BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w15 6/1 pp. 6-7
  • Kuji Bintu Byakankalwa Kuyuka Bafunda bya Sayansi

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Kuji Bintu Byakankalwa Kuyuka Bafunda bya Sayansi
  • Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
  • Byambo Bipashako
  • Bya Sayansi byo Byakwasha Bantu
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
w15 6/1 pp. 6-7

MUTWE WA PA NKUPIKO | NANCHI BYA SAYANSI BYANEMA KUKILA BAIBOLO NYI?

Kuji Bintu Byakankalwa Kuyuka Bafunda bya Sayansi

Mu ano moba, mabuku abena kulumbulula milanguluko ya bantu bakana amba Lesa ufwako avula bingi. Bantu bavula babena kutanga ano mabuku, kabiji babena kwisambapo bingi ne kwipachika pa byanembwamo. Shayuka wafunda bingila bongo bwa bantu wanembele pa mambo a kino amba: “Bantu bamo inge batanga ano mabuku . . . balangulukatu nobe bashayuka ba bya sayansi bayuka bintu byonse.” Wanungilepo amba: “Shayuka wa bya sayansi wawama ke yewa ubula kukosela pa kintu kimo, kabiji upesapesa ne kuswa bishinka bya katataka byo ataana.”

Pa myaka yavula yapitapo, bashayuka ba bya sayansi bataana bintu bya kukumya bingi mu mwingilo wabo wa kukeba kuyuka byavula pa bilengwa. Pano bino, bakwabo nabo bauba bilubo bikatampe mu kupesapesa kwabo. Isaac Newton wajinga shenyenye mu bya sayansi, kabiji bamunemekele bingi. Wamwesheshe bingila bulume bukoka bintu, ne byo bulengela mapulaneti, tubangabanga, ne myela ya nshansha kwenda mwiulu. Kabiji ye watendekeshe ne nsamushi yo bengijisha lelo jino mu makompyuta, pa kwendesha madeke, ne mu bya kulengalengatu bikwabo. Nangwa byonkabyo, Isaac Newton waesekelepo ne kulondela maana a bashayuka ba bya tubangabanga ne kwingijisha bingelekezha pa kukeba kwalula mabwe amba ekale ngolode.

Myaka 1,500 ya kunyuma Newton saka akyangye kusemwa, kwajinga Mungiliki aye Ptolemy wafundanga pa tubangabanga ne bya mu lwelele kupichila mu kutalatu mwiulu. Inge watala mwiulu bufuku, wamonanga byaikala mapulaneti mu lwelele kabiji walenganga ne mapu mu mutwe. Pano bino, waitabijile amba ino ntanda yo iji pakachi ka bintu byonse biji mwiulu. Shayuka wafunda pa byaikala tubangabanga, mapulaneti ne bintu bikwabo biji mu lwelele aye Carl Sagan wanembele pe Ptolemy amba: “Byo kiji kuba’mba bantu baitabijile bino byambo byanji bya bubela pa myaka 1,500, ke kishiino kimwesha’mba nangwatu muntu ajimuke byepi, wakonsha kwamba bya bubela.”

Lelo jino, bashayuka ba bya sayansi babena kutalañana na luno lukatazho. Nanchi bakakonsha kuyuka byonse biji mwiulu nyi? Kyawama kuswa bintu byawama byafuma mu bya sayansi. Pano bino, kyanema bingi kuyuka amba kuji ne bintu byo bakankalwa kuyuka. Shayuka wa bya sayansi, aye Paul Davies waambile’mba: “Kechi tukakonsha kulumbulula bulongo bintu byonse bya mwiulu ne.” Bino byambo byanji bya kine. Mambo bantu kechi bakonsha kuyuka bintu byonse pa bilengwa ne. Onkao mambo, inge bantu kebambe’mba bashayuka ba bya sayansi bakonsha kulumbulula bintu byonse pa bilengwa, kechi twafwainwa kufikenatu kuswa ne.

Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Baibolo witufunjisha bintu byawama bibula kutaanwa mu bya sayansi

Baibolo waamba pa bilengwa byonse amba: “Umvwai! Abino ke bintu bichechetu bya mu mingilo [ya Lesa]; bintu byo twaumvwa pe aye bijitu nobe kunongota!” (Yoba 26:14) Kwakishala bintu byavula bingi byabula kuyuka bantu kabiji byo bakabula kukwatakanya. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, byambo byanembele mutumwa Paulo myaka 2,000 yapitapo bya kine. Wanembele’mba: “Byo bwavulapo bunonshi bwa Lesa, ne maana ne byo ayuka! Bunchibamambo bwanji byo bwakatazhapo kwibuyuka ne mashinda anji byo akatazhapo kwialondalonda!”—Loma 11:33.

Byambo bya Maana Bibula Kutaanwa mu bya Sayansi

Nangwa kya kuba bashayuka ba bya sayansi bafunjisha bantu pa bilengwa, bino Baibolo aye upana mafunde ne maana alengela bantu kwikala mu mutende, na lusekelo ne bwikalo bwawama. Akimonai bya kumwenako byalondelapo.

  • Kukanya Bumbanzhi

    Nemekainga bumi

    “Kechi wafwainwa kwipayañana ne.”—Kulupuka 20:13.

    “Yense washikwa mulongo wanji ye mbanzhi.”—1 Yoano 3:15.

    Lengainga mutende ne kumulondalonda

    “Leka kuba bintu byatama, ubenga byawama; keba mutende ne kumulondalonda.”—Salamo 34:14.

    “Bantu bakeba mutende babyala bipangwa bya bololoke mu kimye kya mutende.”—Yakoba 3:18.

    Chinuzhukainga bukapondo

    “Yehoba utalatala waoloka ne mubi; aye washikwa muntu yense watemwa bukapondo.”—Salamo 11:5.

    “Kange ukumbwe muntu washinta nangwa kulondela mashinda anji ne, mambo Yehoba washikwa muntu wa bujimbijimbi.”—Byambo bya Maana 3:31, 32.

  • Kwikala na Lusekelo mu Kisemi

    Kookelainga bansemi benu

    “Anweba baana, kookelainga bansemi benu mwayila kyaswa muchima wa Nkambo, mambo kino kyo kyaoloka. ‘Nemeka bashobe ne bainobe,’ uno ye mukambizho mutanshi uji na mulaye wa kuba’mba: ‘Ukamwenemo bintu byawama ne kwikala myaka yavula pano pa ntanda.’”—Efisesa 6:1-3.

    Funjishainga baana benu bulongo

    “Kange muzhingijishenga baana benu ne, bino bakomeshainga mu kwibajimuna ne kwibafunjisha maana a Yehoba.”—Efisesa 6:4.

    “Kange muzhingijishenga baana benu ne, pa kuba’mba babule kupopomenwa.”—Kolose 3:21.

    Temwainga ne kunemeka benakwenu

    “Muntu yense wafwainwa kutemwa mukazhanji byonka byo etemwa aye mwine; kabiji mwanamukazhi naye wafwainwa kwikala na mushingi mukatampe ku mwatawanji.”—Efisesa 5:33.

  • Kulama bulongo ntanda

    Baibolo waambile pa bantu baonawinenga ntanda mu bena Isalela amba: “Kyalo bekitamisha ku bantu bekalamo . . . Ne bantu bekalamo bazhatwa na mambo.” (Isaya 24:5, 6) Lesa ukazhachisha bantu babena konauna bilengwa na Lesa. ‘Ukonauna boba babena konauna ntanda.’ (Lumwekesho 11:18) Ukebazhachisha pa byubilo byabo.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu