Bemuzhijika

‘Bemovwa, kabiji bemuzhijika.’—1 KO. 6:11.

MUSAKUKUMBULA’MBA KA?

Mambo ka o twafwainwa kuchinuzhukila kupwanañana na babi?

Twakonsha kutundaika byepi mingilo ya Lesa?

Ki ka kiketukwasha kutangizhako bintu bya bufumu ne kulamawizha kayukilo ketu ka bwina Kilishitu?

1. Ñanyi bintu byatama byataine Nehemiya kimye kyo abwelele ku Yelusalema? (Monai kipikichala kitanshi.)

BANGIKAZHI ba mu Yelusalema babena kwisamba. Muntu wa mu mukoka ungi kabiji ulengulula Yehoba bamuswisha kwikala mu kibamba kya mu nzubo ya Lesa. Bena Levi basha mingilo yabo. Bakulumpe babena kuba busulu pa juba ja Sabado mu kifulo kya kutangijila kupwila. Bena Isalela bavula babena kusongola ne kusongolwa ku bantu babula Bayudea. Bino byo bintu byatama byataine Nehemiya kimye kyo abwelele ku Yelusalema mwaka wa 443 B.C.E. saka apita kala.—Ne. 13:6.

2. Bena Isalela baikele byepi mukoka wazhila?

² Bena Isalela bajinga mukoka wa bantu bepana kwi Lesa. Mu mwaka wa 1513 B.C.E., bena Isalela bakebeshe bingi kuba kyaswa muchima wa Yehoba. Baambile’mba: “Byonse byo aamba Yehoba tukebyubanga.” (Lupu. 24:3) Onkao mambo, Lesa wibazhijikile nangwa’mba wibasalulwile kwikala bantu banji. Kino kibena kumwesha’mba wibanemekele bingi. Byo papichile myaka 40, Mosesa wibavulwilemo amba: “Anweba mwi mukoka wazhila kwi Yehoba Lesa wenu; kabiji Yehoba Lesa wenu wimusalulula anweba mwikale ke mukoka ye enonkela aye mwine, wapatulwa mu mikoka yonsetu iji pano pa ntanda ponse.”—Mpitu. 7:6.

3. Kimye kyafikile Nehemiya mu Yelusalema ja bubiji, Bayudea bavula batele muchima pa ka?

³ Kyataminekotu, bena Isalela kizaku kyo bajinga nakyo patanshi kya kutwajijila kwikala mukoka wazhila kyapwile. Nangwa kya kuba kwajinga bantu bamo baingijilanga Lesa, Bayudea bavula bateletu muchima pa kwimwesha ku bantu amba bazhila, nangwa’mba kumweka nobe bantu bepana kya kine. Pano bino, kechi batele muchima pa kuba kyaswa muchima wa Lesa ne. Pa kimye kyafikile Nehemiya mu Yelusalema ja bubiji, papichile myaka nobe kitota kimo kufuma kimye Bayudea bakishinka bashajilepo kyo bafumine mu Babilona ne kubwela ku Yelusalema na kubwezha mpopwelo ya kine. Pa kikye kimye kizaku kyajinga na uno mukoka kya kwingijila Lesa kyapwile.

4. Ñanyi bishinka byo tusa kwisambapo byakonsha kwitukwasha kutwajijila kwikala bazhila?

⁴ Byonka byo kyajinga ku bena Isalela, Bakamonyi ba kwa Yehoba lelo jino nabo bebazhijika kwi Lesa. Bena Kilishitu bashingwa ne baji mu “jibumba jikatampe” bonsetu bazhila, kabiji bebasalulula kwingila mwingilo wazhila. (Lum. 7:9, 14, 15; 1 Ko. 6:11) Kafwako nangwa umo mwi atweba ukeba konauna buzhile bwitupa Lesa byonka byaubile bena Isalela ne. Pano ki ka kyakonsha kwitukwasha kuchinuzhuka kuba byaubile bena Isalela pa kuba’mba tutwajijile kwikala bazhila kabiji baitabilwa kwi Yehoba? Mu uno mutwe, tusakwisamba pa bishinka bina biji mu Nehemiya kitango 13. Bino bishinka ke: (1) kuchinuzhuka kupwanañana na babi; (2) kutundaika mingilo ya Lesa; (3) kutangizhako bintu bya bufumu mu bwikalo bwetu; ne (4) kulamawizha kayukilo kenu ka bwina Kilishitu. Pano twayai twisambe pa bino bishinka.

CHINUZHUKAINGA KUPWANAÑANA NA BABI

5, 6. Nga Eliashiba ne Tobiya bajinga bañanyi, kabiji mambo ka Eliashiba o apwanañenanga ne Tobiya?

⁵ Tangai Nehemiya 13:4-9. Kechi kyapela kutwajijila kwikala bazhila ne, mambo twazhokolokwa na bintu byatama byakonsha kwituzhilulula. Akilangulukai pe Eliashiba ne Tobiya. Eliashiba wajinga ñanga mukatampe kabiji Tobiya wajinga mwina Amonyi kabiji kyamweka wajinga na kifulo kicheche mu bukalama bwa bena Pelisha mu Yudea. Tobiya ne bakwabo bakainyenga Nehemiya kushimukulula nsakwa ya Yelusalema. (Ne. 2:10) Bena Amonyi kechi bebaswishishe kutwela mu lubanza lwa nzubo ya Lesa ne. (Mpitu. 23:3) Pano mambo ka Ñanga Mukatampe o apelejile Tobiya pa kwikala mu kibamba kya kujiilamo kya mu nzubo ya Lesa?

⁶ Tobiya ne Eliashiba bajinga balunda. Tobiya ne mwananji Yehohanana basongwele banabakazhi Bayudea, kabiji Bayudea bavula banemekele bingi Tobiya. (Ne. 6:17-19) Munkana wa kwa Eliashiba wasongwele mwana wa kwa Sanabalata, wajinga ndamakyalo wa kyalo kya Samaliya wajinga mulunda nanji Tobiya. (Ne. 13:28) Buno bulunda bwakonsha kwitukwasha kuyuka kyalengejile Eliashiba Ñanga Mukatampe kumutwala mungi ku muntu wabujile kwitabila kabiji wakanyanga mwingilo wa Lesa. Pano bino, Nehemiya wamwesheshe bukishinka kwi Yehoba kupichila mu kutaya pangye bipe bya kwa Tobiya byonse byajinga mu kibamba kya kujiilamo.

7. Nga bantu ba Lesa bonse kubikapo ne bakulumpe mu kipwilo bakonsha kuba byepi pa kuba’mba batwajijile kwikala bazhila kwi Yehoba?

⁷ Byo tuji bantu bepana kwi Lesa, twafwainwa kutwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba. Inge ketubule kulondela mizhilo yanji yaoloka, kechi tukatwajijila kwikala bazhila ne. Kabiji kechi twafwainwa kuleka balunda kwitulengela kubula kulondela mafunde a mu Baibolo ne. Bakulumpe mu kipwilo balondela maana a Yehoba, kechi milanguluko yabo ne. (1 Timo. 5:21) Kabiji bakulumpe mu kipwilo bachinuzhuka kuba bintu byakonsha konauna bulunda bwabo na Lesa.—1 Timo. 2:8.

8. Bakalume ba kwa Yehoba bonse bepana bafwainwa kuvulukanga ka pa kusala bantu ba kupwanañana nabo?

⁸ Twafwainwa kuvulukanga kuba’mba, “kupwanañana na babi konauna byubilo byawama.” (1 Ko. 15:33) Balongo betu bamo bakonsha kwitulengela kuba bintu byatama. Eliashiba wajinga wakumwenako wawama bingi kimye kyo akwashishe Nehemiya mu mwingilo wa kushimukulula nsakwa ya Yelusalema. (Ne. 3:1) Nangwa byonkabyo, mu kuya kwa moba Tobiya ne bakwabotu balengejile Eliashiba kuba bintu byamulengejile kubula kwikala wazhila kwi Yehoba. Balunda bawama betutundaika kuba bintu bya bwina Kilishitu, nabiji kutanga Baibolo, kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu ne kwingila mwingilo wa kusapwila. Balongo betu betutundaika kuba bintu byawama twafwainwa kwibatemwa bingi ne kwibanemeka.

TUNDAIKAINGA MINGILO YA LESA

9. Mambo ka bantu o balekejile kwingila mwingilo wa ku nzubo ya Lesa, kabiji bañanyi Nehemiya bo anenene na mambo a kino?

⁹ Tangai Nehemiya 13:10-13. Kyamweka bantu balekele kupana bya bupe ku nzubo ya Lesa kimye Nehemiya kyo abwelele ku Yelusalema. Na mambo a kubula kwibakwasha, bena Levi bavula bashile mingilo yabo ne kuya na kwingila mu majimi abo. Nehemiya wibanenene bakulumpe pa kino kyamwekele. Kyamweka bano bakulumpe kechi baingijilenga mingilo yabo ne. Kampe kechi batambulanga bya bujikumi ku bantu ne, nangwa kampe kechi bebitwalanga ku nzubo ya Lesa kwesakana na byo bafwainwe kubanga ne. (Ne. 12:44) Onkao mambo, Nehemiya wanengezhezhe kuba’mba batambulenga bya bujikumi. Watongwele banabalume bakishinka bakulama tumazubo twa kulaminamo bintu ne bya bupe.

10, 11. Bantu ba Lesa bamwenamo ka mu kutundaika mpopwelo ya kine?

¹⁰ Twakonsha kufunjilako ka ku kino? Ne atweba twafwainwa kunemeka Yehoba na bintu byetu. (Mana 3:9) Inge twapana bupe bwa kutundaika mwingilo wanji, tumubwezhezhatu Yehoba bintu byanji. (1 Moba 29:14-16) Twakonsha kulanguluka’mba kechi tuji na bintu byavula bya kupana ne, bino inge tuji na muchima wa kupana, atweba bonse twafwainwa kuba byonkabyo.—2 Ko. 8:12.

¹¹ Pa myaka yavula, kisemi kimo kyabaya kyaitangako bamulume ne mukazhi bapainiya beikajila kwiya ku nzubo yabo na kuja nabo kajo jimo mu mulungu. Nangwa kya kuba bajinga na baana batanu na basatu, bakazhi baambanga’mba, kimye kyonse banengezhanga kajo ka kuja bantu jikumi, onkao mambo, kechi kyakatezhe kunungapo kajo ka bantu babiji ne. Kajo ko bebanengezhezhanga kamwekanga nobe kakepa, pano bino, bano bapainiya bakikulumpe basantanga bingi. Kino kisemi nakyo kyamwenejilemo bingi mu kutambwila bano bapainiya. Byambo bya lutundaiko bya bano bapainiya ne byo bapichilemo byakwashishe baana kukoma mu bukine. Mu kuya kwa moba, baana babo bonse batendekele mwingilo wa kimye kyonse.

12. Bakulumpe ne bankwasho bakonsha kwikala byepi bakumwenako bawama mu kipwilo?

¹² Kintu kikwabo kyo twafwainwa kufunjilako ke kino: Byonka byaubile Nehemiya, bakulumpe mu kipwilo ne bankwasho ano moba bafwainwa kwikala bakumwenako mu kutundaika mingilo ya Lesa. Kino kilengela bonse mu kipwilo kulondela byo boba. Pa kuba’mba bobe bino, bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kulondela byaubanga mutumwa Paulo. Mambo watundaikanga mpopwelo ya kine ne kutangijila bulongo. Kya kumwenako, wabulañene mashinda awama a kupainamo bupe.—1 Ko. 16:1-3; 2 Ko. 9:5-7.

TANGIZHAINGAKO BINTU BYA BUFUMU

13. Nga Bayudea bamo babulanga byepi kunemeka juba ja Sabado?

¹³ Tangai Nehemiya 13:15-21. Inge twaijilwa na kukeba bintu bya ku mubiji, bulunda bwetu ne Lesa bukakokangatu pachepache. Kwesakana na byaamba Kulupuka 31:13, juba ja Sabado javululangamo bena Isalela kuba’mba bajinga bantu bazhijikwa. Juba ja Sabado jajinga juba jasalulwilwe ja kwikelamo na kupopwela kwa kisemi, kulomba ne kulanguluka languluka pa Mizhilo ya Lesa. Nangwa byonkabyo, bantu bamo bajingako mu moba a kwa Nehemiya, juba ja Sabado bejimonangatu byonka byajinga moba akwabo, baubanga ne busulu pa jino juba. Kechi batele muchima pa kupopwela Lesa ne. Byo amwene bintu byaubiwenga, Nehemiya washinkanga binzhilo bya muzhi pa kimabanga pa juba ja butanu na jimo ne kupanga basulu bafumanga ku byalo bikwabo juba ja Sabado saka jikyangye kutendeka.

14, 15. (a) Ki ka kyakonsha kumweka inge twatwezhamo ne mutwe mu bya busulu? (b) Twakonsha kutwela byepi mwakukokolokela mwa Lesa?

¹⁴ Twakonsha kufunjilako ka ku byaubile Nehemiya? Kintu kimo kyo twakonsha kufunjilako ke kubula kutwezhamo ne mutwe mu bya busulu. Mambo inge ne, twakonsha kulabikwa, kikatakata inge twatemwa nkito yo twingila. Vulukai kuba’mba Yesu waambile’mba kechi twakonsha kwingijila bankambo babiji ne. (Tangai Mateo 6:24.) Nehemiya wajinga na mwakumwena mali, pano waingijishe byepi kimye kyanji mu Yelusalema? (Ne. 5:14-18) Mu kifulo kya kubanga busulu na bena Tila nangwa bantutu bakwabo, aye wipaine kukwasha balongo banji ne kuba bintu byalengejile jizhina ja Yehoba kuzhijikwa. Ne lelo jino, bakulumpe mu kipwilo ne bankwasho bata muchima pa kuba bintu bilengela kipwilo kumwenamo, kabiji bakwabo ba mu lwitabilo bebatemwa bingi pa muchima wabo wa kwipana. Kifumamo, pekala mutende, butemwe ne luzhikijilo pakachi ka bantu ba Lesa.—Ezi. 34:25, 28.

¹⁵ Nangwa kya kuba bena Kilishitu kechi balama juba ja Sabado ne, Paulo waambile’mba: “Kuji juba ja kukokolokelamo jiji nobe juba ja Sabado ja bantu ba Lesa.” Kabiji wanungilepo amba: “Mambo muntu watwela mwakukokolokela mwa Lesa, naye wakokoloka ku mingilo yanji byonkatu Lesa byo akokolokele ku mingilo yanji.” (Hebe. 4:9, 10) Byo tuji bena Kilishitu, twakonsha kutwela mwakukokolokela mwa Lesa kupichila mu kukokela ne kwingila mwingilo wanji monka mwayila kyaswa muchima wanji. Nanchi anweba ne kisemi kyenu mutangizhako kupopwela kwa kisemi, kupwila ne mwingilo wa kusapwila mu bwikalo bwenu nyi? Kikebewa kukosa pa kuba’mba tubuule betutwezha nkito nangwa bo twingila nabo kuba’mba mingilo ya bufumu yo yakilamo kunema mu bwikalo bwetu. Kuba bino kujitu pamo na byaubile Nehemiya kimye kyo ashinkanga bibelo bya muzhi ne kupanga bena Tila pa kuba’mba ateshe muchima pa mwingilo wa Yehoba. Na mambo a kuba betuzhijika, twafwainwa kwiipuzha atweba bene amba, ‘Nanchi bwikalo bwami bumwesha kuba’mba natangizhako mwingilo wa Yehoba nyi?’—Mat. 6:33.

LAMAI KAYUKILO KENU KA BWINA KILISHITU

16. Nga kayukilo ka mukoka wazhijikilwe kajinga byepi mu kizumba mu moba a kwa Nehemiya?

¹⁶ Tangai Nehemiya 13:23-27. Mu moba a kwa Nehemiya, bena Isalela basongwelenga banabakazhi ba mu mikoka ingi. Pa kimye kitanshi Nehemiya kyo ayile ku Yelusalema, waambijile bakulumpe bonse kufwachika pepala wa luchipo wa kuba’mba kechi bakasongola banabakazhi ba mu mikoka ingi ne. (Ne. 9:38; 10:30) Nangwa byonkabyo, byo papichile myaka, wataine kuba’mba bano banabalume Bayudea basongola banabakazhi ba mu mikoka ingi ne kutaya kayukilo kabo ka kwikala bantu ba kwa Lesa bazhijikwa. Baana bo basemejilenga mu bano banabakazhi kechi bayukile kwamba nangwa kutanga Kihebelu ne. Nanchi pa kukoma, bafwainwe kwitelanga’mba bena Isalela nyi? Inyi bakonsheshe kulangulukanga’mba bena Ashadoda, nangwa bena Amonyi, nangwa bena Moabu nyi? Kwa kubula kuyuka Kihebelu, abya bakonsheshe kuyuka Mizhilo ya Lesa nyi? Nanchi kyakonsheshe kwibapelela kuleka kupopwela balesa ba bubela bapopwelanga bainabo ne kusalapo kuyuka Yehoba ne kumwingijila nyi? Nehemiya waingijilepo bukiji pa kuba’mba azhikijile kayukilo ka bena Isalela.—Ne. 13:28.

17. Bansemi bakonsha kukwasha byepi baana babo kwikala na bulunda bwa pa muchima ne Yehoba?

¹⁷ Ne lelo jino, twafwainwa kwingila na ngovu pa kuba’mba tukwashe baana betu kwikala na kayukilo ka bwina Kilishitu. Anweba bansemi, iipuzhai amba, ‘Nanchi baana bami bamba bulongo ‘ñambilo yafwainwa’ ya bukine buji mu Binembelo nyi? (Zefwa. 3:9) Nanchi misambo ya baana bami imwesha’mba batangijilwa na mupashi wa Lesa nyi, wa ntanda?’ Kechi mwafwainwa kufikenatu kulefulwa inge mwamona’mba paji mumo mo babena kubula kuba bulongo ne. Papita kimye pa kuba’mba muntu afunde mulaka, kikatakata inge paji bibena kumulabika. Baana benu bapita mu makatazho apusana pusana. Onkao mambo, mwafwainwa kwibatekenya ne kwingijisha kimye kya Kupopwela kwa Kisemi ne bimyetu bikwabo kwibakwasha kwikala na bulunda bwawama ne Yehoba. (Mpitu. 6:6-9) Ambainga pa bintu byawama bifuma mu kwikala bapusanako na bantu ba mu ntanda ya kwa Satana. (Yoa. 17:15-17) Kabiji bafikainga pa muchima pa kwibafunjisha.

18. Mambo ka o kyaikela kuba’mba bansemi bena Kilishitu bo bafwainwa kukwasha baana babo kufuukulapo kwipana kwi Yehoba?

¹⁸ Kwambatu kine, mwana yense wisajilapo aye mwine kwingijila Lesa nangwa ne. Bino bansemi bakonsha kukwasha baana mu mashinda avula. Bafwainwa kwikala bakumwenako bawama, kulumbulwila baana byubilo byo bafwainwa kuchinuzhuka ne kwibakwasha kuyuka bifuma mu kubula kufuukulapo bulongo. Bansemi, yenu mwafwainwa kukwasha baana benu kufuukulapo kwipana kwi Yehoba. Pa kuba’mba bekale na kayukilo ka bwina Kilishitu ne kwikalama, mwafwainwa kwibakwasha. Pano bino, atweba bonse twafwainwa kwibikako kulamawizha “bivwalo” byetu bya kifwanyikizho, ko kuba’mba mizhilo ne byubilo bitulengela kuyukanyikwa’mba twi baana ba bwanga ba kwa Kilishitu.—Lum. 3:4, 5; 16:15.

YEHOBA ‘UKETUVULUKA NE KWITUBILA BYAWAMA’

19, 20. Ki ka kikalengela Yehoba ‘kwituvuluka ne kwitubila byawama’?

¹⁹ Ngauzhi Malakai wajingako mu moba a kwa Nehemiya wasolwele kuba’mba, “buku wa kwibavulukilako aba bamwakaminwe Yehoba ne kulanguluka jizhina janji wanembelwe.” (Mala. 3:16, 17) Lesa kechi ukalubako bantu bamwakamwa kabiji batemwa jizhina janji ne.—Hebe. 6:10.

²⁰ Nehemiya walombele’mba, “Mundanguluke anweba Lesa wami, ne kungubila byawama.” (Ne. 13:31) Byonka byaambile Nehemiya, ne atweba mazhina etu akanembwa mu buku wa kwituvulukilako inge twatwajijila kuchinuzhuka kupwanañana na babi, ne kutwajijila kutundaika mingilo ya Lesa, kutangizhako bintu bya bufumu ne kulamawizha kayukilo ketu ka bwina Kilishitu. Twayai ‘twiesekenga atwe bene pa kuba amba tuyuke kana tukiji monka mu lwitabilo.’ (2 Ko. 13:5) Inge twatwajijila kulamawizha bulunda bwetu ne Yehoba, ‘uketuvuluka ne kwitubila byawama.’

[Kipikichala pa peja 5]

Nehemiya wamwesheshe byepi bukishinka kwi Yehoba? (Monai mafuka 5, 6)

[Kipikichala pa peja 7]

Kwashainga baana benu kwikala na bulunda bwa pa muchima na Yehoba (Monai mafuka 17, 18)