CHAPTA WAN
Sikrit De fɔ Mek Famili Gɛt Gladi At?
1. Wetin mek mɔtalman dɛn nid gud famili?
DI FAMILI na wan pan di tin dɛn we dɔn te pas ɔltin na di wɔl, ɛn i impɔtant to pipul dɛn. Frɔm tɛm, gud famili dɛn dɔn ɛp fɔ mek pipul dɛn biev fayn. Di famili na di bɛst say fɔ mɛn pikin dɛn fɔ mek dɛn kɔmɔt fayn ɛn ebul du tin fɔ dɛnsɛf.
2-5. (a) Tɔk bɔt aw pikin kin fil sef we i de na famili we gɛt gladi at. (b) Wetin na sɔm prɔblɛm dɛn we dɛn kin tɔk bɔt na sɔm famili dɛn?
2 Famili we gɛt gladi at fiba lɛk ples we sef fɔ ayd. Tink bɔt aw famili fɔ rili de. We dɛn de it ivintɛm, mama ɛn papa we kia fɔ dɛn pikin dɛn kin sidɔm de tɔk wit dɛn bɔt di tin dɛn we apin da de de. Di pikin dɛn gladi we dɛn de tɛl dɛn mama ɛn papa bɔt wetin apin na skul. Di tɛm we dɛn kin de togɛda kin mek dɛn ɔl fil fayn ɛn rɛdi fɔ di ɔda de.
3 Insay famili we gɛt gladi at, di pikin kin no se in mama ɛn papa go kia fɔ am if i sik, sɔntɛm dɛn kin slip nia am na nɛt bay tɔn. I no se i go ebul go to in mama ɔ papa wit in prɔblɛm dɛn ɛn dɛn go gi am advays ɛn ɛp am. Fɔ tru, di pikin go fil sef ilɛk aw di wɔl ful-ɔp wit prɔblɛm dɛn.
4 We pikin dɛn dɔn big, dɛn kin mared ɛn gɛt dɛn yon famili. Wan Eshia parebul se: “Pɔsin kin rili gladi fɔ di tin we in mama ɛn papa du fɔ am, we insɛf gɛt in yon pikin dɛn.” Bikɔs di pikin dɛn rili gladi ɛn lɛk wetin dɛn mama ɛn papa du fɔ dɛn, dɛn kin tray fɔ mek dɛn yon famili gɛt gladi at, ɛn dɛn kin kia fɔ dɛn mama ɛn papa we dɔn ol we lɛk fɔ de wit dɛn granpikin dɛn.
5 Sɔntɛm yu go de tink se: ‘A lɛk mi famili, bɔt i nɔ de lɛk di wan we dɛn jɔs tɔk bɔt. Mi ɛn mi man ɔ wɛf gɛt difrɛn tɛm fɔ wok ɛn wi nɔ kin si so nɔmɔ. Bɔku tɛm na mɔni biznɛs wi de tɔk bɔt.’ Ɔ yu go de se, ‘Mi pikin dɛn ɛn mi granpikin dɛn de liv na ɔda tɔŋ, ɛn a nɔ kin si dɛn.’ Difrɛn rizin dɛn de we mek bɔku famili dɛn nɔ de lɛk aw dɛn fɔ de. Bɔt nɔto se na dɛn fɔlt. Pan ɔl dat, sɔm dɛn kin gɛt famili dɛn we gɛt gladi at. Aw dɛn kin ebul du dat? Sikrit de we go mek famili dɛn gɛt gladi at? Di ansa na yɛs. Bɔt bifo wi tɔk bɔt di ansa, lɛ wi ansa wan ɔda impɔtant kwɛstyɔn.
DIFRƐN KAYN FAMILI DƐN
6. Uskayn famili dɛn wi go tɔk bɔt insay dis buk?
6 Insay dɛn wetman kɔntri dɛn, bɔku famili dɛn na jɔs mama, papa, ɛn pikin dɛn. Grani ɛn granpa dɛn kin liv na dɛn yon ples te dɛn nɔ ebul fɔ du tin fɔ dɛnsɛf igen. Pan ɔl we dɛn de tɔk to dɛn fambul dɛn we de fawe, nɔto ɔltin dɛn kin ebul du fɔ dɛn. Na dis kayn famili mɔ wi go tɔk bɔt insay dis buk. Bɔt ɔda kayn famili dɛn de we dɔn bɔku dis biɛn tɛm, lɛk famili dɛn we na di mama ɔ papa nɔmɔ de mɛn di pikin dɛn, famili dɛn we gɛt stɛp mama, ɔ stɛp papa, ɔ stɛp pikin, ɛn famili dɛn we di mama ɔ papa dɛn nɔ de togɛda bikɔs wan pan dɛn de wok ɔdasay.
7. Wetin kin apin insay famili dɛn we mama, papa, pikin, ɛn ɔda fambul dɛn de liv togɛda?
7 Di famili we de na sɔm ples dɛn na famili we na di mama, papa, pikin, ɛn ɔda fambul dɛn de liv togɛda. Insay dis kayn famili, if chans de, na di pikin dɛn de kia fɔ di grani ɛn granpa, ɛn ɔda fambul dɛn kin ɛp wit di wok fɔ kia fɔ dɛn. Fɔ ɛgzampul, di pipul dɛn na di famili go ɛp fɔ sɔpɔt, mɛn, ɛn ivin pe skul-fi fɔ sista ɔ brɔda pikin ɔ fɔ ɔda fambul dɛn. Wetin wi de kam tɔk bɔt insay dis buk, de bak fɔ di wan dɛn we de na famili we gɛt mama, papa, pikin, ɛn ɔda fambul dɛn we de liv togɛda.
PRƆBLƐM DƐN WE KIN DE NA FAMILI
8, 9. Us prɔblɛm dɛn kin de na sɔm kɔntri dɛn we de sho se famili de chenj?
8 Famili dɛn tide dɔn chenj; dɛn nɔ de go bifo, dɛn jɔs de wɔs. Wan ɛgzampul na dat, insay India di wɛf go liv wit in man in fambul dɛn ɛn na dɛn go tɛl am us wok i fɔ du na di os. Bɔt naw yu go si wɛf dɛn na India de fɛn ɔda kayn wok fɔ du. Pan ɔl dat, dɛn fɔ stil du dɛn wok na di os. Di kwɛstyɔn we bɔku pipul dɛn kin aks na, We yu kɔmpia di uman wit ɔda pipul dɛn na di famili, us wok uman we de wok fɔ du na os?
9 Insay dɛn Eshia kɔntri dɛn, pipul dɛn kin rili lɛk dɛn fambul dɛn. Bɔt bikɔs bɔku pipul dɛn want fɔ liv lɛk pipul dɛn we de ovasi, lɛk fɔ du tin fɔ dɛnsɛf, ɛn mɔni prɔblɛm dɛn, dat dɔn mek dɛn nɔ want fɔ liv wit dɛn fambul dɛn. Bɔku pipul dɛn de tink se fɔ kia fɔ dɛn pipul dɛn we dɔn ol na big big wok, dɛn nɔ si am as fayn tin we dɛn fɔ du. Dɛn kin trit sɔm ol pipul dɛn bad. Fɔ tru, fɔ trit pipul dɛn we dɔn ol bad ɛn fɔ lɛf dɛn na tin we de bi na bɔku kɔntri dɛn tide.
10, 11. Wetin rili de sho se famili dɛn de chenj insay Yurop?
10 Fɔ dayvɔs dɔn de bɔku ɔlsay. Trade, insay Spen we yu kɔnt 100 mared dɛn, na 1 pan dɛn de dayvɔs. Naw, we yu kɔnt 100 mared dɛn, na lɛk 12 de dayvɔs. Ripɔt dɔn sho se na Briten gɛt mɔ pipul dɛn we de dayvɔs na Yurop (we yu kɔnt 10 mared dɛn, lɛk 4 pan dɛn nɔ de ɛnd fayn) ɛn dat dɔn mek famili dɛn we na di mama ɔ papa nɔmɔ de mɛn di pikin dɛn dɔn rili bɔku.
11 Bɔku pipul dɛn na Jamani kin lɛf dɛn fambul dɛn ɛn nɔ want fɔ no bɔt dɛn. Na Jamani insay dɛn 1990, we yu kɔnt 100 famili dɛn, 35 pan dɛn jɔs gɛt wan pɔsin ɛn 31 pan dɛn jɔs gɛt tu pipul dɛn. Naw Frɛnch pipul dɛn nɔ de mared so nɔmɔ, ɛn di wan dɛn we kin mared kin dayvɔs kwik pas aw i bin de bi trade. Bɔku pan dɛn wan ya kin lɛk fɔ de pan tap-to-mi bikɔs dɛn nɔ want fɔ du di wok we dɛn fɔ du insay mared. Tin dɛn lɛk dis de bi ɔlsay na di wɔl.
12. Aw pikin dɛn de sɔfa bikɔs famili de chenj naw?
12 Wetin de apin to pikin dɛn? Insay Amɛrika ɛn ɔda kɔntri dɛn, dɛn de bɔn bɔku pikin dɛn tɛm we dɛn mama ɛn papa nɔ mared yet; na pikin dɛn we ol bitwin 13 to 19 ia kin bɔn sɔm pan dɛn pikin ya. Bɔku gyal pikin dɛn we ol 13 to 19 ia kin bɔn pikin dɛn wit difrɛn man dɛn. Ripɔt dɛn ɔlsay na di wɔl dɔn sho se bɔku pikin dɛn de pas-pas na trit bikɔs dɛn nɔ gɛt say fɔ de; bɔku pan dɛn de rɔnawe na os bikɔs dɛn de trit dɛn bad, ɔ dɛn famili drɛb dɛn bikɔs dɛn nɔ ebul fɔ kia fɔ dɛn.
13. Wetin na di prɔblɛm dɛn we de apin ɔlsay we de mek famili dɛn nɔ gɛt gladi at?
13 Famili dɛn gɛt siriɔs prɔblɛm dɛn. Pikin dɛn we ol 13 to 19 ia de mek trangayes, pipul dɛn de du bad to pikin dɛn, pipul dɛn we mared de tɔk bad wɔd ɛn fɛt dɛnsɛf. Fɔ drink ɛn chak, ɛn ɔda bad bad tin dɛn ɔl de mek famili dɛn nɔ gɛt gladi at. Di famili nɔto say we sef fɔ bɔku pikin dɛn ɛn fɔ big pipul dɛn.
14. (a) Frɔm wetin pipul dɛn de se, wetin mek famili dɛn gɛt siriɔs prɔblɛm? (b) Wetin wan lɔya we bin de trade tɔk bɔt aw di wɔl go de? Aw di bi we dɛn tin ya de bi, dɔn afɛkt famili dɛn tide?
14 Wetin mek siriɔs prɔblɛm dɛn de na famili tide? Sɔm kin se na bikɔs uman dɛn de go wok naw. Ɔda pipul dɛn kin se na bikɔs tide pipul dɛn de liv fri layf. Bɔt ɔda rizin dɛn de. Trade trade, wan lɔya we ɔlman bin sabi bin dɔn tɔk se bɔku prɔblɛm dɛn go mit famili. I bin rayt se: “Nɔ fɔgɛt dis: Jɛs bifo Jizɔs kam bak di tɛm go traŋa. Pipul go de mɛmba dɛnsɛf nɔmɔ, dɛn go want ɔltin, dɛn go de bost ɛn dɛn go prawd; dɛn go de kɔs, dɛn nɔ go de yɛri dɛn mami ɛn dadi wɔd, dɛn nɔ go de tɛl tɛnki fɔ ɛni gud we pɔsin du fɔ dɛn, dɛn nɔ go lɛk Gɔd biznɛs; dɛn nɔ go de du gud, dɛn nɔ go gɛt sɔri at, dɛn go de tɔk bad bɔt pipul, dɛn nɔ go ebul kɔntrol dɛnsɛf, ɛn dɛn go wayl if pɔsin ambɔg dɛn; dɛn nɔ go lɛk ɛnitin we gud; dɛn nɔto pipul we ɛnibɔdi go abop pan; dɛn nɔ go bisin if dɛn de du tin we bad ɛn dɛn go prawd bad; dɛn go lɛk fɔ ɛnjɔy dɛnsɛf, dɛn nɔ go lɛk Gɔd.” (Sɛkɛn Lɛta To Timoti 3:1-4) Udat go dinay se dɛn tin ya nɔ de apin tide? Insay dis wɔl we ɔl dɛn tin dɛn ya de bi, yu nɔ tink se bɔku famili dɛn go gɛt siriɔs prɔblɛm?
SIKRIT WE GO MEK FAMILI GƐT GLADI AT
15-17. Insay dis buk, udat gɛt di sikrit we go mek famili gladi?
15 Advays de ɔlsay we i kam pan aw famili fɔ gɛt gladi at. Na sɔm ples dɛn, we famili dɛn gɛt prɔblɛm dɛn, dɛn kin go fɔ advays to big pipul dɛn we dɛn rɛspɛkt. Di prɔblɛm na dat ɔl di wan dɛn we de gi advays nɔ kin gri wit di sem tin, ɛn di advays we dɛn tink se go fayn tide nɔ go fayn ɔda tɛm.
16 Usay wi go gɛt gud advays bɔt aw famili fɔ de? Yu go wach insay wan buk we dɔn de fɔ lɛk 1,900 ia naw? Ɔ yu go fil se dis kayn buk nɔ de na stayl igen? Di tru tin na dat, di sikrit we go mek famili gɛt gladi at de insay dis kayn buk.
17 Dis buk na di Baybul. Frɔm ɔl di tin dɛn we wi dɔn no, di Baybul na buk we kɔmɔt frɔm Gɔd. Na dis di Baybul se: “Na Gɔd tɛl pipul ɔltin we rayt nain Buk, ɛn ɔl dɛn tin de gud fɔ mek pipul lan di tru tin, fɔ mek dɛn no dɛn tin we dɛn de du we nɔ rayt, fɔ mek dɛn wan we nɔ de du rayt bigin du wetin rayt, ɛn fɔ tɛl dɛn aw fɔ liv di layf we Gɔd want dɛn fɔ liv.” (Sɛkɛn Lɛta To Timoti 3:16) Insay dis buk, wi de ɛnkɔrej yu fɔ tink bɔt aw di Baybul go ɛp yu fɔ “du wetin rayt” we yu de dil wit tin dɛn we de briŋ pwɛl at ɛn prɔblɛm dɛn we famili dɛn de gɛt tide.
18. Wetin mek i mek sɛns fɔ gri se di Baybul go gi wi advays we i kam pan mared?
18 If yu de tink se di Baybul nɔ go ebul fɔ mek famili dɛn gɛt gladi at, tink bɔt dis: Di Wan we mek dɛn rayt di Baybul na in mek mared. (Jɛnɛsis 2:18-25) Di Baybul se na in nem Jiova. (Sam 83:18, New World Translation)a Na in mek ɔltin ɛn na in na di Papa we “gi ɔlman we de na ɛvin ɛn dis wɔl dɛn nem.” (Lɛta Fɔ Ɛfisɔs 3:14, 15) Jiova bin dɔn de wach famili frɔm we i mek mɔtalman. I no di prɔblɛm dɛn we dɛn kin gɛt ɛn i dɔn gi advays bɔt aw fɔ sɔlv dɛn. Frɔm tɛm, di wan dɛn we rili de du wetin di Baybul se insay dɛn famili dɔn gɛt gladi at.
19-21. Us ɛgzampul dɛn insay wi tɛm we de sho se di Baybul gɛt pawa fɔ sɔlv prɔblɛm dɛn we de apin na mared-os?
19 Fɔ ɛgzampul, wan mareduman na Indonishia bin de ple gambul pasmak. Fɔ lɔng tɛm, i nɔ bin gɛt tɛm wit in tri pikin dɛn ɛn i bin de mek plaba wit in man ɔltɛm. Dɔn i bigin fɔ stɔdi di Baybul. Smɔl smɔl di uman kam fɔ biliv wetin di Baybul se. We i du wetin di Baybul se, dat bin ɛp am fɔ bi gud wɛf. We i tray fɔ fala di advays dɛn we de na di Baybul, in famili bin rili gɛt gladi at.
20 Wan mareduman na Spen bin se: “Na wan ia nɔmɔ wi bin dɔn mared fɔ we wi bigin gɛt siriɔs prɔblɛm dɛn.” I ɛn in man nɔ bin de du tin togɛda ɛn dɛn nɔ bin de tɔk so nɔmɔ pas we dɛn de agyu. Pan ɔl we dɛn bin gɛt wan smɔl gyal pikin, dɛn bin disayd fɔ pat fɔs. Bɔt dɛn bin ɛnkɔrej dɛn fɔ stɔdi di Baybul fɔs bifo dɛn pat. Dɛn stɔdi wetin di Baybul tɔk bɔt maredman ɛn mareduman ɛn bigin du wetin dɛn de lan. I nɔ te, dɛn bigin tɔk fayn to dɛnsɛf ɛn dɛn gɛt wanwɔd na dɛn famili bak.
21 Di Baybul kin ɛp ol pipul dɛn bak. Fɔ ɛgzampul, tink bɔt wetin bin apin to dɛn mared pipul dɛn ya we de na Jepan. Di man bin de vɛks kwik ɛn i kin fɛt. Na dɛn pikin dɛn fɔs bigin fɔ stɔdi di Baybul, pan ɔl we dɛn mama ɛn papa nɔ bin gladi fɔ dɛn. Leta, di man jɔyn in gyal pikin dɛn fɔ stɔdi di Baybul, bɔt in uman nɔ bin gladi. Afta sɔm tɛm, i bigin si di gud we aw di Baybul in advays dɛn de ɛp in famili. In gyal pikin dɛn bin de rili kia fɔ am, ɛn in man nɔ bin de vɛks so nɔmɔ. Dɛn chenj dɛn de bin ɛp di uman fɔ stɔdi di Baybul ɛn insɛf bigin fɔ du di gud tin dɛn we di Baybul tɔk bɔt. Ɔltɛm dis uman kin tɔk se: “Na da tɛm de wi bigin liv lɛk maredman ɛn mareduman.”
22, 23. Aw di Baybul de ɛp pipul dɛn we de ɔlsay fɔ gɛt gladi at na dɛn famili?
22 Dɛn wan ya na sɔm pan di pipul dɛn we dɔn lan di sikrit we go mek famili gɛt gladi at. Dɛn dɔn gri wit di advays we de na di Baybul ɛn dɔn fala dɛn. Na tru se dɛnsɛf de na di wɔl we ful-ɔp wit fɛt-fɛt, fri layf, mɔni prɔblɛm, lɛk ɔl ɔda pipul dɛn. Dɔn bak dɛn nɔ pafɛkt, bɔt dɛn de gɛt gladi at we dɛn tray fɔ du wetin di Wan we mek mared want. Lɛk wetin di Baybul se, na Jiova Gɔd na di wan “we de tich yu aw fɔ prɔfit, we de lid yu na di rod we yu fɔ waka na layf.”—Ayzaya 48:17.
23 Pan ɔl we i dɔn tek lɛk tu tawzin ia so we dɛn rayt di Baybul, di advays dɛn we de insay de go ɛp wi insay dis wi tɛm. Dɛn bin rayt am fɔ ɔlman. Di Baybul nɔto buk we kɔmɔt Amɛrika ɔ nɔto wetman buk. Jiova “bin mek wan fambul fɔs ɛn na pan da wan fambul de, ɔl di pipul dɛn na dis wɔl kɔmɔt” ɛn i sabi ɔltin bɔt mɔtalman we de ɔlsay na di wɔl. (Di Apɔsul Dɛn Wok [Akt] 17:26) If yu fala dɛn advays ya, yusɛf go gɛt di sikrit we de mek famili gɛt gladi at.
a Fɔ lan mɔ bɔt Gɔd in nem, rid pej 195 to pej 197 na di buk we nem Wetin Rili di Baybul De Tich.