Kalaŋ Chuauwa, La Cho pa Hɔɔ Nyaa Malaa le Hiouwɔɔ Lachioo Tosaa le Mbo Yiŋ?
“O yɛɛnɛ ŋ cho yɛ chum? Chɔŋ niko ma yiŋ num.”—WALTA WANAA CHIISUAA 22:16.
1. Yɛɛ kalaŋ chuauwaa Kilisiɔŋnda nɔ yɛ ma sina tuupa mi hɔɔ ndaa yiŋ?
“LE PAŊGOŊ chalaŋ, I wa Kɛkɛ nda Nde dimullo maa I yeema mi sɔla yiŋɔɔ, nduyɛ a wa suɛi o ya lo daandi daandi a keŋ okɔɔ. Ndaa yeema kɛsɛ mi sina maa o cho kɛɛsiaa lapisul te ya tosa le. A Yindimiiyo 31, 1934, mi paale teŋgeŋnde leŋ le fuuluu yɔɔfɛɛ o yoomu nuu niŋ.” Lende Bilasɔm Bilaŋt tɛɛsiaa nyɛ yɔŋnuŋ teleŋ o kɛɛsiaa le yiŋɔɔ sɔlaa wo ni. Hau bɛɛ, kalaŋ chuauwa yeema ma mala chuauwaa ndaa le kɛɛsiaalaŋ tosaa a taasi. Te hɔɔ chum pɛ le yiŋɔɔ sɔlaa, nduyɛ mbo nɔ sabu sɔvɛ le keŋ tosaa le, mi hei luei chaŋyɛi nduɛi a Chɛhowa o kpundɔɔ niŋ. (Chemisi 4:17) Tuupa mi hɔɔ ndaa yiŋ, kalaŋ chuauwaa nɔ taasioo wa nɔ ma che kɛsɛ maa chua ndaa ɔɔ pɔ ndaa bɛɛndiaŋ le simnɔŋndo buɛi Kilitioo.
2. (a) Bahawɛi kuɛɛ buɛiyaa ibuŋgaa apum saaluŋ yɛ? (b) A yɛɛ okɔɔ naŋ cho yɛ isɔɔ o buŋgɛi hei niŋ?
2 Buɛiyaa ibuŋgaa apum saaluŋ maa feleŋguaa bɔɔbɔɔ cho niŋ le fuuloo wɔsilaŋ 20 nda, ɔɔ a hiou niŋ chobe wa yiŋ ndɔ le, mi che bɛɛ o tonyaa ikɛi nda manda nda ni. Teleŋnda bɔɔbɔɔ mi feleŋguaa haa kuɛ o bɔŋaŋndaŋ a o wali pollo niŋ, nduyɛ ma chua ndapila maa Seiyaa Chɛhowaa nda cho ni. Kɛ le sabulaŋ lapum, a yɔ-ŋguŋ ndɔ o Chɛhowa lo nduyɛ ma sɔla yiŋɔɔ le. Lepum, mi kalaŋ chuauwa yiyaŋ maa chuauwaa ndaa suliŋ ndɔ le yiŋɔɔ le. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho isɔɔ a sɔɔŋ ŋ hiɔɔlu, ŋ kuuna kalaŋ chuauwa apum le chuauwaa ndaa dɛɛniaa le yiŋɔɔ sɔlaa wo.
BAA HƆƆ NUU SUL PA KAASOŊNƆƆ?
3. Yɛɛ wa yɛ buulaŋ wana velu Bilasɔm nda?
3 Pɛl tasoo soo a wanaa velu Bilasɔm nda okɔɔ. Nduyɛ buulaŋndo wa nda te Bilasɔm cho pɛ kaasoŋnɔ le biyɔɔ bila nyɛ o sim le yiŋɔɔ sɔlaa wo, nduyɛ a mɛɛ keŋ cho suɛi lamamɔɔ le yɛ. Vɛɛ kalaŋ chuauwa looku yɛ sina te hɔɔ ndaa suliŋ pɛ le mbo yɔŋguŋ o Chɛhowa lo?
4. Vɛɛ nyɛ Chiisu dimi o Maatiu 28:19, 20 ndo mala yɛ kalaŋ chuauwa hau?
4 Nuawɔ Maatiu 28:19, 20. Baabuiyo chɔm wɔsiŋ waŋndo nɔ mbo fuuluu le yiŋɔɔ sɔlaa wo le. Kɛ o bɛnda mi kalaŋ chuauwa yiyaŋ nyɛkɛndɛi nyɛ o sim le waŋnda siiŋgoo buɛiyaa Chiisuaa wo. O Kilikiiye niŋ, diom nda soliŋ kpeku le waŋndo ‘siiŋguu wo buɛiyo’ o Maatiu 28:19 wo sim ni, waŋndo pɛɛkoo a kpeleŋndo le ndu malaa mbo simnuŋ sukuunɔɔ ɔɔ buɛiyo. Buɛiyo cho wana cho pɛɛkoo wo ni, wana bii bila nyɛ Chiisu pɛɛku wo, nduyɛ mbo yeema le ndu diikɔŋndo wo. Lelaŋ, chɔŋ a teleŋ chuauwaa ndaa vialuŋ ndo, kalaŋ chuauwa nɔ ma pɛɛku nda a kpeleŋndo le nda malaa ma yɔŋguŋ o Chɛhowa lo, nduyɛ ma simnuŋ buɛiyaa Kilitiaa. I cho tonya maa chɛlɛkpiaa suliŋ le yiŋɔɔ sɔlaa le. Kɛ Baabuiyo chɔm maa chuaambuaa pɔmbuaa bɛɛ tiuba ma bii tonya Baabuiyo bila nduyɛ ma kaala ndu.
5, 6. (a) A mɛɛ Baabuiyo tɛɛsiaa Timoti yɛ, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ dimi a yiŋɔɔ ndɔɔ okɔɔ? (b) Nɛi sɔvɛ kuɛɛ kalaŋ chuauwaa nɔ taasioo wa mala yɛ chuauwaa ndaa?
5 Buɛiyo Timoti wa ni, nduyɛ mbo kɛɛsiaa le Chɛhowa piɛiyo teleŋ o wa wɔ feleŋgɔnɔ wo. Mi Pɔɔl, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo dimi maa mi Timoti kandu diom Mɛlɛkaa pɛɛkoo teleŋ o wa wɔ “chuaambɔ” wo. Finyaa Timoti ve Chɛhowa piɛi le. Kɛ mi kalaa Timoti a mama ndɔ mala ndu le Diom Mɛlɛkaa kaalaa. Fulamakɔɔlioo wa ni, mbo sɔla tiindaŋ kala kalaa. (Timoti Diiŋ Ndɔɔ 1:5; 3:14, 15) Naapum teleŋ o wa le fuuloo wɔsilaŋ 20 ɔɔ hiouwɔɔ chobe wo o sɔla walta teŋgeŋndaŋ le tosaa o kundaa niŋ ni.—Walta Wanaa Chiisuaa 16:1-3.
6 Chua kɛ kɛ cho teŋgeŋ. O cho o wɔsi pilɔɔ niŋ kpe le nda kpou sɔla kaasoŋyɛi le. Mi chuauwa apum bii tonyaa bila, ma tosa kɛɛsiaalaŋ a taasi, nduyɛ ma yeema le yiŋɔɔ sɔlaa teleŋ nda wa feleŋguaa wo. Lepum, acheleŋnda bɛɛndiaŋ ndɔ le yiŋɔɔ sɔlaa le, mɛɛ ma chɔɔlu hindɔɔ. Kalaŋ chuauwaa nɔ taasioo wa nyindu chuauwaa ndaa le yiŋɔɔ sɔlaa le. Kɛ, ma mala hɔɔ kɛ kɛ le hiouwɔɔ lachioo tosaa a mɛɛ o tiuba yɛ. Mi kalaŋ chuauwa naŋ kɔl te hɔɔ ndaa tosa pɛ nyɛ Pulɔwaa 27:11 dimi wo. (Nuawɔ.) Kɛ a nɔ ma loonuŋ maa kpeleŋ ndaa cho le chuauwaa ndaa malaa ma simnuŋ buɛiyaa Chiisuaa ni. A keŋ o kɔl, a nɔ ma nyunaŋ aa, ‘Baa hɔɔ nuu sina pa sɔɔŋ tau le mbo yɔŋguŋ o Mɛlɛka lo nduyɛ mbo sɔla yiŋɔɔ?’
BAA HƆƆ NUU SINA PA SƆƆŊ TAU?
7. Baa waŋndo nɔ pa mbo sina nyɛ o nyɛ fee Baabuiyo pɛɛku tuupa mbo yiŋ? Tɛɛsiaawɔ.
Buɛi Chiisu kɛ kɛ nɔ mbo hiou lachi a pɛɛkoo o yɔŋ bɛɛ mbo sɔla yiŋɔɔ
7 Te kalaŋ chuauwa wa pɛ chuauwaa ndaa pɛɛkoo, ma mala nda le tonyaa sinaa nyɛkɛndɛi. Kɔl kalu koŋ cho chuaambuaa nyindɔɔ le yɔŋgɔŋndo o Mɛlɛka lo. Kɛ keŋ sim naa maa chuaambɔɔ nɔ mbo sina nyɛ o nyɛ fee o Baabuiyo niŋ tuupa mbo yɔŋguŋ o Mɛlɛka lo nduyɛ mbo sɔla yiŋɔɔ le. Buɛi Chiisu kɛ kɛ nɔ mbo hiou lachi a pɛɛkoo o yɔŋ bɛɛ mbo sɔla yiŋɔɔ. (Nuawɔ Kolosiaŋnda 1:9, 10) Lelaŋ, vɛɛ kpɛ waŋndo nɔ yɛ mbo nɔ sinapɛŋgoo tuupa mbo yiŋ?
8, 9. Yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ a wana ndoo manda waŋnda o chiɛi manyumndo niŋ o Filipai niŋndo? Nduyɛ yɛɛ nyɛ yɔŋnuŋ ndu wo pɛɛku yɛ naa?
8 Suɛi yɔŋnuŋ yuŋgu pilɛ o sindɔɔ niŋnde mala kalaŋ chuauwa hau. (Walta Wanaa Chiisuaa 16:25-33) O wɔsi 50 niŋ, mi Pɔɔl kua Filipai chiee o balɔɔ diiŋ ndɔ lemisiɔnalueiyo niŋ. Boondii o wa loŋ nde, ma nyiinduu ndu nda Sailaa choolaŋ choo, ma bii nda, nduyɛ ma duau nda o chiɛi manyumndo niŋ. A ditɛɛŋndo, mi lɛŋndeŋ le nyiiya a kpaaya bɛndoo, nduyɛ mi diola chiɛi manyumndo la kumbiŋ o le pilɛ niŋ kpe. Mi wana manda waŋnda o chiɛi manyumndo niŋndo yiyaŋ maa wanaa nda dɔu o chiɛi manyumndo niŋnda kpou nyaanuŋ. Okoŋ, mbo yeema ndupila diinɔŋndo. Kɛ mi Pɔɔl kuuna ndu. Okoŋ, mi Pɔɔl nda Sailaa pɛɛku po wa hoo waŋnda mandaa o chiɛi manyumndo niŋndo a yuŋgu ndɔɔ tonyaa a Chiisu okɔɔ. Ma laalaŋ sɔɔŋ nda pɛɛku a Chiisu okɔɔ woŋ, nduyɛ ma sina mɛɛ i wa suɛi sɔvɛ le ndu diikɔŋndo yɛ. Vɛlɛ a dounuŋ tamala le yiŋɔɔ sɔlaa le. Yɛɛ suɛi yɔŋnaŋnde hei pɛɛku yɛ naa?
9 Kɛlɛŋgaa wana chɔu paandu Luomaŋnda wana ndoo manda koŋ waŋnda o chiɛi manyumndo niŋndo wa ni. Ndoo sina Diom Mɛlɛkaa le. Lelaŋ, le mbo simnuŋ Kilisiɔŋnɔɔ, ndoo nɔ mbo pɛɛku tonyala taselaŋ o Baabuiyo niŋ, mbo bii bila nyɛ Chɛhowa yeema buɛiyaa nduaa ma tosa wo, nduyɛ mbo nɔ yeemɛi le pɛɛkula Chiisulaŋ diikɔŋndo. Sɔɔŋ o pɛɛku o teleŋ biŋgi koŋ bɛŋgu woŋ mala ndu ni mbo nɔ yeemɛi le yiŋɔɔ sɔlaa. Lelaŋ, te hɔɔ numndo dimul num pɛ maa o yeema mbo sɔla yiŋɔɔ le mɛɛ o kaala Chɛhowa, nduyɛ mbo yeema ndu diikɔŋndo yɛ, yɛɛ ŋ nɔ yɛ ma tosa? Naapum a dimul ndu le mbo suukaŋ a bɛnduaa kundaa, le ma kɛɛsiaa te o suliŋ pɛ le yiŋɔɔ sɔlaa.a (Tofa tɛɛsiaa amatou.) Maa Kilisiɔŋaa sɔla yiŋɔɔ wa kpou, ndu bɛɛ cho hiouwɔɔ lachi a pɛɛkoo a Chɛhowa okɔɔ haaa a yoomu ndɔɔ mɛɛlulaŋ, nduyɛ lefafɛɛŋ.—Luomaŋnda 11:33, 34.
PƐƐKU SƆVƐ SƆVƐ KUƐƐ HƆƆ NUU NƆ YƐ MBO SƆLA?
10, 11. (a) Yɛɛ cho yɛ yiyaŋ kalaŋ chuauwa apum? (b) Yɛɛ kpeekpei manda yɛ hɔɔ?
10 Kalaŋ chuauwa apum yiyaŋ maa o wa i sɔvɛ le mi hɔɔ ndaa sɔla fɛŋ dɛnɛ sinaa bɛndoo opum, a wali kɛndɔɔ tuupa mbo yiŋ. Naapum mi kalaŋ chuauwaa waa naa nɔ yiyaŋ kɛndɔɔ, kɛ a nɔ ma nyunaŋ aa, ‘Baa keŋ cho pa hɔɔ nuu mala le batiuwaa kpeekpeiyo sɔlaa? Baa i chɛlaŋ pa a nyɛ naŋ cho pɛɛkoo o Baabuiyo niŋndo? Vɛɛ Chɛhowa yeema yɛ miŋ soliŋ yoomu naa kpeku?’—Nuawɔ Ikilisiaatii 12:1.
11 I cho suɛi sɔvɛ le loonɔŋndo maa chieeŋndo hoo a nyɛm cho leniŋndoŋ chɛlaŋ a sɔɔŋ Chɛhowa yeema woŋ vɛlɛ a yiyaŋ ndɔɔ le. (Chemisi 4:7, 8; Chɔŋ Tasoo 2:15-17; 5:19) Chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a Chɛhowa cho nyɛ sɔvɛ manda hɔɔ le Setana simullo, chieeŋndoo hoo, nduyɛ a yiyaŋnda wɔɔŋnda chieeŋndo ni. Te kalaŋ chuauwa kɛsi dɛnɛ sinaa a wali kɛndɔɔ sɔlaa nyɛ tasoo o yoomoo niŋ pɛ, hɔɔ ndaa cho laalaŋ maa nyɔɔŋ o chieeŋndo niŋ cho ŋ sɔvɛ mbo hiau chaŋyɛi kpɛɛluŋnde nɔɔ a Chɛhowa. Hei cho suɛi kpundɛ. Kalaŋ chuauwaa kaalaa, la yeema pa mi chieeŋndo pɛɛku hɔɔ nyaa nyɛ chieeŋndo yiyaŋ maa o ke ndu nyaaloo wo? Nɛi naŋ sɔla batiuwaa kinɛi a nyaale kpeekpeiyo wo cho Chɛhowa kɛsioo wana tasoo o yoomu naa niŋ ni.—Nuawɔ Sam 1:2, 3.
KƐ TE O WA YƐ MI HƆƆ NUU TOSA HAKIOO?
12. Le yɛɛ kalaŋ chuauwa apum yiyaŋ yɛ maa o bɛnda mi hɔɔ ndaa chum le yiŋɔɔ sɔlaa?
12 Mi kala chua pilɛ tɛɛsiaa le sabu ndoo yeema chua ndɔɔ mbo yiŋ te wo. Mbo dimi aa, “Siɔmbulaŋ la cho ya le dimioo maa sabu kpeekpeiyo cho kɛɛsiaa cho a solioo sɔlaa okɔɔ wo ni.” Maa ndepilɛnɔ koŋ, kalaŋ chuauwa apum yiyaŋ maa o bɛnda mi hɔɔ ndaa chum le yiŋɔɔ sɔlaa haaa mbo sul kaasoŋnɔ, le halikpeŋ mbo kpakpala yiyaŋnda idiɔmndaŋ tosaa. (Chɛnɛsee 8:21; Pulɔwaa 22:15) Mi kalaŋ chuauwaa kaŋ yiyaŋ maa te hɔɔ ndaa yiŋ te, o sɔla solioo le. Yɛɛ wɔu yɛ a yiyaŋ waa naa?—Chemisi 1:22.
13. Te waŋndo yiŋ ndɔ le, baa koŋ chɔm ni maa o nɔla mbo dɔɔnuŋ kona o Chɛhowa lo le? Tɛɛsiaawɔ.
13 A tonya, kalaŋ chuauwa yeema mi hɔɔ ndaa sɔla yiŋɔɔ malaŋ o yɔŋgu yoomu ndɔɔ o Chɛhowa lo le. Kɛ biondɔŋndo i wa ni le yiyaŋndo maa mɛɛ mi hɔɔ ndaa yiŋ malaŋ o duaunuŋ kona o Chɛhowa lo. Kɛ mi chuaambɔɔ kandu konaa dɔɔnɔŋndo o Mɛlɛka lo te o wa pɛ mbo sina nyɛ Chɛhowa dimi maa o kɛndɔɔ a o wɔɔŋndo wo. (Nuawɔ Chemisi 4:17.) Kalaŋ chuauwaa nɔ taasioo wa kuuna hɔɔ ndaa le yiŋɔɔ sɔlaa le. Nduyɛ o yɔŋ bɛɛ mi hɔɔ ndaa wa o pɔmbɔ, ma pɛɛku ndu le kaalaa sɔɔŋ Chɛhowa dimi maa ŋ bɛnda woŋ, a tullo leyɛ sɔɔŋ o dimi maa ŋ wɔu woŋ, mɛɛ ndapila cho tosaa yɛ koni. (Luku 6:40) Kaala hɔɔ numndo nɔ le Chɛhowa wo cho ndu manda le kiɔɔ balaŋ lueiyo o haki wɔɔŋ wɔɔŋndo niŋ. Kanifuule, o yeema mbo tosa nyɛ Chɛhowa dimi maa o bɛnda wo.—Aisaya 35:8.
ACHELEŊNDA MALA
14. Vɛɛ bɛnduaa kundaa toolu yɛ nyɛ kalaŋ chuauwa cho tosaa wo?
14 Bɛnduaa kundaa nɔ ma toolu nyɛ kalaŋ chuauwa cho tosaa wo te a wa pɛ suɛi a kpeleŋnda kɛndɛlaŋ okɔɔ o Chɛhowa piɛiyo niŋ. Mi ndepilɛnɔ pilɛ loonuŋ maa mi Ŋgɔɔ Lɔɔsɛl suaa o ndu lo teleŋ o wa wɔsilaŋ la ŋɔmpum ndo. Mbo dimi aa, “Mbo chua chemchemndaŋ 15 a ya le suɛi a kpeleŋnda nila iMɛlɛkayalaŋ okɔɔ.” Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo? O mɛɛlulaŋ, mi ndepilɛnɔ koŋ simnuŋ kɔɔfanɔɔ. Nduyɛ, mbo tosa kɔɔfaleŋ le wɔsilaŋ hiouwɔɔ 70! Ŋ che kpendekele maa sɔɔŋ kɛndɔŋ dimioo a waŋndo kɔllo dɛɛniaa siŋga yoomu ndɔɔ kpou. (Pulɔwaa 25:11) Bɛnduaa nɔ ma veelu kalaŋ chuauwa a chuaambuaa le nda malaa waltaŋ tosaa o Toŋgo leMasaa. A dimul chuaambuaa le tosaa sɔɔŋ nda nɔla woŋ.
15. Vɛɛ acheleŋnda o kundaa niŋ mala yɛ fele-ŋguaa?
15 Vɛɛ acheleŋnda o kundaa niŋ mala yɛ? Te a chɔm pɛ yeemɛi bɛnda ve o feleŋguaa niŋ. Le taamaseliiyo, a nɔla ma tofa sɔɔŋ chɔm maa feleŋguaa cho sɔɔŋgoo kpɛɛluŋ Chɛhowa o ibuŋndo. Baa mi chuaambɔɔ yɔŋgu muli kɛndɔɔ o bɔŋaŋndo, ɔɔ ndoo nɔ suɛi o bɔŋaŋ naŋ bii o lɔɔ tɛɛŋndo? Baa mi ndoo dimul waŋndo yooŋgu kɛndɔɔ o sukuu, ɔɔ mbo tosa nyɛ bɛnda wo teleŋ o sɔla tɔɔndaŋndo le iwɔɔŋnde tosaa wo? Te lende i cho ni, wa chɔ chɔ le ndu dimullo maa nyɛ o tosa wo bɛnda bɔɔ! Ŋ kɛsi ndi maa kpeleŋ naa le suukaŋndo a feleŋguaa tuupa miŋ kandu bɔŋaŋndo nduyɛ te bɔŋaŋndo chuu pɛ. Te ŋ tosa lende pɛ, chuaambuaa bɛɛ cho yiyaŋ maa a cho “faŋgaa tɛɛŋ.”—Sam 35:18.
MALA HƆƆ NUMNDO LE MBO TOSA HIOUWƆƆ LACHIOO LE YIŊƆƆ SƆLAA
16, 17. (a) Le yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ le mi chuauwa sɔla yiŋɔɔ? (b) Nyaale suu kuɛɛ kalaŋ chuauwa sɔla yɛ? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)
16 Dikeŋnaŋ sɔvɛ bɛndu kalaŋ chuauwa nɔ wo cho chuauwaa ndaa pɛɛkoo le Chɛhowa kaalaa ni. (Sam 127:3; Ɛfisiaŋnda 6:4) O kaaleŋ Isɔluɛi niŋ, chuaambuaa wa violɔŋndo wa wa a yɔ-ŋgaŋ o Chɛhowa lo. Kɛ o cho lende le i cho a chuauwaa naa le. O cho naa maa te kalaŋ chuauwa kaala pɛ Chɛhowa a tonyaa, chuauwaa ndaa bɛɛ cho keŋ tosa le. Chɔŋ a paale hɔɔ ndaa vialuŋ ndeŋ, kalaŋ chuauwa nɔ ma kɛsi kpeleŋndo le ndu malaa mbo simnuŋ buɛi Chiisoo, le mbo yɔŋguŋ o Mɛlɛka lo nduyɛ mbo sɔla yiŋɔɔ. Yɛɛ hiou yɛ wa o sɔvɛ? Yɔŋgɔŋ waŋndo o Mɛlɛka lo, yiŋɔɔ, a Chɛhowa piɛiyo a tiindaŋndo tosa ni mbo sɔla pioŋɔɔ a teleŋ nyɛpalaa bɛndoo.—Maatiu 24:13.
Kalaŋ chuauwa nɔ ma kɛsi kpeleŋndo le hɔɔ ndaa malaa mbo simnuŋ buɛi Chiisoo (Tofa pɛlta 16, 17)
17 Teleŋ Bilasɔm Bilaŋt ndoo yeema yiŋɔɔ wo, wanaa velu ndu wa ndaa yeema ma che kɛsɛ maa o bɛɛndiaŋ. Mɛɛ nda che maa o bɛɛndiaŋ, ma toolu kɛɛsiaa ndɔɔ. Mi Bilasɔm tɛɛsiaa nyɛ finya ndɔ tosa tuupa mi paale ndoo nɔ le yiŋɔɔ sɔlaa leŋ le sia. Mbo dimi aa, “Mbo tosa mi naa kpou baŋ wulaŋ, nduyɛ mbo piɛi o Chɛhowa lo. Mbo dimul Chɛhowa maa o naŋ kɔl tau le kɛɛsiaa chuaambɔ ndɔ pɔmbɔɔ tosa le yoomu ndɔɔ yɔŋgoo o Mɛlɛka lo wo.” Le wɔsilaŋ hiouwɔɔ 60 okoŋ kɔɔli, mi Bilasɔm dimi aa, “Laalaŋ kɛsɛ maa, o wɔsiŋ cho wa hiouwɔɔ woŋ niŋ fau, I puɛɛnuŋ a nyuma maŋ te!” Kalaŋ chuauwa, maa nya bɛɛ nɔ nyaaloo a kɔl hiniaa, te la che pɛ chuauwaa nyaa yɔŋgɔŋndo o Mɛlɛka lo nduyɛ ma yiŋ maa buɛiyaa Chɛhowaa.
a Kalaŋ chuauwa yaasiaa vɛlɛ a chuauwaa ndaa latulu Questions Young People Ask—Answers That Work, O Diiŋ Ndɔɔ, pei 304-310. A tofa vɛlɛ “Kɔfu Nyunaa” o Yau Wali Naa leMasaa, Nyaakuɛiyo 2011, peele 2.