Mepuzho Afuma ku Batanga
Nembi wanembele Byambo bya Maana 30:18, 19 waambile’mba, “mwanamulume byo oba inge uji na mwanamukazhi” ‘byamupezhezhe maana.’ Walumbulwilenga ka?
Bantu bavula kechi bayuka mwatala bino byambo ne, kuvwangakotu ne bashayuka bamo ba Baibolo. Byambo biji mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya byaamba’mba: “Kuji bintu bisatu byampezha maana [“nangwa’mba byangwamina bingi,” tubyambo twamunshi], ne bintu bina byo nakankalwa kuyuka: Bilelemba mpungu mwiulu, byenda muloolo pa jibwe, byenda bwato pa kalunga ka mema ne mwanamulume byo oba inge uji na mwanamukazhi.”—Maana 30:18, 19.
Kala twayukile’mba byambo bya kuba’mba “mwanamulume byo oba inge uji na mwanamukazhi” byaamba pa bintu byatama. Mambo ka? Mambo byepelo bikwabo mu kino kitango byaamba pa bintu byatama bibula kwamba’mba “kyapwa.” (Maana 30:15, 16) Kabiji kyepelo 20 kyaamba pa “mwanamukazhi nkende” waamba’mba kafwako kyatama kyo nauba. Onkao mambo, twalangulukanga’mba byonka bilelemba mpungu mwiulu, byenda muloolo pa jibwe, byenda bwato pa kalunga ka mema, ne mwanamulume wakonsha kuba kintu kwakubula muntu nangwa umo kuyuka. Na mambo a kino, twayukile’mba byambo bya kuba’mba “mwanamulume byo oba inge uji na mwanamukazhi” byamba pa bintu byatama, ko kuba’mba mwanamulume wa bujimbijimbi wakonsha kongola mwanamukazhi wabula kujimuka kwakubula aye mwine kuyuka kibena kubiwa.
Nangwa byonkabyo, kuji bishinka byafwainwa kwitulengela kuyuka’mba bino byepelo bibena kwamba pa bintu byawama. Nembi walumbulwilengatu bintu byo atongaula byamukumishe bingi.
Byambo bitanshi bya mu Kihebelu bimwesha’mba kino kyepelo kyaamba pa bintu byawama. Kwesakana na byaamba buku umo wa Theological Lexicon of the Old Testament, byambo bya Kihebelu byatuntululwa’mba “byampezha maana” biji pa Byambo bya Maana 30:18, “byamba pa bintu byakonsha kulengela muntu . . . kukumya nangwa kukatazha kukwatakanya.”
Kabiji shayuka aye Crawford H. Toy wa pa Harvard University mu United States naye waambile’mba abino byambo bya mu Baibolo kechi byamba pa bintu byatama ne. Waambile’mba: “Nembi walumbulwilengatu pa kuwama kwa bino bintu byo batongaula.”
Onkao mambo, kyayilamo kwamba’mba byambo biji pa Byambo bya Maana 30:18, 19 bibena kulumbulula bintu byawama bingi bitupezha maana. Byonka byaambile nembi wa Baibolo, tukumya bingi mpungu byo alelemba mwiulu, muloolo wabula maulu byo enda pa jibwe, bwato bwanema bingi byo bwenda pa kalunga ka mema ne mwanamulume ne mwanamukazhi byo bakonsha kwitemwa ne kwikala bingi na lusekelo