Ikalainga Bulongo Mu Bwikalo Bwenu
“Ukalengesha jishinda jobe kushukwa, kabiji ukamonanga byawama.”—YOSH. 1:8.
MUSAKUKUMBULA’MBA KA?
Mu ñanyi jishinda mo twakonsha kwambila’mba Solomone waikajile bulongo?
Mu ñanyi jishinda Paulo mo aikejile bulongo?
Mwakonsha kutwajijila byepi kwikala bulongo?
1, 2. (a) Nga bantu bavula bamba’mba kwikala bulongo kulumbulula ka? (b) Mwakonsha kuyuka byepi amba muntu waikala bulongo?
KWIKALA bulongo kulumbulula ka? Inge mwaipuzha bantu buno bwipuzho, mukatana kuba’mba mikumbu yabo yapusana bingi. Kyakumwenako, bavula bamona’mba kufunda kufika palepa, kutwela nkito ya peulu ne kwikala na mali avula ko kulengela muntu kwikala bulongo. Bakwabo bamba’mba kwikala bulongo kuyilatu mu byo umvwañana na bantu, ko kuba’mba ba mu kisemi, balunda nangwa bo wingila nabo. Muntu wingijila Lesa wakonsha kealanguluke’mba kwikala bulongo kwaimena pa kwikala na kifulo mu kipwilo nangwa kwingila bulongo mu mwingilo wa kusapwila.
2 Pa kuba’mba muyuke muntu waikala bulongo, mwakonsha kunemba mazhina a bantu bo mumona’mba baikala bulongo, nabiji boba bo mwanemeka ne kukumbwa bwikalo bwabo. Ñanyi byubilo bipasha byo baji nabyo bonse? Nanchi banonka nangwa kutumbalala nyi? Abya banemekwa nyi? Mikumbu ya ano mepuzho yakonsha kusolola biji mu muchima wenu, kabiji yakonsha kwimulengela kuyuka bintu byo mufuukulapo ne bikonkwanyi byo mukeba kufikizha.—Luka 6:45.
3. (a) Nga Yoshua wafwainwe kuba byepi pa kuba’mba alengele jishinda janji kushukwa? (b) Mu uno mutwe tusakwisamba pa ñanyi bintu?
3 Kintu kyakilamo kunema ke kuyuka inge Yehoba umona’mba twaikala bulongo nangwa ne, mambo bwikalo bwetu bwaimena pa kutalwa bulongo kwi aye. Yehoba byo apelenga Yoshua mwingilo mukatampe wa kutangijila bena Isalela mu Ntanda ya Mulaye, wamwambijile’mba atangenga Mizhilo ya Mosesa “mute ne bufuku” ne kuteshako muchima kulondela bintu byanembelwemo. Lesa wamulayile amba: “Pa kuba bino, ukalengesha jishinda jobe kushukwa kabiji ukamonanga byawama.” (Yosh. 1:7, 8) Ne kya kine Yoshua washukilwe. Nga atweba kiji byepi? Twakonsha kuyuka byepi kuba’mba mo tumwena kwikala bulongo ne Lesa mo mo ekumwena? Pa kuba’mba tuyuke kino, twayai twisambe pa banabalume babiji batongolwa mu Baibolo.
NANCHI SOLOMONE WAIKELE BULONGO NYI?
4. Mambo ka o twakonsha kwambila’mba Solomone waikele bingi bulongo?
4 Solomone waikele bingi bulongo mu mashinda avula. Mambo ka? Mambo waakamwanga ne kukokela Yehoba pa myaka yavula, kabiji bamupesheshe bingi. Vulukai kuba’mba kimye Yehoba kyo aambijile Solomone kulomba kintu kyo asakilenga, mfumu walombele muchima wa milangwe kuba’mba alamenga bulongo bantu. Na mambo a kino, Lesa wamupele maana ne bunonshi. (Tangai 1 Bamfumu 3:10-14.) Maana anji ‘akijilepo pa maana a bantu bonse ba ku musela, ne a bonse ba ku Ijipita.’ Kabiji nkuwa ya kwa Solomone “yakumbene mu mikoka yonse ya bantu yamuzhokolokele.” (1 Mfu. 4:30, 31) Wajinga bingi na bunonshi, mambo pa mwaka pa mwaka bamupanga ngolode matanyi 25, wakonsha kupotwa mali avula bingi. (2 Moba 9:13) Kabiji wajinga na maana kukila bamfumu bakwabo kabiji wayukile bingi bya buntungi ne busulu. Kimye kyo ajinga na bulunda bwawama na Lesa, Solomone waikelenga bingi bulongo.—2 Moba 9:22-24.
5. Solomone waambilepo’mba ka pa bantu bo bapesha kwi Lesa?
5 Bintu byanembele Solomone mu buku wa Musapwishi bimwesha’mba wayukile kuba’mba bunonshi ne kutumbalala kechi byo byonkatu bileta lusekelo ne. Wanembele’mba: “Nayuka namba kafwako kibawamina bantu kukila kino ne, kya kuba’mba basekele ne kusangalala saka bakiji na bumi; kabiji namba kyo kya bupetu kyo apana Lesa ku bantu, kya kuba’mba muntu yense aje ne kutoma ne kusekela mu mingilo yanji yonse.” (Sapwi. 3:12, 13) Kabiji wayukile kuba’mba bya kisangajimbwe biwamina boba baitabilwa kwi Lesa kabiji baji na bulunda bwawama ne aye. O ene mambo Solomone o aambijile’mba: “Pano mambo onse apwa ne kupwa; byonse byaumvwanyika, Akamwai Lesa ne kulama mikambizho yanji; mambo kyo kyonka kyafwainwa kuba bantu.”—Sapwi. 12:13.
6. Byaubile Solomone bitukwasha byepi kuyuka mwatala bwikalo bwawama?
6 Solomone waakaminwenga Lesa pa myaka yavula. Tutanga’mba, “wamutemenwe Yehoba, saka endatu mu malamuna a shanji Davida.” (1 Mfu. 3:3) Nanchi kechi mwakonsha kwamba’mba waikele bulongo nenyi? Na lutangijilo lwa Lesa, Solomone washimikile nzubo ya Lesa yabaya bingi ya kupopwelamo kabiji wanembele ne mabuku asatu a mu Baibolo. Nangwa kya kuba kechi twakonsha kuba byaubile Solomone ne, bintu byo aubile saka akiji wa kishinka kwi Lesa, byakonsha kwitukwasha kuyuka mwatala kwikala bulongo kabiji ne byo twafwainwa kwikala bulongo. Pa mambo a bino, vulukai kuba’mba kupichila mu lutangijilo lwa Lesa, Solomone wanembele’mba bunonshi, maana, kutumbalala ne bulume, byo bamona ano moba kuba’mba byo bilengela muntu kwikala bulongo, ke byatutu. Bino bintu kine byatutu, biji “nobe kujatu mwela.” Nanchi kechi mwamona kuba’mba aba batemwa bunonshi bakeba kwikala na bintu byavula nenyi? Kabiji javula bekala ne na bijikila na mambo a bintu byo baji nabyo. Nangwa byonkabyo, bunonshi bwabo juba jimo bukaya ku bakwabo.—Tangai Musapwishi 2:8-11, 17; 5:10-12.
7, 8. Solomone wakankelwe byepi kwikala wakishinka, kabiji ki ka kyafuminemo?
7 Kabiji mwayuka ne kuba’mba mu kuya kwa moba Solomone walekele kwikala wakishinka. Mambo a Lesa aamba’mba: “Solomone byo akotele, bakazhi banji bamongwejile ku balesa bangi; kabiji kechi watesheshe muchima wanji yense kwi Yehoba Lesa wanji byonka byaubilenga shanji Davida ne. . . . Solomone waubile kyatama ku meso a Yehoba.”—1 Mfu. 11:4-6.
8 Na mambo a kubula kusekela mu byo aubile, Yehoba waambijile Solomone amba: ‘Byo wabula . . . kulama lulayañano lwami ne malamuna ami o nakulayile, pano kinetu nkakwangata bufumu ne kwibupana kwi kalume wobe.’ (1 Mfu. 11:11) Kintu kyo aubile mwafumine malwa akabotoka. Nangwa kya kuba Solomone waikele bulongo, mu kuya kwa kimye wafichishe Yehoba ku muchima. Solomone wakankelwe kwikala wakishinka kwi Lesa. Onkao mambo, atweba bonse twafwainwa kwiipuzha’mba, ‘Nanchi nafuukulapo kuba’mba bintu byo nafunjilako ku bwikalo bwa kwa Solomone bikankwasha kwikala bulongo nyi?’
KWIKALA BULONGO
9. Kwesakana na bantu byo bamona biji kwikala bulongo, nanchi Paulo waikele bulongo nyi? Lumbululai
9 Bwikalo bwa kwa Paulo bwapusene bingi na bwa Mfumu Solomone. Paulo kechi wajingapo na jitanda nangwa kwikala na bijiilo na bamfumu ne. Pakuba kwajinga bimye byo aikalanga na nzala, kilaka, mashika ne bwamba. (2 Ko. 11:24-27) Byo aitabijile mwi Yesu amba ye Mesiasa, Paulo wakaine bifulo bikatampe mu bupopweshi bwa Bayudea. Na mambo a kino, bantangi ba bupopweshi bwa Bayudea bamushikilwe bingi. Bamutaile mu kaleya, kumupuma, kumuzhipaula tumama ne kumwasa mabwe. Paulo waambile kuba’mba aye ne bena Kilishitu bakwabo bebambijilenga mwenga, kwibamanyika, ne kwibambila byatama. Waambile’mba: “Twaaluka nobe bintu byatutu ku ba pano pa ntanda, mapipo a bintu byonse kufika ne buji lelo.”—1 Ko. 4:11-13.
10. Mambo ka bantu o bamwenejilenga kuba’mba Paulo kechi wakebelenga kwikala bwikalo bwawama ne?
10 Saka akijitu nsongwalume wa jizhina ja Saulo, mutumwa Paulo wamwekele nobe ukekala na bintu byavula bingi. Wasemenwe mu kisemi kya banonshi, bamufunjishe kwi Ngamaliela mufunjishi ye banemekele bingi, kabiji kulutwe wanembele amba: “Mu bupopweshi bwa Bayudea nebakijile bakwetu ba mu kisaka kyetu mo twaesakenejile.” (Nga. 1:14) Na mambo a kuba waambanga bulongo Kihebelu ne Kingiliki, Saulo waikele ngikazhi wa mu Loma, kabiji kino kyamulengejile kwikala na lūsa ne mingilo bintu byakebanga bantu bavula. Inge kya kuba’mba wasajilepo kutwajijila kwikala bulongo, inge wanemekelwe bingi ne kwikala na muzema wa mali. Pakuba wasajilepo bwikalo bo bamwenenga bakwabo, kampe ne balongo banji bamo kuba’mba bumbulwamaana. Mambo ka?
11. Ñanyi bintu byanemekele Paulo, kabiji mambo ka?
11 Paulo watemenwe Yehoba kabiji wakebelenga kutalwa bulongo kwi aye kukila kwikala na bunonshi ne kutumbalala. Byo aikele na maana alumbuluka a kuyuka bukine, Paulo wanemekele bukuzhi, mwingilo wa bena Kilishitu ne luketekelo lwanji lwa kuya mwiulu, bintu byalengulula bantu bavula mu ntanda. Paulo wayukile kuba’mba kuji mambo abena kukebewa kwiapwisha. Satana wipumine mu kyaji kuba’mba wakonsha kulengela bantu bonse kuleka kwingijila Lesa. (Yoba 1:9-11; 2:3-5) Nangwa kya kuba wapichile mu meseko apusana pusana, Paulo wafuukwilepo kwikala wakishinka kwi Lesa ne kuchinchika mu bupopweshi bwa kine. Kino kyo kintu kibula kulangulukapo bantu ba mu ino ntanda.
12. Mambo ka o mwasajilapo kuketekela mwi Lesa?
12 Nanchi ne anweba mukeba kuba bintu byonka byaubile Paulo nyi? Nangwa kya kuba kechi kyapela kwikala bakishinka ne, bino twayuka kuba’mba Yehoba witupesha ne kwitubila bibusa, kabiji kino kyo kilengela muntu kwikala bulongo. (Mana 10:22) Tumwenamo bingi pa kino kimye kabiji twafwainwa kuketekela kuba’mba ne kulutwe tukekala na mapesho. (Tangai Mako 10:29, 30.) Onkao mambo, tuji na bishinka byavula bingi bya kwitukwasha kubula kuketekela “mu bunonshi bwatutu ne, kana kuketekela mwi Lesa yenka witupa bintu byonse byo twatemwa.” ‘Twitujila atwe bene nsabo, ko kuba amba kitendekesho kyawama kya kulutwe, pa kuba amba tukwachishe ku bumi bwa kine kine.’ (1 Timo. 6:17-19) Ee kine, twafwainwa kuketekela kuba’mba nangwa pakapite myaka 100 kufuma pa kino kimye, nangwatu myaka 1,000 nangwa kukilapo, tukavulukanga ne kwamba’mba, “Nasajilepo jishinda ja bwikalo bwawama.”
KONKA KUJI NSABO YENU
13. Ñanyi lujimuno lwapaine Yesu pa mambo a kwibikila nsabo?
13 Yesu waambile pa nsabo kuba’mba: “Lekai kwibikila nsabo pano pa ntanda paji tunzumbulu ne ndalabwa byonauna, kabiji paji bangivi. Pakuba ibikilai nsabo mwiulu mwabula tunzumbulu ne ndalabwa byonauna, kabiji mubula kutwela bangivi. Mambo konka kuji nsabo yenu, ne muchima ko ko aji.”—Mat. 6:19-21.
14. Mambo ka o bwaikela bumbulwamaana kukeba kwikala na bunonshi bwa ino ntanda?
14 Nsabo ya muntu pano pa ntanda kechi mali onkatu ne. Bino byavwangamo ne byonse byaambilepo Solomone bimweka kuwama ku meso a bantu, ko kuba’mba kutumbalala, kuya nkuwa nangwa kwikala na bulume. Yesu waambile pa kishinka kyaambilepo Solomone mu buku wa Musapwishi kuba’mba bunonshi bwa ino ntanda kechi butwajijila ne. Byonkatu byo mwimwena bintu bibena kubiwa mu ntanda, nsabo ya uno mutundu yonaika ne kuzhimañana. Shayuka umo aye F. Dale Bruner wanembele pa mambo a nsabo ya uno mutundu amba: “Kyayukanyikwa kuba’mba bunonshi butumbuka. Muntu wajinga na bunonshi lelo, lukelo kushalatu mashimikila amba wajinga nonshi. Muntu uji na bunonshi uno mwaka, mwaka wiya ushalatu mabokotu. . . . [Yesu] watemwa bingi bantu. Wibatundaika kuchinuzhuka bijikila bifuma mu kupwa kwa bunonshi. Mambo bunonshi kechi butwajijila ne. Yesu kechi ukeba baana [banji] ba bwanga kulefulwa ne. ‘Pa juba pa juba bintu byaluka, wajinga munonshi ushalatu ke muyanji.’” Nangwa kya kuba bantu bavula bakonsha kuswa bino byambo, pano banga bakonsha kwingijisha bino bishinka mu bwikalo bwabo? Nga anweba mukebingijisha nyi?
15. Kwikala bulongo kwa mutundu ka ko twafwainwa kukebesha?
15 Bantangi ba bupopweshi bamo basapwila kuba’mba kyatama kukebesha kwikala bulongo kabiji ne kuba’mba bafwainwa kuleka konauna ngovu yabo mu kukeba kwikala bulongo. Nangwa byonkabyo, yukai kuba’mba Yesu kechi wakainyenga kwingila na ngovu ne. Pakuba watundaikile baana banji ba bwanga kwingila na ngovu ne kwibatundaika kufya “nsabo mwiulu” ibula konaika. Kintu kyo twafwainwa kuteshapo muchima ke kwikala bulongo kwesakana na mukebela Yehoba. Ibyo kuba’mba byambo bya kwa Yesu bituvululamo amba tuji na lūsa lwa kwifuukwila atweba bene bintu byo tukeba kuba. Pano bino, kishinka ke kya kuba’mba tukafuukulapo kuba bintu bisaka muchima wetu byo tumona amba byanema.
16. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuketekelamo?
16 Inge kya kuba’mba tukeba kutokesha Yehoba ku muchima, twafwainwa kuketekela kuba’mba uketukwasha kwikala na bintu byo tukeba mu bwikalo. Wakonsha kwituleka kwikala na nzala nangwa kilaka mu kimye kicheche byonka byo kyajinga kwi Paulo. (1 Ko. 4:11) Nangwa byonkabyo, twafwainwa kuketekela mu byambo bya kwa Yesu byawama bya kuba’mba: “Kange mubambishenga michima ne kwamba amba, ‘Lelo tusakuja ka?’ nangwa amba, ‘Tusakutoma ka?’ nangwa amba, ‘Tusakuvwala ka?’ ine. Bino byonse byo bintu bikebesha bantu ba mu bisaka bingi. Pakuba Shenu wa mwiulu wayuka amba mwibikeba bino bintu byonse. Onkao mambo, twajijilai na kukeba Bufumu patanshi ne bololoke bwanji, ne bino bintu byonse bikemubikilwapo.”—Mat. 6:31-33.
KWIKALA BULONGO KWESAKANA NA BIKEBA LESA
17, 18. (a) Kwikala bulongo kwaimena pa ka? (b) Ñanyi bintu bibula kulumbulula’mba muntu waikala bulongo?
17 Kishinka kikatampe ke kino: Kwikala bulongo kechi kwaimena pa bintu byo tuba nangwa kwikala na kifulo kikatampe mu ino ntanda ne. Kunungapo, kwikala bulongo kechi kwaimena pa kwikala na kifulo mu jibumba ja Lesa ne. Nangwa kya kuba ano mapesho twakonsha kwiesakanya ku kwikala bulongo, pano bino, kwikala bulongo kwaimena pa kukokela Lesa ne kwikala bakishinka kwi aye, mambo witubula kuba’mba: “Bakalama bafwainwa kwikala bakishinka.” (1 Ko. 4:2) Kabiji twafwainwa kuchinchika mu bukishinka. Yesu waambile’mba: “Yense ukachinchika kufika ne ku mpelo ye ukapuluka.” (Mat. 10:22) Nanchi kechi mwakonsha kuswa kuba’mba kupuluka ke kishiino kimwesha kwikala bulongo nenyi?
18 Kulanguluka pa byo twaambapo peulupo, kwakonsha kwimulengela kuyuka’mba kwikala bakishinka kwi Lesa kechi kwaimena pa kutumbalala, kufunda, kwikala na muzema wa mali nangwa kunemekwa ne; kabiji bukishinka kechi bwaimena pa kwikala na maana, bya bupe nangwa bulume bwa kuba bintu ne. Mu bintu byonse byo twafwainwa kupitamo, twafwainwa kwikala bakishinka kwi Lesa. Mu bantu ba Lesa bajingako mu myaka kitota kitanshi, bamo bajinga banonshi, bakwabo bajinga bayanji. Lujimuno Paulo lo ajimwineko banonshi lwa kuba’mba “bobenga byawama, kwikala banonshi ba mingilo yawama, kwikala bampanyi, kukwashañana,” lwanemene bingi. Bonse banonshi ne bayanji bafwainwe ‘kukwachisha ku bumi bwa kine kine.’ (1 Timo. 6:17-19) Bino byambo ne lelo jino bingila. Ne atweba bonse kyo kintu kyo twafwainwa kuba: Twafwainwa kutwajijila kwikala bakishinka ne “kwikala banonshi ba mingilo yawama.” Inge twauba bino, tukekala bingi bulongo kwesakana na bikeba Mulenga wetu ne kwikala na lusekelo lufuma mu kuyuka kuba’mba tubena kumutokesha ku muchima.—Mana 27:11.
19. Pa mambo a kwikala bulongo, mwafuukulapo kuba ka?
19 Kampe kechi mwakonsha kupimpula bwikalo bwenu ne, pano bino, mwakonsha kupimpulako jishinda jo mubilamo bintu mu bwikalo. Ibikaingako kwikala bakishinka nangwa muji mu bwikalo bwa mutundu ka. Mukamwenamo bingi. Ketekelai kuba’mba Yehoba ukemupesha bingi, pa kino kimye ne myaka ne myaka. Kange muvulame byambo Yesu byo aambijile bena Kilishitu bashingwa ne. Wibambijile’mba: “Saka umwesha bukishinka kufika ne ku lufu ne amiwa nkakupa munchinya wa bumi.” (Lum. 2:10) Kino kyo kimwesha kuba’mba muntu waikala bulongo.
[Kipikichala pa peja 6]
Ku bantu, Paulo wamwekelenga’mba kechi wasajilepo bwikalo bwawama ne
[Kipikichala pa peja 7]
Paulo waikele bingi bulongo