Bebe watemenwe bingi bashanji. Mulunda nanji ye waambile bino byambo, pano bino, byamukozhezhe bingi ku muchima Bebe, kechi byamutekeneshe ne. Bebe waambilenga’mba, “Lufu lwa batata kechi lwawama ne.” Byo papichile myaka, kufuma kimye kyo bafwile, byambo byanembele Bebe mu buku wanji byamwesheshetu patoka kuba’mba wakijinga na bulanda.

Byonkatu byo kyajinga kwi Bebe, pakonsha kupita kimye kyabaya pakuba’mba bulanda bukepeko, kikatakata inge kya kuba muntu uji na bulanda watemenwe bingi yewo wafwa. Mu Baibolo, lufu belulumbulula bulongo amba “mulwanyi wapelako.” (1 Kolinda 15:26) Lufu lwitufikila kabiji kafwako kyakonsha kwilukanya ne, lwituvulañanya bingi kikatakata inge lwitusendela bantu bo twatemwa bingi kwa kubula kuketekela. Kafwako muntu ubula kwikala na bulanda inge lufu lwamufikila ne. Onkao mambo, kechi twafwainwa kukumya inge kya kuba twaumvwa bulanda na mambo a lufu ne bifumamo inge muntu wafwa ne.

Kampe mwakiipuzhapo amba: ‘Papita kimye kyabaya byepi pa kuba’mba bulanda bupwe? Muntu wakonsha kuba byepi inge uji na bulanda? Nakonsha kutekenesha byepi boba baji na bulanda? Nanchi kujipo luketekelo lwa batemwe betu bafwa nyi?’

Nanchi mwakyumvwapo kala bulanda pa kimye kicheche na mambo a kukolwa nyi? Kampe kechi papichile ne moba avula ne, mwabukilwe kabiji mwalubamo ne byo mwaumvwinenga. Abino kechi byo biji bulanda bukatampe ne. Mu buku wanji wa kuba’mba Healing a Spouse’s Grieving Heart shayuka wa bya kutekenesha bantu aye Alan Wolfelt wanembele’mba: “Bulanda kechi bupwa ne.” Bino wanungilepo kuba’mba: “Inge papita kimye ne bukwasho bwa bakwabo, muntu wakonsha kukepeshako bulanda.”

Akilangulukai byaubile Abalahama kimye kyafwile mukazhanji. Baibolo waamba’mba “Abalahama wamujijile bingi Sala.” Kyambo kya kuba’mba “wamujijile bingi” kimwesha’mba papichile kimye kyabaya bingi pa kuba’mba bulanda bukepeko na mambo a kufwisha mukazhanji.a Mukwabo wajinga na bulanda bukatampe ke Yakoba ye babepele kuba’mba mwananji wamulume, Yosefwa bamwipaya ku nyama wa mungye. Wamujijile “moba avula,” kabiji kisemi kyanji kyakankelwe kumutekenesha. Nangwa kya kuba papichile myaka yavula, lufu lwa kwa Yosefwa lwamwikajile bingi ku muchima.—Ntendekelo 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Ne lelo jino bantu bavula bekala na bulanda pa kimye kyabaya inge muntu ye batemwa wafwa. Akilangulukai pa bano bantu balondelapo.

• “Bamwatawami ba Robert bafwile pa 9 July, 2008. Kechi twaketekejilenga’mba pa jije juba pasakumweka bintu byatama ne. Panyuma ya kuja kajo ka kwiaula byonka byo twaubanga moba onse saka bakyangye kuya ku nkito, twifyompele ne kwipakachilamo, twiambila ne byambo bya kuba’mba ‘Nemutemwa bingi.’ Nangwa kya kuba papita myaka itanu na umo, bulanda kechi bwapwa ne. Namona kechi nkalubamo lufu lwa ba Robert ne.”—Ba Gail, baji na myaka 60.

• “Nangwa kya kuba naikala myaka kukila pa 18 kwa kubula bakazhi bami, ne kino kimye nkibavuluka bingi kabiji nkiji na bulanda. Kimye kyonse inge namona kintu kibena kumweka bulongo, mvuluka bingi bakazhi bami, kabiji ndanguluka pa byo bakonsheshe kumvwa bulongo kumona bintu byo mbena kumona.”—Ba Etienne, baji na myaka 84.

Kya kine, ino milanguluko ne bulanda kechi byatama ne. Bantu bamwesha bulanda mu mashinda apusana pusana, kabiji kyakonsha kutama kuzhachisha mukwenu pa jishinda jo amwesheshamo bulanda umvwe waponenwa na bya malwa. Kabiji kechi twafwainwa kwizhachisha atweba bene inge kya kuba twamona’mba bulanda bwakilamo ne. Twakonsha kuba byepi inge tuji na bulanda?

Bantu bamba bintu byapusana pusana pa uno mutwe. Pano bino, kechi byonse byamba bantu bikwashañana ne. Mwakonsha kutaana kuba’mba bamo bakonsha kwimubuula’mba kechi mwafwainwa kujila ne, nangwa’mba kechi mwafwainwa kumwesha’mba muji na bulanda ne. Bakwabo bakonsha kwimutundaika kumwesha bulanda. Baibolo waamba pa byo mwafwainwa kuba inge muji na bulanda byakwatankana na byataana bakebakeba bishinka lelo jino.

Mu bisho bimo balanguluka kuba’mba mwanamulume kechi wafwainwa kujila ne. Nanchi twafwainwa kumvwa bumvu kujila inge paji bantu bavula nyi? Bashayuka bamba kuba’mba kujila ke jishinda ja kumwesheshamo kuba’mba muntu uji na bulanda. Kabiji kujila kwakonsha kwimukwashako kutwajijila na bwikalo bwenu nangwa kya kuba mwafwisha mutemwe wenu. Kubula kujila kwakonsha kwimulengela kwikala na makatazho. Baibolo kechi uswisha mulanguluko wa kuba’mba kujila kwatama ne, nangwa’mba mwanamulume kechi wafwainwa kujila ne. Akilangulukai byaubile Yesu. Nangwa kya kuba wajinga na bulume bwa kusangula bafwa, bino wajijile pa mvula bantu na mambo a lufu lwa mulunda nanji Lazalasa.—Yoano 11:33-35.

Bukaji javula nabo bulengela kumvwa bulanda, kikatakata inge muntu wafwa lufu lwa kubazhimukilatu. Kuji bintu byavula byakonsha kulengela muntu wafwisha kumvwa kutama ku muchima nabiji inge muntu ye anemeka bingi wamwambila byambo byabula kufwainwa. Mike wikala ku South Africa waambile’mba: “Batata bafwile kimye kyo najinga na myaka ya kusemwa 14. Pa kijilo, musapwishi wa ku Chechi wa Anglican waambile’mba Lesa ubena kukeba bantu bawama kabiji wibasenda bukiji bukiji.a Kino kyanzhingijishe bingi na mambo a kuba’mba twakebelenga bingi kwikala na batata. Ne kino kimye kinkola bingi ku muchima nangwa papita myaka 63.”

Pano mwakonsha kuba byepi inge mwizhachisha pa bintu byamweka? Kimye kyo pamweka lufu lwa kubazhimukilatu, muntu uji na bulanda wakonsha kutwajijila na kulanguluka’mba, ‘kampe inge kechi kyaubiwe ne inge naubilepo bintu bimo.’ Nangwa kampe kimye kyapeleleko kumonañana na yewo wafwa mwatobokele nanji. Abino byakonsha kwimulengela kwizhachisha bingi.

Inge kya kuba’mba mwaikala na milanguluko imulengela kwizhachisha ne kuzhingila, mwafwainwa kwiifumyamo. Mwakonsha kubuulako mulunda nenu wakonsha kuteleka ne kwimutundaika kuba’mba ndangulukilo ya uno mutundu yo ikala na bantu bekala mu bulanda. Baibolo waamba’mba: “Mulunda wa kine umwesha butemwe kimye kyonse, kabiji ye mulongo ye wakonsha kuketekela mu kimye kya bya malwa.”—Byambo bya Maana 17:17.

Mulenga wetu, aye Yehoba Lesa, ye mulunda wawama wafwainwa kwikala na muntu uji na bulanda. Mubuulainga biji ku muchima wenu mambo “wimuta muchima.” (1 Petelo 5:7) Kabiji walaya ne kuba’mba bonse boba bino “mutende wa Lesa wakila milanguluko ya bantu” ukalama milanguluko yabo. (Filipai 4:6, 7) Mwakonsha ne kuswisha Lesa kwimutekenesha kwingijisha Mambo anji, Baibolo. Nembai binembelo byakonsha kwimutekenesha. (Monai kakitenguluzha kaji mu kino kibaaba box.) Mwakonsha ne kulabijilapo binembelo bimo. Kwikala na ino milanguluko kwakonsha kwimukwasha kimye kya bufuku inge mwakankalwa kulaala.—Isaya 57:15.

Mwanamulume wa myaka ya kusemwa 40 wa jizhina ja Jack wafwishishe mukazhanji na mambo a kansa. Jack waambile’mba kimye kimo umvwatu nobe ujitu bunke, bino lulombelo lumukwasha bingi. Waambile’mba: “Inge nalomba kwi Yehoba, ñumvwa nobe kuji wa kunkwasha. Javula inge nalabamo bufuku nkankalwa kulala jibiji. Bino inge natanga Binembelo ne kulanguluka langulukapo ne kulomba, ngikala na mutende wa mu milanguluko kabiji kino kindengela kulaala.”

Mwanamukazhi wa jizhina ja Vanessa bainanji bafwile. Ne aye walumbulwile’mba lulombelo lwamukwashishe bingi. Waambile’mba: “Mu kimye kyami kya kumanama, naitanga pa jizhina ja Lesa kabiji najilanga. Yehoba waumvwine lulombelo lwami kabiji wampele bulume bo nakebelenga.”

Bafundañana pa kukepeshako bulanda bamba’mba bantu baji na bulanda bafwainwa kwingilangako mingilo ya kukwasha bantu bakwabo. Kuba bino kwakonsha kwibaletela lusekelo ne kukepeshako bulanda. (Byubilo 20:35) Bena Kilishitu bavula bafwisha batemwe babo bataana kuba’mba kukwasha bantu kwibatekenesha bingi.—2 Kolinda 1:3, 4.

Nanchi mwakankalwapo kala kutekenesha mulunda nenu wafwishishepo mutemwa wanji nyi? Kimye kimo kechi twakonsha kuyuka bya kwamba ne ­bya kuba ne. Bino kuji bintu bimo byo twakonsha kuba.

Javula kikebewatu ke kuyako ne kwamba byambo nabiji bya kuba’mba “Kyatama bingi.” Mu bisho byavula, kukumbachilamo muntu nangwa kumukwata pa kuboko kumwesha’mba mwamuta bingi muchima. Inge muntu uji na bulanda ubena kukeba kwamba, mwafwainwa kutelekesha. Kintu kikwabo kyanema ke kubilapo bimo kisemi kiji na bulanda. Mwakonsha ne kwibakwashako mingilo yo bakonsha kukankalwa kwingila, kampe kwibatekelako kajo, kwibakwashako kulama baana nangwa kwibakwashako kunengezha bya kijilo. Kwibakwashako mu jino jishinda kwanema bingi kukila kwambatu byambo.

Mu kuya kwa kimye, mwakonsha ne kutendeka kwamba pa byubilo byawama byajinga na yewo muntu wafwa. Misambo ya uno mutundu yakonsha kulengela kisemi kyaponenwa na bya malwa kwikalako na lusekelo. Ba Pam bafwishishe bamwata wabo ba Ian, papita ne myaka itanu na umo. Baambile’mba: “Bantu bambuula bintu byawama byaubanga ba Ian byo nabujile ne kuyuka, kabiji kino kindengela kwikala bingi na lusekelo.”

Bashayuka bamba’mba nangwa kya kuba bantu baji na bulanda batambula bukwasho bwavula bingi kimye kitanshi, bino balunda nabo kechi batwajijila na kwibakwasha ne, mambo a kuba’mba batendeka kwingila mingilo yabo ya pa juba pa juba. Onkao mambo, mwafwainwa kwisambanga na mulunda nenu wafwisha mutemwe wanji kimye kyonse.a Bantu bavula baponenwa na bya malwa baamba’mba kwibafwakesha pa kimye pa kimye kyakonsha kwibakwashako kukepeshako bulanda.

Akilangulukai pe Kaori nsongwakazhi mwina Japan wafwishishe bainanji kabiji pa kupitapo bañondo 15 bakolojanji babakazhi nabo bafwile. Kyawamineko ke kya kuba’mba balunda nanji ba kishinka bamukwashanga kimye kyonse. Mulunda umo wakomako pe aye ke ba Ritsuko bepaine kwikala mulunda nanji wa kumukwasha kimye kyonse. Kaori waambile’mba: “Kwambatu kine, kechi naumvwine bulongo pa byo baubilenga ne. Kechi nakebelenga muntu nangwa umo kwikala nobe bamaama ne, kabiji kechi nalangulukilenga’mba kuji muntu wakonsha kuba bino ne. Bino, nebatemenwe bingi ba Rit­suko na mambo a byo bankwashanga. Twayilanga pamo mu busapwishi pa mulungu pa mulungu ne ku kupwila kwa bwina Kilishitu. Bangitanga ku nzubo yabo na kutomena pamo makabe ne kumpotela bya kuja, kabiji bimye byavula bantuminanga makalata ne tubikachi. Byaubanga ba Ritsuko byandengejile kulubako ku bintu byo napichilemo.”

Papita ne myaka 12 kufuma pafwijile bainanji Kaori, kabiji pa kino kimye aye ne bamwatawanji baji mu mwingilo wa kimye kyonse. Kaori waambile’mba: “Ba Ritsuko batwajijila kunta muchima. Inge nabwela ku mpunzha ko ngikala, nebafwakesha kimye kyonse kabiji neyowa misambo yabo ya lutundaiko.”

Bakwabo bamwenejilemo mu bukwasho ke ba Poli, Bakamonyi ba kwa Yehoba bekala ku Cyprus. Ba Poli bajinga na bamwata wabo ba Sozos bawamine bingi muchima. Bano bamwata wabo bamweshanga byubilo byawama byo bajinga kafunga wa bwina Kilishitu kupichila mu kwita baana ba kishale ne bantu bafwilwa ku nzubo yabo na kwisamba ne na kujila pamo bya kuja. (Yakoba 1:27) Kyatamineko ke kya kuba’mba saka baji na myaka 53, ba Sozos bafwile na kansa ya ku bongo. Ba Poli baambile’mba: “Nafwishishe bamwatawami ba kishinka bo naikele nabo myaka 33 mu masongola.”

Panyuma ya kijilo, ba Poli bayile na kwikala ku Canada na mwanabo wamulume Daniel wajinga na myaka 15. Byo bayile kokwa, batendekele kupwila na Bakamonyi ba kwa Yehoba. Ba Poli baambile’mba: “Balongo ne banyenga mu kino kipwilo kechi bayukile byo napichilemo ne, bino betukwashanga bingi ne kwitutekenesha na byambo byabo byawama. Buno bukwasho bwaishile pa kimye kyawama bingi mambo kyo kimye mwanami kyo akebelenga bingi bashanji. Bakulumpe mu kipwilo bamwesheshe kuba’mba bata bingi muchima Daniel. Umo pa bano waitangako Daniel kimye kyo bapwanañananga na balunda nabo nangwatu kimye kyo bayanga na kupama mpila.” Pa kino kimye ba Poli ne mwanabo babena kuba bingi bulongo.

Kwambatu kine, kuji mashinda avula bingi mo twakonsha kukwashisha ne kutundaika bantu baji na bulanda. Baibolo naye witutundaika na luketekelo lwawama luji kulutwe.

Mwakonsha kuvuluka kuba’mba ba Gail bo twaambapo ku ntendekelo mu ino mitwe yalondankana bazhinauka inge kya kuba bakalubako ku lufu lwa ba mwatawabo ba Robert. Bino babena kutonga kimye kyo bakebamona mu ntanda ipya yalaya Lesa. Baambile’mba: “Kinembelo kyo natemwa bingi ke Lumwekesho 21:3, 4.” Kyaamba’mba: “Lesa mwine ukekala nabo. Kabiji ukashimuna mipolo yonse ku meso abo, ne lufu, mabingo, kujila ne misongo kechi bikekalako jibiji ne. Bintu bya kala byapichijila.”

Ba Gail baambile’mba: “Uno mulaye wawama bingi. Ñumvwina bingi lusa bantu babula kuyuka uno mulaye bafwisha batemwe babo.” Ba Gail byo baji mu mwingilo wa kimye kyonse bekela monka mwayila byo baitabilamo kupichila mu kubuulako bantu bo bekala nabo kinkalankulo mulaye wa kuba’mba ‘lufu kechi lukekalako jibiji ne.’

Mwakonsha kwamba’mba, ‘Ano ke mañambilatu.’ Bino langulukai pa byapichilemo Yoba. Uno mwanamulume wajinga na bipute mubiji yense. (Yoba 2:7) Nangwa kya kuba Yoba wakebelenga kufwa, bino wajinga na lwitabilo mu bulume bwa Lesa bwa kumusangula. Waambile na luketekelo amba: “Nanchi inge mwamfya mu Kilende . . . Anweba mukangita, ne amiwa nketaba. Mwingilo wa maboko enu mukamukebeshanga bingi.” (Yoba 14:13, 15) Yoba wajinga na luketekelo lwa ku­ba’mba Lesa wanji ukamutonganga bingi kabiji ukakebesha bingi kumusangula.

Katatakatu Lesa akobe bino kwi Yoba ne bantu bakwabo bavula kimye ino ntanda kyo ikekala ke paladisa. (Luka 23:42, 43) Baibolo pa Byubilo 24:15 waamba’mba: “Kukekala lusanguko.” Yesu witulaya kuba’mba: “Kange mukumye kino ne, mambo kimye kibena kwiya aba bonse baji mu bilende kyo bakomvwa jiwi janji ne kufumamo.” (Yoano 5:28, 29) Yoba ukamona uno mulaye kimye kyo ukafika. Ukekala na luketekelo lwa kutwajijila kwikala na “bulume bwa ku bwanyike bwanji” ne mubiji wanji kwikala “wawama kukila byo ajinga mwanyike.” (Yoba 33:24, 25) Bino byo bikekala ne bonse baitabila mu lunengezho lwa Lesa lwa kusangula bantu ne kwikala na bumi pano pa ntanda.

Inge mwafwishapo mutemwe wenu, byambo byo twaambapo mu uno mutwe byakonsha kwimukwasha kukepeshako bulanda. Inge ke mulanguluke languluke pa milaye ya Lesa iji mu Baibolo, mukekala na luketekelo lwakosa ne kutwajijila kwikala na lusekelo.—1 Tesalonika 4:13.

Nanchi mukeba kuyukilapo byavula pa bya kuba na bulanda nyi? Nangwa mujipo na mepuzho nabiji a kuba’mba “Mambo ka Lesa o aswishisha bubi ne buyanji?” Twimutundaika kuya pa keyala wetu wa jw.org/kqn pa kuba’mba mutaane mikumbu ya mu Baibolo itekeneshañana.