Yehoba Kimye Kyonse Uba Bintu Byaoloka
“Yehoba ye waoloka mu mashinda anji onse.”—MASALAMO 145:17.
1. Mwakonsha kuba byepi umvwe muntu wimulengulula, kabiji ñanyi lufunjisho lo twakonsha kufunda ku kino kya kumwenako?
ABYA muntu wakimulengululapo kala, kampe kwamba pa byubilo byenu amba byatama kwa kubula kuyuka bishinka byonse nenyi? Umvwe byo ibyo, mwafwainwa mwaumvwine ku muchima kukola, kabiji kya yenka uno mutundu kimweka. Kino kyakonsha kwitufunjisha lufunjisho lwanema bingi: Kyatama bingi kwamba pa bintu byo twabula kuyukisha ne.
2, 3. Bamo boba byepi na mashimikila a mu Baibolo abula byambo byakonsha kukumbula mepuzho abo onse, kabiji nga Baibolo itubula amba ka pe Yehoba?
2 Kyawama bingi kulabijila luno lufunjisho umvwe tubena kwamba pa bintu byalamata Yehoba Lesa. Mambo ka? Mambo kuji mashimikila amo a mu Baibolo azhokolosha bongo. Ano mashimikila, kampe aamba pa byubilo bya bapopweshi ba kwa Lesa bamo nangwa aamba pe Lesa mo achibijile mambo kala, kechi akonsha kwikala na byambo byonse byakonsha kukumbula mepuzho etu onse ne. Kya bulanda ke kya kuba’mba, bamo balengulula ano mashimikila, kuzhinauka bololoke bwa Lesa. Bino, Baibolo witubula kuba’mba, “Yehoba ye waoloka mu mashinda anji onse.” (Masalamo 145:17) Byambo byanji bitubula ne kuba’mba “kechi uba byatama ne.” (Yoba 34:12; Masalamo 37:28) Akifwanyikizhai, byo omvwa inge bantu bamulengulula!
3 Twayai tutale pa bishinka bitanu tumone ene mambo o twakonshesha kwitabila buchibamambo bwa Yehoba. Kepo, kulabijila bino bishinka, tusakutalatala bulongo pa mashimikila abiji a mu Baibolo bantu bamo o bakankalwa kumvwisha.
Mambo ka a Kuswila Buchibamambo bwa Yehoba?
4. Mambo ka o twakonshesha kwikala ba kwipelula kimye kyo tubena kulanguluka pa byubilo bya Lesa? Londololai.
4 Kitanshi, mambo a kuba Yehoba wayuka bishinka byonse kukila byo twayuka atweba, twafwainwa kwipelula kimye kyo tubena kulanguluka pa byubilo bya Lesa. Kya kumwenako: Fwanyikizhai kuba’mba mutonyi waya nkuwa na mambo a nchibilo yanji ya mambo yawama wachiba mambo amo mu kije. Mwakonsha kulangulukapo’mba ka umvwe muntu wabula bishinka byonse nangwa wabula kuyuka mizhilo yaingijishiwa walengulula mutonyi? Ke kintu kya kukosama umvwe muntu walengulula mambo o abula kuyukisha bulongo. (Byambo bya Mana 18:13) Byo kyakonsha kukilamo kwikala kya kukosama bantutu kulengulula “Mutonyi uchiba mambo a ba pano pa ntanda ponse.”—Ntendekelo 18:25.
5. Ki ka kyo twakonsha kubula kuvulama kimye kyo tubena kutanga mashimikila a mu Baibolo Lesa mo achibijile mambo a bantu bamo?
5 Kishinka kya bubiji kyo twakonshesha kuswila buchibamambo bwa Lesa ke kya kuba’mba, Lesa kechi umona pamo byonka byo bamona bantu ne, aye utala mu michima. (1 Samwela 16:7) Byambo byanji byaamba’mba: “Amiwa Yehoba mpalanguzha mu milanguluko ya muntu, kabiji ngeseka muchima wanji namba mpane ku muntu yense monka mwayila bwikalo bwanji kabiji monka mwayila byubilo byanji.” (Yelemiya 17:10) Onkao mambo, kimye kyo tubena kutanga mashimikila a mu Baibolo Lesa mo achibijile mambo a bantu bamo, kechi twakonsha kuvulama’mba aye umona byonse wapalangwizhe mu milanguluko, kumona kine kyalengejile ne nkebelo ya kubila kyokyo kintu kyabula kutongolwa mu Byambo byanji ne.—1 Byambo bya Moba 28:9.
6, 7. (a) Yehoba wamwesha byepi kuba’mba ulamachila ku bololoke ne mizhilo yanji yaoloka nangwa kya kuba kyakatazha byepi ne byepi? (b) Ki ka kyo twakonsha kuvuluka inge twatanga kintu kimo mu Baibolo kya kuba kituzhokolosha bongo kulanguluka’mba kana Lesa wa uba kyaoloka nangwa ne?
6 Monai kishinka kya busatu kyo twakonshesha kuswila buchibamambo bwa Yehoba: Aye ulamachila ku mizhilo yanji yaoloka, nangwatu kyakatazha byepi ne byepi. Monai kya kumwenako. Pa kupana Mwananji kwikala bukuzhi bwa kukuula bantu ba lukokelo ku bundengamambo ne lufu, Yehoba waingijile mu bololoke ne kulondela mizhilo yanji yaoloka. (Loma 5:18, 19) Bino kumona mwananji ye atemwisha kamaname ne kufwila pa kichi kya lumanamo, kyafwainwa kyamukolele bingi ku muchima. Kino kitubula ki ka pe Lesa? Baibolo waamba’mba: “Bukuzhi bwa mwi Kilishitu Yesu,” bwajinga bwa “kumwesha bololoke bwa Lesa.” (Loma 3:24-26) Ntuntulwilo ikwabo ya Loma 3:25 itangiwa’mba: “Kino kyamwesheshe amba Lesa kimye kyonse uba byaoloka kabiji byawama.” (New Century Version) Kine, kipimo pafikile Yehoba mu kwipana kwanji kwa kunengezha bukuzhi kimwesha’mba wanemeka ñiñijilo yanji ya kuba “byaoloka kabiji byawama.”
7 Onkao mambo, umvwe twatanga kintu kimo mu Baibolo kya kuba kituzhokolosha bongo kulanguluka’mba kana Lesa waubile kyaoloka nangwa ne, twafwainwa kuvuluka kino: Na mambo a bukishinka bwa mizhilo yanji yaoloka, Yehoba waswishishe Mwananji kufwa lufu lwakatazha. Nanchi wakonsha kulala ino mizhilo mu mambo akwabo nyi? Bukine ke bwa kuba’mba, Yehoba kechi onauna bololoke ne mizhilo yanji yaoloka ne. Onkao mambo, tuji na bya kwitulengela kuswa kuba’mba kimye kyonse uba kyaoloka kabiji kyawama.—Yoba 37:23.
8. Mambo ka o kyakonshesha kubula kuyilamo bantu kulanguluka kuba’mba bulumbuluke ne bololoke bwa Yehoba byapelelela?
8 Kishinka kya buna kyo twakonshesha kuswila buchibamambo bwa Yehoba kyo kino: Yehoba walengele bantu mu kipasha Kyanji. (Ntendekelo 1:27) Mu jino jishinda bantu baji na byubilo bijipo na Lesa, kuvwangako ne bololoke. Kuba kyailamo umvwe ketulanguluke’mba bulumbuluke ne bololoke bwa Yehoba bwapelelelatu byonka byo buji bwetu ne. Umvwe jishimikila jimo ja mu Baibolo jituzhokolosha bongo, twafwainwa kuvuluka’mba mambo a bundengamambo bo twaswana, bololoke bwetu nabo kechi bwalumbuluka ne. Yehoba Lesa, mo twalengelwa mu kipasha kyanji, walumbuluka kabiji waoloka. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4) Ke kintu kya kubula maana kulanguluka’mba bantu bamukila Lesa mu kwikala balumbuluka ne koloka!—Loma 3:4, 5; 9:14.
9, 10. Mambo ka Yehoba o abujilwa kukanjikizhiwa kulondolola mingilo yanji ku bantu?
9 Kishinka kya butanu kya kuswila buchibamambo bwa Yehoba ke kya kuba’mba ye “Mwine Wakila wa panopantanda ponse.” (Masalamo 83:18) Na mambo a kino, kechi ukanjikizhiwa kulumbulula ñiñijilo yanji ku bantu ne. Ye Mbumbi Wakila, ne atweba twauba nobe buchimba bo abumba monka mo akebela aye mwine. (Loma 9:19-21) Nanchi twi bañanyi, atweba twabumbwa na maboko anji, kya kuba ketulengulule kyo afuukula nangwa mingilo yanji? Mushakulu Yoba byo abujile kuyuka ñiñijilo Yehoba yo engijilamo na bantu, wamolwele pa kumushikisha’mba: “Nanchi obewa usaka kulengulula mo nachibila mambonyi? Usakunzhachisha amiwa mu kwibingisha obe mwinenyi?” Byo ayukile kuba’mba ubena kwamba kwa kubula kukiyukisha bishinka ne, Yoba walapijile. (Yoba 40:8; 42:6) Kange tulengululenga Lesa kwa kubula kuyukisha bishinka ne!
10 Kyamwekesha patoka kuba’mba tuji na bishinka bya kuswila kuba’mba Yehoba kimye kyonse uba byaoloka. Byo twaikala na mwa kuyukila mashinda a Yehoba, twayai tutale mashimikila abiji a mu Baibolo azhokolosha bamo bongo. Jitanshi jibena kwamba pa byaubile mupopweshi wa Lesa umo, ne jikwabo najo jibena kwamba pa buchibamambo bwa Lesa.
Mambo ka Lota o Apaine Baana Banji ba Bakazhi ku Jibumba Jabukile Bukaji?
11, 12. (a) Shimikizhai kyamwekele kimye Lesa kyo atumine bamalaika babiji mu Sodoma. (b) Jino jishimikila jalengela bantu bamo kwishikisha ñanyi mepuzho?
11 Mu Ntendekelo kyapitala 19, tutanamo jishimikila ja kyamwekele kimye bamalaika babiji batuminwe na Lesa ku Sodoma. Lota wakanjikizhe benyi kutwela mu nzubo yanji. Bino, aa mabanga a bufuku, jibumba ja banabalume jazhokolokele nzubo kuba’mba ejilupwile benyi pangye jilaale nabo. Lota waesekele na bulume bonse kwisamba nabo, bino kechi baumvwine ne. Kusaka’mba azhikijile benyi banji, Lota waambile’mba: ‘Anwebakwetu nemusashijila namba kechi mube kintu kyatamishatu kya byonkabyo ne. Pano umvwai amiwa nji na baana bami ba bakazhi babiji babulwa kusambakanapo na banabalume; nemulupwilebo ne anweba mwibobe monse mo mwasakila, pakuba bano banabalume kechi mwibobe kintu ne, mambo baiya kukokolokela mu nzubo yami.’ Bantu kechi bamumvwine ne, kabiji bakebele kupasula kinzhilo. Kepo, bamalaika bapofwile meso a joja jibumba jaluwankana.—Ntendekelo 19:1-11.
12 Kine, jino jishimikila jalengela bantu bamo kwikala na mepuzho, kulanguluka’mba: ‘Lota wakonsha kuba byepi kya mutundu uno kuzhikijila benyi banji pa kupana baana banji ba bakazhi ku jibumba jaluwankana? Abya kechi watamishe ne kuba moyo nenyi?’ Pa mambo a jino jishimikila, mambo ka Lesa o alengejile Petelo kutela Lota amba “muntu waoloka”? Nanchi byubilo bya kwa Lota byaitabilwe kwi Lesa nyi? (2 Petelo 2:7, 8) Twayai tutaletalepo bulongo pa ano mambo kukila kukaulapotu bwishi.
13, 14. (a) Ki ka kyo twakonsha kuyuka pa jishimikila ja mu Baibolo jaamba pa byaubile Lota? (b) Ki ka kimwesha kuba’mba byubilo bya kwa Lota kechi byamwesheshe’mba wajinga na moyo ne?
13 Kitanshi, mu kifulo kya kwitabizha nangwa kulengulula byaubile Lota, twafwainwa kukiyuka kuba’mba Baibolo waambatu pa bintu byamwekele. Kabiji Baibolo kechi witubulapo byalangulukilenga Lota ne kine kintu kyamulengejile kuba byo aubile ne. Inge akasangulwe mu kimye kya “lusanguko lwa baoloka,” kampe ukasolola ne byambo bikwabo.—Byubilo 24:15.
14 Lota kechi waubile moyo ne. Lukatazhotu lo lwamubaijile. Byo alumbulwile kuba’mba benyi “baiya kukokolokela” mu nzubo yami, Lota wamwesheshe kuba’mba ye wajinga na mutembo wa kwibazhikijila ne kwibanengezhezha mwa kufyama. Kino kechi kyajinga kintu kyapela ne. Shayuka wa mpito Muyudea, aye Josephus, washimwine kuba’mba bena Sodoma bajinga na “byubilo byatama bingi ku bakwabo bantu, kabiji bamutamishenga ne Lesa . . . Bashikilwe benyi, kabiji bekatazhanga bene na bene na byubilo byabo byatama.” Bino, Lota kechi waubile moyo kuchina jibumba jaluwankana ne. Aye walupukile pangye ne kwisamba na boba banabalume babukile bukaji. “Washinkile ne kibelo ponka pa kulupuka.”—Ntendekelo 19:6.
15. Mambo ka o twakonshesha kwambila’mba jishinda jaubijilemo Lota jamwesheshe kuba’mba wajinga na lwitabilo?
15 Bamo bakonsha kushikisha’mba, ‘pano’ nga ‘aye Lota wakonsha kupana byepi baana banji ku jibumba?’ Mu kifulo kya kulanguluka’mba wayile mungi, mambo ka ne kubula kulangulukila pa bintu bimo byakonsheshe kulengela? Kitanshi, Lota wakonsha waubijile mu lwitabilo. Ibyepi? Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Lota wayukile Yehoba byo azhikijile Selai, mukazhanji Abalahama, wajinga shanji wa mwanyike. Vulukai kuba’mba, mambo a kuba Selai walambile bingi, Abalahama wamubujile’mba wafwainwa kumutela’mba kolojanji, kuchina’mba bakamwipaya ne kumutambulaye.a Kyalondejilepo, Selai bamutambwile kwi Felo. Bino, Yehoba wakanyishe Felo kutamisha Selai. (Ntendekelo 12:11-20) Kyakonsheka kuba’mba Lota wajinga na lwitabilo kuba’mba Yehoba wakonsha kuzhikijila baana banji ba bakazhi mu jishinda jimotu. Yehoba kupichila mu bamalaika wazhikijile bano bansongwakazhi.
16, 17. (a) Mu ñanyi jishinda Lota mo akonsheshe kukumisha nangwa kuvulañanya banabalume ba mu Sodoma? (b) Kechi na mambo na mwalangulukijile Lota ne, ki ka kyo twakonsha kuketekela?
16 Monai ne kikwabo kishinka. Lota wakonsha wakebelenga kukumisha nangwa kuvulañanya banabalume. Wakonsha waketekejile’mba baana banji ba bakazhi kuba bebatemwa ku jibumba ne, mambo bantu ba mu Sodoma bajinga na byubilo bya kwilaala mwanamulume na mwanamulume. (Yuda 7) Kunungapo, bansongwakazhi bebepangwizhe ku banabalume ba mu yewa muzhi. Onkao mambo, balongo ba boba baipangwizhe baana banji, balunda nabo, nangwa bakwabo mo baubilanga busulu nabo bajinga pa jino jibumba. (Ntendekelo 19:14) Lota wafwainwa waketekejile’mba, banabalume bamo mu jibumba bakonsheshe kuzhikijila baana banji. Kwabenamo kwa jibumba inge kechi kwalengejile kwiboba kyatama ne.b
17 Kechi na mambo na mwalangulukijile Lota ne, twakonsha kuketekela kino: Kimye kyonse Yehoba byo oba byaoloka, wakonsha kwikala na bishinka byalengejile kutela Lota amba “muntu waoloka.” Kabiji inge twauba’mba tulanguluke pa byubilo bya bantu baluwankana ba mu Sodoma, abya twakonsha kuzhinauka kuba’mba Yehoba kechi waubile bulongo konauna boba bangikazhi bajinga mu yewa muzhi watama nenyi?—Ntendekelo 19:23-25.
Mambo ka Yehoba o Apumijile Uza?
18. (a) Ki ka kyamwekele kimye Davida kyo akebelenga kuleta Jikwachi ku Yelusalema? (b) Jino jishimikila jilengela kwipuzha ñanyi bwipuzho?
18 Jishimikila jikwabo jakonsha kuzhokolosha bantu bongo ke joja jaamba pa mwingilo wa kwa Davida wa kutuntulula jikwachi ja lulayañano kwijileta ku Yelusalema. Jikwachi bejibikile pa ñola yaendeshenga ba Uza ne mulongo wanji. Baibolo waamba’mba: “Byo bafikile ku kipujilo kya Nakona, Uza watanyikile kuboko kwanji ne kukwata ku jikwachi ja Lesa, mambo bañombe betuntwile. Ponkapo bukaji bwa Yehoba bwamubukijile Uza; kabiji Lesa wamupumine na mambo a kupusa kwanji; ponkapo wafwijile konka ku jikwachi ja Lesa.” Pa kupitapo bañondo, bena Kohati byo basendele pa bipuzhi Jikwachi, jishinda jaswishishe Lesa kusendelamo, bejifikizhetu bulongo. (2 Samwela 6:6, 7; Kubala 4:15; 7:9; 1 Byambo bya Moba 15:1-14) Bamo bakonsha kushikisha’mba: ‘Mambo ka Yehoba o amupumijile? Uza waesekelenga kukwasha kuchina’mba Jikwachi jakapona.’ Byambo bikwabo byaamba pa jino jishimikila kobiji byakonsha kwitukwasha kukila kulengululatu.
19. Mambo ka Yehoba o akonshesha kubula kuba kyatama?
19 Twafwainwa kuvuluka kuba’mba Yehoba kechi uba byatama nangwa pachechetu ne. (Yoba 34:10) Mambo kuba bino kwakonsha kulumbulula kubula butemwe, kabiji twayuka kufuma mu lufunjisho lwa Baibolo yense kuba’mba “Lesa ye butemwe.” (1 Yoano 4:8) Mu kunungapo, Binembelo bitubula kuba’mba “bololoke ne buchibamambo kyo kitendekesho kya jitanda [ja Lesa].” (Masalamo 89:14) Pano bino, Yehoba wakonsha kuba byepi kyatama? Umvwe wauba byobyo, wakonsha kutamisha kitendekesho kyanji kya Bumfumu.
20. Bishinka ka bibena kumwesha’mba Uza wakonsha wayukile mizhilo ya ambilenga pa Jikwachi?
20 Mwafwainwa kuvuluka kuba’mba Uza wakonsha wayukile mizhilo. Jikwachi jaimenangako Yehoba. Muzhilo walumbulwile kuba’mba bantu babujile kuswishiwa kechi bafwainwe kukwatako ne, mambo muntu yense walala uno muzhilo wafwainwe kufwa. (Kubala 4:18-20; 7:89) Onkao mambo, kutuntulula kyokya kintu kyazhila, wajinga mwingilo wanema bingi. Uza wafwainwa wajinga mwina Levi (nangwa kya kuba kechi wajinga ñanga ne), wakonsha wayukile uno Muzhilo. Kabiji, myaka imo kunyuma Jikwachi jalaminwe mu nzubo ya bashanji. (1 Samwela 6:20–7:1) Jajinga monka pepi nobe myaka 70, poso ne kimye Davida kyo afuukwile kwijifumyamo. Onkao mambo, kufumatu ku bwanyike, Uza wakonsha wayukile mizhilo ya pa mambo a Jikwachi.
21. Mu mambo a Uza, mambo ka o twakonsha kuvuluka kuba’mba Yehoba umona kikeba kuba muntu mu muchima?
21 Byonka byo kyaambiwapo kala, Yehoba utalatala mu michima. Mambo a kuba Byambo byanji byaamba pa “kupusa” ko apushile Uza, Yehoba wakonsha wamwenemo byubilo byatama mwi aye byabula kusololwa mu kushinkamika mu jishimikila. Abya kwitota ko kwalengejile Uza kuvulama mizhilo nyi? (Byambo bya Mana 11:2) Nanchi kwendesha Jikwachi patoka ajo jalamine kisemi kyanji ko kwamulengejile kwilundumika nyi? (Byambo bya Mana 8:13) Abya Uza wabujile luketekelo pa kulanguluka’mba kuboko kwa Yehoba kwaipipa kwa kukankalwa kuzhikijila kintu kyazhila Kyamwimenangako nyi? Kechi mambo na kyonse kyamwekele ne, twakonsha kuketekela kuba’mba Yehoba kyo aubile kyajinga kyaoloka. Wakonsha wamwene kyajinga mu muchima wa kwa Uza Kyalengejile kumuchibila mambo ponkapotu.—Byambo bya Mana 21:2.
Kishina kya Kwikela ba Luketekelo
22. Maana a Yehoba amwesha byepi kuba’mba Byambo byanji kimye kimo kechi bisolola bishinka byonse ne?
22 Maana a Yehoba akila, twiamona kuba’mba Byambo byanji kimye kimo kechi bisolola bishinka byonse ne. Bino Yehoba witupa mwa kumweshesha kuba’mba twamuketekela. Mu byo twafunda, abya kechi tuji na bishinka byakonsha kwitulengela kuswila buchibamambo bwa Yehoba nenyi? Kine, umvwe saka tufunda Byambo bya Lesa na muchima wa kishinka, tukayuka byavula pe Yehoba kya kuba tukaketekela kuba’mba Yehoba kimye kyonse uba byaoloka. Umvwe twaikala na mepuzho pa jishimikila jimo o twakonsha kubula kutana mikumbu ponkapotu, twafwainwa kuketekela kuba’mba Yehoba waubile kyaoloka.
23. Ñanyi luketekelo lo twakonsha kwikala nalo mu byo aketubila Yehoba mu kimye kya kulutwe?
23 Twakonsha kwikala na luketekelo lwapashako ne mu ñiñijilo ya Yehoba yo a kobilamo bintu mu kimye kya kulutwe. Onkao mambo, twafwainwa kuketekela kuba’mba kimye akaleta lonaiko pa malwa akatampe afwenya kala ke pepi, kechi ‘ukonauna baoloka pamo na babi’ ne. (Ntendekelo 18:23) Byo atemwisha bololoke ne buchibamambo bwanji bwaoloka kechi akaswishe kya yenka uno mutundu kumweka ne. Kabiji twakonsha ne kuketekela kya kine kuba’mba mu ntanda ipya ibena kwiya, uketubila byonse bitufwainwa mu jishinda jawama.—Masalamo 145:16.
[Tubyambo twa mushi]
a Moyo Abalahama ye ajinga nanji kechi wajinga wa bubela ne, mambo muvungilo wakala watongolapo Felo umo watumine bashilikale banji kuya na kuvutula mwanamukazhi walamba ne kwipaya mwata wanji.
b Byambo bikwabo, monai Kyamba kya Usopa kya Kizungu kya December 1, 1979, peja 31.
Mukivuluka Nyi?
• Bishinka ka byakonsha kwitulengela kuswa buchibamambo bwa Yehoba?
• Bi ka byakonsha kwitukwasha kubula kwikala na milengulwila pa mambo a kwa Lota a kupana baana banji ku jibumba jabukile bukaji?
• Ñanyi bishinka byakonsha kwitukwasha kuyuka kintu kyalengejile Yehoba kumupuma Uza?
• Luketekelo ka lo twakonsha kwikala nalo mu byo aketubila Yehoba mu kimye kya kulutwe?