BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • mwbr20 January pp. 1-8
  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo—2020
  • Tumitwe tucheche
  • JANUARY 6-12
  • JANUARY 13-19
  • JANUARY 20-26
  • JANUARY 27–FEBRUARY 2
Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo—2020
mwbr20 January pp. 1-8

Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo

JANUARY 6-12

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | NTENDEKELO 1-2

“Yehoba Walengele Bilengwa Byumi pa Ntanda”

it-1 527-528

Kulenga Bilengwa

Pa Juba Jitanshi Lesa byo aambile’mba, “Kwikale kyeya,” kyamweka mintetenga ya kyeya yafikile pano pa ntanda kupita mu makumbi, nangwa kya kuba kwafuminenga kyeya kechi kwakimwekele patoka ne. Kyamweka bino byonse byaubiwenga pachepache, monka mwanembejile ntuntuluzhi aye J. W. Watts amba: “Ne kyeya kyatendekele kwikalapo pachepache.” (Nt 1:3, buku wa A Distinctive Translation of Genesis) Lesa watendekele kwabanya kyeya ne mfishi, kabiji watelele kyeya amba Mute ne mfishi amba Bufuku. Kino kimwesha kuba’mba ntanda yazhokolokelenga mu lwelele, yenda izhokoloka juba ne kulengela kuba’mba kwikalenga kyeya ne mfishi konse ku musela ne ku muzhika.—Nt 1:3, 4.

Pa Juba ja Bubiji, Lesa waabenye “mema na mema akwabo” pa kuba’mba pekale mpuzha pakachi. Mema acheche ashajile pano pa ntanda, bino mema avula ayile mwiulu, kabiji pakachi pashajile mpunzha. Lesa watelele ino mpunzha amba Lwelele, ko kuba’mba jiulu jimweka pano pa ntanda, mambo Baibolo kechi waambapo’mba mema ayile mwiulu akakumbene mwiulu mwine muji tubangabanga, juba ne ñondo ne.—Nt 1:6-8; Monai LWELELE.

Pa Juba ja Busatu, Lesa waingijishe bulume bwanji ne kufungila mema ku mpunzha imo, ne kulengela mushiji wauma kumweka, kabiji Lesa watelele mushiji amba Ntanda. Pa jonkaja juba, Lesa wabikileko bulume bwa kulengela bilengwa kwikala na bumi pano pa ntanda, onkao mambo, mushiji wameneshe nsono ne bijimwa biji na nkunwa ne bichi bipanga bipangwa. Ino yo ine mitundu isatu ya bijimwa, kabiji wibilengele na bulume bwa kusemununa “monka mwayila mitundu yabyo.”—Nt 1:9-13.

it-1 528 mafu. 5-8

Kulenga Bilengwa

Pa kulumbulula Lesa byo alengele jiulu, pa Ntendekelo 1:1 mu Kihebelu baingijisha kyambo kya kuba’mba ba·raʼʹ, kilumbulula’mba “kulenga kintu kyabulako.” Kino kimwesha’mba Lesa walengele juba, ñondo ne tubangabanga kala, kechi pa Juba ja Buna ne, mambo byonse byavwangilwemo mu kulenga “jiulu.” Bino pa Ntendekelo 1:16, kyambo kya Kihebelu kyo baingijisha kya kuba’mba ʽa·sahʹ kilumbulula’mba, kulengela kintu kijiko kala kutendeka kumweka. Onkao mambo, pa Juba ja Buna, Lesa “walengele” byeya, kibena kulumbulula’mba walengejile juba ne ñondo kutendeka kusamisha kyeya pa ntanda. Baibolo byo aamba’mba, “Lesa wibibikile mwiulu amba bisamishenga kyeya pa ntanda,” kyalumbulula kuba’mba pa kyokya kimye byatendekele kumweka pano pa ntanda amba biji mwiulu. Kabiji Lesa walengele bino byeya kuba’mba bikekale “biyukilo bya bimye, moba ne myaka,” pa kuba’mba bikatangijilenga bantu mu mashinda apusana pusana.—Nt 1:14.

Pa Juba ja Butanu, Lesa walengele bilengwa byumi bitanshi pa ntanda. Lesa kechi walengele kilengwa kimo ne kwikilengela kwalauka kwikala bilengwa byapusana pusana ne, bino walengele mitundu yapusana pusana ya bilengwa byumi. Baibolo waamba’mba: “Kabiji Lesa walengele bilengwa bikatampe bya mu kalunga ka mema ne bilengwa byumi byonse byenda bisamba bisamba mu mema monka mwayila mitundu yabyo ne bañonyi bonse monka mwayila mitundu yabo.” Kabiji byo amwene kuba’mba byo alenga byawama, Lesa wibipesheshe ne kwamba’mba, “Semainga ne kuvula,” ne kino kyakonshekele, mambo Lesa byo alengele ino mitundu yapusana pusana ya bilengwa, wibipeele bulume bwa kusemununa “monka mwayila mitundu yabyo.”—Nt 1:20-23.

Pa Juba ja Butanu na Bumo, “Lesa watendekele kulenga banyama ba mungye monka mwayila mitundu yabo ne banyama ba kulela monka mwayila mitundu yabo ne byonse bikalaba panshi monka mwayila mitundu yabyo,” kabiji Lesa wibimwene’mba byawama bingi.—Nt 1:24, 25.

Ku mpelo ya juba ja butanu na bumo ja kulenga bintu, Lesa walengele kilengwa kyapuseneko na bilengwa bikwabo. Nangwa kino kilengwa kechi kyaesakene na bamalaika ne, bino kyakijile banyama. Kino kilengwa ke muntu, walengelwe mu kipasha kya Lesa. Baibolo pa Ntendekelo 1:27 waambatu kuba’mba “[Lesa] walengele mwanamulume ne mwanamukazhi,” bino pa Ntendekelo 2:7-9 Baibolo walumbulula kuba’mba Yehoba Lesa walengele muntu na lukungu lwa panshi ne kupuyamo muya wa bumi mu myona yanji, ne muntu waikele ke muntu mumi, kabiji Lesa wamubikile mu bujimi bwajinga nobe paladisa kuba’mba ekalenga monka ne kuja kajo kajingamo. Pa kulenga muntu mutanshi, Yehoba waingijishe lukungu lwa panshi, bino pa kulenga mwanamukazhi Yehoba waingijishe lubavu wa kwa Adama. (Nt 2:18-25) Lesa walengele mwanamukazhi ne kumuleta ku mwanamulume, pa kuba’mba mutundu wa bantu naye ekale na wamulume ne wamukazhi.—Nt 5:1, 2.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

w15 6/1 ji. 5

Bya Sayansi byo Byakwasha Bantu

Nanchi ntanda ne jiulu byalengelwe ñanyi kimye?

Bashayuka ba sayansi bamba’mba papita myaka 4 bilyonyi kufuma palengejilwe ntanda, kabiji amba lwelele lwalengelwe kala papita ne myaka nobe 14 bilyonyi. Baibolo kechi watongola juba jalengelwe jiulu ne. Kabiji kafwapo Baibolo po aamba’mba papita myaka biumbi bichechetu kufuma palengejilwe ntanda ne. Kyepelo kitanshi mu Baibolo kyaamba’mba: “Mu ntendekelo Lesa walengele jiulu ne ntanda.” (Ntendekelo 1:1) Na mambo a kuba kino kinembelo kechi kyatongola kimye mu kushinkamika ne, bashayuka ba bya sayansi bakonsha kupesapesa ne kweseka kutongola kimye kyalengelwe ntanda.

it-2 52

Yesu Kilishitu

Kechi Mulenga byonka biji Lesa ne. Nangwa kya kuba Mwana wakwashisheko shanji mu mwingilo wa kulenga bintu, bino kino kechi kyalumbulula’mba naye ke Mulenga byonka biji Bashanji ne. Bulume wa kulenga bintu bwafumine kwi Lesa kupichila mu mupashi wanji wazhila, ko kuba’mba bulume bwa Lesa bwingila. (Nt 1:2; Sl 33:6) Kabiji byo kiji kuba’mba Yehoba ye Nsulo ya bumi bonse, ko kuba’mba bilengwa byumi byonse bimweka ne bibula kumweka byafumishe bumi kwi Lesa. (Sl 36:9) Onkao mambo, Mwana kechi Mulenga ne, bino Yehoba Mulenga wa bintu byonse ye wamwingijishenga pa kulenga bintu. Aye mwine Yesu waambile’mba Lesa ye walengele bintu byonse, byonka byaambatu ne binembelo byonse.—Mat 19:4-6; Monai KULENGA BILENGWA.

TAIKO MUCHIMA KU MWINGILO WA KUSAPWILA

w08 2/1 ji. 5

Kwepi ko Twafumine?

Mukumbu wa mu Baibolo Witupa Mutende wa Kine

Kuyuka kuba’mba “kisemi kyonse . . . kya pano pa ntanda” kyatambula jizhina kwi Lesa kwitukwasha kupimpulako byo tumona bantu. (Efisesa 3:15) Kabiji kwitukwasha kupimpulako byo twimona atweba bene ne kwikala na milanguluko yawama mu kimye kya makatazho. Milanguluko yetu ipimpulwa mu mashinda alondelapo.

Kimye kyo tubena kufuukulapo bintu bikatampe, kechi tukakizhamo kwakamwa pa bibena kulanguluka bantu inge kechi batemwa bintu byo twafuukulapo ne. Bino tukaketekela mu mafunde a mu Baibolo. Mambo ka? Mambo “binembelo byonse byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa kabiji bikwasha bantu pa kwibafunjisha, pa kwibakajipila, pa kwibololako ne pa kwibajimuna mu bololoke, pa kuba’mba muntu wa Lesa ekale wafikilamo, winengezha bulongo kwingila mingilo yonse yawama.”—2 Timoti 3:16, 17.

Ibyo, kulondela mafunde a mu Baibolo kukebewa kwibikako bingi. Kimo kimye, kikebewa ne kuba bintu byapusana na bisaka muchima wetu. (Ntendekelo 8:21) Pano bino, inge twaswa kishinka kya kuba’mba Shetu wa mwiulu uji na butemwe ye witulengele, tukashiinwa kuba’mba aye wayuka bintu bituwamina. (Isaya 55:9) Mambo a Lesa etubuula’mba: “Ketekela mwi Yehoba na muchima wobe yense, kabiji kange uketekele mu milangwe yobe ne. Saka umuvuluka mu bintu byonse byo uba, ne aye ukakolwela mashinda obe.” (Byambo bya Maana 3:5, 6) Inge twalondela luno lujimuno, tukashinda bijikila byavula byo twikala nabyo mu bimye bya makatazho nangwa pa kufuukula bintu byanema.

Inge bantu betuba nshiji, kechi tukatendeka kwilengulula nangwa kulanguluka’mba bantu ba kikoba kingi nangwa ba mu bisho bikwabo banema kwitukila ne. Bino tukenemeka atweba bene kwa kubula kwilundumika. Mambo ka? Mambo Shetu aye Yehoba Lesa “kechi uji na misalululo ne, bino mu bisaka byonse muntu umwakamwa ne kuba byaoloka ye witabilwa kwi aye.”—Byubilo 10:34, 35.

Kuyuka kino kishinka kuketulengela ne atweba kubula kwikala na misalululo. Tukavulukanga’mba kafwako ene mambo o twafwainwa kulangulukila’mba twakila bantu ba kikoba kikwabo ne, mambo Lesa “ku muntu umo ko ko alengele bisaka byonse bya bantu kuba’mba bikale pano pa ntanda ponse.”— Byubilo 17:26.

Kine, kuyuka’mba Lesa ye witulengele kabiji Mulenga wetu wituta bingi muchima kwitukwasha kwikala na mutende wa mu milanguluko. Bino kuji ne bintu bikwabo bikebewa pa kuba’mba twikale na mutende wa mu milanguluko.

JANUARY 13-19

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | NTENDEKELO 3-5

“Bya Malwa Byafuminemo mu Bubela Butanshi”

w17.02 5 jifu. 9

Kyaswa Muchima wa Yehoba Kikobiwa!

9 Satana Diabola waingijishe muloolo pa kujimbaika Evwa kusatukila Shanji aye Yehoba. (Tangai Ntendekelo 3:1-5; Lum. 12:9) Satana waambile’mba Lesa kechi waswishishe bantu kuja “ku bichi byonse bya mu bujimi” ne. Kyajingatu nobe waambilenga’mba: ‘Nanchi kechi muji na luusa lwa kuba byonse mukeba nenyi?’ Kabiji wanungilepo kwamba bubela bwa kuba’mba: “Kine kechi mukafwa ne.” Kepo Satana ajimbaikile Evwa kulengulula byaambile Lesa. Wamubuujile’mba: “Lesa wayuka’mba mu juba jo mukajako ku kino kichi, meso enu akalaba.” Mu jishinda jikwabo, Satana waambilenga’mba Yehoba wibakainye kuja ku kipangwa mambo wayukile’mba bakayuka byafyamika. Satana wanungilepo bino byambo bya bubela amba: “Mukekala nobe Lesa mu kuyuka byawama ne byatama.”

w00 11/15 25-26

Twakonsha Kufunjilako ku Mwanamulume ne Mwanamukazhi Mutanshi

Nanchi kyanembejilwe jimo kala kuba’mba Evwa ukalenga mambo nyi? Ine kwalepeshatu! Fwanyikizhai’mba yenu mwajinga Evwa. Byonse byaambile muloolo byapusene bingi na byaambile Lesa ne Adama. Mwakonsha kuba byepi inge muntu ye mwabula kuyuka waiya na kwimubuula’mba mulunda nenu ye mwatemwa ne kuketekela uji bingi na bubela? Evwa wafwainwe kuzhingijila muloolo ne kukana kuteleka ku byonse byo aambilenga. Akilangulukaipotu, nanchi muloolo wajingapo na luusa lwa kuzhinauka bololoke bwa Lesa ne kubuula Evwa kulengulula byambo byamubuujile mwatawanji nyi? Evwa wafwainwe kumwesha mushingi ku mwatawanji ne kumwipuzha saka akyangye kufuukulapo bya kuba, mambo ye wajinga mutwe wa kisemi. Ne atweba byobyo twafwainwa kubanga inge bantu betubuula bintu byapusana na bitukambizha Lesa. Pano bino, Evwa waumvwijile byambo bya yewa wamwesekelenga, ne kukeba kwikala na luusa lwa kwifuukwilapo aye mwine kyawama ne kyatama. Kabiji byo atwajijile kulangulukapo pa kino kintu, kyatendekele kumweka kuwama. Walubankenye bingi pa kuswisha uno mulanguluko watama mu muchima wanji, wafwainwe kukana uno mulanguluko ponkapotu nangwa kwisamba bukiji na mwatawanji!—1 Kolinda 11:3; Yakoba 1:14, 15.

Adama Waumvwijile Mukazhanji

Evwa wajimbaikile Adama kuba’mba naye alenge mambo. Ki ka kyalengejile Adama kumvwina mukazhanji kwa kubula ne kupachikako ne? (Ntendekelo 3:6, 17) Adama wafwainwe kusalapo bya kuba. Pano wafuukwilepo byepi? Nanchi wakookejile Mulenga wanji wamupeele bintu byonse, kubikakotu ne mukazhanji aye Evwa nyi? Abya nanchi Adama walombele lutangijilo lwa Lesa pa kuba’mba afuukulepo bulongo nyi? Inyi walondejile byaambilenga mukazhanji? Adama wayukile’mba byonse byo bamubuujile Evwa amba bikamweka inge waja kipangwa byajinga bya bubela. Mutumwa Paulo watangijilwe na mupashi wazhila kunemba’mba: “Adama kechi wajimbaikilweko ne, bino mwanamukazhi ye wajimbaikilwe bingi ne kwikala wa mizhilulwila.” (1 Timoti 2:14) Onkao mambo, Adama walengulwiletu muzhilo wa Yehoba kya nshiji. Kyamwekatu patoka’mba wachiine kushala kwa kubula mukazhanji, kabiji uno moyo wanji wabayile kukila luketekelo lwanji mwi Lesa.

w12 9/1 4 jifu. 2

Nanchi Lesa Wata Banabakazhi Muchima Nyi?

Nanchi Lesa wafingile banabakazhi nyi?

Ine. Ye ‘bafingile’ kwi Lesa ke yenkawa “muloolo wa kala, utelwa’mba Diabola.” (Lumwekesho 12:9; Ntendekelo 3:14) Lesa byo aambile’mba Adama “ukekala mukulumpe” pa mukazhanji, kechi waitabizhenga kuba’mba mwanamulume wafwainwa kuyanjishanga mwanamukazhi ne. (Ntendekelo 3:16) Waambijilengatu jimo bintu byatama bikafumamo mu bundengamambo bwa mwanamulume ne mwanamukazhi mutanshi.

w04 1/1 29 jifu. 2

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Ntendekelo—I

3:17—Mu ñanyi jishinda mushiji moafingijilwe, kabiji kufika kimye ka? Kufingwa kwa mushiji kwalumbulwile’mba pano kikatazhanga bingi pa kumujima. Baana ba kwa Adama bo bamwenenga luno lukatazho lwa kufingwa kwa mushiji wamenene miba ne nseku kya kuba shanja Nowa, aye Lameki waambile’mba “mingilo yakosa ya maboko etu yo twamona na mambo a mushiji ye afingile Yehoba.” (Ntendekelo 5:29) Panyuma ya muyulo, Yehoba wapesheshe Nowa ne baana banji, ne kwibabula nkebelo Yanji ya kuba’mba bayuzhe ntanda. (Ntendekelo 9:1) Jifingo ja Lesa jo afingile mushiji jafumishiwepo.—Ntendekelo 13:10.

it-2 186

Bisanso bya Lusemo

Abino ke bisanso byumvwa mwanamukazhi pa kupaapa. Evwa byo alengele mambo, Lesa wamubuujile bikamumwekelanga pa kupaapa, na mambo a bundengamambo. Umvwe Evwa watwajijile kwikala wa lukookelo, Lesa inge watwajijile kumupesha, kabiji inge kechi kwaikalangapo misongo pa kusema baana ne, mambo “mapesho a Yehoba o alengela muntu kunonka, kabiji kechi wiapaina pamo na misongo ne.” (Man 10:22) Bino na mambo a bundengamambo, mibiji ya bantu luno yumvwa misongo yapusana pusana. O ene mambo Lesa o aambijile’mba: “Nkavuzha misongo pa kwimita kobe; ukasemanga baana bobe mu misongo” (javula mu Baibolo, bintu Lesa byo aswishatu amba bimweke, bebinemba nobe ye walengela amba bimweke).—Nt 3:16.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

it-2 192 jifu. 5

Lameki

Byambo bya nsansawilo Lameki byo aambijile bakazhi banji babiji (Nt 4:23, 24) bimwesha’mba kwajinga bingi bukapondo mu oa moba. Lameki waambile’mba: “Umvwai jiwi jami anweba ba muka Lameki; telekai byo mbena kwamba: Naipaya muntu na mambo a kunkozha, nsongwalume na mambo a kumpuma. Inge kya kuba Kaina bakamushinkenya bimye bitanu na bibiji, ko kuba’mba Lameki bakamushinkenya bimye 77.” Kyamweka Lameki wakebelenga kwipokolola mu mambo, ne kwikangaizha’mba kechi waipayile muntu kya nshiji byonka byaubile Kaina ne. Mu jishinda jikwabo, Lameki waambilenga’mba uno muntu ye aipayile ye watendekejilepo kumupuma ne kumukozha, bino aye mu kweseka kwipokolola, wamwipaya. Onkao mambo, byambo byaambile Lameki byajinga bya kwipokolola aye mwine mu mambo umvwe bakeba kushinkanya nanji na mambo a kwipaya yewa wamukozhezhe.

it-1 338 jifu. 2

Kuba Mwenga Lesa

Mu moba a kwa Enoshi, Muyulo saka akyangye kwikalako, bantu batendekele “kwita pa jizhina ja Yehoba,” bino kuno kechi kwajinga kwita pa jizhina janji na mushingi nangwa mu bololoke ne, mambo kufumatu ne kala abino saka bikyangye ne kumweka, Abela waitanga pa jizhina ja Lesa mu bololoke. (Nt 4:26; Heb 11:4) Bashayuka bamo bamba kuba’mba kuno kwita pa jizhina ja Lesa kulumbulula’mba bantu baingijishenga jizhina ja Yehoba bibi, nangwa batumbilenga bantu jizhina ja Yehoba nangwa kutumba bankishi babo; umvwe byo ibyo, ko kuba’mba bano bantu baubilenga Lesa mwenga.—Monai ENOSHI, ENOSI.

JANUARY 20-26

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | NTENDEKELO 6-8

“Waubiletu byonse”

w18.02 4 ji. 4

Ikalai na Lwitabilo ne Lukookelo Byonka Byajinga Nowa, Danyela ne Yoba

4 Makatazho apichilemo Nowa. Mu kimye kyajingako mushakulu wa kwa Nowa aye Enoka, bantu bajinga na byubilo byatama bingi. Kabiji baambilanga Yehoba bintu “bya bumvu.” (Yuda 14, 15) Bukapondo nabo bwavujijilengakotu. Mu moba a kwa Nowa, “pano pa ntanda . . . payujiletu bukapondo.” Bamalaika basatukile baishile pano pa ntanda ne kwialula bene kwikala na mibiji ya bantu kabiji basongwele banabakazhi ne kusemenamo baana bajinga babiyangala. (Nte. 6:2-4, 11, 12) Bino Nowa watwajijile kwikala wa kishinka. “Nowa bamutemenwe kwi Yehoba. . . . Wajinga walumbuluka mukachi ka bantu bajingako mu moba anji. Nowa waendelenga ne Lesa wa kine.”—Nte. 6:8, 9.

w13 4/1 14 jifu. 1

Nowa ‘Waendelenga na Lesa wa Kine’

Mwingilo wa kufika bwato wasendele myaka yavula, kampepo 40 kufika ku 50. Batemenenga bichi, kuvikaula myandalo, kwiikulumuna, kwiisonga, ne kwiinungakanya. Bwato bwajinga na mazubo asatu o batentakanya, bibamba byavula, ne kibelo kya bwato mu mbavu. Kabiji kwajinga bipenze kwiulu ya bwato, ne musemi wasulubala pa kuba’mba mema a kunkulukenga—Ntendekelo 6:14-16.

w11 9/15 p. 18 jifu. 13

Nyemainga Kapela na Kuchinchika

13 Ki ka kyakwashanga bapopweshi ba Yehoba bakala kuchinchika ne kupwisha bulongo kapela? Akimonai byanembele Paulo pe Nowa. (Tangai Bahebelu 11:7.) Nowa kechi wakimwenepo ‘muyulo wa mema pano pa ntanda waonawine byonse bipema’ ne, mambo ‘waji ukyangye kumwekapo.’ (Nte. 6:17) Kufumatu ne kala kechi kwajingapo muyulo wa byonka bino ne. Pano bino, Nowa kechi walengululwile’mba ajinga mañambilatu nangwa’mba bubelatu ne. Mambo ka? Mambo waitabijile kuba’mba byonse byamba Yehoba bimweka. Nowa kechi wijizhañenye’mba mwingilo ye bamupele wakatezhe ne. Monka mo bamukambizhe “mo mo aubijile.” (Nte. 6:22) Akimonai mwingilo wajinga ne Nowa, kufiika bwato, kupwizha pamo banyama, kunengezha kajo ka kuja mu bwato, ka bantu ne ka banyama, kujimunako bantu, ne kukosesha kisemi kyanji ku mupashi. Bino byonse bibena kumwesha’mba kuba bintu “mo aubijile” kechi kwapelele ne. Na mambo a lwitabilo ne kuchinchika kwanji, Nowa ne kisemi kyanji bapulukile ne kumona byawama.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

w04 1/1 ji. 7 jifu. 7

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Ntendekelo—I

7:2—Kika kyajinga kishina kya kuyukilako banyama babula muzhilo ne ba muzhilo? Kishina kya kuyukilako bano banyama kyamweka kyatongwelenga bitapisho byaingijishiwanga mu mpopwelo, kechi banyama bafwainwa kujiwa ne babula kufwainwa ne. Muyulo byoaji ukyangye kwiya, bantu kechi bajanga nyama ne. Kutongola nyama amba wa “muzhilo” ne “wabula muzhilo” kwajingakotu mu Mizhilo ya Mosesa, kabiji bino bizhila byapwile kimye kyo yapwile. (Byubilo 10:9-16; Efisesa 2:15) Kyamweka Nowa wayukile banyama bafwainwa kutapisha pa kupopwela Yehoba. Aku ulupukatu mu bwato, “watungile kyakusokelapo bitapisho kwi Yehoba. Kabiji wapatwilepo ku mitundu yonse ya banyama babula muzhilo ne bañonyi babula muzhilo ne kulambula milambo ya kusoka pa kyakusokelapo.”—Ntendekelo 8:20.

w04 1/1 ji. 8 jifu. 1

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Ntendekelo—I

7:11—Nga mema a Muyulo walobeshe ntanda yonse afumine pi? Pa “juba” ja bubiji ja lulengelo, kimye kyalengelwe “mpunzha” ya lwelele uji peulu ya ino ntanda, kwajinga mema “munshi ya mpunzha” kabiji kwajinga ne mema “peulu ya mpunzha.” (Ntendekelo 1:6, 7) Mema ajinga “munshi” ke oa aikejile jimo panopantanda. Mema ajinga “peulu” lwajinga luuya lukatampe lwajinga peulu ya ntanda, lwaishile kwikala ke “kalunga kakatampe ka mema.” Ae mema o anokejile panopantanda mu moba a Nowa.

JANUARY 27–FEBRUARY 2

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | NTENDEKELO 9-11

“Bantu Bonse Pano pa Ntanda Baambilengatu Mulaka Umo”

it-1 239

Babilona Mukatampe

Byaubiwenga mu Muzhi wa Babilona wa Kala. Muzhi wa Babilona wajinga mu Musanza wa Shinala batendekele kumushimika pa kyonka kimye bantu kyo bashimikilenga Kyamba kya Babela. (Nt 11:2-9) Ene mambo bantu o batendekejile kushimika uno muzhi ne kyamba, kechi na mambo a kukeba kutumbijika Lesa ne, bino na mambo a kukeba kuba’mba ‘jizhina jabo jitumbalale.’ Byamba bya kupopwelapo byo bataaine mu masala a muzhi wa Babilona ne mu mapunzha akwabo mu Mesopotamya bitulengela kushiinwa kuba’mba ne kyamba kitanshi kyo bashimikile kyajinga kya kwingijisha mu bya bupopweshi. Kabiji Yehoba Lesa byo afuukwilepo kuvulañanya mwingilo wa kushimika kino kyamba, kimweshatu patoka’mba wazhachishe uno muzhi, mambo mo mwatendekejile bupopweshi bwa bubela. Mu Kihebelu, jizhina ja uno muzhi ja kuba’mba “Babela” jilumbulula “Kuvulañanya,” bino mu mulaka wa kina Sumeria (Ka-dingir-ra) ne wa Akkadian (Bab-ilu), jizhina ja uno muzhi jilumbulula’mba “Kibelo kya Lesa.” Kino kimwesha’mba bantu bashajile mu yewa muzhi baalwile jizhina ja uno muzhi. Bafumishepo jizhina jitanshi jamwesheshenga’mba bebazhachishe, ne kubikapo jizhina jikwabo, bino jiino jizhina najo javwangilemo bya bupopweshi.

it-2 202 jifu. 2

Mulaka

Jishimikila ja mu buku wa Ntendekelo jalumbulula bantu bamo bajingako panyuma ya Muyulo wa kwa Nowa byo bakwatankene na kwingila mwingilo waimenejile pa kulengulula kyaswa muchima wa Lesa kyo abuujile Nowa ne baana banji. (Nt 9:1) Lesa wakebelenga’mba ‘basemunune ne kuyuzha ntanda,’ bino bano bantu bafuukwilepo kukwatankana ne kulenga muzhi umotu mu mpunzha itelwa amba Musanza wa Shinala mu Mesopotamya. Kyamweka uno muzhi bakebelenga ne kumwingijishanga mu bya bupopweshi, mambo bashimikijilemo ne kyamba kya kupopwelamo.—Nt 11:2-4.

it-2 202 jifu. 3

Mulaka

Lesa wa Bulume Bonse wavulañenye mulaka wabo pa kuba’mba bakankalwenga kumvwañana ne kwingijila pamo. Mulaka wabo byo avulañene, kibakatezhe kuyila mumo ne kupwisha mwingilo wabo, onkao mambo bapalañenejilemo pa ntanda ponse. Kabiji kufumatu kyokya kimye, bantu kechi bakonsheshe kukwatankena pamo bonse na kulengulula Lesa ne, mambo mu kuvulañana kwa mulaka mwafumine milaka yapusana pusana, ne bantu bapalañenejilemo monka mwapusenejile milaka yabo. Ndangulukilo yabo nayo yapusenejilemo, onkao mambo bantu kechi bakonsheshe kumvwañana ne kwikala na mulanguluko umotu, nangwa kuvwanga pamo maana abo a bumuntu, abula kufuma kwi Lesa ne. (Esakanyaiko Mus 7:29; Mpi 32:5.) Onkao mambo, nangwa kya kuba kuvulañanya mulaka kwaleta misalululo, bino kwakwashako bantu kubula kukwatankena pamo mu kusatukila Lesa, mambo mwakonsha kufuma lonaiko lukatampe. (Nt 11:5-9; esakanyaiko Isa 8:9, 10.) Ano moba bantu bavula bafunda bingi, bino inge twamona bamo byo baingijisha bibi maana abo a ku mubiji ne bintu byatama byafumamo, kitukwasha kushiinwa’mba Lesa wayukile bintu byatama bikafumamo inge wabula kuvulañanya boba bashimikilenga kyamba kya Babela.

it-2 472

Bisaka bya Bantu

Bantu byo baabenejilemo na mambo a kwamba milaka yapusana pusana, batendekele ne kufunda bisho, bisela, byubilo, ngikelo ne mpopwelo yapusana na ya bakwabo. Mulaka yense waikele na jishinda japusanako ja kubilamo bintu. (Le 18:3) Kabiji byo basatukijile Lesa, bantu bavula belengejile bankishi ba balesa babo bubela.—Mpi 12:30; 2Mf 17:29, 33.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

it-1 1023 jifu. 4

Hama

Kampe Kenana naye wajingamo na lubaji mu kino kintu kya bumvu, kabiji shanji aye Hama kechi wamukajipijile ne. Nangwa kampe Nowa wamwene na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa kuba’mba byubilo byatama byajinga ne Hama byo byajinga ne mwi Kenana, kabiji bikekala ne mu baana ba kwa Kenana. Jifingo ja kwa Nowa jafikile kimye kitanshi bena Isalela kyo bashinjile bena Kenana. Aba bo babujile kushinda (nabiji bena Gibeona [Yos 9]) baikele ke bazha ba bena Isalela. Byo papichile myaka yavula, jino jifingo jafikile jibiji kimye bisaka bya bantu bafumine mu kisemi kya kwa Kenana mwana wa kwa Hama kyo bebishinjile ku mafumu a bisaka byafumine mu kisemi kya kwa Yafeta, ko kuba’mba bufumu bwa Media ne Pelisha, bufumu bwa Gilisi, ne bwa bena Loma.

it-2 503

Nimalode

Bufumu bwa kwa Nimalode bwatendekejile ku Babela, Eleka, Akada ne Kaline, mizhi yajinga mu kyalo kya Shinala. (Nt 10:10) Onkao mambo, kyamweka Nimalode ye watangijilenga mwingilo wa kushimika muzhi wa Babela ne kyamba kyajingamo. Ne mashimikila a Bayudea alumbulula kwafumine bashakulu babo byo byo aamba. Nembi aye Josephus wanembele’mba: “[Nimalode] watendekeletu pacheche pache kongola bantu ne kwibalama buzha, pa kuba’mba baleke kwakamwa Lesa. Wibajimbaikile kuba’mba baketekele mu bulume bwanji kukila kuketekela mwi Lesa. Walengulwile Lesa ne kwamba’mba umvwe Lesa akaletepo muyulo jibiji pano pa ntanda, aye Nimalode ukashinkanya nanji; waambile’mba ukashimika kyamba kyalepa kikabula kuloba mu mema, kabiji ukafika mwiulu ne kushinkanya ne Lesa mambo waipayile bashakulu babo mu muyulo. Bantu baumvwijile byambo bya kwa [Nimalode], ne kwamba’mba Lesa wibalaminenga buzha; onkao mambo batendekele kushimika kyamba . . . kabiji bekishimikilenga bingi lubilo.”—Buku wa Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu