Byo Tufunjilako Ku Lulombelo Lwawama — BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI

Byo Tufunjilako Ku Lulombelo Lwawama

“Jitakaikwe jizhina jenu ja lukumo.”—NE. 9:5.

MWAKONSHA KUKUMBULA NYI?

Ñanyi bintu byawama byaubile bena Isalela byo bebakonkenye pamo ku bena Levi?

Ñanyi bintu byamwekele kala bimwesha kuba’mba Lesa uba bintu kwesakana na mwayila jizhina janji?

Ñanyi bintu byo tufunjilako ku lulombelo lwa bena Levi?

1. Ñanyi kukonkana kwa bantu ba kwa Lesa ko tusakwisambapo, kabiji ñanyi mepuzho o twafwainwa kulangulukapo?

“IMANAI mumutakaike Yehoba Lesa wenu myaka ne myaka.” Na bino byambo, bena Levi bakonkenye bantu ba Lesa pamo kuba’mba balombe kwi Yehoba. Luno lo lulombelo lumo pa milombelo yalepa bingi yanembwa mu Baibolo. (Ne. 9:4, 5) Kuno kukonkana kwaikajile mu Yelusalema pa 24 mu ñondo wa butanu na bubiji wa bena Yuda wa Tishri, (September/October), mu mwaka wa 455 B.C.E. Byo tusakwisambanga pa byamwekele pa jino juba, iipuzhai anweba bene amba: ‘Ñanyi bintu byawama byaubanga bena Levi byalengejile kuno kukonkana kwenda bulongo? Ñanyi bintu bikwabo byo nakonsha kufunjilako ku milombelo yabo yawama?’—Sala. 141:2.

ÑONDO WANEMENE BINGI

2. Bena Isalela baikala byepi bakumwenako bawama kwi atweba lelo jino?

² Bayudea bapwishishe kushimukulula nsakwa ya Yelusalema saka kwashala ñondo umo pa kuba’mba kuno kukonkana kutendeke. (Ne. 6:15) Bantu ba Lesa bapwishishe uno mwingilo mu mobatu 52. Kepo pa juba jitanshi mu ñondo walondejilepo wa Tishri, bakonkene pamo mu lubanza kuba’mba bateleke ku byatangilenga Ezela ne bena Levi ne byo balumbulwilenga Mizhilo ya Lesa. (Kipikichala 1) Bisemi byonse, ne “bonse bakonsheshe kumvwa” baimene na kuteleka “kufuma kumakya kufika ne pa kushinkimana juba.” Kino ke kya kumwenako kyawama bingi kwi atweba tupwila saka twaikala bulongo mu Mazubo a Bufumu awama. Nanchi pa kupwila mutendeka kulanguluka pa bintu byabula kunema nyi? Inge byobyo muba, langulukai jikwabo pa bena Isalela bateleko muchima pa kuteleka ne kulangulukapo pa byo baumvwine kya kuba batendekele ne kujila na mambo a kuba mukoka wabo kechi wakokejilenga Mizhilo ya Lesa ne.—Ne. 8:1-9.

3. Ñanyi mukambizho wakokejile bena Isalela?

³ Pano bino, kino kechi kyajinga kimye kya kusolola mambo ne. Mambo jajinga juba ja kijiilo, kabiji Yehoba wakebelenga kuba’mba bekale na lusekelo. (Kipikichala 2) (Bala. 29:1) Onkao mambo, Nehemiya waambijile bantu amba: “Yainga, mukaje byanuna ne kutoma byatobala ne kutumapo kajo kamo ku boba babulwako; mambo jino juba jo jazhila kwi Nkambo yetu; kechi mube kinyenge ne, mambo lusekelo lwa Yehoba bo bulume bwenu.” Bantu bakokejile, kabiji jajinga juba ja “lusekelo lukatampe.”—Ne. 8:10-12.

4. Mitwe ya bisemi bya bena Isalela baubile byepi, kabiji ñanyi kintu kimo kyanema bena Levi kyo baubilenga pa juba pa juba ku kino Kijiilo kya ku Mimba?

⁴ Pa juba jalondelapo, mitwe ya bisemi yapwijile pamo na kufunda Mizhilo ne kumona kuba’mba mukoka yense ubena kulondela mikambizho ya Lesa yonse. (Kipikichala 3) Byo bafunjilenga Binembelo, bataine kuba’mba mu ñondo wa butanu na bubiji bafwainwe kwikala na Kijiilo kya ku Mimba kufuma pa 15 kufika pa 22 mu yenka uno ñondo, ne kwikala na kipwilo kyazhila pa juba japeleleko, onkao mambo, batendekele kwinengezha. (Kipikichala 4) Kufuma mu moba ajingako Yoshua kechi kwajingapo Kijiilo kya ku Mimba kwajinga “lusekelo lukatampe” nobe kino ne. Kintu kimo kyanema kyo baubilenga ku kino kijiilo ke kutanga Mizhilo ya Lesa, “pa juba pa juba, kufuma ku juba jitanshi kufika ne ku juba japeleleko.”—Ne. 8:13-18.

JUBA JA KUSOLOLA MAMBO

5. Bantu ba Lesa baubile ka bena Levi saka bakyangye kwibemenako mu lulombelo kwi Yehoba?

⁵ Juba ja bubiji jo jajinga juba ja bena Isalela jo basolwelenga mambo abo pa meso a bantu bavula. Jino kechi jajinga juba ja kwitobwela kijiilo ne. Bantu ba Lesa bazhikijilwe na nzala ne kuvwala bisapi bya majilo byamwesheshenga’mba babena kujila. Pa jino juba napo bena Levi batangijile bantu Mizhilo ya Lesa pa maola asatu kutendeka lukelo. Mute bena Isalela ‘basolwelenga mambo abo ne kupopwela Yehoba Lesa wabo.’ (Kipikichala 5) Kepo bena Levi baimenejileko bantu kwi Yehoba mu lulombelo lo banengezha bulongo. (Kipikichala 6)—Ne. 9:1-4.

6. Ki ka kyalengejile bena Levi kuyuka kulomba bulongo, kabiji twakonsha kufunjilako ka?

⁶ Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kutanga Mizhilo ya Lesa kimye kyonse kwakwashishe bena Levi kulomba luno lulombelo lwawama. Byepelo bitanshi jikumi byaamba pa mingilo ya kwa Yehoba ne pa byubilo byanji. Lubaji lukwabo lwa luno lulombelo lwaamba pa “lusa” lukatampe lwa Lesa, belwambapo javula bingi mu byambo bimwesha kuba’mba bena Isalela kechi bafwainwe lusa lo ebobijile ne. (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Ne atweba milombelo yo tulomba kwi Yehoba yafwainwatu kuwama ne kulumbuluka inge ke tutange Baibolo pa juba pa juba ne kulanguluka langulukapo byonka byaubanga bena Levi. Twafwainwa kuswishanga Lesa kwisamba ne atweba saka tukyangye kulomba kwi aye pa kimye kyabaya.—Sala. 1:1, 2.

7. Bena Levi balombele ka kwi Lesa, kabiji tufunjilako ka ku kino?

⁷ Mu luno lulombelo bena Levi balombeletu kintu kimo. Kino kintu kyo balombele kitanwa pa kyepelo 32, patangwa’mba: “Anweba Lesa wetu, Lesa mukatampe wa bulume ulenga moyo, ulama lulayañano lwanji ne kuba lusa, kechi mukepeshe abya bya malwa byonse bitufikila kala atweba ne bamfumu betu, ne babineme betu, ne bañanga betu, ne bangauzhi betu, ne bashakulu betu, ne bantu benu bonse kufuma ku myaka ya bamfumu ba bena Asilya kufika ne ku ja lelo ne.” Byonka byaubile bena Levi, ne atweba twafwainwa kumusanchilanga ne kumutakaika saka tukyangye kumulomba kintu.

KUTAKAIKA JIZHINA JA LESA JA LUKUMO

8, 9. (a) Bena Levi bamwesheshe byepi kwipelula pa kutendeka lulombelo lwabo? (b) Ñanyi bintu bibiji biji mwiulu bena Levi byo baambilepo?

⁸ Nangwa kya kuba banengezhezhe bulongo milombelo yabo, bena Levi bepelwile bingi kabiji bayukile kuba’mba milombelo yabo kechi yakonsha kutakaika Yehoba byo afwainwa kutakaikwa ne. O ene mambo o batendekejilepo kulombelako bena Isalela bonse ne kusashijila Yehoba amba: “Jitakaikwe jizhina jenu ja lukumo, jatumbalala kukila pa lutakaiko ne lutotelo lwa bantu bonse.”—Ne. 9:5.

⁹ Luno lulombelo lwatwajijila amba: “Anweba yenu Yehoba, anweba yenka bunke bwenu; anweba yenu mwalengele mwiulu, mo mwiulu mwa mwiulu mwine ne byonse bijimo, ne ntanda ne byonse bijipo ne tulunga twa mema ne byonse bijimo; anweba yenu mwibilama byonse ne byonse biji mwiulu bimupopwela.” (Ne. 9:6) Mu kino kyepelo bena Levi baambile pa bintu bya kukumya byalengele Yehoba. Lesa ye walengele bya mwiulu “ne byonse bijimo,” ko kuba’mba ne myela ya nshansha mwayula tubangabanga. Kabiji ye walengele ntanda ne bintu byonse bijipo ne kwibilama bulongo pa kuba’mba bisemununenga ne kuvujilako. Mu luno lulombelo bena Levi baambile ne pa bintu bikwabo. Baambile pa bamalaika ba Lesa kuba’mba nabo baji pa “byonse biji mwiulu.” (1 Mfu. 22:19; Yoba 38:4, 7) Bano bamalaika bepelula bingi pa kuba kyaswa muchima wa Lesa kupichila mu kwingijila bantu bandengamambo “bo akapulusha.” (Hebe. 1:14) Bamalaika ke bakumwenako bawama bingi mu kwingijila Yehoba saka twakwatankana byonka byo bengila.—1 Ko. 14:33, 40.

10. Tufunjilako ka ku byaubile Lesa kwi Abalahama?

¹⁰ Kyalondejilepo, bena Levi baambile pa byaubile Lesa kwi Abulama, wasemene mwana byo afikizha myaka 99 na mukazhanji Selai wajinga ñumba. Pa kikye kimye, Yehoba popo amwalwile jizhina ne kumutela’mba Abalahama, jilumbulula’mba ‘shanja bavula.’ (Nte. 17:1-6, 15, 16) Kabiji Lesa walayile Abalahama kuba’mba lukunwa wanji, nangwa’mba ba mu kisemi kyanji bakaswana ntanda ya Kenana. Bantu javula balubamo byo balaya bakwabo; bino Yehoba kechi byobyo aji ne. Bena Levi balumbulwile Lesa byo alamine mulaye wanji amba: “Anweba mwi Yehoba, yenkaye Lesa wamusalulwile Abulama ne kumufumya mu Ula wa bena Kalodeya ne kumutumba jizhina amba: Abalahama; kabiji mwamwene muchima wanji ke wa kishinka ku meso enu, ne kulayañana mwalayañene nanji amba: Nkapana kyalo kya bena Kenana, . . . ku ba mu kisemi kyobe, kabiji mwibifikizha byambo byenu; mambo anweba mwi waoloka.” (Ne. 9:7, 8) Twafwainwa kufikizhanga byo twamba byonka byuba Lesa wetu waoloka.—Mat. 5:37.

BINTU BYAWAMA YEHOBA BYO AUBIJILE BANTU BANJI

11, 12. Lumbululai mwatala jizhina ja Yehoba ne byo amwesheshe kuba’mba jino jizhina jamufwainwa na byo aubile na ba mu kisemi kya kwa Abalahama.

¹¹ Jizhina ja Yehoba jilumbulula’mba, “Wikela Monse Moasakila,” kumwesha kuba’mba Lesa ufikizha milaye yanji yonse. Kino kimwekela mu byo aubile na ba mu kisemi kya kwa Abalahama kimye kyo bajinga mu buzha mu Ijipita. Pa kyokya kimye, kyamwekelengatu nobe kyapwa uno mukoka kechi ukafuma mu buzha ne kutwela mu Ntanda ya Mulaye ne. Nangwa byonkabyo, Lesa watwajijile kuba byakebewenga pa kuba’mba afikizhe mulaye wanji. Kupichila mu kuba bino, wamwesheshe kuba’mba kine jizhina ja kuba’mba Yehoba jamufwainwa.

¹² Lulombelo lwanembele Nehemiya lwaamba pe Yehoba amba: “Mwamwene ne lumanamo lwa bashakulu betu mu Ijipita ne kumvwa mwaumvwine kujila kwabo ku Kalunga Kachila, kabiji mwamwesheshe biyukilo ne bya kukumya pe Felo ne pa bakalume banji bonse ne pa bantu bonse ba mu kyalo kyanji, mambo mwayukile byo bebakosamikilenga bashakulu betu; kabiji mwijitumbijikile jizhina jenu byonka byo jatumbalala ja lelo. Kabiji mwaabenye mema a kalunga ku meso abo kya kuba’mba bapichile mukachi ka kalunga pa mushiji wauma; kabiji aba bebalondejilenga mwibatayile nobe jibwe mu mema azhika apomokele.” Kabiji lulombelo lwatwajijila kwamba pa bintu bikwabo Yehoba byo aubijile bantu banji: “Anweba mwashinjile ku meso abo bena Kenana baikajilengamo . . . Kabiji baangachile mizhi ya masakwa ne ntanda yafuka mushiji, kabiji batambwile mazubo ayujile na byawama ne mishima yo bapoyejile jimo, ne majimi a miñanzañanza ne a maolivi, ne bichi byavula bingi bya bipangwa, ke byabo; byonkabyo bajilenga ne kwikuta, ne kubaya babayile, kabiji basangalele mu kuwama kwenu kukatampe.”—Ne. 9:9-11, 24, 25.

13. Ñanyi kintu Yehoba kyo ebobijile bena Isalela a ku bafumatu mu Ijipita, pano bena Isalela baubile byepi?

¹³ Kuji bintu bikwabo byavula Lesa byo ubile pa kuba’mba afikizhe kyaswa muchima wanji. Kya kumwenako, aku bena Isalela bafumatu mu Ijipita, Yehoba wibapele mizhilo ne kwibafunjisha bya kumupopwela. Mu lulombelo lwabo kwi Lesa, bena Levi bavulukile ne kwamba’mba: ‘Anweba mwaikijile pa mutumba wa Sinai ne kwibambila, jiwi jenu kasa jifuma mwiulu, ne kwibapa mwibapele byatongolwa byaoloka ne mizhilo ya kine, ne malamuna ne mikambizho yawama.’ (Ne. 9:13) Yehoba wasajile bena Isalela kwikala bantu banji ne kwibalaya kwibapa Ntanda ya Mulaye. Onkao mambo wibafunjishenga kuba’mba bekale na byubilo byawama byafwainwa bantu batelwa pa jizhina janji. Nangwa byonkabyo, bakaine kulondela mikambizho ibafunjishenga Yehoba.—Tangai Nehemiya 9:16-18.

BAKEBEWENGA KWIBAFUNDAKO

14, 15. (a) Yehoba waubijile byepi lusa bena Isalela? (b) Twakonsha kufunjilako ka ku byaubilenga Lesa na bena Isalela?

¹⁴ Mu lulombelo lwa bena Levi baambile pa bintu bibiji byatamishishe bena Isalela panyuma ya kulayañana ne Lesa ku Mutumba wa Sinai kuba’mba bakalamanga Mizhilo yanji. Na mambo a buno bundengamambo, bena Isalela bafwainwe kufwila mu kiselebwa. Bino Yehoba wibobijile lusa kabiji watwajijile kwibalama. Batakaikile Yehoba mu lulombelo amba: “Mu lusa lwenu lukatampe kechi mwibalekeletu mungyetu ne. . . . Mwibalaminenga myaka makumi ana. . . . kabiji kechi bakajilwe kintu ne, bivwalo byabo kechi byafwile ne, ne maulu abo kechi avimbile ne.” (Ne. 9:19, 21) Ne lelo jino, Yehoba witunengezhezha byonse bikebewa pa kuba’mba tumwingijilenga mu bukishinka. Onkao mambo, kange twikale byonka byajinga bena Isalela bafwijile mu kiselebwa na mambo a kubula lukokelo ne lwitabilo ne. Abino bintu byonse “byanembejilwe kwitujimunako atweba bo yafikila mpelo ya buno bwikalo.”—1 Ko. 10:1-11.

¹⁵ Kyataminekotu, bena Isalela byo batwelele mu Ntanda ya Mulaye, batendekele kupopwela balesa ba bena Kenana, mwavwangilwe ne kwipaya baana babo kwikala ke milambo. Onkao mambo, Yehoba waswishishe mikoka ibazhokolokele kumumanyika mukoka wanji wasalululwa. Byo balapijile, Yehoba wibobijile lusa ne kwibalekelako mambo kabiji wibapokolwele ku balwanyi babo. Kino kyamwekele “javula” bingi. (Tangai Nehemiya 9:26-28, 31.) Pa kusolola mambo abo, bena Levi baambile’mba: “Anweba mwibatekenyejile myaka yavula kabiji mwibafunjilenga na Mupashi wenu mu bangauzhi benu; nangwa byonkabyo kechi baswile kuteleka ne. Onkao mambo anweba mwibapaine mu maboko a bantu ba byalo bingi.”—Ne. 9:30.

16, 17. (a) Ki ka kyafuminemo bena Isalela byo balekele kukokela Yehoba? (b) Ñanyi mambo asolwele bena Isalela, kabiji balayile kuba’mba bakobanga ka?

¹⁶ Nangwatu byo bafumine mu buzha, bena Isalela batwajijile kubula kukokela. Ki ka kyafuminemo? Bena Levi batwajijile kulomba amba: “Pano talai, atweba lelo twi bazha; monka mu ntanda yo mwibapele bashakulu betu amba basangalelemo mu bipangwa byayo ne mu byawama byayo, talai, mo mo twaikela buzha. Kabiji ne byonse bilupula mushiji wayo bitwalwa ku bamfumu bomwabika mu bukulumpe pe atweba na mambo a bundengamambo bwetu, kabiji . . . atweba tuji mu lumanamo lukatampe.”—Ne. 9:36, 37.

¹⁷ Nanchi bena Levi baambilenga amba Lesa washinta byo aswishishe byatama kwibamwekala nyi? Ine! Baambile’mba: “Anweba mwajinga waoloka mu byonse bitufikijilenga atweba, mambo anweba mwaubilenga bya bukishinka, bino atweba twaubilenga byatamisha.” (Ne. 9:33) Luno lulombelo lwa kufuma panshi ya muchima lwapwile na byambo bya lulayañano lwa kuba’mba uno mukoka ukakokelanga Mizhilo ya Lesa. (Tangai Nehemiya 9:38; 10:29) Kepo banembele byo balayañene kabiji bantangi ba Bayudea 84 bafwachikile ku uno pepala.—Ne. 10:1-27.

18, 19. (a) Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba tukapuluke ne kutwela mu ntanda ipya ya Lesa? (b) Ñanyi kintu kyo twafwainwa kutwajijila kulombapo, kabiji mambo ka?

¹⁸ Pa kuba’mba tukapuluke ne kutwela mu ntanda ipya ya bololoke, tukebewa kwitufundako kwi Yehoba. Mutumwa Paulo waipwizhe’mba: “Ñanyi mwana ye babula kufunda kwi shanji?” (Hebe. 12:7) Tumwesha kuba’mba twaswa kwitufundako kwi Lesa mu bwikalo bwetu kupichila mu kutwajijila kwingila mwingilo wanji ne kuswa lutangijilo lwa mupashi wanji. Kabiji inge twalenga mambo akatampe, twakonsha kushiinwa kuba’mba Yehoba uketulekelako mambo inge twalapila kya kine ne kuswa kwitufundako.

¹⁹ Katatakatu Yehoba akatumbijike jizhina janji kukila ne byo ejitumbijikile kimye kyo apokolwele bena Isalela mu Ijipita. (Ezi. 38:23) Kabiji byonkatu bantu banji ba kala byo baswaine Ntanda ya Mulaye, ne bena Kilishitu bonse bachinchika ne kwikala bapopweshi bakishinka ba Yehoba bakekala na bumi bwa myaka ne myaka mu ntanda ipya ya Lesa ya bololoke. (2 Pe. 3:13) Onkao mambo, twayai tutwajijile kulomba kuba’mba jizhina ja Lesa ja lukumo jizhijikwe. Mutwe walondelapo ukamba pa lulombelo lukwabo lwakonsha kwitukwasha kuba bintu bikebewa pa kuba’mba twikale na bibusa bya Lesa pa kino kimye ne myaka yonse ya kulutwe.

[Kipikichala pa peja 21]

[Kipikichala pa peja 22]

[Kipikichala pa peja 23]