Mɛɛ Bɛnduaa Pɛɛku Acheleŋnda le Ma Suiliŋ Yɛ
“Pɛɛkula ŋ tuei ya diom mi pɛɛku waŋnda laŋ . . . , pɛɛku puaa a wana nɔla ma tiindaŋ nda.”—TIM. DIIŊ NDƆƆ 2:2.
1. (a) Yɛɛ wanaa Mɛlɛkaa sina yɛ niŋ paandu pa a pɛɛkoo okɔɔ, nduyɛ vɛɛ hei cho yɛ hau yɔŋnɔŋndo? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ pɛɛku o buŋgɛi hei niŋ?
WANAA Mɛlɛkaa sina niŋ paandu pa maa acheleŋnda pɛɛkoo huŋ a batiuwaa. Mi Ebilam, wana yuŋgu lebollo veelu puaa nduaa o “pɛɛku a sɔŋgɔɔ okɔɔ va” le ma kɔ piŋi Lɔtu. Nduyɛ ma tiuba. (Kan Ch. 14:14-16) O palɛi Deevei niŋ, mi wanaa soliaa ŋchonduaa o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ sɔla pɛɛkoo le chondoŋ solioo le Chɛhowa, nduyɛ ma huŋ a saŋgalaa o ndu lo. (1 Kol. 25:7, NW) Hau, ŋ cho Setana a wanaa tol ndu kɔɔli wa chɔulabaa. (Ɛfi. 6:11-13) Nduyɛ, ŋ cho sɛmbɔɔ wouwo kpeekpei le Chɛhowa saŋgalaa. (Hibu. 13:15, 16) Maa wanaa Mɛlɛkaa o sindɔɔ niŋ, le miŋ sɔla batiuwaa, ŋ nɔ miŋ sɔla pɛɛkoo. O kundaa niŋ, Chɛhowa ke bɛnduaa kalaŋndo le acheleŋnda pɛɛkoo. (Tim. Diiŋ Ndɔɔ 2:2) Nɛila kuɛɛ bɛnduaa cho yɛ soliŋndo kpeku le acheleŋnda pɛɛkoo le ma suiliŋ le saa mandaa o kundaa niŋ?
TOSA MI WANA Ŋ CHO PƐƐKOO WO NƆ DIALUŊ KALAŊ O MƐLƐKA PIƐIYO NIŊ
2. Tuupa mi bɛndoo pɛɛku waŋndo, yɛɛ fɛŋ o nɔ yɛ mbo tosa, nduyɛ le yɛɛ?
2 Maa bɛndu kunda, a cho ko mɛɛ wana tual tɔlɔɔla pɔm pɔmbɔlaŋ ndo cho naa yɛ. Tuupa mbo tɔl kulle, o cho fɛŋ sallo chɔɔlu dɔuwɔɔ le mi tɔlɔɔ naŋ. Lende koni, tuupa ma pɛɛku wana nɔ taasi bɔɔ le wo nyɛ o nɔ mbo tosa wo, a nɔ ma sina fɛŋ mɛɛ ŋ mala ndu a sɔɔŋ ŋpum o Baabuiyo niŋ yɛ, le mbo hɛnaŋ a pɛɛku o cho hunɔɔ sɔla wo.—Tim. Tasoo 4:7.
3. (a) Vɛɛ ŋ soliŋ yɛ nyɛ Chiisu dimi o Maki 12:29, 30 niŋndo kpeku le baltaŋ dɔuwɔɔ a wana cho pɛɛkoo wo? (b) Vɛɛ piɛile bɛndoo piiliaŋ yɛ wana o cho pɛɛkoo wo?
3 Le sinaa mɛɛ kpɛ wana ŋ cho pɛɛkoo wo yiyaŋ a tonyaa yɛ, nduyɛ mɛɛ nyɛ o tosa wo chɛlaŋ yɛ, a nɔ ma nyuna ndu aa, ‘Vɛɛ yɔŋgɔŋ numndo o Chɛhowa lo siŋga yɛ yoomu numndo?’ Nyuna koŋ tosa mi la dɔu balta kɛndɛlaŋ le sinaa sabu naŋ tosa wali naa a kɔllo kpou wo. (Nuawɔ Maki 12:29, 30.) Kɛlɛŋgaa a piɛi o Chɛhowa lo te la chii pɛ baltaŋ ndaŋ dɔuwɔɔ. Dimul ndu o piɛileŋ niŋ le mbo ke wana cho pɛɛkoo wo nyina ndɔ diandaa le ndu malaa mbo chii pɛɛku o cho wo. Nuawɔ se mɛɛ puaapilɛnɔ koŋ naŋ kɔl le mɛɛ ŋ piɛi le ndu yɛ!
4. (a) Chɔmndɔ tamasilaŋ o Baabuiyo niŋ la kpeeŋiaa wana cho pɛɛkoo wo yeemɛi le mbo sɔla hiouwɔɔ lachioo o Mɛlɛka piɛiyo niŋndo? (b) Kpeleŋnda kuɛɛ bɛnduaa nɔ yɛ ma kɛsiŋ o kɔl te a wa pɛ acheleŋnda pɛɛkoo?
4 O pɛɛkoo hoo kandɔŋndo, yaasiaa bundɔŋ Baabuiyo ŋpum ŋ mala wana cho pɛɛkoo wo le mbo sina sabu o nɔ mbo wa wana yɔŋgaŋndo, wana wana tiindaŋndo, a waa wana tuisiaŋ. (1 Ma. 19:19-21; Nɛh. 7:2; 13:13, NW; Walta Wa. 18:24-26) Suiliŋndaŋ ndaŋ la bɛnda le wana cho pɛɛkoo wo, nuawɔ ko mɛɛ sallo bɛnda o puuloo niŋ yɛ. La tosa mbo keleŋa hindɔɔ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ. Mi bɛndu kunda pum o lɛŋnde Filaŋsi leŋ niŋ diolaŋ Shaŋ Kolodi dimi aa, “Nyɛ kpeekpeiyo o pɛɛkoo niŋ cho ni, le ma mala wana cho pɛɛkoo wo mbo handu kɔllo o sɔɔŋ iMɛlɛkayaŋ choo. Mi nuuviaa teleŋnda naŋ nua bolle Baabuile kpeekpeileŋ latulu wo, le mi hɔlaa nduaa kumbiŋ mbo che sɔɔŋ kɔndɔfili cho a Mɛlɛka okɔɔ woŋ. (Chon. 119:18, NW) Nɛila cheleŋ kuɛɛ la cho yɛ le wana cho pɛɛkoo kindioo?
CHƆM NDU KPELEŊNDAŊ A SABULAŊ
5. (a) Le yɛɛ icho yɛ suɛi sɔvɛ le baltaŋ dɔuwɔɔ a kpeleŋnda iMɛlɛkaya laŋ okɔɔ a wana cho pɛɛkoo wo? (b) Le yɛɛ bɛnduaa nɔ yɛ ma pɛɛku wanaa cho wɔ a pɔmbɔ wa? (Tofa tɛɛsiaa o peeleŋ ndeŋ bɛŋgu.)
5 Nyuna wana cho pɛɛkoo wo aa, ‘Kpeleŋnda kuɛɛ ŋ kɛsiŋ yɛ lachi o Mɛlɛka piɛiyo niŋ?’ Te o nɔ wɔ o kɛ kɛ o kɔl te, mala ndu mbo kɛsi kpeleŋ o tiuba wo nduyɛ mɛɛ o komal ndu yɛ. Dimul ndu kpeleŋ kpeekpei numpila kɛsi paandu o Mɛlɛka piɛiyo niŋndo, nduyɛ ma chɔm ndu a dialuŋ fulaa nyaale ŋ sɔla wo mɛɛ ŋ komal ndu. Ma yiyaŋ dɔɔ maa nɛi tɛtɛlɔɔ cho hoo ni, kɛ o naŋ. Mi Vitɔɔ, bɛndoo a kɔɔfanɔɔ o Afilika niŋ dimi aa, “Teleŋ ya wa o pɔmbɔ wo, mi bɛndoo nyuniaa ya nyunala sɔvɛlaŋ lapum a kpeleŋnda nilaŋ okɔɔ. Nyuuniaalaŋ la mala ya ni mi kandu yiyaŋndo nyɛkɛndɛi a wali poli nuu okɔɔ.” Bɛnduaa nɔ taasioo wa bɛɛ kindila le sabu icho suɛi sɔvɛ le puaapiliaa kandɔɔ pɛɛkoo wo, te a hiou dɔɔ pɛ wɔsilaŋ tɔ. A ke nda walta nda nɔla le tosaa laŋ o kundaa niŋ. Wana keleŋa pɛ feleŋguaa pɛɛku naa, o mala nda ma handu kɔllo o kpeleŋnda iMɛlɛkaya laŋ choo. O hei niŋ, te a fuuluu pɛ wɔsila bidiiŋ ndaŋ ikɛi, sɔɔŋ cheleŋ pe nda o lebol te.—Nuawɔ Chondei 71:5, 17, NW.a
Chɔm mɛɛ wallo nɔ mbo tosaŋ yɛ, nduyɛ ma yɔŋgu chandɔɔ le mɛɛ nda cho kindiŋndo le ndu tosaa yɛ (Tofa pɛlta 5-8)
6. Yɛɛ cho yɛ suɛi sɔvɛi a mɛɛ Chiisu ndoo pɛɛku acheleŋnda yɛ?
6 Le wana cho pɛɛkoo wo yeemɛi kpeeŋiaa le wallo tosaa, o cho ko tɛɛsiallo ndu nyɛ o nɔ mbo tosa wo le, kɛ le sabu o nɔ mbo tosa ndu wo. Te a chɔm pɛ ndu sabulaŋ, mɛɛ Wana Pɛɛkaa Bɛndoo ŋ cho tolɔɔ kɔɔli ni, Chiisu. Le tamaseliiyo, tuupa mi Chiisu ke buɛiyaa nduaa wallo le waŋnda siiŋgoo buɛiyaa ndɔ, mbo dimul nda le sabu nda nɔ ma diikuŋ ndo. Mbo dimi aa, “Mɛlɛka ke ya kpaayaa nyɛ o nyɛ choo, choo choo ni a o chieeŋndo choo.” Mbo chɔɔlu peelu aa, “Lelaŋ, la kɔ o ŋwaŋnda chiee lo ba o ba fee mi la siiŋguu nda buɛiyaa ni.” (Mat. 28:18, 19) Vɛɛ ŋ tual lɛ tamasi Chiisoo kɔɔli a mɛɛ ndoo pɛɛku waŋnda yɛ?
7, 8. (a) Vɛɛ bɛnduaa hau tual lɛ tamasi Chiisoo kɔɔli a mɛɛ ndoo pɛɛku yɛ? (b) Vɛɛ chandɔɔ cho yɛ nyɛ sɔvɛ le wana cho pɛɛkoo wo? (c) Kɛɛsiaala kuɛɛ mala yɛ bɛnduaa le acheleŋnda pɛɛkoo? (Tofa kɔfoo “Mɛɛ Ŋ Nɔ Ma Pɛɛku Acheleŋnda Yɛ.”)
7 Tɛɛsial wana ŋ cho pɛɛkoo wo o Baabuiyo niŋ le mbo sina nyɛ ŋ dimul ndu le tosaa wo. O nɛi koŋ choo, a cho ndu pɛɛkoo le mbo yiyaŋ o nyɛ Baabuiyo dimi wo choo. Le tamaseliiyo, ŋ dimi wɔ naa maa a dimul puaapilɛnɔɔ le mbo bɛɛsuu naa waŋnda keeku le luɛiyɔɔ o Toŋgo leMasaa niŋnda. La nua Taitɔɔ 2:10 latulu nduyɛ ma tɛɛsial ndu mɛɛ wali ndɔɔ o Toŋgo leMasaa huŋ “a tɔɔ kɛndɔɔ o pɛɛku naa ŋ cho waŋnda a Mɛlɛka piŋi naa wo okɔɔ” yɛ. A dimul vɛlɛ wana cho pɛɛkoo wo le mbo yiyaŋ a yuuwa o kundaa niŋ, nduyɛ mɛɛ wali o cho tosaa wo mala nda yɛ. Balta waa ndoo dɔuwɔɔ a wana cho pɛɛkoo wo mala ndu mbo handu kɔllo o waŋnda choo mbo hiou nyɛ o cho tosaa wo. O cho chɔ kɔlkɛndɛ o sɔla o hei tosaa niŋndo, te o sina pɛ maa wali o cho tosaa wo cho puaapiliaa a ndepiliaa o kundaa niŋ tɔnɔɔ chuu wo.
8 Okoŋ kɔɔli, tosa a sabu ma chandu wana cho pɛɛkoo wo le kindiŋ o cho le kɛɛsiaala numndaŋ tolɔɔ kɔɔli wo. Vɛɛ icho yɛ suɛi sɔvɛ le keŋ tosaa? Nyɛ chandɔɔ kɛndɔɔ tosal wana cho pɛɛkoo wo velaŋ a nyɛ mɛŋndaŋ ma tosal tɔlɔɔ wo. O tosa mbo hindu.—Tuuwɔ Maatiu 3:17.
SIMUL CHELEŊ
9. (a) O lɛŋii nyɛsɔlaa niŋ, simul kuɛɛ bɛnduaa nɔ yɛ a pɛɛkoo okɔɔ? (b) Le yɛɛ tonyaa ve nyɛ tase o yoomu feleŋguaa apum niŋ te?
9 Bɛnduaa cho o lɛŋii nyɛsɔlaa niŋnda nɔ simul cheleŋ. Ndu cho ni, mɛɛ nda dɛɛniaa puaapiliaa yiŋaa cho o wɔsilaŋ 20 ɔɔ 30 niŋ le waltaŋ o kundaa niŋ tosaa yɛ. Miŋ nyuna bɛnduaa nɔ taasioo wa o lɛŋii cho ba paaleŋ le kua delɔɔ wa niŋ, le ma chɔm naa sabu siɔmbulaŋ la bii puaapiliaa feleŋguaa apum le chɛlɔɔ dilakeŋnaŋ ndaŋ lapum o kundaa niŋndo. O mulila naŋ sɔla laŋ niŋ, opilɛ wa sabu kpeekpeiyo ni. Ndu cho ni, teleŋ nda wa a pɔmbɔ wo, feleŋguaa apum ve dɛɛniaa sɔla le kpeleŋnda iMɛlɛkaya laŋ kɛsioo le. Teleŋndaŋ lapum pɛŋ, feleŋguaa ndaa yeema le kpeleŋndaŋ kɛsioo wa, a wa dɛɛniaa sɔlaa wanaa ndaa o ba le kpeleŋnda dɛnɛ sinaa chieeŋndo kɛsioo. Nduyɛ tonyaa ve lɛ nyɛ tase o yoomu ndaa niŋ te.—Mat. 10:24.
10, 11. (a) Vɛɛ bɛndoo mala yɛ puaapilɛnɔ kɛɛsiaŋndɔ le nyɛ tosa le wo le mbo siŋga kɔllo? (b) Bolii Baabui kuɛɛ bɛndoo yaasiaa yɛ a puaapilɛnɔɔ, nduyɛ le yɛɛ? (Tofa tɛɛsiaa o peeleŋ ndeŋ bɛŋgu.)
10 Te puaapilɛnɔɔ kɛɛsiaŋndɔ le nyɛ tosa le, sɛmbɔɔ pila yeemaŋ ni le yiyaŋ ndɔɔ siŋgaa, nduyɛ a nɔ ma biunuŋ. Kɛ a tiuba ma tosa ndi. O cho ko mɛɛ wana tɔlɔɔla pɔmpɔmbɔɔ chɔm naa tɔlɔɔ nɛiyo o pɔmpɔmbɔ a mɛɛ o nɔ mbo hindu yɛ, lende koni ŋ mala puaapiliaa o pɔmpɔmbɔ ni le yiyaŋnda ndalaŋ siŋgaa le chɔɔ sabu o bɛnda ma chɛl dilakeŋnaŋ ndaŋ ndo. Kɛ vɛɛ ŋ tosa yɛ hei?
11 Chua teleŋndo le ma tosa chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a puaapilɛnɔɔ. Tosa mbo sina maa o yeemaŋ o kundaa niŋ. Nduyɛ, o hei tosaa niŋ, chal a ndu ma chɔm ndu bolii Baabui kpeekpei soo a hei okɔɔ wo, nduyɛ ma mala ndu mbo yiyaŋ a yɔŋgɔŋ ndɔɔ o Chɛhowa lo. (Ikil. 5:5; Ais. 6:9, NW; Mat. 6:25, 34; Luk. 10:1; Kɔl. Tasoo 16:1; Kɔl. Diiŋ Ndɔɔ 5:16; 13:6) A nyuna ndu aa, ‘Buŋgɛi yɛɛ ŋ chuel lɛ Chɛhowa mɛɛ ŋ yɔŋguŋ o ndu lo.’ Kindiŋ ma pilaŋ ndu kɔllo a nyuuniaalaŋ ndaŋ, ‘Vɛɛ kɔllo wa yɛ Chɛhowa paale ŋ yiŋ ndeŋ?’ (Tal. 27:11, NW) ‘Vɛɛ Setana ndoo yiyaŋ yɛ?’ (Pitɛ Tasoo 5:8) Pɛɛsa mɛɛ bolii Baabui ŋ cho keŋ soliŋ kpeku nyɛkɛndɛi ye pilaŋ niŋ puaapilɛnɔɔ kɔllo yɛ le.—Nuawɔ Hibuluiya 4:12.b
WANAA CHO PƐƐKOO WA, WANA TIINDAŊ NYA?
12, 13. (a) Kaa yɛɛ Ilaisia chɔm yɛ teleŋ o wa pɛɛkoo wo? (b) Vɛɛ Chɛhowa fanda yɛ Ilaisia le lo ndɔ lechoo wo?
12 Kɛ, nya feleŋguaa malaa yeemaŋ o ba wa yɛ? Kaa suu kuɛɛ mala yɛ nya mi la tiuba? Le mulioo sɔlaa, ŋ yaasiaŋndɔ sɔɔŋ ŋpum, ŋ yɔŋnuŋ wana sɔla pɛɛkoo paandu wo.
13 Boondii pilɛ mi Ilaicha dimul Ilaisia le mbo simnuŋ buɛi ndɔ. Hei yɔŋnuŋ o cho niŋ le suɛi wɔsilaŋ 3,000. Mi Ilaisia chɛl a kiltaŋ le mbo mala fal yuuwɛi koŋ le walta pɔmpɔmbɔ laŋ ndu tosallo. (2 Ma. 3:11, NW) Mɛɛ Ilaicha pɛɛku Ilaisia le wɔsilaŋ la ŋɔmpum, mi wali Ilaicha wo o Isɔluɛi niŋ fuuluu o mɛɛlulaŋ. Mi Ilaicha lo okoŋ mbo dimul wana o pɛɛku hoo nyɛkɛndɛi yo le mbo pɛŋgi ndu balɔɔ kɔɔli. Kɛ bɛmbɔɔ le yaa Ilaisia wa ndu dimullo aa, “I mel num te.” Mbo dimul wana pɛɛku ndu wo a kɔl ndɔɔ fau maa o cho ndu lo kɔɔli haaa. Le hei, mi Chɛhowa fanda Ilaisia le lo ndɔ lechoo wo. Mbo tosa mi Ilaisia cha suɛi kɔndɔfili yɔŋnuŋ a Ilaicha ve. Mi Ilaicha lo ndu o hɔl pɛ.—2 Ma. 2:1-12, NW.
14. (a) Vɛɛ wanaa cho pɛɛkoo wa tuallɛ tamasi Ilaisiaa kɔɔli? (b) Le yɛɛ wana nda cho pɛɛkoo wo nɔ yɛ mbo che maa icho suɛi sɔvɛ le mi waŋnda tiindaŋ ndu?
14 Vɛɛ ŋ tual lɛ hau tamasi Ilaisia wo kɔɔli? Chɛl wali nda ke num le tosaa wo a kiltaŋ, o yɔŋ bɛɛ aa wali taaniŋndo. Chɔ wana cho num pɛɛkoo wo maa chaaŋ num o cho ni. Tosa mbo sina mɛɛ kpɛ ŋ hini kɔl a sɛmbɛ o cho dɔuwɔɔ le num malaa wo. Mɛɛ ŋ cho wa chɛlɔɔ yɛ cho ko maa dimullo ŋ cho ndu ni aa, “I mel num te.” I hiou kpou ve cho ni, wali o wali nda ke num pɛ, tosa ndu a kɔllo kpou. Le yɛɛ hei cho yɛ suɛi sɔvɛ? Te a tosa pɛ lende, bɛnduaa cho sina maa wana nda nɔla ma tiindaŋndo ŋ cho ni, nduyɛ maa Chɛhowa yeema num ma sɔla kalaŋnda cheleŋ o kundaa niŋ.—Chon. 101:6, NW; Nuawɔ Timoti Diiŋ Ndɔɔ 2:2.
CHƆM BƐƐLE YEEMAŊ NDEŊ
15, 16. (a) O nɛila kuɛɛ choo Ilaisia chɔm yɛ bɛɛleŋ o wana pɛɛku ndu wo lo? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.) (b) Yɛɛ Ilaisia tosa yɛ mbo hɛnaŋ chaaŋaa nduaa wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa?
15 Tamasi Ilaisia wo, wana miiŋgu o foofo Ilaichaa wo bɛɛ chɔm mɛɛ puaapiliaa ke bɛnduaa nɔ taasioo wa bɛɛleŋ yɛ. Mɛɛ Ilaicha nda Ilaisia fula wanaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa yilɔɔ Chɛliko, ma tual o Pioo Chɔɔdaŋ. Loŋ “Ilaicha chua doma ndɔ baalaa ni mbo simbul, okoŋ, mbo luaa mɛŋndaŋ o peelo a ndu, nduyɛ mi ma kiolu tɛɛŋ.” Mɛɛ nda taŋ, “ma hiau lachi a baltaŋ dɔuwɔɔ.” Ŋ che kpendekele maa Ilaisia yiyaŋ maa o chii sina le. Tei mi Ilaicha kuaŋnuŋ, mi Ilaisia kɛsiŋ o kɔl kpiŋ diom o diom wana ndɔ pɛɛkaa dimul ndu. Okoŋ, mi Ilaicha helnuŋ o hueiye niŋ. Okoŋ kɔɔli, mi Ilaisia biyaŋ miiŋgoo. Mɛɛ o fuuluu Chɔɔndaŋ o peelo, mbo luaa mɛŋndaŋ a doma Ilaicha wa ndu koŋ o ba wo a deŋioo choo choo kpeleŋ aa, “Chɛhowa, Mɛlɛka Ilaicha wo, kuɛɛnɛ ŋ cho yɛ?” Mi mɛŋndaŋ ma kiolu vɛlɛ tɛɛŋ mbo taŋ.—2 Ma. 2:8-14, NW.
16 A loonuŋ pa maa kaamaa tase Ilaisia tosa wo ndu kɛsɛ wa kaamaa mɛɛlaa Ilaicha tosa wo ni? Le yɛɛ naŋ nyuna yɛ? A tonya, Ilaisia yiyaŋ naa maa le mɛɛ o cho niŋ chilaŋ chuaa yɛ, o nɔ mbo siŋga nɛiyo le. Kɛ, mbo hiau lachi a tolɔɔ nɛi Ilaicha chɔm ndu wo kɔɔli, o wali ndɔ pollo niŋ. Mi Ilaisia chɔm beele yiŋgoloŋndeŋ le wana pɛɛku ndu wo. Mi hei nɛŋi chaaŋaa Ilaisiaa kɔllo tau, a ndaa suaa le Mɛlɛka wa. (2 Ma. 2:15) Okoŋ kɔɔli, o wɔsila 60 Ilaisia tosa le suɛi le Mɛlɛka laŋ niŋ, mi Chɛhowa soliŋ ndu kpeku mbo tosa kaamaa laŋ tau mbo hiau bɛɛ la Ilaicha tosa laŋ. Yɛɛnɛ num wana cho pɛɛkoo wo pɛɛku yɛ o hei niŋ?
17. (a) Vɛɛ wanaa cho hau pɛɛkoo wa tual lɛ kaa Ilaisia wo kɔɔli? (b) Vɛɛ Chɛhowa soliŋ yɛ niŋ kpeku wanaa cho pɛɛkoo ma chɔm lo lechoo wo wa?
17 Yiyaŋ naa maa a sɔla dɔɔ pɛ kalaŋndo o kundaa niŋ, a nɔ ma soliŋ ndu kpeku o nɛi cheleŋ choo le. Ɔɔ ma kandu sɔɔŋ tosaa teŋgeŋ o ve mɛɛ muŋ tosaŋ paandu yɛ le. Te siŋgaŋ nɔ pɛ mbo yɔŋnuŋ, o cho le yeemɛi nɛi le, kɛ bahawɛi cho o kundaa niŋndo vɛlɛ a nɛi chɔmaa naŋ sɔla o kɔɔna Chɛhowaa niŋndo tosa ni mi siŋgaŋndo yɔŋnuŋ. Nuawɔ ko mɛɛ Ilaisia ndoo tosa yɛ. Mbo ke chaaŋaa nduaa ndaa suaa le Mɛlɛka wa tiindaŋndo, nduyɛ mbo ke Ilaicha bɛɛleŋ a mɛɛ o wa hiouwɔɔ lachi a tamasi o kɛsi wo tolɔɔ kɔɔli yɛ. Num bɛɛ a ke chaaŋaa numaa laalaŋnda tiindaŋndo nduyɛ ma ke bɛnduaa nɔ taasioo wa bɛɛleŋ a mɛɛ ŋ hiau lachi a tamasi nda Baabuiyo tolɔɔ kɔɔli yɛ. (Nuawɔ Kɔliŋtiaŋ Tasoo 4:17.) Kɛ mɛɛ ŋ hiau lachi a taasioo sɔlaa fau, num bɛɛ wou balaŋ le hunɔɔ a siŋgaŋnda mala mi kundaa wa kɔlaŋ latulu a kɔɔna Chɛhowa cho hoo hiouwɔɔ lachi lɔɔlɔɔ wo yɛ. Nduyɛ mɛɛ i yɔŋnuŋ a Ilaisia yɛ, boondii fuuluu niŋ mi Chɛhowa soliŋ nya wanaa cho haa pɛɛkoo mi la chɔm lo lechoo wo wa kpeku, le mi la tosa waltaŋ tau mbo hiou bɛɛ wanaa pɛɛku nya wa.—Chɔŋ 14:12.
18. Le yɛɛ puaapiliaa pɛɛkoo o kundaa niŋ cho yɛ nyɛ sɔvɛ hau?
18 Ŋ nɔ tiindaŋndo maa nyɛ naŋ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ a i naŋ hiou ve cho bɛnduaa tau mala le teleŋndo nɔɔ le acheleŋnda pɛɛkoo. Maa puaapiliaa suiliŋnda chɛl pɛɛkoo hoo a dialuŋ fulaa fɔ, nduyɛ ma chaa ndu kpeku soliŋ le ma mala le saa Chɛhowaa mandaa. Hei tosa mi kundalaŋ o chieeŋndo choo kpou kendu poŋ, nduyɛ o mala mi naa kpou lo lechoo te palɛi kpundɛ bɛndoo i fuuluu pɛ.
a Te po feleŋgɔnɔɔ chɔm pɛ o sɔɔŋ o tosa woŋ niŋ maa o kendu o Mɛlɛka piɛiyo niŋ, o tuisiŋ, nduyɛ mbo komal suiliŋndaŋ o Baabuiyo niŋ, bɛnduaa dimi ma yulu ndu iso le mbo simnuŋ buɛi malalaŋndo mbo fuuluu wɔ bɛɛ wɔsilaŋ 20 te.—Tim. Tasoo 3:8-10, 12; Tofa Bandu Mɛŋgɛlaa, Suɛɛsɔɔ 1, 1989, peele 29.
b A soliŋ vɛlɛ sɔɔŋ muŋ o yaulaŋ ndaŋ niŋ kpeku o balta nyalaŋ niŋ. Bandu Mɛŋgɛlaa, Nyaakuɛiyo 15, 2012, pei 14-16, pɛlta 8-13 (o puuluei niŋ o cho ni); a “Lo o Kaala Mɛlɛka Wo Bɛŋgu,” buŋgɛi 16, pɛl 1-3.