BUŊGƐI PƐƐKƐI 6
CHONDII 18 Balika Melaa le Sala Baŋaa
Le Yɛɛ Naŋ Nɔ yɛ Balika Melaa le Mɛɛ Chɛhowa Mal Naa Haki Yɛ?
“Le mɛɛ Mɛlɛka kaala chieeŋndo tau yɛ, mbo yɔŋgu Po ndɔ pilɔɔ kpe.”—CHƆŊ 3:16.
NYƐ NAŊ CHO PƐƐKU WO
Ŋ cho pɛɛku maa ŋ nɔ miŋ chɔɔlu balika melaa nɔ le mɛɛ Chɛhowa mal naa haki yɛ. Le hei, ŋ cho yaasiaa nyɛ Chɛhowa tosa le naa malɔɔ haki wo.
1-2. O nɛi kuɛɛ choo bahawɛi waŋnda chieeya velaŋ yɛ, a bahawɛi po feleŋgɔnɔ naŋ soo a ndu okɔɔ o pɛl tasoo niŋndo?
YIYAŊNDƆ a po feleŋgɔnɔ mandaŋ o yuŋgu sulaa niŋndo. Paale pilɛ, mi kpundɔɔ komal wanaa nduaa nduyɛ ma sɔla piɔmndo. Mi yooŋgu wɔɔŋ o tuei hoo wo tɛɛmbuu ndu kɔllo tau. O faŋaŋ okoŋ kɔɔli, mbo tuɛi vɛlɛ yooŋgu wɔɔŋ wɔɔŋ cheleŋ. Mbo tuɛi maa mi wanaa nduaa tɛɛmbuu nyɛsɔlaa ndaa nɔ wo kpou, nduyɛ ma mɛi ndu o kueela bɛndulaŋ niŋ. Le hei, wanaa nduaa mel ndu nyɛsɔlaa le. Kɛ ndoo nɔ mbo paawa kueela nda mɛi laŋ, nduyɛ pɛŋ wanaa wuu wanaa nduaa kuoo wa, wa ndu kɔɔli le mi ndoo paawa kueela ndalaŋ o foofo. Kueelaŋ ndaŋ yɛ, ndoo nɔla mbo paawa laŋ kposoŋ te.
2 O nɛilaŋ lapum niŋ, bahawɛi waŋnda chieeya nɔ wo, velaŋ a bahawɛi po feleŋgɔnɔɔ hoo ndoo nɔ wo. Finya naa a kala naa mamaa Adam nda Ifi, a waŋnuŋ walaŋ, nduyɛ a wa o kpele hɛnɛkiɔɔ niŋ. (Chɛn. 1:27; 2:7-9) Ndaa tiuba ma tuei yoomoo yeela lefafɛɛŋ o chieeŋndo choo. Kɛ o lepilɛ niŋ kpe, mi nyɛ o nyɛ siŋgaŋ. Mi Adam nda Ifi tosa hakioo. Fulamakɔɔlioo wa ni, mi Chɛhowa soli nda o kpeloo niŋ Idɛŋ, nduyɛ mi yoomu fafɛɛŋndo hialuŋ nda. Yɛɛ ndaa mellɛ chuauwaa ndaa mamaa? Baabuiyo dimul naa aa: “Waŋndo ndupilɛ kpe [Adam] tosa ni mi hakioo huŋ o chieeŋndo choo, nduyɛ mi hakioo huŋ a piɔmndo. Le hei, mi piɔmndo tiu ŋwaŋnda chiee choo kpou, kanifuule nda kpou tosa hakioo.” (Luom. 5:12) Nyɛ Adam mel naa wo cho hakioo ni, nduyɛ keŋ tosa ni miŋ wa hau piɔmndo. Haki naŋ sɔla hoo wo, o cho ko maa kuee bɛndu bɛndu naŋ nɔla paawa le wo.—Sam 49:8.
3. Le yɛɛ Baabuiyo tuu yɛ hakioo, a “kuoo”?
3 Baabuiyo tuu hakioo a “kuoo.” (Mat. 6:12; Luku 11:4) Te ŋ tosa pɛ hakioo, i wa ko maa kuoo naŋ bii Chɛhowa o ba ni, nduyɛ ŋ nɔ miŋ paawa le haki koŋ. Te Chɛhowa ndoo tosa kɛɛsiaa le naa malɔɔ haki le, mɛɛ mi naŋ sɔla piɔmndo le hakila naalaŋ paawaa, nduyɛ naŋ nɔ lɛ niŋ tiindaŋ le miiŋgoo yoomu le.—Luom. 6:7, 23.
4. (a) Te ndoo ve a mala Chɛhowa wo le, yɛɛ wa yɛ yɔŋnɔŋ a wanaa lahakiaa kpou? (Sam 49:7-9) (b) Yɛɛ diomndo hoo “hakioo” sim yɛ o Baabuiyo niŋ? (Tofa kɔfoo hoo “Hakioo.”)
4 Baa ŋ nɔla pa miŋ miŋgi sɔla nyɛ hɛluŋ Adam nda Ifi wo? Ŋ nɔla miŋ miŋgi ndu sɔla kposoŋ a ba naa le. (Nuawɔ Sam 49:7-9.) Te ndoo ve a mala Chɛhowa wo le, naŋ nɔ lɛ niŋ tiindaŋ le yoomoo sɔlaa o chilaŋ niŋ, ɔɔ le miiŋgoo yoomu le. Mɛɛ visiaa wu nuaa a miiŋgu yoomu le yɛ, lende koni naa bɛɛ wa piɔmndo sɔla ni, ŋ ve lɛ miiŋgu yoomu le.—Iki. 3:19; 2 Pit. 2:12.
5. Vɛɛ Finya naa kaalaa o mala yɛ naa le hakila naalaŋ paawaa? (Tofa o kɔɔ.)
5 Te ŋ yiyaŋ pɛ a po feleŋgɔnɔ naŋ soo a ndu okɔɔ o buŋgɛi hei kandɔŋndo wo, vɛɛ o wa yɛ sinaŋ te wana nɔ nyɛsɔlaa tau wo ndoo chɛl pɛ le kueela laŋ paawaa kpou? O kpeekpei niŋ, o wa bɔɔ wa a kɔl kɛndɛ, nduyɛ mi ndoo chɛl mala wana ikɛndɔɔ hoo tosal ndu wo. O nɛi pilɛ koŋ choo, mi Finya naa kaalaa Chɛhowa, ke naa nyɛ paawa haki naŋ sɔla Adam o ba wo. Tofawɔ mɛɛ Chiisu tɛɛsiaa hei yɛ. Mbo dimi aa: “Le mɛɛ Mɛlɛka kaala chieeŋndo tau yɛ, mbo yɔŋgu Po ndɔ pilɔɔ kpe. Nduyɛ wana o wana dɔu laalaŋndo o ndu niŋ pɛ, o cho tambii sɔla le, kɛ o cho yoomu fafɛɛŋndo sɔla.” (Chɔŋ 3:16) Le handɔɔ lechoo, kioo hoo kpeekpei tosa ni mi chaŋyɛi kɛndɛi miiŋgu naa vɛlɛ tɛɛŋ a Chɛhowa.
Mi Chiisu dimi yooŋgu kɛndɔɔ a malɔɔ haki Chɛhowa wo okɔɔ, o tɔlnuŋ o sala baŋaa choo wo. (Chɔŋ 3:16) Okoŋ mbo chɛl a kɔllo kpou le yoomu ndɔɔ yɔŋgoo maa sala baŋaa (Tofa pɛl 5)
6. Diomnda Baabuila kuɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ, nduyɛ le yɛɛ?
6 Vɛɛ naŋ sɔla yɛ tɔnɔɔ o ke sɔvɛ sɔvɛ tosa hoo miŋ sɔla malɔɔ hakioo wo niŋ? Ŋ sɔla mulioo le nyunaa hoo te ŋ yaasiaa pɛ diomnda yɛ yɛla Baabuiyo soliŋ kpeku laŋ. Laŋ la cho ni: miiŋgoo diompilɛ, malɔɔ hakioo, sala baŋaa, baŋaŋndo, a waŋndo siiŋguuwo wana sakpoo. Te ŋ yiyaŋ pɛ o nyɛ Chɛhowa tosa le naa malɔɔ haki wo choo, ŋ cho chɔɔlu balika melaa nɔ le ndu.
KPELEŊNDO: MIIŊGOO O DIOMPILƆƆ NIŊ
7. (a) Yɛɛ cheleŋ ndoo hɛluŋ yɛ Adam nda Ifi? (b) Naa chuauwaa mamaa Adam nda Ifi wa, yɛɛ naŋ hau yɛ ba tau le ndu? (Luomaŋnda 5:10, 11)
7 Mɛɛ Adam nda Ifi tosa hakioo, mi yoomu fafɛɛŋndo hialuŋ nda, nduyɛ ma simnuŋ yaamɔɔwa le Chɛhowa Finya nda. Tuupa mi Adam nda Ifi tosa hakioo, o yuŋgu Mɛlɛkaa niŋ nda wa ni. (Luku 3:38) Kɛ mɛɛ nda tosal Chɛhowa nila kalulaŋ, mbo soli nda o yuŋgu ndɔɔ niŋ tuupa ma kandu violɔɔ. (Chɛn. 3:23, 24; 4:1) Le mɛɛ naŋ cho chuauwaa ndaa mamaa yɛ, ŋ nɔ miŋ miiŋgu o diompilɔɔ niŋ a Chɛhowa. (Nuawɔ Luomaŋnda 5:10, 11.) Keŋ sim ni maa, ŋ nɔ miŋ kindiŋ le chaŋyɛi kɛndɛi nɔɔ a ndu. A mɛɛ yau yaasiaa ŋsɔɔ pilɛ dimi yɛ, diom maKilikii nda soliŋ kpeku le “miiŋgoo o diompilɔɔ niŋ” ndo sim ni, “chaŋyɛi tosaa a wana wa paandu yaamɔɔnɔ numndo wo.” I cho suɛi sɔvɛ le sinaa maa, Chɛhowa chua chilaŋ ni le miŋ miiŋgu o chaŋyɛi niŋ a ndu. Vɛɛ keŋ yɔŋnuŋ yɛ?
KƐƐSIAA: MALƆƆ HAKIOO
8. Yɛɛ cho yɛ malɔɔ hakioo?
8 Malɔɔ hakioo cho kɛɛsiaa Chɛhowa tosa le mi chaŋyɛi kɛndɛi miiŋgu ndu tɛɛŋ nda wanaa lahakiaa wo ni. Le hei, mi Chɛhowa kɛɛsiaa le mbo miŋgi naa ke nyɛ sulaŋ a yoomu walaŋ hɛluŋ Adam ndo. Mi yaula maKilikiilaŋ bɛɛ la suaa a kɛɛsiaa Chɛhowa tosa, le miŋ miiŋgu o chaŋyɛi niŋ a ndu wo okɔɔ.—Luom. 3:25.
9. Kɛɛsiaa yɛɛ Chɛhowa ndoo tosa yɛ, le Isɔluɛiya malɔɔ haki?
9 Mi Chɛhowa tosa kɛɛsiaa, le mbo mal Isɔluɛiya le hakila ndalaŋ, nduyɛ ma nɔ chaŋyɛi kɛndɛi a ndu. Mi Isɔluɛiya ndaa bii bɔŋaŋ teŋgeŋndo lepilɛ o wɔsioo niŋ. Nduyɛ bɔŋaŋ koŋ ndaa veelu ni aa, Paale Malaa Lahakileŋ. O paale leŋ choo, masa wanaa soliaa lasalaa ndoo soli salalaŋ ni le kaaleŋ Isɔluɛi kpou. Kɛ chɔluaa solioo sala kinɛi ndoo tiuba mbo kumbu hakila Isɔluɛiya kpou le, kanifuule yoomu wanachioo cho o sɔvɛ mbo hiau chɔloo. A koŋ kpou, te ndoo yɔŋ pɛ mi Isɔluɛiya ndaa soli salala Chɛhowa ndoo nyuna nda laŋ, mi ndoo mal nda haki. (Hibu. 10:1-4) Mi salala ndaa soli o Paale Malaa Lahakileŋ choo, vɛlɛ a teleŋnda cheleŋndaŋ ndo, laa mala nda le sinaa maa wanaa lahakiaa nda wa ni, nduyɛ maa ndaa yeema nyɛ ndoo tiuba mbo kumbu hakila ndalaŋ kpou wo.
10. Kɛɛsiaa yɛɛ Chɛhowa tosa yɛ, le waŋnda chieeya kpou malɔɔ haki?
10 Yɛɛ Chɛhowa tosa yɛ le waŋnda chieeya kpou malɔɔ haki? Mbo kɛɛsiaa le mi Po ndɔ kaalaa ‘soliŋ sala lepilɛ kpe le hakila wanaa faŋga faŋga.’ (Hibu. 9:28) Mi Chiisu “yɔŋgu yoomu ndɔɔ le wanaa bɔɔbɔɔ baŋaa.” (Mat. 20:28) Yɛɛ cho yɛ sala baŋaa?
NYƐ O PAAWA WO: SALA BAŊAA
11. (a) A mɛɛ Baabuiyo dimi yɛ, yɛɛ cho yɛ sala baŋaa? (b) Yɛɛ ndoo yeemaŋ yɛ le naa baŋaa?
11 A mɛɛ Baabuiyo dimi yɛ, sala baŋaa cho nyɛ Mɛlɛka paawa le miŋ sɔla malɔɔ hakioo, nduyɛ miŋ miiŋgu o diompilɔɔ niŋ a ndu wo ni. Sala baŋaa koŋ tosa ni mi Chɛhowa ke naa tiindaŋndo le miŋ miŋgi nyɛ hɛluŋ Adam ndo sɔla. Vɛɛ hei wa yɛ yɔŋnɔŋ? Loonuŋ maa, mi yoomu walaŋ Adam nda Ifi ndaa nɔ wo hialuŋ nda, nduyɛ ndaa tiu lɛ ba ma wa achal lefafɛɛŋ te. Lelaŋ, nyɛ ndoo nɔ mbo yɔŋguŋ le naa baŋaa wo, mɛɛ mi ndoo sulaŋ a nyɛ ndoo hɛluŋ nda wo. (1 Tim. 2:6) Wana ndoo tiuba mbo baŋa naa wo, mɛɛ mi ndoo nɔ suliŋnda yaa laŋ ndaŋ. Laŋ la cho ni, (1) o nɔ mbo nɔ yoomu walaŋndo, (2) mbo nɔ tiindaŋndo le waa achal lefafɛɛŋ o chieeŋndo choo, nduyɛ (3) mbo wa o bɛɛndiaŋ le yoomu ndɔɔ yɔŋgoo maa sala baŋaa. O nɛiyo hoo choo kinɛi yoomu wana koŋ ndoo nɔla ni, mbo miiŋgu sɔŋgɔ yoomu walaŋ ndoo hɛluŋ Adam ndo.
12. Le yɛɛ Chiisu ndoo nɔla yɛ mbo yɔŋgu yoomu ndɔɔ le naa baŋaa?
12 Ŋ tofaŋndɔ sabulaŋ layaa la tosa mi Chiisu suliŋ le yɔŋgɔŋndo maa sala le naa baŋaa wo. (1) O wa wana walaŋndo, nduyɛ ndoo tosa “haki o haki le.” (1 Pit. 2:22) (2) Le mɛɛ o wa wana walaŋndo yɛ, ndoo tiuba mbo lo yoomu o chieeŋndo choo lefafɛɛŋ. (3) O wa o yɔŋgaŋ wulee le mbo yɔŋgu yoomu ndɔɔ le naa baŋaa. (Hibu. 10:9, 10) Mɛɛ Adam wa wana walaŋndo tuupa mbo tosa hakioo yɛ, lende koni Chiisu bɛɛ wa ni. (1 Kɔl. 15:45) Mɛɛ Chiisu sɔla piɔmndo, mbo tiuba le haki Adam ndo kumbɔɔ. Sala o soliŋ hoo wo kpeekpei baŋa yoomu walaŋ hɛluŋ Adam ndo ni. (Luom. 5:19) Le hei, mi Chiisu simnuŋ ‘Adam mɛɛlu hunɔɔ wo.’ Wana walaŋ cheleŋ nɔ lɛ le hunɔɔ le mbo baŋa nyɛ hɛluŋ Adam ndo le. Kanifuule, ‘lepilɛ kpe Chiisu vi ni.’—Hibu. 7:27; 10:12.
13. Teŋgeŋ yɛɛ cho yɛ malɔɔ hakioo tɛɛŋ a sala baŋaa?
13 Teŋgeŋ yɛɛ cho yɛ malɔɔ hakioo tɛɛŋ a sala baŋaa? Malɔɔ hakioo sim le nyɛ Mɛlɛka tosa le mi waŋnda chieeya miiŋgu o chaŋyɛi kɛndɛi niŋ a ndu wo ni. Sala baŋaa sim nyɛ Mɛlɛka paawa le mi wanaa lahakiaa sɔla malɔɔ hakioo wo. Nyɛ o paawa wo sim le kooma Chiisu tala le naa baŋaa wo.—Ɛfi. 1:7; Hibu. 9:14.
FULAMAKƆƆLIOO: MI CHƐHOWA BAŊA NAA NDUYƐ MBO SIIŊGUU NAA WANAA SAKPUAA
14. Yɛɛ naŋ cho yɛ hunɔɔ yaasiaa, nduyɛ le yɛɛ?
14 Tɔnɔ yɛɛ naŋ sɔla yɛ o kɛɛsiaa Chɛhowa tosa le naa malɔɔ haki wo niŋ? Le nyunaa hoo mulioo, ŋ cho yaasiaa diomndaŋ lapum la Baabuiyo soliŋ kpeku le naa malaa miŋ sina mɛɛ naŋ sɔla tɔnɔɔ o malɔɔ haki Chɛhowa wo niŋ yɛ.
15-16. (a) O Baabuiyo niŋ, yɛɛ diomndo hoo ‘baŋaŋndo’ sim yɛ? (b) Vɛɛ hei piiliaŋ yɛ naa?
15 Baabuiyo dimi maa, sala baŋaa tosa ni miŋ wa a baŋaŋnda. Mi kiilanɔ Pitɛ tɛɛsiaa ndi aa: “La sina maa o cho a nyɛm tambu woŋ, mɛɛ kaniŋ humboŋ, ɔɔ kooliiyoŋ cho nuaa yɛ le nya sɔla baŋaa o yoomu finyaa nyaa mamaa mɛi nya niŋndo le. Kɛ a kooma sɔvɛ Kiliti waŋ nya sɔla baŋaa ni, saa fɔŋndɔ nɔ sɔŋ o sɔŋ te wo.”—1 Pit. 1:18, 19.
16 Sala baŋaa tosa ni, miŋ sɔla baŋaa hakioo a piɔmndo o ba. Nduyɛ ŋ sina maa, hakioo a piɔmndo chuu naa niŋ nyɛ nɛiyaa a saŋgaa tau. (Luom. 5:21) A tonya, ŋ nɔ sabu sɔviɔɔ le miŋ chɔm balika melaa le nyɛ Chɛhowa nda Po ndɔɔ tosa le naa baŋaa wo, sanaa a kooma Chiisu tala waŋ.—1 Kɔl. 15:22.
17-18. (a) Yɛɛ siiŋguuwo naa wanaa sakpuaa sim yɛ? (b) Vɛɛ hei piiliaŋ yɛ naa?
17 Baabuiyo dimi maa, mi Chɛhowa siiŋguu buɛiyaa nduaa wanaa sakpuaa. Hei sim ni maa, Chɛhowa cho lɛ naa kɔl le miŋ paawa le hakila naŋ tosa laŋ te. Mi che bɛɛ o tosa hei, kɛ o puɛɛnuŋ ndɔ a sawala ndɔla walaŋndaŋ te. O cho nuaa maa ŋ suliŋ le mbo siiŋguu naa wanaa sakpuaa le. Nduyɛ keŋ sim vɛlɛ nuaa maa, mi Chɛhowa chɛl hakila naŋ tosa laŋ te. Kɛ o cho o bɛɛndiaŋ le hakila naalaŋ malɔɔ, le mɛɛ naŋ dɔu laalaŋndo o nyɛ ndu nda Chiisu tosa le naa baŋaa wo niŋ yɛ.—Luom. 3:24; Kale. 2:16.
18 Yɛɛ hei sim yɛ le naa a pilɛŋ pilɛŋ nda? O wanaa Mɛlɛka siiŋguu wanaa sakpuaa wa tɛɛŋ, apum sɔla hɛlioo le ma kɔ wa o masaleŋ choo a Kiliti latulu o choo choo niŋ, nduyɛ ma simnuŋ chuauwaa Mɛlɛkaa. (Tai. 3:7; 1 Chɔŋ 3:1) Chɛhowa mal nda le hakila ndalaŋ, nduyɛ i cho ko maa ndaa tosa lahaki le. Lelaŋ, a suliŋ le waa o Masaleŋ choo. (Luom. 8:1, 2, 30) Wanaa cheleŋ Chɛhowa siiŋguu wanaa sakpuaa wa bɛɛ, cho wa yoomu o chieeŋndo choo lefafɛɛŋ. O mal nda haki le hakila ndalaŋ nduyɛ ma simnuŋ chaaŋaa nduaa. (Chemi. 2:21-23) Faŋga bɛndu cho pioŋɔɔ sɔla a teleŋ chɔu Amakɛdɔŋ ndo wo, nɔ tiindaŋndo maa a vi lɛ niŋ kposoŋ te. (Chɔŋ 11:26) “Wanaa sandu wa” a “wanaa sendu le wa” cho hunɔɔ miiŋgu yoomu. (Walta. 24:15; Chɔŋ 5:28, 29) O mɛɛlulaŋ, buɛiyaa tusiaŋaa Chɛhowaa sɔla niŋ “baŋaŋndo maa chuauwaa Mɛlɛkaa” o chieeŋndo choo. (Luom. 8:21) Ŋ cho a kɔl kɛndɛ tau le teleŋ naŋ miiŋgu niŋ chuauwaa walaŋnda le Finya naa Chɛhowa wo.
19. Vɛɛ sɔɔŋ siŋgaŋ yɛ a naa le nyɛ Chɛhowa nda Chiisu tosal naa wo? (Tofa vɛlɛ kɔfoo hoo “Nyɛ o Sim le Naa Wo.”)
19 Maa po feleŋgɔnɔ naŋ soo a ndu okɔɔ o buŋgɛi hei kandɔŋndo mi nyɛ o nyɛ hialuŋ ndu, nduyɛ mi kueela ndoo nɔla paawa le laŋ la hel ndu choo wo, naa bɛɛ naŋ nɔ tiindaŋ kposoŋ a bahawɛi naŋ nɔ wo le. Kɛ, ŋ nɔ balika melaa le Chɛhowa le mɛɛ o mala naa yɛ. Mi sɔɔŋ siŋgaŋ a naa, mɛɛ Chɛhowa kɛɛsiaa le naa malɔɔ haki, vɛlɛ mi Chiisu chɛl le naa baŋaa. Laalaŋ naŋ nɔ o Chiisu niŋndo tosa ni, miŋ sɔla baŋaŋndo hakioo a piɔmndo o ba. Te Chɛhowa mal naa pɛ le hakila naalaŋ, mi i wa naŋ chaa ŋ tosa bɛɛ haki le. Kɛ i hiou kpou ve, ŋ nɔla niŋ miŋ nɔ chaŋyɛi kɛndɛi a Finya naa kaalaa cho o choo choo niŋndo Chɛhowa.
20. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?
20 Te ŋ yiyaŋ pɛ a nyɛ Chɛhowa nda Chiisu tosal naa wo, miŋ nɔ balika melaa tau le nda. (2 Kɔl. 5:15) Te ndoo ve a mala ndaa le, naŋ nɔ lɛ tiindaŋ kposoŋ te. Kɛ, yɛɛ malɔɔ haki Chɛhowa wo sim yɛ le naa a pilɛŋ pilɛŋnda? Ŋ cho hei yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ.
CHONDII 10 Saŋgala Chɛhowa Mɛlɛka Naa!