo 74:16 aamba pe Yehoba amba: ‘Mwaikajikile kyeya ne juba.’ Ee, juba jitumbijika Yehoba, “walengele mwiulu ne ntanda.” (Masalamo 146:6) Pano bino, ke kilengwatu kimo mu bilengwa bikwabo kitufunjisha pa mambo a bulume bukatampe bwa Yehoba. Umvwe twafunda byavula pa mambo a bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu, mushingi mukatampe wa kumunemeka ubailako.

8, 9. (a) Ñanyi kyakumwenako kitumwesha kuba’mba Yehoba ukeba kuzhikijila bapopweshi banji ne kwibalama? (b) Bakafunga ba mu kimye kyanembelwenga Baibolo bazhikijilanga byepi mikooko yabo, kabiji kino kitufunjisha ka pe Kafunga wetu Mukatampe?

8 Kabiji Yehoba wingijisha bulume bwanji bukatampe kuzhikijila bakalume banji ne kwibalama. Baibolo yaamba pa byakumwenako bimo byakine bitufika pa muchima bilumbulula milaye ya Yehoba yakulama bantu banji. Kyakumwenako, monai byaamba Isaya 40:11. Muno Yehoba mwine wipashañanya ku Kafunga, kabiji ne bantu banji wibapashañanya ku mikooko. Tutanga’mba: ‘Wauba nobe kafunga ujisha jitanga janji, ne kusenda baana ba mikooko mu maboko anji, kasa ebabukata mu kyaji kyanji, ne kwiitangijila bitende, bitende aya iji na baana.’ Nanchi mwakonsha kufwanyikizha byalumbululwa mu ino vesi nyi?

9 Pa banyama bavula, mikooko ya kulela bo banyama babula ngovu ya kwizhikijila. Bakafunga ba mu kimye kyanembelwenga Baibolo, bakosangako pa kuba’mba bazhikijile mikooko yabo kuchina kwiija ku misuka, ku ba mbeyala ne ku mabokwe. (1 Samwela 17:34-36; Yoano 10:10-13) Kwaikalanga ne bimye bimo byakebewanga kuzhikijila ne kulama mikooko na kifyele. Kyakumwenako, umvwe mukooko wasemena palepa na jitanga, kafunga wakonsheshe kuba byepi pa kuba’mba azhikijile yewo mukooko kimye kyoasema? Wakonsheshe kutola kaana ne kwikasenda kampe pa moba avula mu “kyaji” kyanji saekabukata bulongo mu kivwalo kyoekumbakanya. Pano nga kaana ka mukooko kakonsheshe kwiya byepi mu “kyaji” kya kafunga? Kaana ka mukooko kakonsha kwiya kwi kafunga ne kumufunkaula kukulu kwanji. Kafunga yeubandama ne kwikatola wikabukata ne mu kyaji kyanji. Kino kifwanyikizho kya butemwe kibena kumwesha Kafunga wetu Mukatampe byoetuzhikijila.

10. Ñanyi luzhikijilo Yehoba loapana lelo jino, kabiji mambo ka luno luzhikijilo kyo lwanemena?

10 Yehoba kechi witulayatu luzhikijilo lonka ne, bino wauba byavula. Mu kimye kyanembelwenga Baibolo, wamwesheshe mu mashinda akukumya kuba’mba wakonsha “kupokolola banemeka Lesa mu lweseko.” (2 Petelo 2:9) Ibyepi ano moba etu a lelo? Twayuka namba kechi wingijisha bulume bwanji kwituzhikijila ku bya malwa byonse lelo jino ne. Pano bino, witupa kintu kimo kyanema bingi—luzhikijilo lwa ku mupashi. Lesa wetu wa butemwe wituzhikijila ku bya malwa bya ku mupashi kupichila mu kwitufunjisha bikebewa kuba’mba tuchinchike ku meseko ne kusunga bulunda bwetu ne aye. Kyakumwenako, Luka 11:13 waamba’mba: ‘Umvwe anweba, byo muji babi, mwayuka kupana byawama ku baana benu, nanchi aye Shenu wa mwiulu kechi emukile kupana mupashi wazhila ku bamulomba nenyi?’ Abwe bulume bwakonsha kwitufunjisha byubilo bikebewa kuba’mba tuchinchike ku meseko nangwa makatazho otwakonsha kutalañana nao. (2 Kolinda 4:7) Mu jino jishinda, Yehoba mo moengijila kupulusha bumi bwetu, kechi pa myakatu icheche ne, bino myaka ne myaka. Kulabijila abwe bwikalo bwawama, kine kuketulengela kumona malwa otufikilwa nao mu buno bwikalo amba “a kakimye kamotu.” (2 Kolinda 4:17) Nanchi kuba twafwenya kwi Lesa wingijisha bulume bwanji mu butemwe kwitulama ne nyi?

‘Yehoba Watemwa Bunchibamambo Bwaoloka’

11, 12. (a) Mambo ka bololoke bwa Yehoba kyo bwitufwenyesha kwi aye? (b) Davida waambilepo’mba ka pa bololoke bwa Yehoba, kabiji bino byambo byanembeshiwa byakonsha kwitutekenesha byepi?

11 Kimye kyonse Yehoba uba byaoloka kwakubula misalululo. Bololoke bwa Lesa kechi kyubilo kyakanama, kabiji kyashinta kitupanga kwi Yehoba ne, bino ke kyubilo kya butemwe kitufwenyesha kwipi ne aye. Baibolo yalumbulula bingi bulongo mutundu wa lusekelo wa kino kyubilo. Pano twayai twisambe pa mashinda asatu Yehoba moamweshesha bololoke bwanji.

12 Patanshi, bololoke bwa Yehoba bumutundaika kwikala wakishinka ku bakalume banji. Kwesakana na byoapichilemo Davida nyimbi wa masalamo, byamulengejile kumvwisha ne kunemeka buno bololoke bwa Yehoba. Mu byoapichilemo ne mu byoafunjile mu mashinda Lesa moobila bintu, Davida waambilepo’mba ka? Waambile’mba: ‘Yehoba watemwa bunchibamambo bwaoloka, ne kwibalekelela bazhijikwa banji ne; abo balamwa myaka ne myaka.’ (Masalamo 37:28) Uno mulaye byoatekeneshapo! Lesa wetu kechi ukashatu nangwa pacheche bantu bakishinka kwi aye ne. Onkao mambo, twafwainwa kumuketekela mu kufwenya kwetu kwi aye ne butemwe bwanji bwa kwitulama. Bololoke bwanji bwamwesha’mba wakonsha kwitulama!—Byambo bya Mana 2:7, 8.

13. Yehoba Mizhilo yoapele bena Isalela yamwesha byepi byoalama balanda?

13 Kya bubiji, mu bololoke bwanji Lesa wata muchima ku balanda. Mizhilo yoapele bena Isalela yamwesha Yehoba byoalama balanda. Kyakumwenako, Mizhilo yaambile kuba’mba baana bakishale ne banabakazhi bafwilwa bafwainwa kulamwa bulongo. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 24:17-21) Yehoba byoayukile makatazho akapitangamo bisemi bya uno mutundu, aye mwine waikele ke Mutonyi ne Kalama wabo. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 10:17, 18) Wasopeshe bena Isalela amba umvwe ke bakatazhe banabakazhi bafwilwa ne baana bakishale, ukomvwa kujila kwabo. Byonka byo kyanembwa mu Kulupuka 22:22-24, waambile’mba: “Bukaji bwami bukabuka.” Nangwa kyakuba bukaji kechi buji pa byubilo bikatampe bya Lesa ne, uzhingila bukaji bwa bololoke umvwe paikala nshiji, kikatakata umvwe abo bantu babena kubilwa yoyo nshiji bafwaye wa kwibapokolola.—Masalamo 103:6.

14. Kimwesho ka kimwesha’mba Yehoba kechi uji na misalululo ne?

14 Kya busatu, mu Mpitulukilo ya mu mizhilo 10:17, Baibolo itulaya’mba Yehoba kechi ‘utala ku bilungi bya bantu ne, nangwa kutambula mazhikakanwa ne.’ Wapusanako na bantu bavula baji pa buntangi, mambo aye kechi ujimbaikwa na bunonshi nangwa mwekelo ya muntu ne. Kechi umwesha misalululo nangwa kutala ku bilungi bya bantu ne. Kimwesho kimo kyakumwenako amba kechi uji na misalululo ne, ke kino: Jishuko jakwikala mupopweshi wanji wakine ne kukamona bumi bwa myaka, kechi japanyiwatu ku bantu bacheche basalululwa ne. Byubilo 10:34, 35 byaamba’mba: “Lesa kechi utala ku bilungi bya bantu ne, pakuba ne mu mikoka yonse ya bantu, aye wamwakamwa, ne kuba byaoloka, ye waitabilwa kwi aye.” Jino jishuko japanyiwatu ku bonse kikale baji mu bwikalo bwa mutundu ka, bekale bafita nangwa bachila, kabiji nangwa baji mu kyalo kya mutundu ka. Nanchi buno kechi bololoke bukatampe ne nyi? Kya kine, kuyukisha bulongo bololoke bwa Yehoba byobuji kwitulengela kufwenya kwipi ne aye!

‘Mama byo Byazhika . . . Maana a Lesa!’

15. Maana o a ka, kabiji Yehoba wiengijisha byepi?

15 Mutumwa Paulo watundaikilwe kwamba byambo byanembwa mu Loma 11:33 amba: ‘Mama byo byazhika . . . maana, ne kuyukisha kwa Lesa!’ Ee kine, byotulanguluka pa mbaji yavula ya maana akatampe a Yehoba, tumwakamwa. Pano bino, twakonsha kwialumbulula byepi ano maana? Maana ke kuyuka, kupimapima bulongo ne kumvwisha mwayila byambo pakuba’mba twibingijishe bulongo. Yehoba byoayukisha ne kumvwisha maana anji, wayuka mwakwiengijisha mwawama, mu mashinda awamina bonse.

16, 17. Bilengwa bya Yehoba bimwesha byepi maana anji akatampe? Ambai kyakumwenako.

16 Ñanyi biyukilo bimo bya maana a Yehoba? Masalamo 104:24 aamba’mba: ‘Anweba Yehoba, mingilo yenu byo yavujisha! Monka mu maana mo mwiilengejile yonse: Panopantanda payula bilengwa byenu.’ Kyakine, inge ke tufunde byavula pa mambo a bintu byoalenga Yehoba, moyo wakumwakamwa ne kukumya maana anji byoaji ubailako. Basayantisiti bayuka byavula bingi byobafunda ku bilengwa bya Yehoba. Ano moba kuji ne mwingilo wa kuyuka bilengwa na Lesa byobingila utelwa’mba biomimetics wakumwena ku bilengwa ndengelo ya bintu.

17 Kyakumwenako, kampepo mwakumyapo kala pa kumona tangatanga byoatabakana. Kine kino ke kilengwa kyakukumya. Tumizhinge tumo tumweka kunekena pano twakosa bingi kukila ne kyela kya kapotwe, kabiji twakosa kukila ne mizhinge iji mu kivwalo kikanya nsaase kupita mapusa. Pano tuno tumizhinge twakosa byepi? Akifwanyikizhai kuba’mba mizhinge yatangatanga beibaisha kufika pa kipimo kya mizhinge ya bukonde bwakukwatamo masabi. Ino mizhinge umvwe yafika pa ino nsaishi yakonsha kwikala yakosa bingi kyakuba yakonsha kwimika ne ndeke iji mwiulu yasenda bantu umvwe ipunkamo! Kine, Yehoba walenga bintu byonse mu ‘maana.’

18. Maana a Yehoba amweka byepi mu kwingijisha bantu kunemba Byambo byanji Baibolo?

18 Kiyukilo kikatampe kya maana a Yehoba kitanyiwa mu Baibolo Byambo byanji. Mafunde ajimo etumwesha jishinda jawamisha jakwikelamo. (Isaya 48:17) Kabiji maana a Yehoba akatampe amweka ne mu jishinda joyanembejilwemo Baibolo. Mu ñanyi jishinda? Mu maana anji, Yehoba wasajile kwingijisha bantu amba banembe Byambo byanji. Umvwe kyakuba waingijishe bamalaika, abya Baibolo inge yapela kwiyumvwa nyi? Bamalaika inge bamulumbulwile Yehoba kwesakana na milanguluko yabo itukila ne kulumbululakotu mingilo yabo yo bamwingijila. Pano kine inge tumvwisha milanguluko ya bilengwa byalumbuluka, biji na maana akila etu, byayukisha bintu kabiji biji na bulume bwitukila nyi?—Bahebelu 2:6, 7.

19. Ñanyi kyakumwenako kimwesha’mba kwingijisha bantu mu kunemba Baibolo kyalengela amba kitupeleleko kwiyumvwisha?

19 Kitupelelako kumvwisha Baibolo mambo a kuba waingijishe bantu. Beinembele bantutu byonka byotuji atweba. Byobajinga bambulwakoloka, nabo bapitanga mu meseko ne makatazho otupitamo netuwa. Pa bimye bimo, mupashi wa Yehoba wibatangijilenga kunemba makatazho abo obapichilengamo. (2 Kolinda 12:7-10) Onkao mambo, banembele byambo byafwanyijilwe kubula kunemba bamalaika. Monai kyakumwenako, byambo bya kwa Davida byanembwa mu Masalamo 51. Kwesakana na tubyambo tuji peulu ya kino kyapitala, Davida wanembele uno salamo panyuma ya kulenga mambo. Wasanshijile ne kumwesha bulanda bukatampe saka alomba Lesa amba amulekeleko mambo. Mavesi 2 ne 3, aamba’mba: “Bangovweshe bulongo ku bubi bwami, ne kuntokesha ku mambo ami. Mambo nayuka mizhilulwila yami; ne mambo ami aji ku meso ami bimye byonse.” Vesi 5 ayo yaamba’mba: “Talai, nasemenwe mu bubi; ne mu bubi mo mo bañimichijile bamama.” Vesi 17 yanungapo’mba: “Bitapisho bya Lesa ye mupashi walajika: Muchima walajika ne walapila, anweba Lesa, kechi mukamusula ne.” Nanchi mwamona kijikila kyajinga na uno nembi nyi? Muntu mbulwakoloka ye yenka wakonsha kwamba byambo bya uno mutundu.

20, 21. (a) Mambo ka otwakonshesha kwambila’mba nangwa kyakuba Baibolo yanembelwe na bantu, bino muji maana a Yehoba? (b) Bika bikambiwamo mu mutwe walondelapo?

20 Kupichila mu kwingijisha bantu babumbulwakoloka ba uno mutundu, Yehoba witupele byotukeba—binembelo “byanembeshiwa kwi Lesa” biji mu byambo byapela kumvwa bantu. (2 Timoti 3:16) Ee, banembi batangijilwenga na mupashi wazhila. Mu jino jishinda banembele maana a Yehoba, kechi abo bene ne. Maana alumbuluka. Ano ke maana akila maana etu kyakuba Lesa mu butemwe witukambizha’mba: “Ketekela mwi Yehoba na muchima wobe yense, ne kuta muchima ku milangwe yobe obe mwine ne. Umuvulukenga konse konse ko uya ne aye ukakolwela mashinda obe.” (Byambo bya Mana 3:5, 6) Umvwe ketumvwine luno lujimuno lwa maana, tufwenya kwipi ne Lesa wetu wakila bonse mu maana.

21 Kyubilo kya Yehoba kyawamisha kabiji kikebula kukila pa byubilo byonse, ke butemwe. Mutwe walondelapo ubena kwamba pe Yehoba byoamwesha butemwe mu mashinda avula.

Mukivuluka Nyi?

• Bintu ka Yehoba byoauba mu kwitufwenyesha kwipi ne aye?

• Ñanyi byakumwenako bimo bimwesha bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu, ne bulume bwanji bwa luzhikijilo?

• Mu ñanyi mashinda Yehoba moamweshesha bololoke bwanji?

• Maana a Yehoba amwekela byepi mu bilengwa byanji ne mu Baibolo?

[Kipikichala pa peja 20]

Yehoba wiilama mikooko yanji byonka kafunga byoabukata mwana mukooko mu kyaji kyanji

[Kipikichala pa peja 22]

Maana a Yehoba amwekela ne mu jishinda Baibolo joyanembelwemo

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu