Nanchi Misombelo Imukunza Byepi?
Umvwe mubena kukenkenta, meso ne bongo bingijila pamo kuyuka bintu byo mubena kumona. Mwamona kipangwa pepi na po muji ne kufuukulapo kana musa kwikija nangwa ne. Mwatala mwiulu ne kumona kuba’mba mvula kechi isa kunoka ne. Mwamona byambo byo mubena kutanga ne kuyuka mo byatala. Mubena kumona byonse bino na mambo a musombelo. Nanchi kya kine nyi?
Musombelo wa kipangwa kyo mwakumona wa kwimukwasha kuyuka inge kyapya ne kuwama. Musombelo wa jiulu ne makumbi wimukwasha kuyuka nkiilo byo iji. Byo mubena kutanga byambo biji mu kino kibaba, meso enu abena kumona lupusano luji pa pepala ne byambo. Kampe kwa kubula nangwa kuyuka ne, mwingijisha misombelo kwimukwasha kuyuka bintu byo biji. Bino misombelo imulengela ne kulangulukapo bimo pa bintu.
MISOMBELO BYO IKUNZA MILANGULUKO YENU
Kimye kyo mubena kupitañana mu mashitolo, mumona bibokoshi, byola ne bikopo bimukebula. Umvwe mwayuka nangwa ne, basulu bengijisha misombelo yapusana pusana pa kuba’mba bazakule michima ya banabalume ne banabakazhi ne bantu babimino byapusana pusana. Bawamisha mazubo, balenga bivwalo ne bipikichala nabo bayuka misombelo yakonsha kulengela muntu kubapo kimo.
Na mambo a nkomeno ne bisho byapusana pusana, bantu bayukila misombelo mu mashinda apusanapusana. Kyakumwenako, bantu ba ku Asia umvwe bamona musombelo uchila ko kuba’mba bintu byawama kabiji basekela, bino mu mapunzha a mu Africa musombelo uchila umwesha amba kuji bintu byatama. Nangwa kya kuba nkomeno yabo yapusana, bantu balangulukatu bintu bimo pa misombelo imo. Twayai twisambe pa misombelo isatu ne byo ikunza milanguluko yenu.
MUSOMBELO UCHILA wakema bingi. Uno musombelo javula ulumbulula bulume, nkondo ne kizumba. Ke musombelo ulengela bantu kumvwa moyo, ne kulengela bikola nabiji BP (blood pressure).
Mu Baibolo, kyambo kya Kihebelu kya “kuchila” kyafuma ku kyambo kilumbulula “mashi.” Baibolo waingijisha kuchila nangwa amba kuchijisha pa kwamba pa mwanamukazhi pite wavwajile byachiluluka ne byachijisha “waikajile pa lukinyama wachijisha wajinga na mazhina onse a mwenga.”—Lumwekesho 17:1-6.
MUSOMBELO WA MANZHAMATAMBA ulengela bantu kulanguluka byapusanako na musombelo uchila, mambo aye kechi wibalengela kwikala na moyo ne, kabiji bamutemwa bingi. Musombelo wa manzhamatamba javula umwesha kuba’mba kuji mutende. Tumvwa bingi bulongo umvwe twamona majimi ne mitumba iji na uno musombelo. Nanchi uno musombelo wafumine kwepi? Jishimikila ja mu Ntendekelo jamba pa kulenga bintu jamba’mba Lesa wameneshe nsono ne kajo ka kuja bantu.—Ntendekelo 1:11, 12, 30.
MUSOMBELO UTOKA javula ulumbulula kyeya, luzhikijilo, ne butooto. Uno musombelo ukwatankena pamo na byubilo nabiji buwame, kubula mambo ne buzhile. Musombelo utoka bamwingijisha bingi mu Baibolo. Mu bimwesho, bantu ne bamalaika bamweka saka bavwala bitoka, kulumbulula bololoke ne butooto bwa ku mupashi. (Yoano 20:12; Lumwekesho 3:4; 7:9, 13, 14) Bambili batoka ne bakanjilapo bavwala bivwalo bitoka, bilumbulula nkondo ya bololoke. (Lumwekesho 19:14) Lesa wingijisha musombelo utoka pa kulumbulula kuba’mba ukebesha bingi kulekelako mambo: “Nangwa mambo enu achilatu nge, akekala ke atokatu to nobe sino; nangwa achila nobe mashi, akekala ke pamo nobe boya bwa mukoko utoka.”—Isaya 1:18.
MISOMBELO ITUVULULAMO BINTU
Jishinda Baibolo jo yaingijishishamo misombelo jimwesha Lesa byo ayuka misombelo ne bantu byo boba inge beimona. Kyakumwenako, buku wa mu Baibolo wa Lumwekesho waambijile jimo pa bintu byo tupitamo luno nabiji nkondo, bipowe, ne lufu na mambo a kukepelwa kwa kajo ne binkunka. Pa kuba’mba tuvulukenga bino, kimwesho kitumwesha bantu bakanjila pa bambili kabiji bapusana na bambili bo tumona jonse.
Mbili mutanshi ke utoka ulumbulula nkondo ya bololoke ya Kilishitu Yesu. Walondelapo ke uchila wimenako nkondo pakachi ka mikoka. Palondela ne mbili ufita wimenako nzala. Kabiji palondela ne “mbili watokoloka kabiji awa waikelepo wajinga na jizhina amba Lufu.” (Lumwekesho 6:1-8) Musombelo yense uji na mbili wakonsha kwitulengela kubapo bimo kwesakana na bimenako mbili. Twakonsha kuvuluka bano ba mbili baji na misombelo ne byo tufunjilako mu ano moba.
Mu Baibolo muji byakumwenako byavula mo baingijisha misombelo kulumbulula bintu bimo. Mulenga walengele kyeya, misombelo, ne jiso ja muntu wingijisha misombelo pa kufunjisha pa kuba’mba tumvwishe ne kubula kulubamo. Misombelo itukwasha kuyuka bintu kabiji itulengela ne kubapo bimo. Misombelo itulengela kuvuluka bintu byanema. Misombelo ke bupe bwawama bwafuma kwi Mulenga wetu bwitulengela kwiyowa bwikalo.
[Kitenguluzha pa peja 15]
Kimye Nowa ne kisemi kyanji byo bafumine mu bwato, Lesa wibamwesheshe kakongolo kajinga na misombelo yawama. Kano kakongolo kebavulwilengamo mulaye wa kuba’mba kechi ukengijishapo muyulo jibiji konauna bantu ne. Kano kakongolo kajinga na misombelo yawama kampepo kechi bekalubilemo ne.—Ntendekelo 9:12-17.
[Kitenguluzha pa peja 15]
Bantu baitabila kuba’mba bintu bilengeletu bine bakonsha kukumya pa bulume bwa bantu bwa kuyuka misombelo yapusana pusana, byo kiji kuba’mba bulume bwitulengela kuyuka misombelo kechi bo bukebewa pa kuba’mba muntu apuluke ne. Nangwa byonkabyo, umvwe twayuka kuba’mba Mulenga witulengele na bulume bwa kwiyowa misombelo yavula, onkao mambo buno bupe ke kyubilo kya butemwe kitulengela kwikala ba lusekelo.