Ifunjishai Nekufunjishako Bakwenu Byubilo Byabwina Kilishitu
“Obewa ufunjisha mukwenu, kechi wifunjisha obe mwine nenyi?”—LOMA 2:21.
1, 2. Bishinkaka byomuji nabyo byakukebela kufunda Baibolo?
MUJI nabishinka byavula bingi byomwakonsha kufunjila Byambo bya Lesa. Mukeba kuyuka bishinka bijimo nabiji bantu, byubilo byaubiwenga, mapunzha, nebintutu bikwabo. Mukeba nekuyuka mafunjisho akine apusana naoa abubela afunjishiwa mubupopweshi bumo, nabiji akuba’mba kuji Balesa basatu ne mujilo wahelo. (Yoano 8:32) Kabiji mukeba kumuyuka Yehoba bulongo kuba’mba mwikale nobe aye nekwikala nabyubilo byaoloka kumeso anji.—1 Bamfumu 15:4, 5.
2 Kishinka kikwabo kikatampe kyomwakonsha kufunjila Byambo bya Lesa kekwifunjisha anwe bene kuba’mba mukafunjisheko nebakwenu nabiji batemwe benu, bakwenu bomwiyuka nabo, nebantutu bomwabula kuyuka. Bena Kilishitu bafwainwa kuba kino. Yesu wakambizhe baana banji babwanga amba: “Yainga na kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu . . . ne kwibafunjisha balamenga byonse byo nemukambizhe.”—Mateo 28:19, 20.
3, 4. Mamboka okyanemena kwianweba kufunjisha byonka byakambizhe Yesu?
3 Kufunda Baibolo namulanguluko wakukeba kukafunjishako bakwenu kwanema bingi kabiji kwakonsha kwimuletela lusekelo. Kufumatu nekukala, mwingilo wakufunjisha wanema bingi. Buku wa Encarta Encyclopedia waamba kuba’mba: “Bayudea bakikulumpe bavula bamonanga bafunjishi amba batwala bantu kulupulukilo kabiji bakambizhenga nebaana babo kukinjika bafunjishi babo kukila nebyo bakinjika bansemi yabo.” Onkao mambo, kyanema bingi bena Kilishitu kwifunjisha bene mulufunjisho lwa Baibolo apa bino bafunjishako nebakwabo.
4 Bantu bavula batwela mwingilo wabufunjishi kukila mingilo ingi. Buku wa The World Book Encyclopedia waamba’mba: “Pepi nobe bantu 48 milyonyi banabalume nebanabakazhi mwaya ntanda yonse baji mumwingilo wabufunjishi. Mufunjishi ufunjisha pasukulu wikala namwingilo wakufunjisha banyike, kabiji byoebafunjisha byobintu bikebakwashanga kulutwe nalwendo. Pano umvwe mwaumvwina mukambizho wa Yesu wakufunjisha bakwenu, mfweto ifumamo yanema bingi mambo ikala yamyaka. Mutumwa Paulo wikikonkomwejile kino byoakambizhe Timoti amba: “Kasa wiketa obe mwine ne lufunjisho lobe pamo. Ukelwe mu byo bino bintu; mambo mu kuba kino usakukepulusha obe mwine ne abo bakumvwa pamo.” (1 Timoti 4:16) Ee, mwakonsha kupulushako nebakwenu umvwe kemwibafunjishe.
5. Mamboka lufunjisho loafunjisha mwina Kilishitu kyolwakijilamo kunema?
5 Kwifunjisha anwe bene nekufunjishako bakwenu kwaitabizhiwa kabiji kutangijilwa na Mwine mwinako, Mfumu walengele byonse. Kino kishinka bunke kyokilengela mwingilo wabuno bufunjishi kunemesha kukila neyewa wakufunjisha pamasukulu, kikale kufunjisha bantu bintu bimo, nkito nangwatu kufunjisha byamichi yamukipatela. Lufunjisho loafunjisha mwina Kilishitu kelolwa lwakuba’mba awo ubena kufunda ayuke kulonda Mwana Lesa aye Yesu Kilishitu kabiji nekufunjishako bakwabo nabo kuba byonkabyo.—Yoano 15:10.
Mamboka Omwafwainwa Kwifunjishisha Anwe Bene?
6, 7. (a) Mamboka otwafwainwa patanshi kwifunjisha atwe bene? (b) Muñanyi jishinda Bayudea bamu kitota-myaka kitanshi mobakankejilwe kwikala bafunjishi?
6 Mamboka okyaambiwa’mba twafwainwa patanshi kwifunjisha atwe bene? Mambo kechi twakonsha kufunjisha bulongo bakwetu umvwe atwe bene twabula kwifunjisha patanshine. Kala Paulo wakonkomwejile kino kishinka mubyambo byafwainwa kulangulukwapo byanemene bingi ku Bayudea kabiji byakinema nelelo jino kubena Kilishitu. Paulo waipwizhe’mba: “Obewa ufunjisha mukwenu, kechi wifunjisha obe mwine nenyi? obewa usapwila’mba, Muntu kechi ebe ne, obewa wibanyi? Obewa wamba’mba, Muntu kuba bukende ne, obewa wibubanyi? Obewa ushikwa bankishi, wiba bya mu mazubo abo azhilanyi? Obewa witotela mu Mizhilo, umupelula Lesa na kuzhilulula Mizhilonyi?”—Loma 2:21-23.
7 Muano mepuzho, Paulo watongwele bintu byatama bibiji byaambiwapo mu Mizhilo Jikumi amba: Kwibane, kabiji kuba bukendene. (Kulupuka 20:14, 15) Bayudea bamo mumoba akwa Paulo betotelenga bingi mambo bajinga na Mizhilo ya Lesa. ‘Bafunjishiwe mu Mizhilo, kabiji baitabizhe’mba, bantangi ba bampofu, ne kyeya kya baji mu mfishi ne bafunjishi ba twana.’ (Loma 2:17-20) Pano bino nangwa byonkabyo, bamo bajinga bakamfutumfutu mambo kumbaji baibilenga nekuba bukende. Kuno kwajinga kuzhilulula Mizhilo nekupelula Mwine mwinayo wamwiulu. Mwakonsha kwimwena kuba’mba nanchi kechi bajinga bantu bafwainwa kufunjisha bakwabo ne; kabiji kechi befunjishenga nangwa abo benene.
8. Muñanyi jishinda mokyamwekela’mba Bayudea bamo mumoba akwa Paulo ‘baibanga bya mu mazubo azhila’?
8 Paulo watongwele kwiba byamu mazubo azhila. Abya Bayudea bamo byobyo baubilenganyi? Kika Paulo kyoajinga nakyo mumilanguluko pakwamba bino byambo? Kwambatu kine, mambo akuba kino kinembelo kijitu nabyambo bicheche, kechi twakonsha kwamba Bayudea bamo ‘mobaibijilenga bya mu mazubo azhilane.’ Patanshitu kunyuma, munembeshi wamuzhi wa Efisesa waambile’mba Paulo nebalunda nanji ‘kechi beba bya mu mazubo azhila ne,’ akyo kibena kulumbulula’mba kwajingako bantu bamo balangulukanga’mba Bayudea baibanga. (Byubilo 19:29-37) Abya pamuntu pamuntu baingijishanga nangwa kupotesha bintu byabuneme byafumanga mumazubo azhila abankishi byobapukwilenga kubantu bashinjilenga nangwa bantu basatukilanga bupopweshinyi? Kwesakana na Mizhilo ya Lesa, ngolode ne siliva yabankishi yafwainwe konaunwa, muntu kechi wafwainwe kwiisenda’mba ikale keyanjine. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 7:25)a Onkao mambo, apo kampe Paulo watongwelenga Bayudea basujilenga mikambizho ya Lesa nekwingijisha nangwa kumwenamo nsabo mubintu byafuminenga mumazubo azhila abankishi.
9. Byubiloka byatama pamambo anzubo ya Lesa mu Yelusalema byajinga nobe kwiba bijimo?
9 Bino Josephus washimikizhepo kyabumvu kimo kyamwekele mu Loma kyaubile Bayudea bana, kabiji waletele kino kisonso wajinga mufunjishi wa Mizhilo. Bano bantu bana baambijile mwanamukazhi umo mwina Loma, mwenyi mu Bayudea amba ebape ngolode nebintu bikwabo byabuneme bikale kebupe bwakupana kunzubo ya Lesa mu Yelusalema. Byobatambwile bino bintu, byaikele kebyabo bene. Kino kyajinga nobe kwiba munzubo yazhila.b Bakwabo nabo baibanga munzubo ya Lesa mujishinda jakuba’mba bapainenga milambo yabula kufwainwa nekupotesheshamo bintu byabo bene monka munzubo ya Lesa, nekwiyalula ke “jiyengo ja tupondo tupukula bintu.”—Mateo 21:12, 13; Malakai 1:12-14; 3:8, 9.
Funjishai Byubilo Byabwina Kilishitu
10. Ñanyi kishinka kyotwafwainwa kubula kusula mubyambo byakwa Paulo byanembwa mu Loma 2:21-23?
10 Nangwa byubilo byatongwele Paulo byaubiwenga mukitota-myaka kitanshi byalamachile kubwivi, bukende, nekwiba mumazubo azhila byajinga byabyepi nangwa byabyepi, kange tusule kishinka kiji mubyambo byoaambilene. Waipwizhe’mba: “Obewa ufunjisha mukwenu, kechi wifunjisha obe mwine nenyi?” Kyanema bingi kumona kuba’mba byakumwenako byoatongawile Paulo byaambilenga pabyubilo. Uno mutumwa kechi washinkamenetu pamafunjisho amu Baibolo nangwa pabya mpitone. Kwifunjisha obe mwine nekufunjishako bakwenu koatongwelenga Paulo kwajinga kwakwikala nabyubilo byabwina Kilishitu.
11. Mamboka omwafwainwa kutela muchima kubyubilo byabwina Kilishitu kimye kyomubena kufunda Byambo bya Lesa?
11 Pakuba’mba twingijishe lufunjisho luji mu Loma 2:21-23 patanshi twafwainwa kufunda byubilo byabwina Kilishitu mu Byambo bya Lesa, kwikala mwayila byotufunda, apa bino nekufunjishako bakwetu nabo kuba byonkabyo. Onkao mambo, pakufunda Baibolo, labijilainga biyukilo byamizhilo ya Yehoba mwafuma byubilo byabwina Kilishitu bwakine. Langulukishainga palujimuno nelufunjisho lomubena kutana mu Baibolo. Apa bino mukoseko kwingijisha byomubena kufunda. Kabiji pakuba kino mwafwainwa kukosako nekwikala namukoyo. Kyapela bingi bantu bambulwakoloka kulangulukapo mashinda amo akwibingishishamo mubyubilo bimo byalengela’mba basule byubilo byabwina Kilishitu. Apo kampe Bayudea boatongwele Paulo bajinga nandangulukilo yabujimuku bwauno mutundu bwakwibingishishamo nangwa kutwajilamo bakwabo mungi. Pano bino byambo byakwa Paulo bibena kumwesha kuba’mba, byubilo byabwina Kilishitu kechi byafwainwa kukepa nangwa kusulwa kwesakana namonka mukebela muntune.
12. Byubilo byawama nangwa byatama bilengela bantu kumumona byepi Yehoba Lesa, kabiji mamboka okikwashisha kulabijila kino kishinka?
12 Mutumwa walumbulwile ene mambo otwafwainwa kufunjila nekwikala nabyubilo byawama byotutana mu Baibolo. Byubilo byatama byaubilenga Bayudea byalengejile bantu kumunena Yehoba byamwenga: “Obewa witotela mu Mizhilo, umupelula Lesa na kuzhilulula Mizhilonyi? Mambo jizhina ja Lesa janenwa bya mwenga mu Bagentila na mambo a anweba.” (Loma 2:23, 24) Byonka byokyajinga kala, nelelo byobyo kiji kuba’mba umvwe ketusule byubilo byabwina Kilishitu, kokuba’mba tubena kupelula Mwine mwinabyo. Bino umvwe twakakachila kumizhilo ya Lesa, kileta mushingi kwiaye. (Isaya 52:5; Ezikyo 36:20) Kuyuka kino kwakonsha kwimukosesha umvwe mwaikala mulweseko nangwa mubyubilo byakonsha kwimulengela kulanguluka’mba kusula byubilo byabwina Kilishitu kechi mambone. Kabiji byambo byakwa Paulo bitufunjisha nekintu kikwabo. Kununga pakuyuka’mba byubilo byenu byomuba byakonsha kunemeka Lesa nangwane, pakufunjisha bakwenu, bakwashai kumona’mba kwingijisha byubilo byawama byobabena kufunda kuletela Yehoba mushingi, bino inge kebabule kwibyuba, kyakonsha kumuletela bumvu. Kechi kubatu’mba byubilo byabwina Kilishitu biletela muntu lusekelo nekwikala nabutuntulu bwamubiji bonkatune, bino bileta mushingi ku Mwine wibiletele nekutundaika bantu kwibyuba.—Masalamo 74:10; Yakoba 3:17.
13. (a) Baibolo itukwasha byepi pamambo abyubilo byawama? (b) Tongolai kishinka kiji mulujimuno luji mu 1 Tesalonika 4:3-7.
13 Byubilo byawama bilengela nebantu bakwabo nabo kukeba kwikala nabyo. Mwakonsha kumona kino mubya kumwenako biji mu Byambo bya Lesa bibena kumwesha buneme bwakulondela mizhilo ya Lesa yabyubilo byawama kabiji nebifumamo umvwe muntu wiisula. (Ntendekelo 39:1-9, 21; Yoshua 7:1-25) Kabiji mwakonsha nekutana lujimuno lwauno mutundu pamambo abyubilo byawama amba: “Kino kyo kyaswa muchima wa Lesa, kya kuzhijikwa kwenu, muzhile bulalelale; kabiji amba anweba bonse pa muntu pa muntu, muyuke mwa kwimwena bakazhi benu anwe bene monka mu buzhile ne mu buneme, kechi mu kusakasaka kwa lwiso kubindankanya muchima pamo ne Bagentila babula kuyuka Lesa ne; kabiji amba kafwako muntu, nangwa umo, azhilule muzhilo ne kumuba bibi mulongo wanji mu ano mambo ne, . . . mambo Lesa kechi witwichile ku bubipisho ne, kana mu kuzhijikwa.”—1 Tesalonika 4:3-7.
14. Kika kyomwakonsha kwiipuzha anwe bene palujimuno luji mu 1 Tesalonika 4:3-7?
14 Muntu yense wakonsha kumona mubino byambo amba bulalelale buzhilulula muzhilo wabyubilo byabwina Kilishitu. Pano bino mwakonsha kuyukilako nebikwabo byavula pabino byambo. Binembelo bimo bipana mashinda akebewa kwibifunda bulongo nekulangulukishapo kuba’mba mwibyumvwishe. Kyakumwenako, mwakonsha kulanguluka moekitazhizhe Paulo pakwamba’mba kuba bulalelale kwakonsha kulengela muntu ‘kuzhilulula muzhilo ne kumuba bibi mulongo wanji mu ano mambo.’ Ñanyi bibi bijimo, kabiji kwibyumvwisha kwakonsha kwimukosesha byepi kusunga byubilo byabwina Kilishitu? Kupesa-pesa nekumvwisha ano mambo kwakonsha kwimukwasha byepi kufunjisha bakwenu nekwibakwasha kunemeka Lesa?
Fundainga Kuba’mba Mufunjisheko Nebakwenu
15. Ñanyi bintu byomwakonsha kwingijisha kuba’mba mwifunjishe anwe bene nekufunjishako bakwenu?
15 Bakamonyi bakwa Yehoba baji namabuku obapesa-pesamo mepuzho nangwa byambo bimo byobatana pakufunda kuba’mba befunjishe bene nekufunjishako bakwabo. Buku umo yebengijisha wanembwa mumilaka yavula ke Watch Tower Publications Index. Umvwe muji nanji, mwakonsha kumwingijisha kutana buku muji byambo biji mumabuku alumbulula Baibolo a Bakamonyi bakwa Yehoba. Pakukeba, mwakonsha kulondela mitwe paji byobyo byambo byomubena kukeba nangwa mutanchi mwatanchikwa mavesi amu Baibolo. Kintu kikwabo kyobengijisha Bakamonyi bakwa Yehoba kiji mumilaka yavula ke Watchtower Library. Aye kepologalamu yapa kompyuta iji pakaselechi kobeta’mba CD-ROM muji mabuku obatangila pakompyuta. Ino pologalamu ikwasha muntu kupesa-pesa mitwe nekumona mwalumbulwilwa binembelo. Umvwe bino bintu byonse muji nabyo nangwa mujipotu nakimo, bingijishainga kimye kyonse papela bulume bwenu pakufunda Byambo bya Lesa kuba’mba mufunjisheko nebakwenu.
16, 17. (a) Mwepi momwakonsha kutana byambo bibena kwamba pabibi byatongolwa mu 1 Tesalonika 4:6? (b) Muñanyi mashinda bulalelale mobwakonsha kubila bibi bantu bakwenu?
16 Twayai tumone kyakumwenako kyotwaji kutongola mu 1 Tesalonika 4:3-7. Paji jipuzho pamambo akuba bibi. Kuba bibi bañanyi? Kabiji bino bibi byakonsha kuzhilulula byepi mizhilo? Muano mabuku akupesa-pesamo atongolwa, mwakonsha kutanamo byambo byavula byaamba paano mavesi nepa bibi byatongwele Paulo. Mwakonsha kutanga byambo byaamba paano mambo mu Insight on the Scriptures, Volyumu 1, mapeja 863-4; True Peace and Security—How Can You Find It?, peja 145; Kyamba kya Usopa kya Kibemba, November 15, 1989, peja 31.
17 Pakutanga bino byambo, musakumona’mba ano mabuku abena kwamba pabukine bwabyambo byaambile Paulo. Muntu wabulalelale ulenga mambo kwi Lesa nekwiletela mwine mashiki. (1 Kolinda 6:18, 19; Bahebelu 13:4) Mwanamulume uba bulalelale umuba bibi mwanamukazhi yeabena kulenga nanji mambo. Umusebanyishisha nekumulengela kwikala namuchima wakwizhachisha. Umvwe awo mwanamukazhi kechi wasongolwane, wamuba bibi mambo kechi ukasongolwa saaji kisungune, kabiji wamuba nebibi mwatawanji ukamusongola mambo kechi ukamutala’mba kisungune. Uno mwanamulume wauba kino ukozha bansemi yauno mwanamukazhi kumuchima nemwata wanji umvwe kyakuba wasongolwa. Uno mwanamulume wabulalelale usebanya kisemi kyanji. Umvwe mwina Kilishitu mukipwilo, wikiletela mwenga, kabiji nekwikisebanya.—1 Kolinda 5:1.
18. Mwakonsha kumwenamo byepi mukufunda Baibolo pamambo abyubilo byabwina Kilishitu?
18 Nanchi byambo byauno mutundu byalumbulula bino bibi byobiji, kechi bimukwashapo kumvwisha mwatala ino vesi nenyi? Kufunda kwauno mutundu kuji namfweto ikatampe bingi. Umvwe kemufunde bibye, kokuba’mba mubena kwifunjisha anwe bene. Mwakonsha kukomenako mukumvwisha bukine nebyambo bya Lesa byobiji. Mwikosesha kusunga byubilo byabwina Kilishitu nangwa kyakuba pekale lweseko lwabyepi nangwa lwabyepi. Kabiji mwakonsha kwikala mufunjishi wayuka bingi kufunjisha. Kyakumwenako, pakufunjisha bakwenu bukine bwamu Baibolo, mwakonsha kwibabula jishinda mwakumvwishisha 1 Tesalonika 4:3-7 kuba’mba bomvwishe nekulangulukapo pabyubilo byabwina Kilishitu. Mujino jishinda lufunjisho lwenu lwakonsha kwimukwasha nekukwasha bakwenu kunemeka Lesa. Bino twatongolatu kyakumwenako kimo munkalata yakwa Paulo kubena Tesalonika. Kuji mbaji ikwabo yavula yabyubilo byabwina Kilishitu nebyakumwenako bikwabo byamu Baibolo nebishinka byalujimuno byomwakonsha kufunda, kwingijisha, nekufunjishako bakwenu.
19. Mamboka okyanemena kwianweba kukakachila kubyubilo byabwina Kilishitu?
19 Kafwapo luzhinauko lwabuneme bwakwikela nabyubilo byabwina Kilishitu ne. Yakoba 3:17 waamba’mba ‘maana afuma mwiulu,’ kwi Yehoba Lesa mwine ‘o awamishatu.’ Kino kibena kulumbulula kulondela mizhilo ya Lesa yabyubilo byawama. Yehoba ukeba’mba aba bonse bamwimenako mukufunjisha Baibolo bafwainwa kwikala bakumwenako “mu bumuchima watoka.” (1 Timoti 4:12) Byubilo byajinga nabaana babwanga batanshi nabiji ba Paulo ne Timoti bimwesha kuba’mba bajinga namuchima watoka. Kechi bajinga nabyubilo byatamane, mambo Paulo wanembele’mba: “Bulalelale ne bubipisho bonse, ne lunkumbwa, kechi mwibiswe nangwa kwibitelatu mwenu mo muji ne, mo mwafwainwa bazhijikwa: nangwa byabunya, nangwa misambo ya kwendalala, nangwa miteleko ibi, abyo kechi byafwainwa ne.”—Efisesa 5:3, 4.
20, 21. Mamboka omwaitabanzhana nabyanembele mutumwa Yoano, byonka byokyanembwa mu 1 Yoano 5:3?
20 Nangwa kyakuba mizhilo yabyubilo byawama iji mu Byambo bya Lesa yaumvwanyika nekubula kupita mumbaji, kechi kisendwa kimanyika bantune. Twakonsha kumwena kino ku mutumwa Yoano waikele myaka yavula. Kwesakana nabyoamwene pamyaka yavula yabwikalo bwanji, wayukile’mba byubilo byabwina Kilishitu kechi bileta malwane. Mukifulo kyabyobyo, byamuwamijile kabiji byamufwetele. Kino Yoano wikyambilepo bingi, nekunemba’mba: “Kutemwa Lesa ko ko kuno, amba, tulame mikambizho yanji: kabiji mikambizho yanji kechi yakatazha ne.”—1 Yoano 5:3.
21 Monai kuba’mba Yoano kechi waambile kunekenena Lesa kupichila mukwikala nabyubilo byabwina Kilishitu amba jojishinda jawama mambo jitupulusha kumakatazho, bintu byatama bifumamo nebikwabotune. Walumbulula mulanguluko wawama wakunekenena Lesa patanshi pakwamba’mba, kumunekenena kekintu kimwesha’mba nanchi twamutemwa Yehoba Lesa kabiji jojishuko jotumwesheshamo butemwe bwetu peaye. Kyakine, pakuba’mba twifunjishe atwe bene nangwa kufunjisha bakwetu kutemwa Lesa twafwainwa kuswa nekwingijisha mizhilo yanji yawamisha. Ee, kilumbulula’mba kwifunjisha atwe bene nekufunjishako bakwabo byubilo byabwina Kilishitu.
[Tubyambo twa mushi]
a Nangwa kyakuba Bayudea bebakanyijilengako’mba kechi basula bintu byazhilane, Josephus wabwezhezhepo muzhilo wa Lesa mujino jishinda amba: ‘Kafwako muntu wafwainwa kwiboba mwenga balesa bobapopwela mumizhi ikwabone, nangwa kwiba byamu mazubo angi azhila, nangwa kusenda byabuneme byapanyiwa mujizhina jalesa uji yensene.’—Jewish Antiquities, Book 4, chapter 8, palagalafu 10.
b Jewish Antiquities, Book 18, chapter 3, palagalafu 5.
Mukivulukanyi?
• Mamboka otwafwainwa kwifunjisha atwe bene saka tukyangye kufunjisha bakwetu?
• Byubilo byetu byakonsha kunemeka byepi Yehoba nangwane?
• Muntu uba bulalelale uba bibi bañanyi?
• Kika kyomwafuukula kubanga pamambo abyubilo byabwina Kilishitu?
[Kipikichala pa peja 18]
“Mikambizho yanji kechi yakatazha ne”