Ikalai Balusekelo Mu Masongola Enu
‘Nzubo beishimika na maana, kabiji beikajika na milangwe.’—MANA. 24:3.
1. Lesa wamwesheshe byepi maana ku muntu mutanshi?
TATA wetu wa maana uji mwiulu wayuka bintu bituwamina. Kya kumwenako, Lesa wayukile kuba’mba nkebelo yanji pa kuba’mba yubiwe, ‘kechi kyawamine muntu kwikala bunke’ mu bujimi bwa Edena ne. Kine kintu kyanemene ku yoya nkebelo ku bantu besongola ke kwikala na baana ne “kukumbana ponse pa ntanda.”—Nte. 1:28; 2:18.
2. Lunengezho ka Yehoba lo anengezhezhe pa kuba’mba bantu bakamwenemo?
2 Yehoba waambile’mba: “Nkamulengela nkwasho wamufwainwa.” Kepo Yehoba amulengejile muntu mutanshi kulaala tulo tukatampe, kabiji ne ku mubiji wanji walumbuluka waangachileko lubavu, ne ku uno lubavu walengeleko mwanamukazhi. Yehoba byo aletele uno mwanamukazhi walumbuluka Evwa, kwi Adama, Adama waambile amba: “Pano uno kyo kikupa kya ku bikupa byami, kabiji ye mubiji wa ku mubiji wami; kabiji ukatelwa’mba: Mwanamukazhi, mambo bamwangata mu mwanamulume.” Kya kine, Evwa wajinga nkwasho wa kwa Adama. Uji yense wakonsheshe kumwesha byubilo byapusanako, bino bonse bajinga balumbuluka kabiji balengelwe mu kipasha kya kwa Lesa. Abino Yehoba Lesa byo byo anengezhezhe masongola atanshi. Ba Adama ne Evwa kechi bajinga na lukatazho lwa kwitaba ano masongola ebanengezhejile Lesa ne, bino akonsheshe kwibakwasha bonse kya pamo.—Nte. 1:27; 2:21-23.
3. Bavula bamona byepi kya bupe kya masongola, kabiji mepuzho ka epuzhiwa?
3 Kyatamatu ano moba ke kya kuba’mba, mupashi wa bunsatuki wauba ne woo mwaya ntanda yonse. Makatazho aleta uno mupashi kechi afuma kwi Lesa ne. Bantu bavula bashikwa bingi buno bupe bwa masongola bwapana Lesa, kabiji beamona amba apwa nkito, kabiji aletatu makatazho ne mitotololo. Ku boba bavula besongola nabo kwipala kwakumbanamo bingi. Baana kechi bakonsha kwibamwesha butemwe ku bansemi babo ne, bino bakonsha kwibengijisha mu jishinda jabula kufwainwa pa kuba’mba bene bansemi bamwenemo. Bansemi bavula bakana kunekenena pa kuba’mba balamawizhe mutende ne kukwatankana. (2 Timo. 3:3) Pano lusekelo mu masongola lwakonsha kutwajijila byepi mu ano moba akatazha? Nanchi kukokamuchima [nangwa’mba kunekenena] kukwasha byepi pa kuba’mba tupwishe bulongo makatazho akonsha kuchibikizha masongola? Twakonsha kufunjilako ka ku bya kumwenako bya ano moba bya boba batwajijila kwikala balusekelo mu masongola abo?
Kunekenena Lutangijilo lwa Yehoba
4. (a) Lutangijilo ka lwapaine Paulo kutazha ku masongola? (b) Nga bena Kilishitu balukokelo balondela byepi lutangijilo lwa kwa Paulo?
4 Mutumwa wa bwina Kilishitu aye Paulo wapaine lutangijilo lwanembeshiwa na mupashi ku banabakazhi bafwilwa umvwe basalapo kusongolwa, bafwainwa kusongolwatu “kana monka mwi Nkambo.” (1 Ko. 7:39) Kino kechi kyajinga kyenyi ku boba bena Kilishitu bajinga kala mu bupopweshi bwa Bayudea ne. Muzhilo wa Lesa ku bena Isalela waambiletu patoka amba, “kechi mukasongozhane” na uji yense wafuma mu mikoka imuzhokoloka ne. Yehoba wabikilepo kishinka kikwabo kyalumbulwile lukatazho lwakonsha kufumamo umvwe balengulula uno mukambizho wanji. Waambile’mba: ‘Mambo [babula bena Isalela] pa kuba byobyo bakebasendula baana benu ba balume, kya kuba’mba bakaleka kundondela amiwa ne kupopwela bakapopwela balesa bangi; kabiji bukaji bwa Yehoba bukemubukila, kabiji ukemonauna bukiji.’ (Mpitu. 7:3, 4) Yehoba waketekela bakalume banji ba ano moba kuba byepi kimye kyo basala wa kutwela nanji mu masongola? Kwa kubula nangwa kupita mu mbaji ne, kalume wa Yehoba wafwainwa kusala wa kutwela nanji mu masongola “kana monka mwi Nkambo,” kabiji awo muntu wafwainwa kwikala wipana kabiji mupopweshi mukwabo wabatizwa. Kunekenena lutangijilo lwa Yehoba pa kusala wa kutwela nanji mu masongola ke jishinda jawama bingi.
5. Nga Yehoba ne bena Kilishitu besongola bamona byepi luchipo lubiwa pa masongola?
5 Luchipo lubiwa pa masongola ke kintu kyanema ku meso a Lesa. Kutazha ku masongola atanshi, Mwana Lesa, aye Yesu, waambile’mba: “Akya kyasambakanya Lesa, muntu kechi ekyabanye ne.” (Mat. 19:6) Nyimbi wa masalamo wituvululamo buneme bwa luchipo amba: “Lambulai kwi Lesa kitapisho kya kusanta; Ne kumubila aye Mwine Wakila byo mwachipile.” (Sala. 50:14) Nangwa kya kuba aba batwela mu masongola bakonsha kwikala balusekelo, bino luchipo lubiwa pa juba ja masongola ke byambo byanema kabiji bileta mingilo.—Mpitu. 23:21.
6. Twafwainwa kufunjilako ka ku kya kumwenako kya kwa Yefita?
6 Akimonai byaubile Yefita, wajinga mutonyi mu Isalela mu myaka kitota kya bu12 B.C.E. Wachipile luno luchipo kwi Yehoba amba: “Umvwe mwaswa kupana bena Amonyi mu kuboko kwami, apa bino, yenka ukalupuka mu bibelo bya nzubo yami na kuntundaila byo nkabwela mu mutende kufuma ku bena Amonyi aye ukekala ke wa kwa Yehoba, ne amiwa nkamulambula ke mulambo wa kusoka.” Yefita byo amwene kuba amba mwananji yenkawa umo wa mukazhi ye wamutundaijile kimye kyo abwelelenga ku nzubo ku Mizipa, nanchi wakebele kwalulula luchipo lwanji nyi? Ine. Waambile’mba: “Naambile kwi Yehoba, kechi nakonsha kwalulula ne.” (Mito. 11:30, 31, 35) Yefita walamine mulaye wanji kwi Yehoba, nangwa kino kyalumbulwile’mba kechi ukekala na bankanununa bakulama jizhina janji ne. Luchipo lwa kwa Yefita lwapuseneko na luchipo lubiwa pa juba ja masongola, bino byo alamine mulaye wanji, upana kya kumwenako kyawama ku banabalume ne benakwabo ba bwina Kilishitu ku luchipo lo bachipile.
Ki ka Kilengela Masongola Kuwama?
7. Lupimpu ka bantu batwela katataka mu masongola lo bafwainwa kuba?
7 Bavula baji mu masongola bavuluka kimye kitanshi byo kyawamanga byo batendekeletu kwiyuka. Byo kibawamijilepo kuyuka ye bakekala nanji mu masongola kulutwe na lwendo! Byo besambilenga bimye byavula, batendekele kwiyuka kya kine kine. Kikale masongola abo aishile kwikalako panyuma ya kwiyuka bulongo nangwa ajinga a kwibanengezhezhatu, byo besongweletu ke bamulume ne mukazhi, kwajinga lupimpu. Mwanamulume umo waambile’mba: “Lukatazho lukatampe lo twajinga nalo ku ntendekelo ya masongola etu ke lwa kuba’mba twaishile kuyuka amba kechi twafwainwa kubanga byubilo bya bantu babula mu masongola ne. Patanshi kitukatezhe bingi kwikala na balunda ne kulama mutende na ba mu kisemi mu jishinda jafwainwa.” Mwanamulume mukwabo, wasongola papita ne myaka 30, wavulukile ku ntendekelo ya masongola anji amba pa kuba’mba bintu byendenga bulongo bafwainwe “kubilanga bintu byonse pamo.” Mulume saka akyangye kwitabizha lwito nangwa kuba kintu kiji kyonse, patanshi wipuzha mukazhanji bino baitabanzhana bonse bubiji bwabo. Kunekenena mu jino jishinda kukwasha bingi.—Mana. 13:10.
8, 9. (a) Mambo ka kwisamba mu jishinda jafwainwa kyo kwawamina? (b) Mu ñanyi mashinda kubula kukosela kumo kyo kukwashisha, kabiji mambo ka?
8 Kimo kimye masongola akwatankanya bantu baji na bisho byapusana pusana. Kikatakata mu bimye bya uno mutundu po po kikebewa kwisambanga kwa kubula kupita mu mbaji. Mashinda a kwisambilamo aenda kupusana. Kumona mwina kwenu byo esamba na balongo banji kikemukwasha kumuyuka bulongo. Kimo kimye byambo byamba muntu kechi bimwesha biji mu muchima wanji ne, kana mu jishinda mo ebyambila. Byavula twibifunjila ku byubilo bya muntu. (Mana. 16:24; Kolo. 4:6) Milangwe yo ilengela muntu kwikala wa lusekelo.—Tangai Byambo bya Mana 24:3.
9 Umvwe ke kimye kya kusala bya kukayakaya ne bya kisangajimbwe, bavula bekitana kuba’mba kyanema bingi kubula kukosela ku kintu kimo. Saka mukyangye kutwela mu masongola kampe mwina kwenu watayanga kimye kyabaya mu bya kukayakaya nangwa bintu bikwabo bya kisangajimbwe. Abya kechi mwakonsha kupimpulako mu mbaji imo imo nenyi? (1 Timo. 4:8) Kabiji kintutu kimo kyakonsha ne kwipuzhiwapo pa kimye kyo aikele na balongo banji. Bino, kikebewa bamulume ne mukazhi kwikalapo na kimye kya kubila pamo bintu bya ku mupashi ne mingilotu ikwabo.—Mat. 6:33.
10. Nanchi kunekenena kwakonsha kukwasha byepi bansemi ne baana babo baji mu masongola kuba’mba bomvwañanenga?
10 Umvwe mwanamulume wasongola, usha bainanji ne bashanji, kabiji kintutu kimo kyubiwa ne ku wamukazhi. (Tangai Ntendekelo 2:24.) Bino, mukambizho wa Lesa wa kukokela bashanji ne bainanji utwajijilatu na kwingila nangwa watwela mu masongola. Panyuma ya kuba wa mulume ne wa mukazhi besongola, bakonsha kwikalako na kimye kya kufwakeshako bansemi babo ne bena buko. Wa mulume umo, wasongola papita ne myaka 25, waambile’mba: “Bimye bimo, kikatazha kuyuka bintu bibena kukeba mukwenu wa mu masongola, bansemi, baana ne bena buko. Pa kuba’mba ngyuke bya kuba, buku wa Ntendekelo 2:24 wankwasha bingi. Wa mulume uji na mutembo wa kupana mushingi ku ba mu kisemi bakwabo, bino kino kyepelo kyankwashishe’mba nafwainwa kunemeka mukazhami patanshi.” Byonkabyo, bansemi ba bwina Kilishitu bayuka kunekenena bakeba kunemeka baana babo baji mu masongola amba ke kisemi kyakwatankana amo wa mulume mo aikala ke mutwe wa kutangijila kisemi.
11, 12. Mambo ka lufunjisho lwa kisemi ne lulombelo kyo byanemena ku bamulume ne mukazhi?
11 Lufunjisho lwa kisemi lwanengela lukebewa bingi. Bisemi bya bwina Kilishitu byavula bitabizha kino kishinka. Kimo kimye kechi kyapela kutatula lufunjisho lwa kisemi nangwa kuba’mba lutwajijile ne. Nsemi wa mulume umo waambile’mba: “Umvwe twabwela kunyuma ne kwalulula byonse, twakonsha kulenga mutanchi wa lufunjisho lwa kisemi panyumatu ya masongola ne kumulondelanga.” Wanungilepo’mba: “Ke kya bupe kyawama bingi umvwe namona lusekelo lwikala na mukazhami inge twayukilapo byambo bya Lesa bikwabo bileta lumwengemwenge mu lufunjisho lwetu.”
12 Kulombela pamo nako kwanema bingi. (Loma 12:12) Inge ba mulume ne mukazhi bakwatankana mu kupopwela Yehoba, bulunda bwabo na Yehoba bwakonsha kukosesha masongola abo. (Yako. 4:8) Mwanamulume umo wa bwina Kilishitu waambile’mba: “Kulomba lulekelo lwa mambo bukiji bukiji pa kilubo kyaubiwa ne kutongola lolo lukatazho kimye kyo mu bena kulombela pamo ke jishinda ja kumwesheshamo bulanda nangwa kya kuba ka kintu kacheche ko kaleta lolo lukatazho.”—Efi. 6:18.
Inekenenainga mu Masongola
13. Paulo wapaine ñanyi lujimuno pa mambo a butemwe bwa mu masongola?
13 Bena Kilishitu baji mu masongola bafwainwa kuchinuzhuka byubilo bibwezha masongola panyuma, nabiji byubilo byakumbana mu ino ntanda ya bulalelale lelo jino. Pa luno lufunjisho, Paulo wajimunañene’mba: “Mwanamulume kechi atane mukazhanji mwafwainwa ne: ne mukazhi naye byonkabyo ku mulume wanji. Mambo mukazhi kechi uji na lūsa lwa pa mubiji wanji mwine ne, kana mulume wanji: kabiji byonkabyo ne mulume naye kechi uji na lūsa lwa pa mubiji wanji mwine ne, kana mukazhanji.” Kepo Paulo apaine uno mukambizho kwa kubula kupita mu mbaji amba: “Kechi mwitane anwe bene na bene ne, poso mwaitabañana kimye kimo.” Mambo ka? “Amba twipane mu lulombelo, kabiji mukasambakane jibiji, kuchina’mba, Satana wakemweseka, mambo a kubula kwikanya kwenu.” (1 Ko. 7:3-5) Pa kutongola lulombelo, Paulo wamwesheshe bintu byafwainwa kunemeka bena Kilishitu. Bino waambishetu kwakubula kupita mu mbaji amba mwina Kilishitu yense uji mu masongola wafwainwa kutako maana ku bintu bya ku mubiji ne bintu bisaka muchima wa mukwabo wa mu masongola.
14. Mafunde a mu Baibolo engila byepi kutazha ku butemwe bwa mu masongola?
14 Bamulume ne mukazhi bafwainwa kwikasulukila ne kuyuka amba umvwe ke babule kwiumvwina lusa kutazha ku butemwe bwa mu masongola kyakonsha kwibaletela lukatazho. (Tangai Filipai 2:3, 4; esakanyaiko Mateo 7:12.) Kino kya kine kikatakata mu bisemi byaabenamo mu mpopwelo. Nangwa kya kuba paikala makatazho, mwina Kilishitu wakonsha kupwisha makatazho kupichila mu kumwesha byubilo byawama, lusa, ne kukwatankana. (Tangai 1 Petelo 3:1, 2.) Kutemwa Yehoba ne mukwenu wa mu masongola, kuvwangakotu ne mupashi wa kunekenena, bikemukwasha kukepeshako makatazho a mu masongola.
15. Mushingi wingila ñanyi lubaji mu masongola a mutende?
15 Mu mbaji ikwabo, mwanamulume wa lusa ukapanga mukazhanji mushingi. Kya kumwenako, ukomvwinako mwina kwanji lusa, nangwatu mu tuntu tucheche. Mwanamulume umo uji na myaka ya kusemwa 47 waambile’mba: “Mbena kukifunjilakotu ne bikwabo mu lulwe lubaji.” Banabakazhi ba bwina Kilishitu bebakambizha kunemekanga bamwata wabo. (Efi. 5:33) Kwamba byambo byatama pe bamwata wabo, ne kusolola bilubo byabo ku bakwabo kechi kipana mushingi ne. Byambo bya Mana 14:1 bituvululamo’mba: ‘Mwanamukazhi wa maana uwamisha mu nzubo yanji; pakuba mwanamukazhi wakosama utamisha mu nzubo yanji mwine.’
Kange Munekenene Diabola Ne
16. Bamulume ne mukazhi bakonsha kwingijisha byepi Efisesa 4:26, 27 mu masongola abo?
16 “Nangwa mwazhingila kechi mulenge mambo ne; kechi muleke juba jizhike kasa mwazhingila ne: nangwa kumushila mpunzha aye Diabola ne.” (Efi. 4:26, 27) Umvwe twaingijisha bino byambo, byakonsha kwitukwasha kupwisha makatazho nangwa lutobo mu masongola. Nyenga umo waambile amba: “Kechi mvulukapo kwikala na lukatazho lwa kubula kwisambapo ne bamwata wami ne, nangwa kya kuba twisambanga kimye kyabaya pa kupwisha lukatazho.” Ku ntendekelotu ya masongola abo, aye ne bamwata wanji kechi jazhikangatu kwa kubula kupwishapo makatazho abo ne. Twafukwilepo amba nangwa lukatazho lubaye byepi, twilekelangako mambo ne kwialubako ne kutendeka juba jalondelapo mu mutende.” Ee, mu jino jishinda, bakaine “kumushila mpunzha Diabola.”
17. Nangwa kya kuba bamulume ne mukazhi batana kuba’mba kechi bafwainwe kwisongola ne, ki ka kyakonsha kwibakwasha?
17 Pano kyakonsha kwikala byepi inge mwatana kuba’mba kechi mwafwainwe kwisongola na mwina mukwenu ne? Mwakonsha kutana’mba kechi mubena kwiyowa masongola a lusekelo byonka biyowa bakwenu ne. Nangwa kikale byonkabyo, umvwe mwavuluka mulenga wetu byo amona mukwato wa masongola kikemukwasha bingi. Byo atangijilwe na mupashi wazhila, Paulo wajimwineko bena Kilishitu amba: “Masongola ekale a mushingi mu bonse, ne mwanya naye abulwe kuzhilulwa: mambo ba bulalelale ne bankende Lesa ukebazhachisha.” (Hebe. 13:4) Kabiji kange mulengulule bino byambo bya kuba’mba: “lutambo wa mizhinge isatu kechi uchibika bukiji ne.” (Sapwi. 4:12) Umvwe bamulume ne mukazhi batako maana ne kuzhijika jizhina ja Yehoba, bakakashijilwa kwi abo bene na bene ne kwi Lesa pamo. Bafwainwa kwingijila pamo pa kuba’mba masongola abo awame, saka bayuka’mba kino kitokesha Yehoba ku muchima, Mwine watendekeshe masongola.—1 Pe. 3:11.
18. Mwakonsha kuketekela ka kutazha ku masongola?
18 Kyakonsheka bena Kilishitu kwikala balusekelo mu masongola abo. Pa kuba amba bekale ba lusekelo, bafwainwa kwibikako ne kumwesha byubilo bya bwina Kilishitu, nabiji kunekenena. Lelo jino, mu bipwilo bya Bakamonyi ba kwa Yehoba kuzhokoloka ntanda yonse, muji bamulume ne mukazhi bakukankalwa kubala bamwesha amba kino kyakonsheka kubiwa.
Musakukumbula’mba Ka?
• Mambo ka kutana lusekelo mu masongola kyo kwabujila kukatazha?
• Ki ka kyakonsha kulengela masongola kutwajijila?
• Byubilo ka bamulume ne mukazhi byo bafwainwa kwikala nabyo?
[Kipikichala pa peja 9]
Bamulume ne mukazhi bekala panshi ne kwisambapo saka bakyangye kwitabizha lwito nangwa kulaya bakwabo
[Kipikichala pa peja 10]
Esekeshai na ngovu kupwisha lukatazho pa jonkajo juba, ‘kange mu mushile mpunzha aye Diabola ne’