Mwakonsha Kwikala Byepi na Jiwi ja mu Muchima Jawama?

1, 2. Umvwe muji pa lwendo lwa kuya ku mpunzha ko mwabula kuyuka, mambo ka o kyanemena kumvwina ubena kwimutangijila, kabiji uno muntu wakonsha kwikala byepi nobe jiwi ja mu muchima?

FWANYIKIZHAI’MBA muji pa lwendo lwa kuya ku mpunzha ko mwabula kuyuka. Ñanyi kintu kyakonsha kwimukwasha kufika ku yoyo mpunzha kwa kubula kulubilamo? Kintu kimo kyakonsha kwimukwasha ke kwimupa muntu wa kuya nanji ye mwaketekela wayuka yoyo mpunzha. Uno muntu ukakonsha kwimutangijila umvwe kya kuba wijiyuka bulongo jishinda. Kabiji inge mwalondela byo abena kwamba, kechi mukalubilamo ne.

² Mu jishinda jikwabo, uno muntu wakonsha kwikala nobe bupe bukatampe Yehoba bo etupa, ko kuba’mba jiwi ja mu muchima. (Yakoba 1:17) Kwa kubula jiwi ja mu muchima, twakonsha kulubilamo. Umvwe ketwingijishe jiwi jetu ja mu muchima bulongo, jakonsha kwitukwasha kutaana jishinda jawama kwikelamo. Onkao mambo, twayai tumone jiwi ja mu muchima byo jilumbulula ne byo jingila. Kepo tusakwisamba pa bino bishinka: (1) Byo twakonsha kufunjisha bulongo jiwi jetu ja mu muchima, (2) ene mambo o twafwainwa kunemekela jiwi ja mu muchima ja bakwetu, ne (3) jiwi ja mu muchima byo jitukwasha.

JIWI JA MU MUCHIMA BYO JILUMBULULA NE BYO JINGILA

3. Kyambo kya Kingiliki kya kuba’mba “jiwi ja mu muchima,” kyatala mu ka, kabiji jikwasha byepi bantu?

³ Mu Baibolo, kyambo kya Kingiliki kya ‘jiwi ja mu muchima’ kilumbulula “muntu kwiyuka mwine byo aji.” Kupusanako na bilengwa bikwabo, atweba tuji na bulume bwitupa Lesa bwa kwiyuka byo tuji. Twakonsha kwikala panshi ne kwitalatala atweba bene kuyuka umvwe tubena kuba bintu byawama nangwa ne. Byo jingila nobe kamonyi mukachi ka muchima, jiwi jetu ja mu muchima jakonsha kukebakeba ne kumona byubilo, milanguluko ne bintu byo twafuukulapo byo biji. Jakonsha kwitukwasha kufuukula kintu kyawama nangwa kwitujimunako pa kintu kyatama. Kabiji jakonsha kwitulengela kumvwa bulongo pa kufuukula bintu bulongo nangwa kwitukatazha bingi inge twabula kufuukula bintu bulongo.

4, 5. Twayuka byepi kuba’mba Adama ne Evwa bajinga na jiwi ja mu muchima, kabiji ñanyi kintu kibamwekejile pa kulengulula mizhilo ya Lesa? (b) Ñanyi bintu bimwesha’mba banabalume ba kishinka ba kala baumvwinanga jiwi jabo ja mu muchima?

⁴ Buno bulume bebubikile mu mwanamulume ne mwanamukazhi kufumatu kimye kyo bebalengele. Adama ne Evwa bamwesheshe’mba bajinga na jiwi ja mu muchima. Kino kimwekela mu byo baumvwine bumvu kimye kyo balengele mambo. (Ntendekelo 3:7, 8) Kyatamine bingi mambo kafwako kyawama kyo bamwenejilemo ne, jiwi ja mu muchima jibakatezhenga bingi. Balengulwile mukambizho wa Lesa kya nshiji. Onkao mambo, bene besajijilepo kwikala bansatuki, balwanyi ba kwa Yehoba Lesa. Byo bajinga bantu balumbuluka, bayukile kyo baubilenga kabiji kechi bafwainwe kumujijila Lesa jibiji ne.

⁵ Kupusanako na Adama ne Evwa, bantu bavula babula koloka bomvwina jiwi jabo ja mu muchima. Yoba mwanamulume wa kishinka waambile’mba: “Nkatwajijila kukwachisha bololoke bwami kabiji kechi nkebuleka ne; muchima wami kechi ukanzhachisha moba onse a bumi bwami ne.”a (Yoba 27:6) Yoba watangako bingi muchima ku bintu byo aubanga. Waumvwinanga bingi jiwi janji ja mu muchima, kumutangijila mu bintu byo afuukulanga kuba. O ene mambo o aambijile na muchima yense amba jiwi janji ja mu muchima kechi jamukatezhenga, kumulengesha bumvu nangwa kumuzhachisha ne. Akimonai lupusano luji pe Yoba ne Davida. Davida wachibileko kivwalo kya kwa Saulo, mfumu ye batongwele kwi Yehoba, “byo apwishishe kuba kino, muchima wamukatezhenga Davida.” (1 Samwela 24:5) Jiwi ja mu muchima byo jamukatezhe Davida, jamukwashishe bingi ne kumulengela kubula kubwezhapo kintu kyatama kyo aubile.

6. Ñanyi kintu kimwesha’mba jiwi ja mu muchima ke bupe bo bapa bantu bonse?

⁶ Nanchi bakalume ba Yehoba bo bonkatu baji na buno bupe bwa jiwi ja mu muchima nyi? Akimonai byambo byo banembele na lutangijilo lwa mupashi byaambile mutumwa Paulo kuba’mba: “Bantu ba mu bisaka bya bantu byo boba byaamba mizhilo ya Lesa, nangwa kya kuba bano bantu kechi baji na mizhilo ne, kimwesha’mba baji na mizhilo mu michima yabo. Abo bene bamwesha’mba bintu biji mu mizhilo byanembwa mu michima yabo, kabiji jiwi jabo ja mu muchima jibashinawina, ne milanguluko yabo ibazhachisha nangwa kwibabingisha.” (Loma 2:14, 15) Nangwatu bantu babula kuyuka mizhilo ya Yehoba, nabo bakonsha kwibatangijila ku jiwi jabo ja mu muchima kubila bintu mwayila mafunde a Lesa.

7. Mambo ka bimye bimo jiwi ja mu muchima o jakonsha kwitutwajila mungi?

⁷ Nangwa byonkabyo, kimye kimo jiwi ja mu muchima jakonsha kwitutwala mungi. Mambo ka? Umvwe muntu ubena kwimutangijila wavulañana ne kulubamo jishinda, wakonsha kwimutwala mungi. Kabiji mwakonsha kulubilamo umvwe mwabula kumumvwina ne kukeba kwiyila jishinda jenu. Po pamotu, kwiubila bintu bikeba muchima wetu kwa kubula kulondela jiwi ja mu muchima, kuketulengela kuya mungi. Kabiji umvwe twijingijisha kwa kubula Mambo a Lesa, twakonsha kukankalwa kuyuka kyawama ne kyatama pa kuba bintu byanema bya mu bwikalo. Pa kuba’mba jiwi jetu ja mu muchima jingile bulongo, twafwainwa kutangijilwanga na mupashi wazhila. Paulo wanembele’mba: “Jiwi jami ja mu muchima jibena kungitabizha mu mupashi wazhila.” (Loma 9:1) Nangwa byonkabyo, twakonsha kuyuka byepi kuba’mba jiwi jetu ja mu muchima babena kwijitangijila ku mupashi wazhila wa Yehoba? Twafwainwa kwijifunjisha.

BYO TWAKONSHA KUFUNJISHA JIWI JETU JA MU MUCHIMA

8. (a) Muchima wakonsha kutamisha byepi jiwi ja mu muchima, kabiji ñanyi kintu kyo twafwainwa kulangulukangapo patanshi pa kuba bintu? (b) Mambo ka mwina Kilishitu o afwainwa kubujila kutatu muchima pa jiwi ja mu muchima jibula kumukatazha kwapwa? (Monai tubyambo twa munshi.)

⁸ Mufuukula byepi bintu kwingijisha jiwi jenu ja mu muchima? Bantu bamo balangulukapotu ne kumona byo babena kumvwa, apa bino basala kyo babena kukeba kuba. Bakonsha ne kwamba’mba, “Kwesakana na jiwi jami ja mu muchima, kafwako kyatama ne.” Bintu bikeba muchima biji bingi na ngovu, byakonsha ne kutwala mungi jiwi ja mu muchima. Baibolo waamba’mba: “Muchima uji bingi na bujimbijimbi kukila bintu byonse kabiji watama bingi. Ñanyi wakonsha kuyuka byo aji?” (Yelemiya 17:9) Onkao mambo, kechi twafwainwa kulondelanga bintu byonka bikeba michima yetu ne. Twafwainwa kulangulukanga patanshi pa bintu bitokesha Yehoba Lesa ku muchima.b

9. Nanchi kwakamwa Lesa kulumbulula ka, kabiji kwakonsha kulengela jiwi ja mu muchima kwikala byepi?

⁹ Umvwe kintu kyo twafuukula kuba kyayilamo na jiwi jetu ja mu muchima jo twafunjisha bulongo, kino kikamwesha byo twakamwa Lesa, kechi kuba bintu bikeba muchima wetu ne. Akimonai kino kyamwekele. Ndamakyalo wa kishinka, aye Nehemiya wajinga na luusa lwa kukambizha bantu ba mu Yelusalema kupana mali ne misonko. Pano bino, kechi waubilenga kino ne. Mambo ka? Washikilwe uno mulanguluko watama wa kufichisha Yehoba ku muchima walengelanga bantu ba Lesa kumanama. Waambile’mba: “Kechi naubilenga kino ne, na mambo a kwakamwa Lesa.” (Nehemiya 5:15) Kyanema bingi kwakamwa Lesa na muchima yense ne kubula kufichisha Shetu wa mwiulu ku muchima. Kuno kwakamwa Lesa kuketulengela kukeba kulondela byaamba Mambo a Lesa kimye kyo tubena kufuukula bya kuba.

10, 11. Ñanyi mafunde aji mu Baibolo aamba pa kutoma maalwa, kabiji twakonsha kuba byepi pa kuba’mba Lesa etutangijile kulondela ano mafunde?

¹⁰ Akilangulukai pa mambo a kutoma maalwa. Pa kimye kya mitentamo, atweba bavula twishikisha’mba, nanchi nafwainwa kutoma nyi nangwa ne? Patanshi twafwainwa kwifunjisha atweba bene. Ñanyi mafunde a mu Baibolo aambapo pa kino kintu? Baibolo kechi wakanya kutoma maalwa mu kwesakanya ne. Utumbijika Yehoba byo apana kya bupe kya binyu. (Salamo 104:14, 15) Nangwa byonkabyo, Baibolo wakanya kukizhamo kutoma maalwa ne kuba kiwowo. (Luka 21:34; Loma 13:13) Kabiji Baibolo waamba pa kupendwapendwa amba kujitu pamo na mambo akwabo akatampe, nabiji bulalelale.c—1 Kolinda 6:9, 10.

¹¹ Jiwi ja mu muchima ja mwina Kilishitu wijifunjisha bulongo monka mwayila mafunde a mu Baibolo. Onkao mambo, umvwe ketukebe kutoma maalwa pa mutentamo, twafwainwa kwiipuzha ano mepuzho a kuba’mba: ‘Mutentamo wa mutundu ka ye babena kunengezha? Nanchi wakonsha kuleta kiwowo nyi? Lukatazho ka lo ngikala nalo inge namona maalwa? Nanchi natemwa maalwa ne kukeba kwiatoma bingi kuba’mba antangijilenga ne kuba bintu byo nkeba nyi? Nanchi nekanya kuba’mba mbulenga kukizhamo kutoma maalwa nyi?’ Kimye kyo tubena kulanguluka languluka pa mafunde a mu Baibolo ne mepuzho o twikala nao, twafwainwa kulomba Yehoba kwitutangijila. (Tangai Salamo 139:23, 24.) Kuba bino kukamwesha’mba tubena kukeba Yehoba kwitutangijila na mupashi wanji wazhila. Kabiji kukalumbulula’mba tubena kufunjisha jiwi jetu ja mu muchima kwikela mwayila mafunde a Lesa. Nangwa byonkabyo, kuji kintu kikwabo kyo twafwainwa kutako muchima pa kufuukula bya kuba.

MAMBO KA O TWAFWAINWA KUNEMEKELA JIWI JA MU MUCHIMA JA BAKWETU?

12, 13. Ñanyi bintu bimo bilengela jiwi ja mu muchima ja bena Kilishitu bamo kupusenamo, kabiji twakonsha kuba byepi na bantu baji bino?

¹² Kimye kimo, mwakonsha kukumya bingi kumona jiwi ja mu muchima ja bena Kilishitu bamo byo japusana. Mwina Kilishitu umo wakonsha kulefulwa pa kumona kyubilo nangwa kisho kyuba mukwabo; bino mukwabo wakonsha kwikitemwa kwa kubula lukatazho. Twambe’mba, umo wakonsha kutemwa bingi kutomena pamo na balunda nanji bacheche kimye kyo babena kukokoloka mabanga; bino mukwabo kechi wakonsha kutemwa kino kisela ne. Mambo ka o kwaikela luno lupusano kabiji kino kyafwainwa kwitulengela kufuukula byepi bintu?

¹³ Kuji bintu byavula bingi bilengela bantu kupusenamo. Nkomeno yabo yapusana pusana. Bamo bayuka bingi bulongo lukatazho lo bapitamo pa myaka yavula, kabiji kampe kechi lwakipwa ne. (1 Bamfumu 8:38, 39) Pa mambo a maalwa, bantu ba uno mutundu, jiwi jabo ja mu muchima kechi jakonsha kukasuluka ne. Muntu wa uno mutundu umvwe wimufwakesha ku nzubo, jiwi janji ja mu muchima jakonsha kumukanya kutoma maalwa inge mwamupa. Nanchi mukalefulwa nangwa kumukanjikizha nyi? Ine. Nangwa kya kuba mwayuka ene mambo akonsha kumulengela kufuukulapo kubula kutoma nangwa ne, butemwe bwa kutemwa balongo bukemulengela kubula kumukanjikizha.

14, 15. Ñanyi bintu byalengejile jiwi ja mu muchima ja boba bajinga mu kipwilo kya mu myaka kitota kitanshi kupusenamo, kabiji Paulo waambilepo’mba ka?

¹⁴ Mutumwa Paulo wamwene’mba jiwi ja mu muchima ja bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi japusenangamo javula. Bena Kilishitu bamo kala kibakatazhanga bingi byo bamonanga bakwabo na kuja kajo ko batapishishanga bankishi. (1 Kolinda 10:25) Jiwi ja mu muchima ja kwa Paulo kechi jamukainye kuja kajo ko bapoteshanga pa kisankanyi ne. Kwi aye, bankishi kechi banemene ne; mambo bankishi kechi bo balengele koka kajo ne, Yehoba ye wikalengele. Pano bino, Paulo wayukile’mba bakwabo nabo bajinga na milanguluko yapusanako pa byo bamonanga kajo. Bamo kampe bapopwelanga bankishi saka bakyangye kwikala bena Kilishitu. Abo bamonanga kintu kyonse kyo baingijishanga kala mu bya kupopwela bankishi kuba’mba kyatamine. Paulo wapwishishe byepi luno lukatazho?

¹⁵ Paulo waambile’mba: “Atweba twakosa twafwainwa kukwasha boba bakooka mu kubula kukosa kwabo, kabiji kechi kwitokeshatu ku muchima atweba bene ne. Mambo ne Kilishitu kechi witokeshenga mwine ku muchima ne.” (Loma 15:1, 3) Paulo wafunjishenga’mba twafwainwa patanshi kunemeka bintu bikeba bakwetu byonkatu byaubile Kilishitu. Paulo wanungilepo’mba kyamuwamijile kusalapo kubula kuja nyama kukila kutuntwisha mukooko wanema ye bafwijile kwi Kilishitu.—Tangai 1 Kolinda 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Mambo ka aba baji na jiwi ja mu muchima jibakanya kuba bintu bimo, o bafwainwa kubujila kuzhachishanga boba baji na jiwi ja mu muchima japusana na jabo?

¹⁶ Aba baji na jiwi ja mu muchima jibakanya kuba bintu bimo, kechi bafwainwa kuzhachisha bakwabo ne kwibakanjikizha’mba kanatu balondele jiwi jabo ja mu muchima ne. (Tangai Loma 14:10.) Jiwi ja mu muchima jafwainwa kwituzhachisha atweba bene kechi kwijingijisha kwikala kintu kya kuzhachishishamo bakwetu ne. Vulukai byaambile Yesu amba: “Kilekai kuzhachisha bakwenu pa kuba’mba bakabule kwimuzhachisha.” (Mateo 7:1) Bonse mu kipwilo bafwainwa kuchinuzhuka kwizhachishanga pa bintu muntu mwine byo afwainwa kwifuukwila. Onkao mambo, twafwainwa kukeba mashinda a kubayishishamo butemwe ne mutende ne kwikosesha kechi kwituntwisha ne.—Loma 14:19.

TWAKONSHA KUMWENAMO INGE TWAIKALA NA JIWI JAWAMA JA MU MUCHIMA

17. Jiwi ja mu muchima ja bantu bavula lelo jino, jiji byepi?

¹⁷ Mutumwa Petelo wanembele’mba: “Ikalai na jiwi ja mu muchima jawama.” (1 Petelo 3:16) Jiwi ja mu muchima jawama ku meso a Yehoba Lesa ke bupe bwanema bingi. Kechi jiji nobe ja bantu bavula lelo jino ne. Paulo waambile pa bantu “baji na jiwi ja mu muchima jauma nobe kikoba kyo basoka na kyela.” (1 Timoti 4:2) Kyela kya mujilo kisoka kikoba kya muntu ne kumusha na mukovu. Bantu bavula baji na jiwi ja mu muchima jafwa, ko kuba’mba jiji na mukovu kabiji jikankalwa kwingila ne kujimunako muntu, kumuzhikijila nangwa kumulengela kumvwa bumvu nangwa kwibazhachisha pa kyatama kyo bauba. Lelo jino, bantu bavula kechi bezhachisha pa bintu byatama byo boba ne.

18, 19. (a) Kwizhachisha nangwa kumvwa bumvu kwakonsha kwitulengela kuba ka? (b) Twakonsha kuba byepi inge jiwi jetu ja mu muchima jatwajijilatu na kwituzhachisha pa mambo o twalengele kala, bino saka twalapila?

¹⁸ Kwizhachisha jo jishinda jitubuujilamo jiwi ja mu muchima amba twauba kintu kyatama. Umvwe kuno kwizhachisha kwalengela ndengamambo kulapila, kwakonsha ne kulengela mambo anji akatampe kulekelwa. Mfumu Davida bamuzhachishe na mambo akatampe o alengele, pano bino bamulekejileko mambo, mambo walapijile kya kine. Kumvwa kutama ku muchima na mambo a kintu kyatama kyo aubile ne kwibikako kwanji kukookela mizhilo ya Yehoba, kwamulengejile kwimwena aye mwine amba Yehoba ‘waswila jimo kulekela mambo.’ (Salamo 51:1-19; 86:5) Pano twakonsha kuba byepi umvwe twatwajijila na kwizhachisha ne kumvwa bumvu saka twalapila kala kabiji betulekelako mambo etu?

¹⁹ Kimye kimo, jiwi ja mu muchima jakonsha kukizhamo kuzhachisha ndengamambo ne kumukatazha pa kupitapo kimye kyabaya kufuma po bamulekejileko mambo. Bantu baji bino, twakonsha kwibatekenesha’mba Yehoba wayuka bingi bulongo bantu byo bomvwa kukila abo bene byo bomvwa. Twafwainwa kuketekela ne kuswa’mba witutemwa kabiji witulekelako mambo etu, byonka byo tutundaika bakwetu kuba. (Tangai 1 Yoano 3:19, 20.) Kabiji jiwi jawama ja mu muchima jiketuletela mutende ne lusekelo lwabulapo bantu ba mu ino ntanda. Bantu bavula balengelepo kala mambo akatampe bataana luno lusekelo kabiji lelo jino baji na jiwi jawama ja mu muchima byo babena kwingijila Yehoba Lesa.—1 Kolinda 6:11.

20, 21. (a) Uno buku bamunemba kuba’mba emukwashe kuba ka? (b) Byo tuji bena Kilishitu ñanyi bwana bwa bene bo tuji nabo, kabiji twakonsha kwibwingijisha byepi?

²⁰ Uno buku bamunemba kuba’mba emukwashe kwikala na lusekelo, jiwi ja mu muchima jawama mu ano moba a kupelako akatazha a kwa Satana. Uno buku kechi wakonsha kutongola mizhilo ne mafunde onsetu a mu Baibolo o mwafwainwa kulangulukapo ne kwingijisha pa bintu byo mupitamo pa juba pa juba ne. Kabiji uno buku kechi wapana mizhilo pa bintu byo mwafwainwa kwifuukwilapo na jiwi jenu ja mu muchima ne. Uno buku bamunemba kuba’mba emukwashe kufunjisha jiwi jenu ja mu muchima ne kwijilengela kwingila bulongo pa kwingijisha Mambo a Lesa mu bwikalo bwenu. Kupusanako na Mizhilo Lesa yo apele Mosesa, “muzhilo wa Kilishitu,” ukeba aba bamulondela kwikela mwayila jiwi jabo ja mu muchima ne mafunde kechi kwibatangijila ku mizhilo yo banemba ne. (Ngalatiya 6:2) Onkao mambo, Yehoba wapa bena Kilishitu bwana bwa bena bwa kwisajila bintu. Nangwa byonkabyo, Mambo anji etuvululako’mba kechi twafwainwa kwingijishanga buno bwana bwa bene “kubilamo byatama ne.” (1 Petelo 2:16) Buno bwana bwa bene bwitukwasha kuba bintu bimwesha’mba twatemwa Yehoba.

²¹ Kulomba ne kulangulukapo pa byo twafwainwa kwikela mwayila mafunde a mu Baibolo ne kulondela bintu byo tufuukulapo, kuketulengela kutwajijila kuba bintu byonka byo twaubanga kimyetu kitanshi kyo twayukile Yehoba. Mukekala na “milangwe” yo bafunjisha “na mambo a kwiingijisha.” (Bahebelu 5:14) Jiwi jenu jo mwafunjisha bulongo na Baibolo jikemukwasha bingi mu bwikalo bwenu bonse. Byonkatu biji muntu wakonsha kwimutangijila pa lwendo, jiwi jenu ja mu muchima jikemukwasha kuba bintu bitokesha Shenu wa mwiulu ku muchima. Jino jo jishinda ja kwimukwasha kwikala mu butemwe bwa Lesa.