Kitango 7
Bulume bwa Kuzhikijila—“Lesa Ye Kyetu kya Kufyamamo”
1, 2. Byo batwelele mu mpunzha ya Sinai mu 1513 B.C.E., bena Isalela bajinga mu ñanyi kizumba, kabiji Yehoba wibatekeneshe byepi?
BENA Isalela bajinga mu kizumba byo batwelele mu mpunzha ya Sinai ku ntendekelo ya 1513 B.C.E. Mambo lwendo lulenga moyo lwibapembelejilenga, lwendo lwa “mu kiselebwa kyabaya kilengesha moyo, mwajinga milolo ya bulembe bwauba nobe mujilo ne tuminye.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 8:15) Kabiji balwanyi babo bamikoka ingi nabo bebapingijilenga kwibatula bulemo. Yehoba waletele bantu banji mu ano malwa. Byo ajinga Lesa wabo, abya wakonsheshe kwibazhikijila nyi?
2 Byambo bya Yehoba bibatekeneshe bingi amba: “Anweba mwamona kala byo naubile ku bena Ijipita, kabiji byo nemupapile pa byapi bya mpungu ne kwimuleta ko nji.” (Kulupuka 19:4) Yehoba wibavulwilemo bantu banji amba wibapokolwele ku bena Ijipita, kwamba mu bukifwanyikizho amba waingijishe bampungu kwibatwala ku mpunzha ya luzhikijilo. Pano bino kuji bishinka bikwabo bilengela “byapi bya mpungu” kwikala bya kulumbulwilamo luzhikijilo lufuma kwi Lesa.
3. Mambo ka “byapi bya mpungu” o byayilamo kulumbulwilamo luzhikijilo lwa Lesa?
3 Mpungu kechi wingijishatu byapi byanji bikatampe kulelembelakotu mwiulu ne. Umvwe mute wazonga, mpungu mukazhi utebeka byapi byanji mubula bwakonsha kufika ku mamita abiji kuba’mba alenge kimfutele kuchina twana twakapya na mute. Pa bimye bikwabo ubukata twana twanji mu byapi kuchina’mba twakafwa na mashika. Byonka mpungu byo azhikijila twana twanji, ne Yehoba naye byo byo alamawizhile mukoka wa bena Isalela wajingatu wakatataka. Byo bajinga mu kiselebwa, bantu banji batwajijile kufyama mu kimfute kya byapi byanji bikatampe bya kifwanyikizho kikulutu inge batwajijile kwikala bakishinka. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:9-11; Masalamo 36:7) Abya netuwa lelo jino twafwainwa kuketekela luzhikijilo lwa Lesa nyi?
Mulaye wa Kuzhikijilwa kwi Lesa
4, 5. Mambo ka o twakonshesha kwikala na luketekelo lwa kubula kuzhinauka mulaye wa Lesa wa luzhikijilo?
4 Yehoba wakonsha kuzhikijila bantu banji. Ye “Lesa wa bulume bonse”—kabiji jino jizhina ja mushingi jimwesha kuba’mba uji na bulume bwakila. (Ntendekelo 17:1) Byonka bitunduka mema a kukankalwa kushiika, bulume bwa Yehoba bo engijisha kechi bwakonsha kunyanchijilwa ne. Byo akonsha kuba kiji kyonse kikeba muchima wanji, twakonsha kushikisha’mba, ‘Abya nanchi kyo kyaswa muchima wa Yehoba kwingijisha bulume bwanji kuzhikijila bantu banji nyi?’
5 Mukumbu mu kyambotu kimo ke wa kuba’mba ee! Yehoba witulaya mu bukishinka’mba uzhikijila bantu banji. Masalamo 46:1 aamba’mba: “Lesa ye kyetu kyakufyamamo, ye ngovu yetu, ye nkwasho uji pepitu mu bimye bya malwa.” Pa kuba Lesa byo ‘abula kubepa,’ twakonsha kwikala na luketekelo lwa kubula kuzhinauka mulaye wanji wa kwituzhikijila. (Titusa 1:2) Pano twayai tumone bya kumwenako bimo bya Yehoba byo engijisha kumwesheshamo byo azhikijila bantu.
6, 7. (a) Kafunga wa mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo wazhikijilanga byepi mikooko yanji? (b) Baibolo walumbulula byepi Yehoba byo asakisha kuzhikijila ne kulama mikooko yanji?
6 Yehoba ye Kafunga, ne atweba ‘twi bantu banji; twi mikooko yo ajisha.’ (Masalamo 23:1; 100:3) Pa banyama bavula, mikooko ya kulela bo banyama babula ngovu ya kwizhikijila. Kafunga wa mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, wibikangako bingi kuba’mba azhikijile mikooko yanji kuchina kwiija ku mabokwe, misuka, bambeyala ne kwiiba ku bangivi. (1 Samwela 17:34, 35; Yoano 10:12, 13) Pano bino, kwajinga bimye bimo byakebewanga kwikala na lusa pa kuzhikijila mikooko. Umvwe mukooko wasemena kwalepa na kipaka, kafunga wasopanga yewo mukooko pa kyo kyo kimye kyo asema watola ne kaana wikasenda ne kwikasenda kwikatwala ku kipaka.
7 Byo epashañanya aye mwine kwi kafunga, Yehoba witubujishatu mu bukishinka byo asakisha kwituzhikijila. (Ezikyo 34:11-16) Vulukai Yehoba byo alondololwa mu Isaya 40:11, waambiwapo mu Kitango 2 kya uno buku amba: ‘Wauba nobe kafunga ujisha jitanga janji, ne kusenda baana ba mikooko mu maboko anji, kasa ebabukata mu kyanji kyaji, ne kwiitangijila bitende, bitende aya iji na baana.’ Pano nga kaana ka mukooko keya byepi mu “kyaji” kya kafunga—mu fukuta wa pa kyaji kya munkukumba wanji? Kaana ka mukooko kakonsha kwiya kwi kafunga ne kumufunkaula kukulu kwanji. Kafunga ye ubandama ne kwikatola wikabukata ne mu kyaji kyanji. Kino kifwanyikizho kya butemwe kibena kumwesha Kafunga wetu Mukatampe byo etulamawizha ne kwituzhikijila.
8. (a) Lesa walaya kuzhikijila ba ñanyi, kabiji kino kyaambiwa byepi mu Byambo bya Mana 18:10? (b) Kufyama mu jizhina ja Lesa kulumbulula ka?
8 Bino nangwa byonkabyo, luzhikijilo lwa Lesa kechi lubiwatu kyubiwe ubiwe ku bonse ne. Uzhikijilatu aba bonka bafwenya kwipi ne aye. Byambo bya Mana 18:10 byaamba’mba: “Jizhina ja Yehoba kyo kyamba kyakosa; waoloka unyemena monka ne kupuluka upuluka.” Mu bimye byanembejilwengamo Baibolo, kimye kimo byamba byashimikwanga mu kiselebwa amba bikale mwakunyemena. Pano bino kyajinga ku mwine muntu uji mu kizumba kunyemena mu kyokyo kyamba ne kupulukilamo. Byo byo kiji ne kunyemena mu jizhina ja Lesa. Kino kechi kilumbulula kwijitelatelatu jizhina ja Lesa ne, mambo jizhina janji kechi kizhimba ne. Kilumbulula’mba twafwainwa kuyuka ne kuketekela mu Mwine mwina jino jizhina ne kwikela mwayila mizhilo yanji yaoloka. Yehoba uji bingi na lusa mambo witubujishatu mu bukishinka amba umvwe twa alulukila kwi aye mu lwitabilo, ukekala ke kyamba kyetu kya kupulukilamo!
“Lesa Wetu ... Wakonsha Kwitupokolola”
9. Yehoba wauba byepi byavula kukila kulayatu luzhikijilo?
9 Yehoba kechi walayatu luzhikijilo lonka ne, wauba byavula. Mu bimye byanembejilwengamo Baibolo, wamwesheshe mu mashinda a kukumya kuba’mba wakonsha kuzhikijila bantu banji. Mu bwikalo bwa bena Isalela, “kuboko” kwa Yehoba kwa bulume kwafungilanga balwanyi babo kwalepa. (Kulupuka 7:4) Kabiji Yehoba waingijishanga bulume bwanji bwa luzhikijilo kuzhikijila bantu.
10, 11. Ñanyi bya kumwenako bya mu Baibolo bimwesha Yehoba byo engijisha bulume bwanji kuzhikijila bantu?
10 Kimye bansongwalume basatu Bahebelu abo ba Shadalaka, Meshaka ne Abedenego kyo bakaine kufukamina nkishi wa ngolode wa Mfumu Nebukaneza, uno mfumu wabukile bukaji ne kwibachinya’mba usa kwibataya mu kisha kya mujilo. Nebukaneza wajinga mfumu wa ngovu panopantanda ponse pa kyo kya kimye wibakosamikile’mba, “ñanyi lesa ukemupokolola mu maboko ami?” (Danyela 3:15) Bano bansongwalume basatu bajinga na luketekelo lwa kine mu bulume bwa Lesa wabo bwa kwibazhikijila. Kechi bazhinaukilenga ne. Onkao mambo, bakumbwile’mba: “Umvwe kiji byobyo, Lesa wetu, yenka ye twingijila, wakonsha kwitupokolola.” (Danyela 3:17) Kya kine, akya kisha kya mujilo nangwa kya kuba bekisonsejile jitanu na jibiji kukila pa byo bakelwanga kuba, kechi kyaletele lukatazho kwi Lesa wa bulume bonse ne. Wibazhikijile, kabiji ne mfumu wakanjikizhiwe kuswa’mba: “Ka paji lesa mukwabo wakonsha kupokolola byonkabye ne.”—Danyela 3:29.
11 Kabiji Yehoba wamwesheshe kimwesho kya kukumya kya bulume bwanji bwa kuzhikijila byo avilwijile bumi bwa Mwananji yenkawa umo munda mwa muzhike Muyudea aye Maliya wabujile kusambakanapo kala na mwanamulume. Malaika wamubujile Maliya amba “ukemita mwana munda, ukasema mwana wa mulume.” Malaika walondolwele’mba: ‘Mupashi wazhila ukeya pe obewa, ne bulume bwa Mwine Wakila bukakunyeñamina.’ (Luka 1:31, 35) Mwana Lesa waji ukyangye kwikalapo kala mu kizumba kya uno mutundu. Abya bundengamambo ne bumbulwakoloka bwa inanji bwakonsheshe kutamisha mwana munda nyi? Nanchi Satana wakonsheshe kukozha nangwa kwipaya uno Mwana saka akyangye kusemwa nyi? Ine kwalepeshatu! Yehoba waubile nobe wapanga lubumbulu lwa kuzhikijila Maliya kuba’mba kafwako bundengamambo, ngovu iji yonse ya kukozhañana, mbanzhi nangwa demona uji yense wakonsheshe konauna mwana wakomenenga munda kutatwila pa kimye kyo atwelelemo ne. Yehoba watwajijile kuzhikijila Yesu kimye kya bwanyike bwanji. (Mateo 2:1-15) Kafwako wakonsheshe kulukuka uno Mwana ne, poso kimye kyatongwele mwine Lesa byo kyafikile.
12. Mambo ka Yehoba o azhikijilenga bantu bamo mu bimye byanembejilwengamo Baibolo?
12 Mambo ka Yehoba o azhikijile bantu bamo mu mashinda a kukumya a iwe mutundu? Javula Yehoba wazhikijilanga bantu bamo kuba’mba azhikijile kintu kimo kyakilamo kunema: kufikizhiwa kwa nkebelo yanji. Kya kumwenako, kupuluka kwa Yesu byo akijinga lukeke kwanemene bingi mu kufikizhiwa kwa nkebelo ya Lesa ikafweta bantu bonse kulutwe na lwendo. Mashimikila a bimwesho byavula bya bulume bwa luzhikijilo aikala ke lubaji lwa Binembelo byanembeshiwa na mupashi “byanembejilwe kufunda kwetu, amba, monka mu butekanye ne mu bukwasho bwa binembelo twikale na luketekelo.” (Loma 15:4) Ee kine, bino bya kumwenako bikosesha lwitabilo lwetu mwi Lesa wetu wa bulume bonse. Pano nga luzhikijilo lwa mutundu ka lo twakonsha kuketekela kwi Lesa lelo jino?
Kyo Abula Kulumbulula Mulaye wa Luzhikijilo lwa Lesa
13. Nanchi Yehoba wafwainwatu’mba etubilenga bya kukumya nyi? Lumbululai.
13 Mulaye wa luzhikijilo lwa Lesa kechi walumbulula’mba Yehoba wafwainwa kwitubila bya kukumya ne. Lesa wetu kechi witulaya bwikalo bwabula makatazho mu buno bwikalo bukote ne. Bakalume ba Yehoba bavula bapita mu bya malwa byavula, kubikapo ne buyanji, makondo, ne lufu. Yesu waambile patokatu to amba baana banji ba bwanga pa muntu pa muntu bakonsha kwipaiwa na mambo a lwitabilo lwabo. O ene mambo Yesu o aambishe pa buneme bwa kuchinchika kufika ne ku mpelo. (Mateo 24:9, 13) Umvwe Yehoba ke engijishe bulume bwanji kwitupokolola mu binkunka byonse, Satana inge wamona mwa kumwendelekela Yehoba ne kuzhinauka bukine bwa kwipana kwetu kwi Aye.—Yoba 1:9, 10.
14. Bya kumwenako ka bimwesha’mba Yehoba kechi kimye kyonse kyo azhikijila bakalume banji mu jishinda jimotu ne?
14 Nangwatu mu bimye byanembejilwengamo Baibolo, Yehoba kechi waingijishenga bulume bwanji kuzhikijila bakalume banji bonse pa muntu pa muntu ku lufu lwa kubazhimukila ne. Kya kumwenako, mutumwa Yakoba bamwipayile kwi Heloda nobe mu 44 C.E.; bino palutwe kacheche, Petelo wapokolwelwe “mu kuboko kwa Heloda.” (Byubilo 12:1-11) Kabiji Yoano mulongo wa kwa Yakoba waikele myaka yavula kukila yaikele ba Petelo ne Yakoba. Onkao mambo, kechi twakonsha kuketekela Lesa wetu kuzhikijila bakalume banji bonse mu jishinda jimotu ne. Kuji ‘bimye ne bintu bisolomokatu’ bitufikila atweba bonse. (Musapwishi 9:11) Pano nga nanchi Yehoba wituzhikijila byepi ano moba?
Yehoba Wituzhikijila ku Mubiji
15, 16. (a) Ñanyi kiyukilo kijipo kya kuba’mba Yehoba uzhikijila bakalume banji bonse ku mubiji mu bujibumba? (b) Mambo ka o twakonsha kuketekela’mba Yehoba uzhikijila bakalume banji luno kabiji ukebazhikijila ne kimye kya “malwa akatampe”?
15 Patanshi akilangulukai pa mambo a luzhikijilo lwa ku mubiji. Byo tuji bapopweshi ba Yehoba, twakonsha kuketekela luno luzhikijilo lwa kwituzhikijila mu bujibumba jonse. Mambo inge ne, kyakonsha kumupelela bingi Satana kwituvizha. Akilangulukai kino: Satana aye “mfumu wa panopantanda,” ukebesha bingi kuchakulapo bupopweshi bwa kine. (Yoano 12:31; Lumwekesho 12:17) Makafulumende amo a ngovu panopantanda akanya mwingilo wetu wa kusapwila ne kweseka kwituvizhatu bonse pelu. Nangwa byonkabyo, bantu ba Yehoba bakosa kabiji batwajijila kusapwila kwa kubula moyo! Mambo ka byalo bya ngovu o byakankelwa kukanya mwingilo wa jino jibumba jicheche ja bena Kilishitu babena kumweka nobe kechi bajipo ne na wa kwibalamwinako ne? Mambo Yehoba wituzhikijila na byapi byanji bya kifwanyikizho!—Masalamo 17:7, 8.
16 Pano ibyepi pa mambo a luzhikijilo lwa ku mubiji mu kimye kya “malwa akatampe” abena kwiya? Kechi twafwainwa kuchina lukabisho lo akaleta Lesa ne. Mambo ‘Nkambo wayuka kupokolola bamunemeka mu lweseko, ne kwibalama babula koloka mu lukabisho, kupembela juba ja kije.’ (Lumwekesho 7:14; 2 Petelo 2:9) Pa kino kimye twakonsha kusumininwatu na bino bintu bibiji. Kitanshi, Yehoba kechi ukaswishapotu nangwa pacheche bakalume banji bakishinka panopantanda kuvilatu bonse pelu ne. Kya bubiji, aba basunga bulumbuluke ukebafweta bumi bwa myaka ne myaka mu ntanda yanji ipya ya bololoke. Kabiji inge bafwa, ukebasangula. Aba babena kufwa, nabo Yehoba ukebavuluka.—Yoano 5:28, 29.
17. Yehoba wituzhikijila byepi kupichila mu Mambo anji?
17 Nangwatu pa kino kimye Yehoba witulamawizha kupichila mu “mambo” anji omi aji na bulume butundaika bantu kuba’mba michima yabo ibukwe ne kwalula byubilo mu bwikalo bwabo. (Bahebelu 4:12) Umvwe ke twingijishe mafunde ao, twakonsha kuzhikijilwa ku bimo bileta bulemo ku mubiji. Isaya 48:17 waamba’mba: “Amiwa ne Yehoba ... wimufunjisha’mba mukamwenemo byawama.” Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kwikela mwayila Mambo a Lesa kwakonsha kwituwamishisha butuntulu bwetu bwa mubiji ne kwitunungilako bumi. Kya kumwenako, na mambo a kwingijisha lujimuno lwa mu Baibolo lwa kuchina bulalelale ne kwitokesha atwe bene ku bubipisho bonse, tuchinuzhuka byubilo bya biko ne bisela bya kwiipaya bileta bono mu bwikalo bwa bantu bavula babula kwakamwa Lesa. (Byubilo 15:29; 2 Kolinda 7:1) Byo tusanchilapo Mambo a Lesa pa kwituzhikijila!
Yehoba Wituzhikijila ku Mupashi
18. Ñanyi luzhikijilo lwa ku mupashi Yehoba lo etuzhikijila?
18 Kyakilamo kunema, Yehoba wituzhikijila ku mupashi. Lesa wetu wa butemwe wituzhikijila ku bintu byakonsha kwitonauna ku mupashi kupichila mu kwitufunjisha bintu bikebewa pa kuba’mba tuchinchike meseko ne kulamawizha bulunda bwetu ne aye. Mu jino jishinda Yehoba upulusha bumi bwetu, kechi pa myakatu icheche ne, bino myaka yonse. Akimonai lunengezho ne bupe bumo Lesa bo apana kwituzhikijilamo ku mupashi.
19. Mupashi wa Yehoba wakonsha kwitukwasha byepi kuchinchika lweseko luji lonse lo twakonsha kuponenamo?
19 Yehoba ‘umvwa milombelo.’ (Masalamo 65:2) Umvwe makatazho mu bwikalo ke amweke kwitushinka bulaka, twakonsha kukabuluka inge twamubula byonse biji ku muchima wetu. (Filipai 4:6, 7) Kechi wakonsha kwangatapo meseko etu mu jishinda ja kukumya ne, bino mu kukumbula milombelo yetu ifuma mukachi ka muchima, wakonsha kwitupa maana mwakubila na oo makatazho. (Yakoba 1:5, 6) Kabiji kukila pa kino, Yehoba upana mupashi wanji wazhila ku boba bamulomba. (Luka 11:13) Uno mupashi wa bulume wakonsha kwitukwasha kuchinchika meseko nangwa makatazho onse akonsha kwituponena. Wakonsha kwitupa “bukata bwine bwa bulume” bwa kuchinchika poso Yehoba akafumyepo makatazho onse mu ntanda ipya yafwenya kala pepi.—2 Kolinda 4:7.
20. Bulume bwa Yehoba bwa kuzhikijila bwakonsha kumweshiwa byepi kupichila mu bapopweshi bakwetu?
20 Kimye kimo bulume bwa Yehoba bwa kuzhikijila bwakonsha kumweka kupichila mu bapopweshi bakwetu. Yehoba wakungulwila bantu banji mu jibumba ja “balongo” mwaya ntanda yonse. (1 Petelo 2:17; Yoano 6:44) Mu bano balongo, tumonamo lushimuno lwa kine lwa bulume bwa mupashi wazhila wa Lesa ulengela bantu kuba byawama. Uno mupashi upanga bipangwa mwi atweba—byubilo byawama bikebulañana, kubikapo ne butemwe, lusa, ne buwame. (Ngalatiya 5:22, 23) Onkao mambo, umvwe tuji mu malwa, ne mukwetu wa mu lwitabilo witufundako nangwa kwitutekeneshako na byambo bya lutekenesho, twakonsha kusanchila Yehoba pa bino byambo bya luzhikijilo lwanji.
21. (a) Ñanyi kajo ka pa kimye pafwainwa ko apana Yehoba kupichila mwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana’? (b) Nga anweba bunke bwenu mwamwenamo byepi mu byauba Yehoba kwituzhikijila ku mupashi?
21 Kabiji Yehoba witupa ne kintu kikwabo kya kwituzhikijila: kajo ka ku mupashi ka pa kimye pafwainwa. Pa kuba’mba etukwashe kutana bulume mu Mambo anji, Yehoba wapa ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ mwingilo wa kunengezha ne kupana kajo ka ku mupashi. Jino jibumba ja kalume wa kishinka jingijisha mabuku apulintwa kubikapo ne magazini a Kyamba kya Usopa ne Loleni!, kupwila kwa kipwilo ne kupwila kukatampe kwitupelamo “kajo pa kimye pafwainwa”—byo tukeba ne kimye kyo twibikebelamo. (Mateo 24:45) Abya mwaumvwapo kala kintu kimo pa kupwila kwa bwina Kilishitu nabiji mu mukumbu, mu jashi, nangwa mu lulombelo kimupele ngovu yo mwakebelenga ne lutundaiko nyi? Abya kujipo mutwe umo wanembelwe mu magazini etu amo wimufikapo kala pa muchima mu bwikalo bwenu nyi? Vulukai kuba’mba Yehoba witupa bino byonse kuba’mba etuzhikijile ku mupashi.
22. Kimye kyonse Yehoba wingijisha bulume bwanji mu ñanyi jishinda, kabiji mambo ka mu ino ñiñijilo yanji kyo mukafumina byawama kwi atweba?
22 Kine Yehoba ye “jikebo ja bonse bamuketekela.” (Masalamo 18:30) Twayuka kuba namba kechi wingijisha bulume bwanji kwituzhikijila ku bya malwa byonse pa kino kimye ne. Nangwa byonkabyo, kimye kyonse wingijisha bulume bwanji bwa luzhikijilo kumona’mba nkebelo yanji yafikizhiwa. Kulutwe na lwendo, mu ino ñiñijilo yanji mukafuma byawama bikawamina bantu banji. Umvwe twafwenya kwipi ne aye, Yehoba uketupa bumi bwalumbuluka bwa myaka ne myaka. Byo tuji na luno luketekelo mu milanguluko, twakonsha kumona buyanji buji bonse mu buno bwikalo kwikala ‘bwapela, bwa ka kimye kamotu.’—2 Kolinda 4:17.
Mepuzho a Kulangulukapo
Masalamo 23:1-6 Byo aji Kafunga Mukatampe, Yehoba uzhikijila ne kusunga byepi bantu banji baji nobe mikooko?
Masalamo 91:1-16 Yehoba wituzhikijila byepi ku malwa a ku mupashi, kabiji twafwainwa kuba byepi kuba’mba etuzhikijile?
Danyela 6:16-22, 25-27 Yehoba wafunjishe byepi mfumu wakala pa mambo a bulume Bwanji bwa kuzhikijila, kabiji ki ka kyo twakonsha kufunjilako ku kino kyaubiwe?
Mateo 10:16-22, 28-31 Twakonsha kuketekela kupatwa kwa mutundu ka, bino mambo ka o twafwainwa kubula kuchiina balwanyi betu?
[Kipikichala pa peja 68]
‘Wibabukata mu kyaji kyanji’
[Kipikichala pa peja 69]