BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w07 11/1 pp. 12-16
  • Umvwinainga Jiwi Ja Mu Muchima Wenu

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Umvwinainga Jiwi Ja Mu Muchima Wenu
  • Kyamba kya Usopa—2007
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “Jiwi ja mu Michima”
  • Jiwi ja mu Muchima Wenu Jingila Byepi?
  • Twakonsha Kuwamisha Byepi Jiwi ja mu Muchima Wetu?
  • Mwakonsha Kwikala Byepi na Jiwi ja mu Muchima Jawama?
    ‘Ikalai mu Butemwe bwa Lesa’
  • Kwikala na Jiwi ja mu Muchima Jawama Jisangajika Lesa
    Byo Twafwainwa Kwikala mu Butemwe bwa Lesa
  • Nanchi Jiwi Jenu ja mu Muchima Jibena Kwimutangijila Bulongo Nyi?
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
Kyamba kya Usopa—2007
w07 11/1 pp. 12-16

Umvwinainga Jiwi Ja Mu Muchima Wenu

‘Bangetila babula Mizhilo [ya Lesa] byo bobatu bene bya mu Mizhilo, abo, byo babula Mizhilo, beubila mizhilo abo bene.’—LOMA 2:14.

1, 2. (a) Bantu bavula bakwasha byepi bakwabo? (b) Ñanyi bya kumwenako bya mu Binembelo bimwesha byo twafwainwa kubila bakwetu lusa?

AMWANAMULUME umo wa myaka ya kusemwa 20 wajinga na kikola kya kifwafwa kimye kyo ajinga pa kilata pa kupatamina shitima waponejile pa ngyangi. Mwanamulume mukwabo waendelenga saka akwata ku maboko baana banji ba bakazhi babiji wamweneko byaponene uno muntu washile baana banji ne kunyemena pa yewa muntu na kumupulusha. Wakulumwijile yewa mwanamulume mu kimbo kyajinga pakachi ka ngyangi kuchina amba shitima yakapitapo. Bamo bantu bakonsha kutela yewa muntu wapulushañene amba kilobo, bino aye mwine waambile’mba: “Muntu wafwainwa kuba byawama. Napulushañene na mambotu a lusa. Kechi naubile bino amba ngyukanyikwe nangwa kutumbalala ne.”

2 Kampe ne anweba mwayukapo muntu umo wibikile mwine mu kizumba kuba’mba apulushe bakwabo. Bavula byo byo baubile byonkabye, bafilengako bakwabo kimye kya Nkondo ya kibiji ya Ntanda yonse. Kabiji vulukai ne byapichilemo mutumwa Paulo ne bakwabo bantu 275 kimye kyaonaikile bwato bwabo ku Melita kwipi na Sisili. Bantu ba konkakwa baishile na kwibakwasha, ne kwibobila “lusa lukatampe kechi lucheche ne.” (Byubilo 27:27–28:2) Kabiji akivulukai byaubile yewa kamwale mwina Isalela, nangwa kya kuba kechi wabikilenga bumi bwanji mu kizumba ne, bino waubijile lusa yewa mukulumpe wa nzhita ya bena Silya. (2 Bamfumu 5:1-4) Langulukai ne pa kishimpi kyaambile Yesu kya mwina Samaliya wawama. Ñanga wa Lesa ne mwina Levi bamusansawijile awa mukwabo Muyudea ye bataine bamupuma pepi na kufwa. Bino mwina Samaliya byo amutaine wamukwashishe. Pa myaka yavula yapitapo, kino kishimpi kyafika bingi pa michima ya bantu bavula ba bisho byapusana pusana.—Luka 10:29-37.

3, 4. Bantu byo bobila lusa bakwabo bantu kyapusana byepi na bifunjisha boba bamba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine?

3 Kya kine, tubena kwikala mu “bimye byakatazha.” Bantu bavula baikala “bashinta ne “kubula kutemwa byawama.” (2 Timoti 3:1-3) Nangwa byonkabyo, nanchi kechi twamona bantu byo beubila lusa, kampe ne atweba pa muntu pa muntu byo betukwashapo kala nenyi? Kyubilo kya kwikwasha, kupichilatu ne mu kubika bumi bwetu mu kizumba kyakumbanamo bingi kya kuba bamo bamba’mba “lusa.”

4 Kino kyubilo kya kukwashañana kya kuba muntu wabika ne bumi bwanji mu kizumba kyubiwatu mu mitundu ne bisho byonse. Kabiji kyapusanako bingi na byamba bantu inge baji mu kizumba pano babena kunyema amba nkasami jinungo. Shayuka wa bya sayansi aye Francis S. Collins wafunda pa byubilo bya muntu byo bituntulukila ku bantu bakwabo. Uno shayuka watangijile mwingilo wa mu kafulumende wa United States wa kuyuka bingila Tubibese tucheche twa kajiselo (DNA), waambile’mba: “Kyubilo kya lusa kiji mu bantu kyapusanako bingi na byamba boba bafunda kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine. . . . Tubibese tucheche twa kajiselo kechi to tulengela kino kyubilo kya lusa kwikala mu bantu ne.” Kabiji waambile’mba: “Bamo bantu bepana abo bene mu kukwasha bantu bangi bo babulapotu nangwa kuyuka ne. . . . Lufunjisho lwa kwa shayuka aye Darwin kechi lwakonsha kulumbulula kino kyubilo kya lusa byo kikalako ne.”

“Jiwi ja mu Michima”

5. Ki ka kimwekana mu bantu?

5 Shayuka wa bya sayansi aye Collins waambapo kintu kimo kilengela’mba tumweshenga lusa amba: “Jiwi ja mu michima jitubula’mba tukwashe bakwetu nangwa kya kuba kafwako kyo basa kwitufweta ne.”a Byambo byo aambile bya kuba’mba “jiwi ja mu muchima” bituvululamo byaambile mutumwa Paulo amba: ‘Bangetila babula Mizhilo byo bobatu bene bya mu Mizhilo, abo, byo babula Mizhilo, beubila mizhilo abo bene; mambo bamwesha bitongola Mizhilo byo byanembwa mu michima yabo kabiji ne jiwi ja mu michima yabo kasa jitaba, ne milanguluko yabo kasa ibazhachisha nangwa kwibabingisha.’—Loma 2:14, 15.

6. Mambo ka bantu bonse kyo baketotolwela kwi Mulenga?

6 Mu nkalata yo anembejile bena Loma, Paulo waambile’mba bantu baketotolwela kwi Lesa mambo kwikalapo kwanji ne byubilo byanji bimwekela mu bintu byo tumona. Abino byo byo kiji kufumatu “ku ntendekelo ya panopantanda.” (Loma 1:18-20; Salamo 19:1-4) Kya kine, bantu bavula bamulengulula bingi Mulenga ne kwenda mu mashinda atama. Pano bino, kyaswa muchima wa Lesa ke kya kuba’mba bantu bayuke bololoke bwanji ne kulapila ku byubilo byabo byatama. (Loma 1:22–2:6) Bayudea bajinga na bishinka byafwainwe kwibalengela kuba bino, bebapele Mizhilo ya Lesa kupichila mwi Mosesa. Pano bino ne bantu babujile ‘kupewa byambo bya Lesa’ nabo bafwainwe kuyuka’mba Lesa ko aji.—Loma 2:8-13; 3:2.

7, 8. Kyubilo kya lusa kyakumbanamo byepi, kabiji kino kimwesha ka?

7 Kishinka kikatampe kyafwainwa kulengela bantu bonse kumuyuka Lesa ne kubila monka mo akebela ke lūsa lo baji nalo lwa kwifuukwila byawama ne byatama. Byo tuba byawama kimwesha’mba tuji na jiwi ja mu muchima. Akifwanyikizhai kino: Banyike batantama mu kamunongo na kupembelela kuya pa kampelwa. Pano monka mu kupembelela, olo mwanyike umo waya kulutwe ne kupitaila bakwabo baji mu munongo. Banyike bavula bamwambila’mba, ‘akyo kyo ubena kuba kechi kyawama ne!’ Pano iipuzhai anweba bene amba, ‘Mambo ka o kyaikela kuba’mba ne banyike bavula bakeba kuba lusa?’ Kuba bino kumwesha’mba baji na lusa. Paulo wanembele’mba: ‘Bangetila babula Mizhilo bobatu bene bya mu Mizhilo.’ Kechi waambile’mba, “inge bauba,” uba nobe kintu kyabulanga kubiwa ubiwa ne. Waambile’mba “bobatu bene,” kibena kumwesha amba kino kyubiwatu jonse. Ko kuba’mba, bantu “bobatu bene bya mu Mizhilo,” kibena kulumbulula’mba jiwi ja mu michima yabo jibatundaika kubila monka mo tutangila mu mizhilo ya Lesa.

8 Kino kyubilo kya lusa kyubiwatu mu byalo byavula. Shayuka wa pa University of Cambridge, England wanembele’mba, mizhilo ya bena Babilona, bena Ijipita, Bangiliki, bena Australia, ne bena America yavwangilemo ne muzhilo wa kubula kumanyikañana, kwipayañana, bujimbijimbi ne kwamba bubela. Ino mizhilo yafwainwe kwiilondela mu kuba byawama ku bakikulumpe, banyike ne babula bulume.” Kabiji Dr. Collins wanembele’mba: “Mulanguluko wa kuyuka byawama ne byatama wakumbanatu ntanda yonse.” Nanchi kino kechi kimuvululamo byambo byanembwa mu Loma 2:14 nenyi?

Jiwi ja mu Muchima Wenu Jingila Byepi?

9. Jiwi ja mu muchima jo ji ka, kabiji jakonsha kwimukwasha byepi saka mukyangye kuba kintu?

9 Baibolo waamba’mba jiwi ja mu muchima ke kintu kimulengela kumona byubilo byenu byo biji ne kuyuka mwakubila. Kiji nobe jiwi jiji mukachi kenu jibena kwamba pa bintu byo mubena kuba kana byawama nangwa byatama. Paulo watongwele jino jiwi ja mukachi kanji amba: “Jiwi ja mu muchima wami jibenakungitaba mwi aye Mupashi Wazhila.” (Loma 9:1) Kya kumwenako, jino jiwi jakonsha kwimubujila jimo saka mukyangye kuba kintu kyawama nangwa kyatama. Jiwi ja mu muchima wenu jakonsha kwimukwasha kutalapo bulongo pa kintu kyo mukeba kuba ne kulangulukapo byo mwakonsha kwiumvwa umvwe mwauba kyokyo kintu.

10. Jiwi ja mu muchima jingila byepi?

10 Kyubiwa javula ke kya kuba’mba jiwi ja mu muchima wenu jakonsha kwimubula panyuma ya kuba kintu. Kimye kyo asusuchilenga na kunyema Mfumu Saulo, Davida walangulukile kubapo kintu kimo kya kubula kunemeka mushingwa mfumu wa Lesa, kabiji ne kuba kyo kyo aubile. Panyuma ya bino, “muchima wanji [Davida] walajikile.” (1 Samwela 24:1-5; Salamo 32:3, 5) Byambo bya kuba’mba, “jiwi ja mu muchima” kechi byaingijishiwa mu jino jishimikila ne, bino jiwi ja mu muchima jo ja muzhachishenga Davida. Ne atweba bonse twazhachishiwapo kala na jiwi ja mu muchima wetu. Twaubilepo kintu kimo, kabiji twazhachishiwe pa kyokyo kintu kyo twaubile. Bantu bamo babujile kupana misonko yabo bayanjishiwe bingi na jiwi ja mu muchima wabo kya kuba’mba baishile kupana nkongole yabo. Bakwabo nabo jiwi ja mu muchima wabo jibalengela kusolola ku bena kwabo mambo abo a bukende o balengele. (Bahebelu 13:4) Pano umvwe muntu waubila monka mwamubujila jiwi ja mu muchima wanji, ukasuluka ne kwikala mutende.

11. Mambo ka o kyatamina kulekatu’mba ‘jiwi ja mu muchima wetu jitutangijilenga’? Lumbululai.

11 Nanchi twakonsha kulekatu’mba ‘jiwi ja mu muchima wetu jitutangijilenga nyi’? Kyawama kumvwa bibena kwamba jiwi ja mu muchima wetu, pano kimye kimo jakonsha kwitubepa. Ee, jiwi ja “bumuntu bwetu bwa mukachi” jakonsha kwitubepa. (2 Kolinda 4:16) Akimonai kya kumwenako. Baibolo waambapo pe Setepena wajinga mwana wa bwanga wa Kilishitu “wayujile bupe ne bulume.” Bayudea bamo bamutayile Setepena pangye ya muzhi wa Yelusalema ne kumwipaya na mabwe. Saulo (awo waishile kwikala mutumwa Paulo) waimenetu kipikipi kabiji “waitabilenga lufu” lwa kwa Setepena. Kyamweka nobe aba Bayudea basuminijilwe amba baubilenga kintu kyawama mambo jiwi ja mu michima yabo kechi jibazhachishenga ne. Ne Paulo naye byo byo eumvwinenga byonkabye, mambo kufumatu popa wapingilenga ‘bipingo bya kwibepaya baana ba bwanga ba Nkambo.’ Jiwi ja mu muchima wanji jamubepele.—Byubilo 6:8; 7:57–8:1; 9:1.

12. Jishinda ka jimo jakonsha kulengela’mba twikale na jino jiwi ja mu muchima?

12 Ki ka kyamulengejile Saulo kuba’mba ekale na joja jiwi ja mu muchima? Kintu kimo kyakonsheshe kulengela ke balunda nanji. Atweba bavula twaambapo kala pa lamya na mwana ubena kumvwanyika jiwi nobe bashanji. Jino jiwi ja mwana kampe wasemenwetu najo, kabiji kampe wakonsha kusenda byamba bashanji. Popamotu, ne Saulo naye waikele bino mambo a kupwanañena pamo na Bayudea bashikilwe Yesu, ne kukana mafunjisho anji. (Yoano 11:47-50; 18:14; Byubilo 5:27, 28, 33) Ee, balunda nanji Saulo bo bamulengejile’mba ekale na joja jiwi ja mu muchima wanji jamubepele.

13. Mpunzha kwikela muntu yakonsha kumulengela byepi kupimpula jiwi ja mu muchima wanji?

13 Kabiji jiwi ja mu muchima jakonsha ne kupimpulwa na mambo a bisho ne mpunzha kwikela muntu, byonkatu mpunzha kwikela muntu byo yakonsha kumulengela kwamba ñambilo nangwa mulaka wambiwako. (Mateo 26:73) Abino byo byo kyajinga ne ku bena Asilya kala. Bayukanyikilwe amba bankondo, kabiji bipikichala byo balenganga bimwesha byo bamanyikanga bantu. (Nahumi 2:11, 12; 3:1) Bena Ninevwa bajingako mu moba a Yona baambiwa’mba kechi bayukile “mwapusena kuboko kwa kilujo na kwa kipiko” ne. Ko kuba’mba kechi bayukile bulongo bintu byatemwa Lesa ne byo ashikwa ne. Akilangulukaitu ino mpunzha byo yakonsheshe kuvulañanya muntu wakonsheshe kukomenako. (Yona 3:4, 5; 4:11) Ne lelo jino, jiwi ja mu muchima wa muntu jakonsha kupimpulwa na mambo a byubilo bya bantu bo aji nabo.

Twakonsha Kuwamisha Byepi Jiwi ja mu Muchima Wetu?

14. Jiwi ja mu muchima wetu jimwesha byepi byambo byaambiwa pa Ntendekelo 1:27?

14 Yehoba wapele ba Adama ne Evwa bupe bwa jiwi ja mu muchima, kabiji ne atweba twaswana jino jiwi ja mu muchima kufuma kwi abo. Ntendekelo 1:27 itubula’mba bantu balengwa mu kipasha kya Lesa. Kino kechi kilumbulula’mba twapasha Lesa ku mubiji ne, mambo aye mupashi ne atweba tuji na mibiji ya misunyi. Twalengwa mu kipasha kya Lesa mu jishinda ja kuba’mba tuji na byubilo byanji, kubikakotu ne kuyuka byawama ne byatama ne jiwi ja mu muchima jingila bulongo. Kino kishinka kimwesha’mba kuji jishinda jakonsha kwitulengela kuwamisha jiwi ja mu muchima wetu, kya kuba twijiketekela. Jino jishinda ke kufunda byavula pe Mulenga, ne kufwenya kwipi ne aye.

15. Ñanyi jishinda jimo jo twakonsha kumwenamo mu kuyuka Shetu?

15 Baibolo waamba’mba Yehoba ye witupa bumi, ne mu jino jishinda uji nobe ye Shetu bonse. (Isaya 64:8) Bena Kilishitu bakishinka, kikale baji na luketekelo lwa kuya mwiulu nangwa lwa kwikala mu paladisa panopantanda, bakonsha kumutela Lesa amba Tata. (Mateo 6:9) Twafwainwa kwibikako na ngovu kufwenya kwipi na Shetu ne kuyuka byo alanguluka ne mizhilo yanji byo iji. (Yakoba 4:8) Bavula kechi bakeba kuba bino ne. Baji byonka byajinga Bayudea bo baambijile kwi Yesu amba: “Anweba kechi mwijumvwinepo jiwi jabo ne, nangwa kwibamonapo byo baji ne. Kabiji mambo abo kechi aikala mwi anweba ne.” (Yoano 5:37, 38) Ne atweba kechi twa kyumvwapo kala jiwi ja Lesa ne, bino twakonsha kuyuka byo alanguluka kupichila mu kutanga mu mambo anji, kino kyakonsha kwitulengela kwikala byonka byo aji ne kulanguluka byonka byo alanguluka.

16. Jishimikila jaamba pe Yosefwa jimwesha’mba kyanemena ka kufunjisha jiwi ja mu muchima wetu ne kumvwa byo jibena kwamba?

16 Jishimikila jaamba pe Yosefwa byo ajinga mu nzubo ya kwa Potifwalo jalumbulula bulongo kino kishinka. Muka Potifwalo waesekele kumongola Yosefwa. Nangwa kya kuba Yosefwa waikalangako kimye kyo kwabujile kunembwa buku uji yense wa mu Baibolo, ne Mikambizho Jikumi saka ikyangye kupanwa, wakaine ne kwamba’mba: “Nanchi buno bubi bukatampe nebube byepi, ne kumulenga mambo aye Lesa?” (Ntendekelo 39:9) Kechi wakumbwile bino mu kukebatu kutokesha kisemi kyanji ku muchima ne, mambo kisemi kyanji kyaikalanga ntanda butunga. Kine kintu kyo aubijile bino ke kukeba kutokesha Lesa ku muchima. Yosefwa wayukile mizhilo ya Lesa yaambile pa masongola kuba’mba mwanamulume wafwainwatu kusongola mwanamukazhi umo, kabiji ne bano babiji bafwainwa kwikala “mubiji umo.” Kabiji kampe waumvwineko ne Abimeleki byo eumvwine kimye kyo ayukile’mba Libeka wajinga muka kusongolwa, ko kuba’mba inge waji walaajile nanji, inge waletejile malwa bantu banji. Kabiji kyafuminemo mu buno bukishinka bwa kwa Abimeleki, Yehoba wamupesheshe. Kino kimwesha Yehoba byo ashikwa bukende. Yosefwa byo ayukile bino bintu, kyamulengejile kuwamisha jiwi ja mu muchima wanji jo aswaine, kabiji wakaine kuba bulalelale.—Ntendekelo 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.

17. Mu kwikala nobe Shetu, mambo ka atweba o twashukilwa kukila ne byajinga Yosefwa?

17 Atweba lelo jino kyakilapo ne kuwama. Tuji na Baibolo yense mo twafwainwa kufunda pe Shetu byo alanguluka ne mo amwena bintu, kubikakotu ne bintu byo atemwa ne byo ashikwa. Umvwe twayuka bulongo Binembelo, twakonsha kufwenya kwipi ne Lesa ne kwikala nobe aye. Monka mu kuba bino ne jiwi ja mu michima yetu najo jikekela monka mulangulukila Shetu. Jikekela monka mwayila kyaswa muchima wanji.—Efisesa 5:1-5.

18. Nangwa kya kuba jiwi ja mu muchima wetu kechi jawama ne, twakonsha kuba byepi pa kuba’mba twijiwamishe?

18 Nga ibyepi pa mambo a kupimpulwa kwa jiwi ja mu muchima wetu na mambo a ino ntanda? Kampe jaaluka na mambo a ndangulukilo ne byubilo bya balongo betu ne bantutu ba mu mpunzha mo twakomena. Kino kyakonsha kulengela jiwi ja mu muchima wetu kuleka kwingila bulongo. Jitendeka kwitulengela kwamba “ñambilo” yonka yambapo bantu bo tuji nabo. Kya kine, kechi twakonsha kupimpula bintu byapita kala ne. Pano twafwainwatu kusala balunda ne kwikala ku mpunzha kwakonsha kwitulengela kwikala na jiwi ja mu muchima jawama. Kishinka kyanema kyakonsha kwitukwasha ke kwikala na bena Kilishitu bepana baeseka kimye kyabaya kwikala byonka biji Shabo. Kuya ku kipwilo, ne kupwanañena pamo na balongo betu kupwila saka kukyangye kutendeka ne panyuma ya kupwila kwakonsha kwitukwasha kwikala na jiwi ja mu muchima jawama. Twakonsha kumona byaamba Baibolo ne byuba bakwetu bena Kilishitu, kubikakotu ne byo bapelawizha kumvwa bibabula jiwi ja mu michima yabo monka mwayila ndangulukilo ne mashinda a Lesa. Mu kuya kwa kimye, kino kyakonsha kwitukwasha kwikala na jiwi ja mu muchima wetu jayila monka mwayila mafunde a mu Baibolo, ne kwitufwenyesha kwipi ne Lesa. Umvwe jiwi ja mu muchima wetu jayila monka mwayila mafunde a Shetu, ne kulondela byubilo byawama bya bakwetu bena Kilishitu, tukejiketekela, ne kumvwinanga byo jitubula.—Isaya 30:21.

19. Ñanyi mbaji ya jiwi ja mu muchima wetu yo tukesambapo?

19 Nangwa byonkabyo, bamo kibashupa bingi kulondela bibabula jiwi ja mu muchima wabo pa juba ne juba. Mutwe walondelapo ukamba pa bintu bimo byapitamo bena Kilishitu. Umvwe twafunda bino bintu, twakonsha kumona bingila bulongo jiwi ja mu muchima wetu, ene mambo o twaikela na jiwi ja mu muchima japusana na ja bakwetu, ne byo twakonsha kumvwina byo jibena kwitubula.—Bahebelu 6:11, 12.

[Tubyambo twa mushi]

a Popamotu, ne Owen Gingerich, shayuka wa bya mwiulu uji pa Harvard University wanembele’mba: “Kyubilo kya lusa kyalengela . . . basayansi kubula kwikala na mukumbu pa byo bamona byuba banyama. Mukumbu wa kine wakonsha kwikala wa kuba’mba mwine Lesa ye wabikamo bino byubilo byawama kubikakotu ne jiwi ja mu muchima.”

Bika Byo Mwafundamo?

• Mambo ka o kyatanwa kuba’mba maana a kuyuka byawama ne byatama, nangwa’mba jiwi ja mu muchima jiji mu bisho byonse?

• Mambo ka o twafwainwa kubula kulekelatu jiwi ja mu muchima wetu amba jitutangijilenga?

• Ñanyi mashinda amo o twakonsha kuwamishishamo jiwi ja mu muchima wetu?

[Kipikichala pa peja 15]

Davida wayanjishiwe bingi na jiwi ja mu muchima . . .

bino Saulo wa ku Talasusa aye kechi wayanjishiwe na jiwi ja mu muchima ne

[Kipikichala pa peja 16]

Twakonsha kufunjisha jiwi ja mu muchima wetu

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu