LONDELAINGA LWITABILO LWABO | ELAIJA
Wachinchikile Kufika ne ku Mpelo
Elaija waumvwine sawakya wa kuba’mba Mfumu Ahaba wafwa. Twakonsha kufwanyikizha uno ngauzhi mukote byo ainawinenga mutwe, meso anji saka azanzatu pamo bino saka abena kubula kumonapo kintu, byo alangulukilenga bintu byatama byamubilenga uno mfumu watamine muchima pa myaka yavula bingi. Elaija wachinchikile bintu byavula bingi. Ahaba ne mukazhanji Yezebeli pa bimye byavula bakebelenga kwipaya Elaija. Mfumu kechi wakainye Yezebeli kimye kyo akambizhe bantu kuba’mba bepaye bangauzhi bavula ba Yehoba ne. Na mambo a kichima, bano bamulume ne mukazhi baumvwañene kuba’mba bepaye muntu wabujile mambo aye Nabota pamo na baana banji. Na mambo a kino, Elaija wayile na kwibambila byambo bya Yehoba bya luzhachisho, bya kuzhachisha Ahaba ne kisemi kyanji kyonse. Onkao mambo, byambo bya Lesa byafikile. Byonkatu byaambijile jimo Yehoba, Ahaba byo byo afwile.—1 Bamfumu 18:4; 21:1-26; 22:37, 38; 2 Bamfumu 9:26.
Nangwa byonkabyo, Elaija wayukile’mba wafwainwe kutwajijila kuchinchika. Yezebeli wakijinga na bumi, kabiji watwajijile kutwala mungi kisemi kyanji ne kisaka kyonse. Onkao mambo, Elaija wapichile mu makatazho avula bingi, kabiji wajinga na mwingilo wa kufunjisha muntu ye aingilanga nanji kabiji wajinga nswanyi wanji, aye Elisha. Pano twayai twisambe pa mingilo isatu yapeleleko yaingijile Elaija. Byo tusakumona lwitabilo lwanji byo lwamukwashishe kuchinchika, twakonsha kufunjilako byo twakonsha kukosesha lwitabilo lwetu mu bino bimye byakatazha byo tubena kwikalamo.
Kuzhachisha Ahaziya
Pa kikye kimye, Ahaziya mwana wa kwa Ahaba ne Yezebeli ye waswaine pa bufumu mu Isalela. Kechi wafunjijileko ku byubilo byatama bya bansemi banji ne, naye walondejiletu byonka byo baubanga. (1 Bamfumu 22:52) Byonka byajinga bansemi banji, Ahaziya naye wapopwelanga Baela. Kupopwela Baela kwalengelanga bantu kuba byubilo bya bunya, nabiji kubila bupite pa nzubo ya Lesa ne kutapisha baana babo. Nanchi kwajinga kintu kyafwainwe kulengela Ahaziya kupimpula byubilo byanji ne kukwasha bantu kuleka byubilo byatama pa kuba’mba bekale ba kishinka kwi Yehoba nyi?
Uno mfumu mwanyike wamwene bya malwa. Waponene panshi kupita mu jilozo po baajile tubichi to bapikwile jajinga mu kibamba kyanji kya peulu kabiji wikozhezhe bingi. Nangwa kya kuba kwashajiletu pacheche kusuma ku mwemba, kechi wabwelele kwi Yehoba kuba’mba amukwashe ne. Pakuba watumine baluwe ku muzhi wa balwanyi banji bena Filishitiya wa Ekelona na kwipuzha lesa wa bubela aye Baela-zebuba kuba’mba amubuule kana usakukosa nangwa ne. Kino kyafichishe bingi Yehoba ku muchima. Watumine malaika kwi Elaija ne kumubuula kuya na kubwezhamo bano baluwe. Ngauzhi waambijile bano baluwe kubwela na kubuula mfumu byambo byashinta. Ahaziya walengele mambo a bulala byo aubilenga bintu byatama uba nobe bena Isalela kechi bajinga na Lesa ne. Yehoba waambile’mba pa mwanya po alaala Ahaziya kechi ukabuukapo ne.—2 Bamfumu 1:2-4.
Ahaziya kechi walapijile ne, kabiji waipwizhe’mba: “Awo muntu waji kwiya na kwimusambakana ne kwamba bino byambo waji kumwekanga byepi?” Baluwe bamulumbulwijile’mba wajinga na kivwalo kyavwajile uno ngauzhi, kabiji ponkapotu waambile’mba: “Ye Elaija” (2 Bamfumu 1:7, 8) Elaija waikalanga bwikalo bwapeela bingi kya kuba bamuyukilangatu ku kivwalo kya boya kyo avwalanga. Kwambatu kine, abye kechi byo byo bakonsheshe kwamba pe Ahaziya nangwa pa bansemi banji ne, mambo bajinga bingi na lwiso lwa bintu. Bwikalo bwa kwa Elaija bwitufunjisha ne atweba kuba’mba twafwainwa kulondela lujimuno lwa kwa Yesu lwa kuba’mba twafwainwa kwikala bwikalo bwapela, meso etu afwainwa kuzanzatu pa bintu byanemesha.—Mateo 6:22-24.
Na mambo a kukeba kushinkanya, Ahaziya watumine bashilikale 50 ne mukulumpe wabo kuya na kukwata Elaija. Byo bataaine Elaija “saka aikala peulu ya mutumba,”a kabiji mukulumpe wa bashilikale wakambizhe Elaija mu jizhina ja mfumu amba: “Kunkulukila muno munshi.” Kyamweka wakebelenga’mba bamusende baye na kumwipaya. Akilangulukaipotu! Nangwa kya kuba bayukile’mba Elaija wajinga “muntu wa Lesa wa kine,” bano bashilikale balangukilenga’mba kyajingatu bulongo kumuzakamisha ne kukeba kumwipaya. Milanguluko yabo yatamine bingi. Elaija waambijile awa mukulumpe wa bashilikale amba: “Inge yami muntu wa Lesa wa kine, mujilo afume mwiulu akusoke obewa ne bashilikale bobe 50.” Kepo Lesa aubilepo kimo. “Mujilo wafumine mwiulu ne kumusoka pamo na bashilikale banji 50.” (2 Bamfumu 1:9, 10) Kyamwekejile bano bashilikale kituvululamo kuba’mba Yehoba kechi umvwa bulongo inge bantu kebamanyike nangwa kubula kunemeka bantu banji ne.—1 Byambo bya Moba 16:21, 22.
Ahaziya watumine mukulumpe mukwabo wa bashilikale 50. Uno mukulumpe wa bashilikale wa bubiji wakanamine bingi kukila mutanshi. Kechi wateleko ne muchima ku lufu lwa bashilikale bakwabo 51 ne, nangwa kya kuba buto bwa mibiji yabo kampe bwakijinga munshi ya mutumba. Kabiji kechi wabwezhezhepotu kwamba byambo byonka byaambile mukulumpe wa bashilikale mutanshi bya kukambizha Elaija ‘kukunkuluka munshi’ ne, bino wanungilepo ne kyambo kya kuba’mba “bukiji”! Buno bwajinga bumbulwa maana. Onkao mambo, aye ne bashilikale bo ajinga nabo bafwile byonka byafwile batanshi. Pano bino, mfumu ye wakijilemo ne kukosama. Kechi wafunjijileko ne, bino watumineko jibumba ja bashilikale ja busatu. Kyawaminekotu, mukulumpe wa bashilikale wa jino jibumba ja busatu wajinga na maana. Wipelwile ne kuya kwi Elaija ne kumusashijila kuba’mba aye ne banabalume bo ajinga nabo babule kufwa. Muntu wa Lesa, aye Elaija wamwesheshe lusa lwa Yehoba pa kukumbula uno mukulumpe wa bashilikale wipelwile. Malaika wa Yehoba waambijile Elaija kuyila pamo na bano bashilikale. Elaija wakookejile kabiji wabwezhezhepo kwamba byambo bya Yehoba bya luzhachisho ku uno mfumu watamine muchima. Byonkatu byaambile Lesa, Ahaziya wafwile. Walaminetu myaka ibiji pa bufumu.—2 Bamfumu 1:11-17.
Elaija wamwesheshe lusa lwa Yehoba pa kukumbula mukulumpe wa bashilikale wipelwile
Ñanyi kintu kyakwashishe Elaija kuchinchika nangwa kya kuba bantu pa kyokya kimye bakosele bingi michima kabiji bajinga bansatuki? Buno bwipuzho bwanema bingi ne lelo jino, ke ibyo nenyi? Abya mwakyumvwapo kala kutama ku muchima kimye muntu ye mwata bingi muchima kyo akaine kumvwina lujimuno lwenu lwa maana ne kutwajijila kuya mu jishinda jatama nyi? Twakonsha kuchinchika byepi bintu bya uno mutundu? Twakonsha kufunjilako lufunjisho lwanema ku mpunzha bashilikale ko bataaine Elaija, “peulu ya mutumba.” Kechi twayuka ene mambo Elaija o ayijile ku ino mpunzha ne, pano bino, twayuka kuba’mba uno mwanamulume walombanga kwi Lesa kimye kyonse, onkao mambo, kyamweka wayile ku mpunzha kwa bunke na kulomba kwi Lesa wanji. (Yakoba 5:16-18) Ne atweba twafwainwa kumonangapo kimye kya kwikala bunke ne kulomba kwi Lesa, kwita pa jizhina janji ne kumubuula bijikila byetu byonse. Umvwe ketube bino, kiketupelela kuchinchika inge bantu bo twikala nabo kebamweshe byubilo bincha.
Kutuntulula Kivwalo
Pano kimye kya kwa Elaija kyafikile kya kuleka kwingila mwingilo wanji. Akimonai byo aubile. Aye ne Elisha byo bafuminenga mu muzhi wa Giligala, Elaija watundaikile Elisha kuba’mba ashale mu muzhi pa kuba’mba aye bunke bwanji ku Betele kwalepele makilomita nobe 11. Elisha wakumbwile’mba: “Byonkatu Yehoba byo aji na bumi ne anweba byo muji na bumi, amiwa kechi nsakwimusha ne.” Bonse babiji byo bafikile mu Betele, Elaija wabuujile Elisha amba usakuya bunke ku Yeliko, kwalepele makilomita 22. Elisha wakumbulwiletu byonka byo akumbwile patanshi. Kabiji byo bafikile ku Yeliko, kino kintu kyabwelelepo ja busatu saka bakyangye kuya ku Mukola wa Yodano, kwalepele makilomita 8. Bino napotu Elisha wakaine kushala. Kechi waswile kusha Elaija ne.—2 Bamfumu 2:1-6.
Elisha wamwesheshe kyubilo kyawama bingi, ne kino kyubilo ke butemwe bubula kwaluka. Buno bo butemwe bwamwesheshe ne Luta kwi Naomi, butemwe bwikala na muntu na mambo a kwipana, bukishinka ne kukakachila ku kintu. (Luta 1:15, 16) Bakalume ba Lesa bonse bafwainwa kwikala na kino kyubilo. Nanchi twamona buneme bwa kino kyubilo mu byaubile Elisha nyi?
Kyamweka Elaija watundaikilwe bingi pa kumona butemwe bwamumwesheshe uno nsongwalume ye aingilanga nanji. Buno butemwe bwalengejile Elisha kumonako kya kukumya kitanshi kyaubile Elaija. Byo bafikile ku kitulu kya Mukola wa Yodano wajinga bingi na mukuku kabiji wazhikile bingi pa mapunzha amo, Elaija wapumine kivwalo kyanji kya bungauzhi pa mema. Mema aabenepo. Kabiji kwajinga ne “bangauzhi 50 ba mu jibumba ja bangauzhi” bamweneko kino kya kukumya, kabiji kyamweka jino jajinga jibumba ja banabalume bo bafunjishenga bya kutundaika bupopweshi bwa kine mu ntanda. (2 Bamfumu 2:7, 8) Kyamweka Elaija ye watangijilanga mwingilo wa kufunjisha bano banabalume. Pa kimye kimo Elaija walangulukilenga’mba ye yenkatu muntu wa kishinka washajile mu ntanda. Kufumatu kyokyo kimye, Yehoba wapesheshe Elaija pa kuchinchika kwanji kupichila mu kumuswisha kumonako bapopweshi banji byo bayijilengako palutwe mu kutundaika mpopwelo ya kine.—1 Bamfumu 19:10.
Kabiji byo baabukile Yodano, Elaija waambijile Elisha amba: “Ndombe kintu kyo ukeba’mba nkupe saka bakyangye kumfumya kwi obewa.” Elaija wayukile’mba kimye kyafikile kya kuba’mba afume kwi Elisha. Kechi waumvwijile kichima uno mulunda nanji mwanyike pa mingilo yamupembelejilenga kulutwe ne na mambo a kuba’mba ukatumbalala ne. Pakuba Elaija wakebeshe kumukwasha mu mashinda onsetu. Elisha walombeletu’mba: “Napopwela, mpepoi bipimo bibiji bya mupashi wenu.” (2 Bamfumu 2:9) Kechi walombelenga’mba atambule bipimo bibiji bya mupashi wazhila watambwile Elaija ne. Pakuba walombelenga buswanyi bwatambulangapo mwana mubeji, mambo kwesakana na mwayijile mizhilo, mubeji ye watambula bya buswanyi byavula, nangwa’mba bibiji pa kuba’mba engilenga bulongo mwingilo ye aswananga wa bumutwe bwa kisemi. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 21:17) Byo ajinga nswanyi wa mingilo ya Lesa yaingijilenga Elaija, Elisha wayukile’mba wafwainwe kutambula mupashi wa kwa Elaija wa kubula moyo pa kuba’mba akengilenga mwingilo ye aingijilenga.
Elaija wipelwile kabiji byonse wibishijile mu maboko a Yehoba. Inge kya kuba’mba Yehoba waswishishe Elisha kumonako uno ngauzhi mukote byo bamutwajile kwi Lesa, ko kuba’mba Lesa wapele Elisha kintu kyo alombele. Kabiji byo papichiletu kimye kicheche bano balunda na muntu byo baendelenga “saka baya na kwisamba,” kwamwekele kintu kya kukumya.—2 Bamfumu 2:10, 11.
Mwiulu mwamwekele kyeya nobe mujilo kabiji kyafwenyenyenga pepi. Twakonsha kulanguluka pa byaumvwanyikilenga kinkunkwila kya mwela kanzhimbiji byo katendekele kwizhonda ne kyeya kyamwekelenga nobe mujilo byo kyaishilenga kwajinga bano banabalume babiji, ne kwibalengela kwabana, kampe na mambo a kubwela panyuma na moyo. Bamwene motoka nangwa’mba kalaki watemenenga nobe mujilo. Elaija wayukile’mba kimye kyanji kya kuya kyafikile. Nanchi wakanjijilemo mu uno kalaki nyi? Jishimikila kechi jaambapo ne. Kishinka ke kya kuba’mba bamushikwile ne kumutwala mwiulu ku kanzhimbiji.
Elisha watajilengakotu kabiji waumvwine bingi moyo. Kino kya kukumya kyo amwene kyamulengejile Elisha kushiinwa’mba Yehoba ukamupa “bipimo bibiji” bya mupashi wa kwa Elaija wa kuchinchika. Pano bino, Elisha wajinga na bulanda. Kechi wayukile ko batwajilenga mulunda nanji ne, bino wafwainwa wajinga na luketekelo lwa kuba’mba ukamumona jibiji. Wajijile’mba: “Tato, tato! Kalaki wa Isalela ne bantu banji benda pa bambili!” Watajilengamotu byo batwajilenga mufunjishi wanji kufikatu ne kimye kyo azhimañene. Kepo Elisha atabwile bivwalo byanji na mambo a bulanda.—2 Bamfumu 2:12.
Nanchi Elaija byo bamutwajile mu lwelele waumvwine byajijile mulunda nanji ne kumulengela naye kujila nyi? Kechi twayuka ne, bino kishinka ke kya kuba’mba wayukile’mba uno mulunda nanji wamukwashishe kuchinchika mu bimye bya makatazho. Twafwainwa kufunjilako kwi Elaija ne kwikala na balunda batemwa Lesa kabiji bakebesha kuba kyaswa muchima wanji.
Yehoba watwajile Elaija ku mpunzha ikwabo na kwingila mwingilo ye amupele
Mwingilo Wapeleleko
Elaija wayile kwepi? Bupopweshi bwapusana pusana bufunjisha’mba bamutwajile mwiulu kuya na kwikala ne Lesa. Bino kino kechi kyakonsheka ne. Byo papichile myaka yavula kufuma pamwekejile kino, Yesu Kilishitu waambile’mba kafwako muntu nangwa umo wayilepo mwiulu aye saka akyangye kubwela mwiulu ne. (Yoano 3:13) Onkao mambo, inge twatanga kuba’mba “kanzhimbiji kamutwajile Elaija mwiulu,” twakonsha kwipuzha’mba, mwepi mwiulu mo bamutwajile? (2 Bamfumu 2:11) Baibolo wingijisha kyambo kya kuba’mba “mwiulu” pa kwamba pa mwiulu monka mwikala Yehoba ne mwiulu mwa makumbi kabiji mulelemba bañonyi pano pa ntanda. (Salamo 147:8) Mwiulu mwa makumbi nangwa’mba mu lwelele mo mwayile Elaija. Kino kilumbulula ka?
Yehoba wavilwijile ngauzhi wanji ku mpunzha ikwabo na kwingila mwingilo mukwabo, mu bufumu bwa Yuda. Binembelo bimwesha’mba Elaija waikeleko kuno na kwingila pa myaka nobe itanu na ibiji. Pa kyokya kimye mfumu walaminenga Yuda wajinga Mfumu Yeholama. Wasongwele mwana wa kwa Ahaba ne Yezebeli, onkao mambo, uno mfumu naye watwajijile na byubilo byatama byajingapo na bako banji. Yehoba wakambizhe Elaija kunembela Yeholama nkalata mwajinga byambo bya luzhachisho. Monka mwaambijile Yehoba, Yeholama wafwile lufu lwatama bingi. Kabiji jishimikila jaamba’mba: “Kafwako muntu waumvwine bulanda kimye kyo afwile ne.”—2 Byambo bya Moba 21:12-20.
Twamona lupusano lwajinga pa uno muntu wajinga ngubabibi ne Elaija. Kechi twayuka byafwile Elaija ne kimye kyo afwile ne. Pano bino, twayuka kuba’mba kechi wafwile byonka byafwile Yeholama kya kuba bantu kafwako nangwa umo waumvwine bulanda ne. Elisha wavulukanga bingi mulunda nanji. Ne bangauzhi bakwabo nabo bafwainwa bamuvulukanga. Yehoba naye wanemekele bingi Elaija mambo byo papichile myaka 1,000, waingijishe kilengwa kyaimejilengako Elaija mu kimwesho kya kwaluka kwa Yesu. (Mateo 17:1-9) Nanchi mukeba kufunjilako byavula kwi Elaija ne kwikala na lwitabilo lulengela kuchinchika mu bimye bya makatazho nyi? Ikalai na balunda batemwa Lesa, tai muchima pa kwingijila Yehoba, ne kulomba kimye kyonse kufuma panshi ya muchima wenu. Twayai twibikeko kuba’mba Yehoba akatwajijile kwitutemwa ne kwituvuluka.
a Bashayuka bamo bamba’mba mutumba watongolwa pano ke Mutumba wa Kamela, Lesa ko apelejile Elaija bulume bwa kushinda bangauzhi ba kwa Baela. Pano bino, Baibolo kechi watongola jizhina ja uno mutumba ne.
Bulunda bwa kwa Elaija ne Elisha bwibakwashishe bano banabalume kuchinchika makatazho