Koseshainga Masongola Enu Kupichila Mu Kwisamba Bulongo

“Kyambo kyafwainwa kyo baamba kyauba nobe bipangwa bya maepo byapasha ngolode byo babika pa masanyi a siliva.”—MANA 25:11.

MUSAKUKUMBULA’MBA KA?

Kwikala na maana kulengela byepi kwisamba bulongo mu masongola?

Mambo ka baji mu masongola o bafwainwa kwipelanga mushingi?

Kwipelula kulengela masongola kwikala byepi?

1. Kwisamba bulongo kwakwasha byepi baji mu masongola?

MULONGO umo mu kyalo kya Canada waambile’mba: “Kyawama naikala kimye kyabaya na mukazhami kukila kwikala na muntu mukwabo. Lusekelo lubayilako kabiji inge njina lukatazho lukepako umvwe nabulako mwinakwami.” Mwanamulume wa mu kyalo kya Australia wanembele’mba: “Pa myaka 11 yo twaikala mu masongola, kafwako juba jipitatu kwa kubula kwisamba na mukazhami ne. Kechi twakamwa amba masongola etu akapwa ne, mambo akosa. Kwisamba bulongo ko kwitulengela kwiketekela.” Nyenga wa mu kyalo kya Costa Rica waambile’mba: “Kwisamba bulongo kwakosesha masongola etu ne kwitulengela kufwenya kwipi ne Yehoba. Kwituzhikijila ku meseko ne kwitukwatankanya kabiji kwalengela butemwe bwetu kubaya.”

2. Ñanyi bintu bilengela kubula kwisamba bulongo mu masongola?

² Nanchi mwisamba bulongo na bena kwenu nyi, inyi kimukatazha? Ibyo kuba’mba kwakonsha kwikala makatazho mambo masongola aleta bantu babiji bambulwa kulumbuluka pamo, baji na byubilo byapusana, kubikapo ne nkomeno ne bisho byapusana. (Loma 3:23) Kabiji bamulume ne mukazhi bakonsha kwikala na mashinda a kwisambilamo apusana. Kyo kyalengejile John M. Gottman ne Nan Silver, bapesa pesa bya masongola kwamba’mba: “Kikebewa kukosa, kuchinchika ne kwingila na ngovu pa kuba’mba masongola abule kupwa.”

3. Ñanyi kintu kyakwasha bavula kukosesha masongola abo?

³ Kikebewa kwingila na ngovu pa kuba’mba mwikale na masongola awama. Pano bino, mu kwibikako mufuma lusekelo lukatampe. Bamulume ne mukazhi betemwa bakonsha kwikala bingi na lusekelo. (Sapwi. 9:9) Akilangulukai byajinga masongola awamine bingi a kwa Izaka ne Libeka. (Nte. 24:67) Baibolo wamwesha kuba’mba nangwatu byo baikele pamo myaka yavula, batwajijile kwitemwa. Ne bantu bavula baji mu masongola lelo jino nabo batwajijila kukosesha masongola abo. Ñanyi kintu kibakwasha? Bafunda bya kwisamba bulongo kabiji besamba mu jishinda jawama kupichila mu kwipa mushingi mukatampe, kwitemwa ne kwikala bepelula. Byonka byo tusakumona, inge baji mu masongola baikala na bino byubilo, bakesambanga bulongo.

TAINGAKO MUCHIMA

4, 5. Kutako muchima kukwasha byepi baji mu masongola kuyila mumo? Ambai bya kumwenako.

⁴ Byambo bya Mana 16:20 byaamba’mba: “Awa uta muchima ku byo bamba ukamona byawama.” Abino byambo bikwasha bingi kikatakata baji mu masongola. (Tangai Byambo bya Mana 24:3.) Mambo a Lesa yo nsulo ya maana ne milangwe. Mu Ntendekelo 2:18 Lesa witubula amba walengele mwanamukazhi kwikala nkwasho wamufwainwa mwanamulume. Kino kibena kulumbulula kuba’mba mwanamulume ne mwanamukazhi bapusana, kabiji beya pamo kuba’mba bekwashenga. O ene mambo banabakazhi o bambila pa bintu byapusana na byambapo banabalume. Kya kine bantu bapusana pusana, pano bino, banabakazhi bavula batemwa kwamba biji ku muchima, pa bantu ne pa bulunda. Bakeba kwibata muchima, kwisamba nabo bulongo ne kumwesha kuba’mba mwibatemwa. Pakuba banabalume bavula kechi batemwa kwamba biji ku muchima ne, bamba pa bintu na biji mingilo ne byakisangajimbwe, makatazho ne bya kwiapwisha. Kabiji banabalume bakeba bingi kwibapa mushingi.

⁵ Nyenga wa ku kyalo kya Britain waambile’mba, “bamwatawami bakeba kupwisha makatazho bukiji kwa kubula kukiteleka byo mbena kwamba. Kino kimfichisha bingi ku muchima, mambo kyo nkeba ke kunta muchima ne kuteleka byo mbena kwamba.” Mwatawanji waambile’mba: “Byo twisongweletu, najinga na muteeto wa kukeba kupwisha makatazho bukiji. Pano naishile kuyuka kuba’mba mukazhami kyo akeba ke kuteleka byo abena kwamba.” (Mana 18:13; Yako. 1:19) Mwanamulume wa maana uta muchima ku bibena kwiumvwa mukazhanji ne kuyuka bya kwisamba nanji bulongo. Kabiji ulengela mukazhanji kuyuka kuba’mba biji mu muchima wanji ne milanguluko yanji byanema bingi kwi aye. (1 Pe. 3:7) Inge wauba bino, mukazhanji naye ukakebeshanga kuyuka mo amwena bintu. Inge bamulume ne mukazhi bayuka byaamba Binembelo kabiji bebinemeka ne kwibilondela mu masongola abo, bakekala ku matwi nzoo. Kino kikebalengela kukwatankana ne kwingijila pamo.

6, 7. (a) Jifunde jiji pa Musapwishi 3:7 jakonsha kukwasha byepi baji mu masongola kwikala na maana? (b) Mwanamukazhi wafwainwa kumwesha byepi amba uji na milangwe, kabiji mwanamulume wafwainwa kwibikako kuba ka?

⁶ Bamulume ne mukazhi baji na maana bayuka kuba’mba “kuji kimye kya kuzhindaminamo, ne kimye kya kwambilamo.” (Sapwi. 3:1, 7) Nyenga umo waikala mu masongola myaka jikumi waambile’mba: “Pano luno nayuka kuba’mba kuji kimye kyo nafwainwa kubula kwamba pa bintu bimo. Inge bamwatawami bakoka na nkito nangwa na bintu bikwabo, mpembelela kimye kikwabo kyafwainwa. Kino kilengela misambo yetu kuwama.” Kabiji banabakazhi baji na milangwe bamba na mushingi, mambo bayuka kuba’mba ‘byambo byo baamba pa kimye kyafwainwa’ biwama kabiji binemekwa bingi.—Tangai Byambo bya Mana 25:11.

⁷ Mwanamulume mwina Kilishitu kechi wafwainwa kutelekangatu byamba mukazhanji ne, bino ne aye mwine wafwainwa kwambanga biji ku muchima. Mukulumpe mu kipwilo waikala mu masongola myaka 27 waambile’mba: “Kechi kimpelela kubula mukazhami biji ku muchima ne.” Mulongo mukwabo waikala mu masongola myaka 24 waambile’mba: “Ndamatu bintu ku muchima na kulanguluka’mba, ‘Nebileketu bisa kupita.’ Pano nayuka kuba’mba kechi kyawama kubula kwamba biji ku muchima ne. Pa kubatu amba ñambe biji ku muchima, ndombapo pa kuba’mba ngyuke byambo byawama ne mwa kwibyambila. Kepo ngikizha kyefu ne kutendeka kwamba.” Kabiji kikwabo ke kusala kimye kyawama, nabiji kimye bamulume ne mukazhi kyo babena kwisamba kinembelo kya juba nangwa kimye kyo babena kutangila pamo Baibolo.

8. Ñanyi bintu bilengela masongola a bena Kilishitu kuwama?

⁸ Bamulume ne mukazhi bonse babiji bafwainwa kulomba ne kukebesha kwisamba bulongo. Kwambatu kine, kechi kyapela kupimpula miteeto ya kala ne. Pano bino, inge bamulume ne mukazhi batemwa Yehoba, balomba mupashi wanji ne kuvuluka’mba masongola abo azhila, kikebatundaikanga bingi. Mwanamukazhi waikala mu masongola myaka 26 wanembele’mba: “Amiwa ne bamwatawami tumona masongola etu byonka Yehoba byo eamona, onkao mambo, kechi tulangulukapo bya kwabana ne. Kino kitulengela kwibikako kupwisha makatazho kupichila mu kwisambapo.” Bukishinka bwa uno mutundu ne kwakamwa Lesa mufuma bintu byawama bingi.—Sala. 127:1.

BAISHAINGA BUTEMWE BWENU

9, 10. Baji mu masongola bakonsha kubayisha byepi butemwe?

⁹ Butemwe kyo kintu kyanema bingi mu masongola, mambo “ye mukwato ulumbulula byonse.” (Kolo. 3:14) Butemwe bwa kine buya na kubaya umvwe bonse babiji batwajijila kwikala bakishinka mu bimye bya lusekelo ne bya makatazho. Bekala balunda bakine kabiji bomvwa bingi bulongo kwikala pamo. Kupusanako na byamba bantu, bintu bicheche byo bikosesha masongola, nabiji kwikumbata, kwiambila byambo byawama, kwipapo tubintu tumo, kumwemwesela nangwa kwambila mukwenu amba, “mwaji kwingila byepi?” Bintu bya uno mutundu bikosesha bingi masongola. Bamulume ne mukazhi baikala mu masongola myaka 19 betumina foni nangwa byambo pa foni mute. Balume baambile’mba, “tuba bino kuba’mba tuyuke byaikala mukwetu.”

¹⁰ Kabiji butemwe bulengela baji mu masongola kutwajijila kuyuka bulongo biji benakwabo. (Fili. 2:4) Kifumamo, butemwe bwabo buya na kubaya nangwa kya kuba bambulwa kulumbuluka. Masongola a lumbuluka aya na kukoselakotu monka muyila moba. Inge muji mu masongola, iipuzhai amba: ‘Nanchi mwinakwami namuyuka bulongo nyi? Abya nayuka byo eumvwa ne byo alanguluka pa bintu bimo nyi? Nanchi ndanguluka pa byubilo bya mwinakwami byandengejile kumutemwa nyi?’

IKALAI NA MUSHINGI

11. Mushingi wanemena ka mu masongola? Ambai kya kumwenako kya mu Baibolo.

¹¹ Nangwatu bantu baji na lusekelo mu masongola nabo bambulwa kulumbuluka, kabiji pa bimye bimo bapusenamo. Abalahama ne Sala nabo bapusenangamo pa bimye bimo. (Nte. 21:9-11) Pano bino, kupusenamo kechi kwalengejile masongola abo kutama ne. Mambo ka? Mambo benemekanga ne kwipa mushingi. Kya kumwenako, Abalahama waambile na mushingi pa kwisamba ne Sala. (Nte. 12:11, 13) Kabiji Sala naye wakokelanga Abalahama ne kumutela’mba “nkambo.” (1 Pe. 3:6) Kubula kwipa mushingi mu masongola javula kumwekela mu ñambilo ne mu ñumvwanyikilo ya jiwi. (Mana 12:18) Inge pabula mushingi, masongola akonsha kwikala mu kizumba.—Tangai Yakoba 3:7-10, 17, 18.

12. Mambo ka besongola katataka o bafwainwa kwibikako kwikala na ñambilo ya mushingi?

¹² Aba besongola katataka bafwainwa kwibikako kwikala na ñambilo yafwainwa ne kwipa mushingi. Kuba bino kwakonsha kwibalengela kukasuluka pa kwisamba ne kubula kwifya byo baji. Mwanamulume uji mu masongola uvuluka’mba: “Myaka itanshi yo mwisongola ikala ya lusekelo, pano bino mubiwa bintu bimo bifichisha bingi ku muchima. Inge wayuka bulongo mwinakobe byo aji, byubilo byanji ne byo akeba, kabiji ne aye naye wakuyuka bulongo, bintu byakonsha kutendeka kwenda bulongo. Nangwa byonkabyo, mwakonsha kwikala bulongo inge saka muvuluka kuba’mba twi bantu ne kwikala basangalala, kabiji ne kwikala na byubilo byawama nabiji kwipelula, kutekanya ne kukinka manungo mwi Yehoba.” Bino bintu bikwashañana bingi.

IKALAI BEPELULA KYA KINE

13. Mambo ka kwipelula o kwanemena pa kuba’mba mwikale na lusekelo mu masongola?

¹³ Kwisamba bulongo mu masongola kulengela kwikala mutende. “Kwipelula” ko kulengela uno mutende kutwajijila. (1 Pe. 3:8) Mulongo waikala myaka 11 mu masongola waambile’mba: “Kwipelula ko kulengela kupwisha makatazho kabiji ko kulengela muntu kwamba’mba, ‘Ndekelaiko mambo.’” Mukulumpe mu kipwilo waikala myaka 20 mu masongola a lusekelo waambile’mba: “Kulomba lulekelo lwa mambo kwanema kukila kwamba’mba ‘nakutemwa.’” Wanungilepo amba: “Kintu kikwasha muntu kwipelula ke lulombelo. Umvwe twalombela pamo na mwinakwami, kituvululamo bumbulwa kulumbuluka bwetu ne lusa lukatampe lwa Lesa. Kino kitukwasha kuyuka bya kuba na makatazho.”

14. Bwitote bwakonsha kulengela masongola kwikala byepi?

¹⁴ Pano bino, kwitota kulengela kukankalwa kupwisha makatazho mu masongola. Mambo kulengela baji mu masongola kubula kwikala na muchima wa kulomba lulekelo lwa mambo. Mu kifulo kya kulomba lulekelo lwa mambo, muntu witota wikangaizha. Kabiji mu kifulo kya kuswa amba watamisha, utendeka kwamba pa bitamisha mukwabo. Inge bamuzhingijisha, mu kifulo kya kupwana, aye ubatu monka azhingijila, kampe ne kushinkanya kupichila mu kwamba byatama nangwa kuleka kwisamba na mukwabo. (Sapwi. 7:9) Onkao mambo, bwitote bonauna masongola. Kyawama bingi kuvulukanga kuba’mba “Lesa ukana belundumika, pakuba ubila lusa bantu bepelula.”—Yako. 4:6.

15. Lumbululai kulondela jifunde jiji mu Efisesa 4:26, 27 byo kwakonsha kukwasha baji mu masongola inge bapusana.

¹⁵ Kulanguluka’mba kechi tukekalapo na makatazho afuma mu kwitota ne, ke kwibepatu. Inge twaikala na makatazho a uno mutundu, twafwainwa kwingijilapo bukiji. Paulo wabujile bena Kilishitu bakwabo amba: “Kange muzhikishe juba monka mwazhingijila ne, kabiji kange mumushile kanya Diabola ne.” (Efi. 4:26, 27) Mu kubula kulondela Mambo a Lesa mwakonsha kufuma makatazho. Nyenga umo wajilakene amba: “Kimye kimo bamwatawami ne amiwa kechi tulondela byambo biji mu Efisesa 4:26, 27 ne. Kifumamo, nkankalwa kulaala.” Onkao mambo, kyawama bingi kupwisha bukiji makatazho ne kupwana. Nangwa byonkabyo, baji mu masongola bafwainwa kwipako kakimye ka kubwezhamo muchima inge bapusana. Kabiji kyanema bingi kulomba Yehoba kwimukwasha kwikala na muchima wawama. Kwipelula kukemulengela kuta muchima pa kupwisha lukatazho, kechi kutatu muchima ku byo mukeba ne, mambo kuba byobyo kwakonsha kulengela bintu kuya munsunya.—Tangai Kolose 3:12, 13.

16. Kwipelula kwakonsha kukwasha byepi baji mu masongola kunemeka byubilo byawama ne mingilo ya benakwabo?

¹⁶ Kwipelula ne kuyuka pa kupelela kukwasha muntu uji mu masongola kuta muchima pa bintu byawama byuba mwinakwanji. Kya kumwenako: Mwanamukazhi wakonsha kuyukapo mingilo imo yakonsha kukwasha kisemi. Inge mwatawanji wipelula ne kuyuka pa kupelela, kechi ukamonanga nobe mukazhanji wamukila ne, bino ukamutundaikanga kwingijisha kino kya bupe kyanji ne kumwesha’mba wamunemeka ne kumutemwa. (Mana 31:10, 28; Efi. 5:28, 29) Kabiji mwanamukazhi wipelula ne kuyuka pa kupelela kechi witota nangwa kulengulula mwatawanji ne. Bonse babiji “ke mubiji umo,” onkao mambo, kwitota kwibafichisha ku muchima bonse.—Mat. 19:4, 5.

17. Ki ka kyakonsha kukwasha baji mu masongola ano moba kwikala balusekelo ne kuleta munema kwi Lesa?

¹⁷ Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, mukeba masongola enu kwikala byonka byajinga a kwa Abalahama ne Sala nangwa a kwa Izaka ne Libeka, a lusekelo, abula kupwa kabiji aleta munema kwi Yehoba. Inge mukeba masongola enu kwikala bino, amonainga byonka Lesa byo e amona. Fundainga maana ne milangwe mu Mambo anji. Ikalai na butemwe bwa kine, buji “nobe lubebe lwa mujilo” wa Yehoba, kupichila mu kunemeka bena kwenu. (Lwimbo 8:6) Ibikaiko kwikala bepelula. Painga bena kwenu mushingi. Inge mwauba bino, masongola enu akemuletelanga lusekelo kabiji akasangajikanga Shenu wa mwiulu. (Mana 27:11) Ne anweba mwakonsha kumvwa byonka byumvwa mulongo umo waikala mu masongola myaka 27 wanembele’mba: “Kechi nayuka byo nakonsha kwikala kwa kubula bakazhi bami ne. Masongola etu ayatu na kukoselako pa juba pa juba. Kiji bino mambo bonse twatemwa Yehoba kabiji twisamba bulongo kimye kyonse.”

[Kipikichala pa peja 16]

Bintu bicheche byo bikosesha masongola

[Kipikichala pa peja 17]