Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo
TAPIOO 3-9
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 1-2
“Mi Chiisu Tosa Kaamaa Ndɔ Tasoo”
(Chɔŋ 2:1-3) Okoŋ kɔɔli, mɛɛ palɛi I hiou i ŋiiŋ, o yaa ndɔɔ bɔŋaŋ nɔ kɛsiaa o wa Kena chiee o lɛŋnde Kalilileŋ niŋ. Chiisu kala ndɔ wa loŋ. 2 Chiisu bɛɛ, nda buɛiyaa nduaa, ma sɔla veeloo le waa o bɔŋaŋ nɔ kɛsiaa hoo. 3 O koŋ, mi muɛima nda wa kolɔɔ waŋ ma chuu paku. Te i yɔnuŋ lende pɛ, Chiisu kala ndɔ dimul ndu aa, “Muɛiyaŋ ma chuu nda o ba.”
Kiliti—Chɔm Kpaaya Mɛlɛkaa Ni
3 O bɔŋaŋ nɔ kɛsiaa choo Kena o Kalili niŋ, mi Chiisu tosa kaamaa ndɔ tasoo. Kɛlɛŋgaa mi mialla huŋ puɛɛ mbo hiau mɛɛ nda wa nda kɔllɛ. Kɛ mbo ve bɛɛ keŋ te wa saboo le, mi muɛiyaŋ ma chuu. Meele, kalaa Chiisu wa o mialaa nda veelu wa tɛɛŋ. Le wɔsioŋ tau, Meele wa yiyaŋndo o sɔɔŋ Mɛlɛka dimi le peeloo a po ndɔɔ okɔɔ woŋ choo kpou. Ndoo sina maa a veelu niŋ po ndɔɔ aa, “Mɛlɛka Bɛndoo, Po ndɔɔ.” (Luk. 1:30-32; 2:52) Baa ndoo laalaŋ pa maa kpaayala chɔmnuŋ ndɔ le laŋ la cho o ndu niŋ? Kɛ nyɛ yɔŋnuŋ Kena wo cho ni maa, mi nyɛiye bii Meele nda Chiisu le wanaa ndaa chal haa o nɔɔ niŋ sɛnɛiya, nduyɛ ndaa hɛnaŋ mi siɔmbulaŋ la bii nda le. Chiisu ndoo sina maa kuoo icho le kɛndɛi tosaa ni. Lelaŋ, mbo tosa kaamaa le mɛŋndaŋ kalɔŋndaŋ 100 (litɛɛlaŋ 380) siiŋgoo “muɛima kɛndɛ kɛndiaŋ.” (Nuawɔ Chɔŋ 2:3, 6-11) Baa baŋɔɔ ndaa baŋ Chiisu le kaamaa hoo tosaa ni? Sako. Buulaŋndo ko ndoo nɔ le waŋnda ni, nduyɛ taamasi Finya ndɔɔ o choo choo niŋ o tol kɔɔli ni le waa wana ikɛndɛ.
(Chɔŋ 2:4-11) Mi Chiisu muli aa, “Mɛɛ vɛɛ ya I yɔŋ yɛ, wɛɛŋndo? Boondii nii ya nɔ mi tosa nyɛ ve I fuuluu wɔ le.” 5 O koŋ, Mi Chiisu kala ndɔ dimul buɛiyaa wa nyɛ diaa piɔuwo wa aa, “nyɛ o nyɛ o dimul nya le tosaa pɛ, la tosa.” 6 O Mɛlɛka nda piɛiyaa niŋ, Chuuwa nda aa nɔ sawalaŋ tau a mɛɛ nda pulu nda pila yɛ, a mɛɛ nda tuei nyɛm ndaŋ yɛ. Le hei, nda aa nɔ kpɛɛnɛŋ pouwoŋ muŋ ŋɔmpum le mɛŋndaŋ. Kpɛɛnɛŋ muŋ i pilɛ ndi ii chua mɛŋndaŋ tiŋndaŋ la ŋuɛɛnu, ɔɔ, la ŋɔmpum. 7 O koŋ kɔɔli, mi Chiisu dimul buɛiyaa kaŋ aa, “La dɔu mɛŋndaŋ o kpɛɛnɔŋ muŋ niŋ mi la pei,” O koŋ, ma duau mɛŋndaŋ o kpɛɛnɔŋ muŋ niŋ mi ma pia yɛŋgi yɛŋgi. 8 Mɛɛ nda dɔu, mbo dimul nda aa, “La kɔndu niko mi la you wana cho bɔŋaŋndo bolleŋ ndo.” Ma kuandu ma you wana wa bɔŋaŋndo bolleŋ ndo. 9 Mbo kol nyɛ pɔmbɔ. Nduyɛ, mɛŋndaŋ maŋ ma aa simnuŋ niŋ mamuɛi. Kɛ, ndu oo sina ba buɛiya haa a fula a maŋndo le. Kɛ, buɛiyaa kɔndu ma chuu ndu wa nda nda aa sina ba ma fula wo. O koŋ, mi wana wa bɔŋaŋndo bolleŋ ndo veelu wana wa lanɔɔ chuaa wo. 10 Mbo dimul ndu aa, “O bɔŋaŋnda waa nuaa choo, muɛima kɛndɛ kɛndiaŋ fɛlɛŋ wana ke mialla. Te a kol niŋ pɛ tau, wana mɛɛlu nda ma niŋ lapi le waŋ ke. Kɛ, vɛ mi nya nya kɛsi muɛima kɛndɛ kɛndiaŋ haaa mɛɛ pɛŋgoo hoo niŋ?” 11 Kena chiee o lɛŋnde Kaliilileŋ niŋ, loŋ Chiisu tosa kɔndɔfili tasoo hoo, le waa maa taamasi ni. Kena loŋ, o chɔm kɔndɔfiliyɛi nduɛi ni. O koŋ, mi buɛiyaa nduaa duau tiindaŋ ndaa o ndu ni niŋ.
jy-E 41 ¶6
Kaamaa Ndɔ Tase O Tosa Wo
Kaamaa tase Chiisu tosa wo cho hoo ni. Mɛɛ wanaa wa simnɔŋndo buɛiyaa nduaa wa che kaamaa hoo, ma chɔɔlu tiindaŋ ndaa kindi o ndu niŋ. Okoŋ kɔɔli, mi Chiisu, kala ndɔ, a pɔmbuaa nduaa kua Kepaaniɔm o pee mɛŋma ihɛllo ba luaŋndo Kalili.
Yaasiaa le nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
(Chɔŋ 1:1) Lɔɔpa bɛɛ Mɛlɛka toosiaa chieeŋndo, o nda veelu aa, “Diomndo wo o wa niŋ. O nda veelu koŋ aa, Diomndo wo o wa hɔlaa tulu nda Mɛlɛka. Nduyɛ, Diomndo hoo, ndu koni wa Mɛlɛka ni.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 1:1
Diomndo: Ɔɔ “Logos.” O Kilikiiye niŋ, ho loʹgos. A soliŋ ndu kpeku naŋ le wana suu waŋndo cho wo. A soliŋ ndu vɛlɛ kpeku o Chɔŋ 1:14 a Sɔɔŋ 19:13. Mi Chɔŋ chɔm kpendekele maa wana nɔ diolaŋ ndaŋ ndo cho Chiisu ni. Teleŋ Chiisu wa o chieeŋndo choo o wana chieeyɛi niŋndo, teleŋ o wa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o chieeŋndo choo maa wana diandaa wo, nduyɛ a mɛɛ o sɔla bɛɛleŋ o choo choo niŋ yɛ. Chiisu suaa le Mɛlɛka ni, ɔɔ sondo suaa Mɛlɛkaa le mbo dimul maalikɛiya ɔɔ waŋchieeya nyɛ Mɛlɛka hɛnaŋ nda ma tosa wo. Lelaŋ, o bɛnda miŋ yiyaŋ maa tuupa mi Chiisu huŋ o chieeŋndo choo, mi Chɛhowa ndoo suukaŋ a waŋchieeya sanaa a Diomndo hoo. Wana cho o inyinaya mbo suaa le Mɛlɛka wo.—Chɛ 16:7-11; 22:11; 31:11; Ɛs 3:2-5; Chɔɔ 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
hɔlaa tulu: hiviŋ pɛ, sim le “ikɛi” O hei niŋ, diomndo hoo o Kilikiiye niŋ sim le sɔɔŋgaŋndo kpɛɛluŋ o chaŋyɛi niŋ. O sim vɛlɛ le wanaa teŋgeŋnda, Diomndo nda Mɛlɛka tonyaa.
Diomndo hoo o wa hɔlaa tulu nda Mɛlɛka: Ɔɔ Diomndo hoo wa le Mɛlɛka [ɔɔ, “wana cho maa Mɛlɛka wo”].” Nyɛ Chɔŋ dimi hoo wo chɔm suliŋndaŋ ɔɔ kaala “Diomndo” nɔ laŋ, (Diom maKilikiiyo le diomndo hoo, “ho loʹgos;” tofa sɔɔŋ kulloŋ le Diomndo o bolle Baabuileŋ niŋ), ndu cho yɛ Chiisu Kiliti ni. Foofo bɛndu Diomndo sɔla maa Po Tase Mɛlɛka, nduyɛ mi Mɛlɛka toosiaa nyɛ o nyɛ cheleŋ sanaa o ndu niŋndo chɔm ni le sabu nda tɛɛsiaa ndu maa “Mɛlɛka wo, velaŋ Mɛlɛkaa.” Wanaa hiviaa bɔɔbɔɔ hivi diomndo hoo maa, “Diomndo hoo o wa hɔlaa tulu nda Mɛlɛka,” maa Mɛlɛka Kpou Kpou wo Diomndo bɛɛ cho ni. Kɛ o wa bɛɛ lende, sabu kɛndɔɔ cho le miŋ dimi maa Chɔŋ ndoo yiyaŋ naa maa “Diomndo” sulaŋ nda Mɛlɛka Kpou Kpou Wo le. O tasoo, buŋgɛi tasei a buŋgɛi cho lachi ve kpou chɔm kpendekele maa “Diomndo wa hɔlaa tulu nda Mɛlɛka.” Nduyɛ diom maKilikiiyo le “the·osʹ” sim le nyɔɔ o Kilikiiye niŋ. O buŋgɛi diiŋ nduɛi niŋ, o sim le nyɛ le. Wanaa sinaa dɛnɛ bɛnduaa a bɔɔ bɔɔ dimi maa o bɛnda mi diomndo hoo “the·osʹ” sim le nyɔɔ o kandɔŋndo le. Te o sim pɛ le nyɔɔ o hei niŋ, mɛɛ “the·osʹ” sim le Mɛlɛka Kpou Kpou wo. O baa pilɔɔ choo, te diomndo hoo ve nanuŋ te, mɛɛ “the·osʹ” tɛɛsiaŋ nyɛkɛndɛi le. Nduyɛ kaala “Diomndo” nɔ laŋ koni nda tɛɛsiaa ni. Lelaŋ, mɛɛ nda hivi Baabuila bɔɔbɔɔ o sɔɔŋ maŋgalaŋ muŋ niŋ Iŋkilisiiye, Filɛŋsiiye a Chamaŋnde, ma hivi nyɛ pilɛ a mɛɛ “New World Translation,” hivi ndu yɛ maa “Diomndo” wa latulu a Mɛlɛka ɔɔ velaŋ mɛlɛkaa.” Le chɛlɔɔ a nyɛ dimiŋ hoo wo, naapum mɛɛ nda hivi yau Chɔŋndo o suɛi maŋgalɛi Sahidis, Bohailis, a Coptis ve niŋ o wɔsiŋ kɛmɛ leyaa a hiɔɔloŋ C.E. niŋ yɛ hivi “the·osʹ,” o nɛi teŋgeŋndo choo o Chɔŋ 1:1 niŋ a mɛɛ o cho o teleŋ diiŋ ndɔɔ niŋ yɛ. Mɛɛ nda hivi diomndo hoo yɛ chɔm sɔvɛyɛi “Diomndo” nɔ wo maa o wa ko mɛɛ Mɛlɛka cho yɛ. Kɛ a dimi naa maa o sulaŋ a Mɛlɛka Kpou Kpou wo le. A hei okɔɔ, mi Kolo 2:9 tɛɛsiaa Kiliti maa “Mɛlɛkayɛi kpou i wa o ndu niŋ.” Nduyɛ a mɛɛ 2Pitɛ 1:4 tɛɛsiaa yɛ, wanaa cho bɛɛ wa a Chiisu latulu o Masaleŋ choo wa cho sɔla “Mɛlɛkayɛi nduɛi.” Le handɔɔ lechoo, mɛɛ nda hivi “the·osʹ” o yaula “Septuagint” ndaŋ niŋ o Kilikiiye niŋ yɛ, o cho ko nyɛ pilɛ a mɛɛ Hibuluiya hivi “Mɛlɛka” yɛ el a ʼelo·himʹ,” Ndu sim yɛ ni, “Wana Kpou Kpou wo”, “Wana Nɔ Kpaayaa Wo” A soliŋ diomnda maHibuluilaŋ ndaŋ kpeku le Mɛlɛka Kpou Kpou wo, mɛlɛkaa cheleŋnda, a waŋchieeya. (Tofawɔ sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 10:34.) Te a veelu pɛ Diomndo aa, “Mɛlɛka,” ɔɔ “wana nɔ kpaayaa wo” mɛɛ o cho o chɛlaŋ a nyɛ dimiŋ o Aisaya 9:6 niŋndo, loŋ o dimi ni maa a cho Mɛsaya veelu aa, “Mɛlɛka nɔ kpaayaa kpou wo” (o cho “Mɛlɛka Kpou Kpou wo” le) nduyɛ koŋ cho ni maa ndu cho wa “Finyaa o cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ ndo” le wanaa sɔla dikeŋnaŋndo le waa ndu o ba bɛŋgu wa ni. Kpaaya Finya ndɔɔ, “Mɛlɛka Yaawɛɛ”, ndu cho hei tosa ni.”—Ai 9:7.
(Chɔŋ 1:29) Diima ndɔɔ pilɔɔ, mi Chɔŋ cha Chiisu hunɔɔ naa ndu chua. Mɛɛ o che ndu hunɔɔ, mbo dimi aa, “Mi la cheŋ Saa Mɛlɛkaa. Ndu cho wana tosa mi chieeŋndo sɔla malɔɔ le yɔŋ wɔɔŋndo wo ni.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 1:29
Saa Mɛlɛkaa: Mɛɛ Chiisu yiŋ nduyɛ mi Nyina Wɔɔŋndo chii ndu tɔɔndaŋ, mi Chɔŋ Wana Yiŋaa veelu ndu aa, “Saa Mɛlɛkaa.” Nanuŋ koni nda soliŋ diomndo hoo kpeku ni, nduyɛ a o Chɔŋ 1:36. (Tofa Yau Mala Naa le Diom Mɛlɛkaa Pɛɛkoo Wo, Buŋgɛi 4.) O bɛnda bɔɔ ma tuu Chiisu a Saa. O Baabuiyo niŋ kpou, mi ndaa soliŋ saa kpeku le salaa solioo le haki malaa vɛlɛ a le Mɛlɛka sɔɔŋguu wo ikɛi. Hei chɔm sala Chiisu wa hunɔɔ soliŋndo le yoomu ndɔ diandaa yɔŋgoo le waŋchieeya wo. A soliŋ diomndo hoo “Saa Mɛlɛkaa”, o yaula bɔɔbɔɔ o Baabuiyo niŋ. Le mɛɛ Chɔŋ Wana Yiŋaa ndoo sina yaula maHibuluilaŋ tau yɛ, naapum diomnda ndɔlaŋ laa sim le diomndaŋ ndaŋ: Saa piaandu Ebilaham soliŋ sala le sɔŋgɔ po ndɔɔ Aase wo (Chɛ 22:13), saa nda dii le bɔŋaŋ loonaŋndo a hiouwɔɔ choo wo okɔɔ Ichipi le Isɔluɛiyaa wa o chɛleŋ niŋnda solioo o chɛleŋ niŋndo (Ɛs 12:1-13), ɔɔ saa piaandu ndaa soliŋ sala o maaŋ Mɛlɛkaa choo Chulusɛlɛm idii o dii a ichɔl oo ichɔllo (Ɛs 29:38-42). Naapum Chɔŋ wa vɛlɛ yiyaŋndo a nyɛ Aisaya dimi wo. Mi Chɛhowa dimi maa a cho ‘buɛi ndɔɔ’ biyɔɔ “mɛɛ nda wa nuaa kɔlaŋ a saa fɔŋndɔɔ le ndu diyɔɔ yɛ.” (Ai 52:13; 53:5, 7, 11) Mɛɛ kiilanɔɔ Pɔɔl poonyiaa Kɔliŋtiaŋnda yau ndɔ tasoo, mbo dimi a Chiisu okɔɔ maa ndu cho “saa cho le hiouwɔɔ choo wo” le naa ni. (1Kɔl 5:7) Mi kiilanɔɔ Pɔɔl suaa a Kiliti okɔɔ maa “a nyɛ tɔɔma bɛndu bɛndoo o baŋa naa ni, ndu yɔnuŋ ni maa piɔm Kiliti sɔla wo.” (1Pitɛ 1:19) Nduyɛ o yau Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ niŋ, o soo a Chiisu okɔɔ maa ndu cho “Saa Fɔŋndɔɔ” ni hiouwɔɔ bɛmbɔɔ 25.—Taamaseliilaŋ lapum la cho ni: Sɔɔŋ 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ
(Chɔŋ 1:1-18) Lɔɔpa bɛɛ Mɛlɛka toosiaa Chieeŋndo, o nda veelu aa, Diomndo wo o wa niŋ. O nda veelu koŋ aa, Diomndo wo o wa hɔlaa tulu nda Mɛlɛka. Nduyɛ, Diomndo hoo, ndu koni wa Mɛlɛka ni. 2 Chɔŋ o kandɔŋndo pekeke, diomndo hoo o wa hɔlaa tulu nda Mɛlɛka. 3 Diomndo hoo, ndu Mɛlɛka tosa a sabu mbo toosiaa nyɛ o nyɛ fee ni. Nyɛ o nyɛ cho mbo kɛɛ wa ndu le toosiaa le 4 Diomndo hoo, ndu nɔ yoomu kpeekpeiyo o ba ni. Nduyɛ, yoomu koŋ ndu wa nyɛ wawoŋndo le ŋwaŋnda chiee ni. 5 Nyɛ wawoŋndo hoo cho diondɔɔ o nyumndaŋ niŋ. Nduyɛ, nyumndaŋ ma nɔla ndu nyumi le. 6 Boondii pilɛ mi Mɛlɛka viam laŋunɔ pilɛ, diolaŋ aa, Chɔŋ. 7 Laŋunɔɔ hoo, ndu hiŋ ni le mbo dimul ŋwaŋnda chiee a nyɛ wawoŋndo hoo okɔɔ le mi nda kpou a tuei yooŋgu kalaa, nduyɛ, ma laalaŋ. 8 O cho Chɔŋ te wa nyɛ wawoŋndo hoo le. Chɔŋ ndu hiŋ mahunaa le mbo dimul waŋnda a nyɛ wawoŋndo hoo okɔɔ. 9 Wana cho hoo maa te o hiŋ o chieeŋndo choo pɛ, o huŋ ke ŋwaŋnda chiee kpou nyɛ wawoŋndo wo, wana koŋ, ndu cho nyɛ wawoŋ kpeekpeiyo ni. 10 O wa o chieeŋndo choo. Nduyɛ, ndu Mɛlɛka tosa a sabu ni mbo toosiaa chieeŋndo. Kɛ, o koŋ niŋ kpou, waŋnda o chieeŋndo niŋ a chue ndu mɛɛ o cho yɛ le. 11 Mbo huŋ o lɛŋnde ndɔleŋ niŋ. Kɛ, wanaa nduaa o lɛŋnde ndɔleŋ niŋ a chɛl ndu le. 12 Waŋnda a tiŋ koni a chɛl ndu ma duau tiindaŋ ndaa o ndu niŋ ni. Le hei, a chɛl kaŋ ndu wa, nda o tosa a sabu ni ma simnuŋ chuauwaa Mɛlɛkaa. 13 Nduyɛ, simnɔŋ nda simnuŋ chuauwaa Mɛlɛkaa wo, o cho suɛi yɔnuŋ o nɛi iwana chieeya niŋ te. Koŋ cho ni, a viluŋ mɛɛ finyaa chieeŋ nanuŋ a vialu chuauwa yɛ le. Mɛlɛka pila tosa ni ma simnuŋ chuauwaa ndɔ. 14 Mi o nda veelu koŋ aa, Diomndo wo simnuŋ wana chiee. Mbo huŋ wa naa tɛɛŋ. Mi ŋ cha naŋɔɔ ndɔɔ, naŋɔɔ o sɔla le mɛɛ o cho Mɛlɛka finyaa po ndɔ pilɔɔ wo yɛ. O naŋɔɔ ndɔɔ hoo niŋ, mbo tosal naa kɛndɛi bɛndu sanaa a kalaa o kaala naa wo. Nduyɛ o koŋ kɔɔli, mbo chɔm naa walaŋ o kaa ndɔɔ niŋ mɛɛ Mɛlɛka cho yɛ. 15 Mi Chɔŋ dimi a ndu okɔɔ. Mbo dimi choo choo aa, “Wana ya I wa suɛi a ndu okɔɔ wo, ndu cho hoo ni. Ndu ya dimi ni aa, ‘Wana cho hunɔɔ ya kɔɔli, o cho o bɛndu o hiou ya. Kani lɔɔpa bɛɛ nda vialu ya o wa niŋ.’” 16 O cho wana ikɛndɛ bɛndu bɛndu naa naa chua. Le hei, mbo duau naa kpou sala tau teleŋnda faŋga faŋga. 17 Sawalaŋ ndaŋ, laŋ Mɛlɛka yɔŋgu Muuse le ŋwaŋnda chiee ni. Kɛ, nyɛ Mɛlɛka yɔŋgu Chiisu Kiliti le naa wo, ndu cho kɛndɛi bɛndui o tosal naa ve ni, kɛndɛi o tosal naa sanaa a kaala o kaala naa wo, a chɔm o chɔm naa walaŋ o kaa ndɔɔ niŋ mɛɛ Mɛlɛka cho yɛ wo. 18 Wana o wana chi wɔ Mɛlɛka lepilɛ bɛɛ le. Kɛ, wana cho hoo Mɛlɛka Po ndɔ pilɔɔ wo, . . . o koŋ kɔɔli mbo wa Mɛlɛka finyaa ikɛi yo, wana koŋ, ndu chɔm waŋnda chieeya kpendekele wana Mɛlɛka cho wo ni.
TAPIOO 10-16
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 3-4
“Mi Chiisu Dimul Chua Sameeliaŋnɔɔ Yooŋgu Kɛndɔɔ”
(Chɔŋ 4:6, 7) Nduyɛ, sooŋ mamɛŋ Chekɔpu wo sindɛ, o wa o fondaŋ koŋ. Paaleŋ le wa niŋ o bolleŋ choo. Nduyɛ, Chiisu wa niŋ o saŋgaa a kɔlaŋ. Fuuluuwo loŋ, mbo chal o sooŋ mamɛŋ koŋ ikɛi. 7 O koŋ, mi chua Sameeliaŋnɔ pilɛ huŋ mɛŋndaŋ kɔndɔɔ. Mɛɛ o hiŋ, mi Chiisu dimul ndu aa, “Ke ya mɛŋndaŋ I kol.”
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 4:6
wa niŋ o saŋgaa: O bolle Baabuileŋ niŋ kinɛi Diom Mɛlɛkaa chɔm ni maa Chiisu wa o “saŋgaa.” Paaleŋ le wa niŋ o bolleŋ choo, nduyɛ idii koŋ, naapum mi Chiisu kialu tiŋndo chɔŋ o Kpoloŋndo Chɔɔdaŋ o lɛŋnde Chudiaaleŋ niŋ kɔ o chioo Sikaa o lɛŋnde Sameeliaaleŋ niŋ. Nduyɛ nɛi koŋ nɔ pemboŋ helɔɔ mɛtɛlɛlaŋ 900 (nɛiyo 3,000) ɔɔ hiouwɔɔ lende.—Chɔŋ 4:3-5; Tofa Yau Mala Naa le Diom Mɛlɛkaa Pɛɛkoo Wo, Buŋgɛi 4.
(Chɔŋ 4:21-24) Mi Chiisu lo o koŋ mbo dimul chuaa hoo aa, “Chuaa, nyɛ ya I cho hoo num dimullo wo, laalaŋ a ndu. Boondii cho fuuluu o ve lɛ niŋ maa mɛɛ o pemboŋ muŋ kɛlɛŋgaa mɛɛ Chulusɛlɛm chiee, mi waŋnda sooluu Mɛlɛka Finyaa le. A boondii keŋ o ve lɛ niŋ fondaŋ waŋndo sooluu Mɛlɛka wo le wa lɛ niŋ suɛi lebol te. 22 Nya Sameelitiaŋnda, Mɛlɛka nya dimi maa la cho ndu sooluuwo wo, la sina ndu kpeekpei le. Kɛ, naa naa Chuuwa, naa ŋ sina Mɛlɛka naa ŋ cho sooluuwo wo. Nduyɛ, naa Chuuwa, o sabu naa niŋ Mɛlɛka cho ŋwaŋnda chiee piŋi ni. 23 Boondii cho fuuluu, nduyɛ, i chii niŋ bɛɛ fuuluu, boondii keŋ wana sooluu niŋ Mɛlɛka Finyaa mɛɛ nyina Mɛlɛkaa o chɔm ndu yɛ wo, ndu sooluu niŋ ndu o nɛi sakpo ni. Nduyɛ, mbo sooluu ndu o nɛi tonyaa choo. Wana sooluu Mɛlɛka Finyaa o nɛi waa naa choo wo, ndu Mɛlɛka yeemaa maa o sooluu ndu ni. 24 O Inyinaya Mɛlɛka cho ni. Wana sooluu ndu Mɛlɛka wo, mɛɛ mbo sooluu ndu mɛɛ nyina Mɛlɛkaa chɔm ndu yɛ, nduyɛ, mbo sooluu ndu o nɛi tonyaa choo.”
(Chɔŋ 4:39-41) O koŋ kɔɔli, le dimi chuaa kɔ dimi aa, “Mbo chɔm nyɛ o nyɛ fee ya I tosa,” wo, mi wanaa faŋga faŋga o chiee ma Sameeliaa koŋ niŋ a duau tiindaŋ ndaa o Chiisu niŋ. 40 Le hei, mi waŋnda haa huŋ naa Chiisu chua, ma nyɔɔlu ndu maa Chiisu wa chiee loŋ nda ndaa. O koŋ kɔɔli, mi Chiisu chua palɛi i ŋiiŋ loŋ nda ndaa. 41 O koŋ kɔɔli, mɛɛ nda tuei nyɛ Chiisu soo naa nda chua wo, mi wanaa ka ka a cheleŋ a duau tiindaŋ ndaa o ndu niŋ.
Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
(Chɔŋ 3:29) O koŋ kɔɔli, mi Chɔŋ dimi o letale niŋ aa, “Wana cho lanɔɔ chuaa wo, ndu nɔ lanɔɔ ni. Ndiaamɔɔ wana cho lanɔɔ chuaa wo, ndu ndu, sisilaŋ koni o sim ni mbo yaŋ nilaŋ. Te o tuei wana cho lanɔɔ chuaa wo suɛi pɛ, o naŋ kɔl. Mɛɛ lende koni, kɔl kɛndɛ bɛndoo cho ya niŋ ni.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 3:29
ndiaamɔɔ wana cho lanɔɔ chuaa wo: O sindɔɔ niŋ, ndiaamɔɔ wana cho lanɔɔ chuaa wo ndoo sim ni maa hɔlte ndɔ nduyɛ ndiaamɔɔ koŋ koni ndoo tosa kɛɛsiaala bɔɔbɔɔ le nɔ kɛsiaa koŋ ni. Ndu pɛɛŋ waŋnda ndaa yiyaŋ ni maa ndu dɔu poo a chuaa o nɔɔ niŋ ni. O paale nɔ kɛsiaa leŋ choo, naapum mi wanaa cho lasisi a poo vɛlɛ a chuaa latulu wa kuɛ o wana cho lanɔɔ chuaa wo lo bɛɛ ɔɔ o finya ndɔ lo bɛɛ naa nda cho lakɔ yelelaŋ nɔ kɛsiaa tosa wa. Teleŋ nda cho wa yelelaŋ nɔɔ hoo tosaa wo, mi ndiaamɔɔ wana cho lanɔɔ chuaa wo wa a kɔl kɛndɛ tau te o tuei pɛ wana cho lanɔɔ chuaa wo suɛi o laandɔ lo, kanifuule, ndiaamɔɔ koŋ cho yiyaŋ maa o sɔla batiuwaa a wali nda ke ndu le tosaa wo. Mi Chɔŋ Wana Yiŋaa tuunuŋ ndupila a “ndiaamɔɔ wana cho lanɔɔ chuaa wo.” O hei niŋ, Chiisu wa wana cho lanɔɔ chuaa wo ni, nduyɛ buɛiyaa nduaa pɔyaŋnda cho yɛ lanɔɔ hoo ni. O nɛiyo bɛɛndiaa niŋ le Mɛsaya, mi Chɔŋ Wana Yiŋaa chɔm Chiisu wanaa tasiaa a cho wa “lanɔɔ” le Chiisu Kiliti wa. (Chɔŋ 1:29, 35; 2Kɔl 11:2; Ɛfi 5:22-27; Sɔɔŋ 21:2, 9) Te “ndiaamɔɔ wana cho lanɔɔ chuaa wo” ndoo chii pɛ wali keŋnuŋ ndu wo tosa a mɛɛ o chɔm waŋnda a pɔnɔɔ a lanɔ chal o nɔɔ niŋndo okɔɔ yɛ, a tofa lɛ ndu pɛɛŋ le nyɛ cheleŋ te. O nɛi pilɛ koŋ choo, mi Chɔŋ dimi a ndupila okɔɔ nda Chiisu tɛɛŋ aa, “Ndu nɔ ni mbo hiou lachi a waa o bɛndu mi ya I dɔɔnaŋ.”—Chɔŋ 3:30.
(Chɔŋ 4:10) Mi Chiisu lo o koŋ mbo dimul chuaa hoo aa, “A sina ke Mɛlɛkaa le. Nduyɛ, ya cho hoo num mɛŋndaŋ piɛiyo wo, a sina ya le. Te num oo sina ya pɛ, nuaa num oo nyuna ya, mi ya ii ke num mɛŋma tosa mi wana wa yoomu kpeekpei yaŋ.”
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 4:10
mɛŋma tosa mi wana wa yoomu kpeekpei yaŋ: O dimi niŋ, diomndaŋ ndaŋ o Kilikiiye niŋ la sim le, mɛŋma cho hiouwɔɔ waŋ, mɛŋndaŋ o peelo ɔɔ mɛŋma nda kɔndu fulaa o sooŋ mamɛŋndo niŋndo. Mɛŋndaŋ ma cho teŋgeŋ a ma hiu le waŋ mi ma wa o sooŋndo niŋ. Diom maKilikii nda soliŋ kpeku le mɛŋndaŋ o Lɛvitikɔɔ 14:5 niŋndo cho suɛi a “mɛŋma tosa mi wana wa yoomu kpeekpei yaŋ.” O Chɛlui 2:13 a 17:13 niŋ, Diom Mɛlɛkaa chɔm maa Chɛhowa “cho wana yɔŋgu mɛŋma ke wana yoomu kpeekpeiyo waŋ ni.” O dimi niŋ, koŋ cho ni maa nyɛ vel mɛŋma tosa mi wana wa yoomu kpeekpei yaŋ. Mɛɛ Chiisu wa suɛi o chua Sameeliaŋnɔɔ lo, mbo soliŋ diomndaŋ ndaŋ kpeku “mɛŋma tosa mi wana wa yoomu kpeekpei yaŋ” mɛɛ wana wa nuaa nyɔɔ tuuwo yɛ kɛ wana che pɛ maa mi chuaa hoo chua ndi maa mɛŋma kpeekpeiyaŋ ma wa ni.—Chɔŋ 4:11; tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 4:14.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ
(Chɔŋ 4:1-15) Mi kunda Falisiiya tuɛi maa Chiisu cho buɛiya sɔlaa, nduyɛ mbo wa waŋnda yiŋɔɔ mbo hiau Chɔŋ Wana Yiŋaa. 2 Kɛ nduyɛ, o ve Chiisu pila kpeekpei le wa waŋnda yiŋɔɔ le. Buɛiyaa nduaa nda aa nɔ waŋnda yiŋɔɔ ni. 3 O koŋ kɔɔli, mɛɛ Masanɔɔ Chiisu tuei nyɛ nda dimi a ndu okɔɔ wo, mbo faŋaŋ o lɛŋnde Chudiaaleŋ niŋ. Mbo miiŋgu o lɛŋnde Kalilileŋ. 4 O kɔla ndɔlaŋ niŋ Kalili, mɛɛ mi ndu oo keeku o lɛŋnde Sameeliaaleŋ niŋ. 5 O koŋ kɔɔli, mbo fuuluu o chiee pum o lɛŋnde Sameeliaaleŋ niŋ, diolaŋ aa, Sikaa. Chioo hoo yɛ o ve levil a fondaŋ Chekɔpu ndu oo ke sindɛ Choosɛ po ndɔ wo le. 6 Nduyɛ, sooŋ mamɛŋ Chekɔpu wo sindɛ, o wa o fondaŋ koŋ. Paaleŋ le wa niŋ o bolleŋ choo. Nduyɛ, Chiisu wa niŋ o saŋgaa a kɔlaŋ. Fuuluuwo loŋ, mbo chal o sooŋ mamɛŋ koŋ ikɛi. 7 O koŋ, mi chua Sameeliaŋnɔ pilɛ huŋ mɛŋndaŋ kɔndɔɔ. Mɛɛ o hiŋ, mi Chiisu dimul ndu aa, “Ke ya mɛŋndaŋ I kol.” 8 A boondii keŋ, buɛiyaa nduaa nda aa kuɛ chiee le nyɛ diaa piondɔɔ. 9 Mɛɛ Chiisu piɛi chuaa hoo mɛŋndaŋ, mi chuaa mulul ndu aa, “Num Chuunɔɔ ma piɛi ya Sameeliaŋnɔɔ mɛŋndaŋ?” Chuuwa yɛ, nda aa chɛl ma kol a taala Sameeliaŋnda kol lo le. 10 Mi Chiisu lo o koŋ mbo dimul chuaa hoo aa, “A sina ke Mɛlɛkaa le. Nduyɛ, ya cho hoo num mɛŋndaŋ piɛiyo wo, a sina ya le. Te num oo sina ya pɛ, nuaa num oo nyuna ya, mi ya ii ke num mɛŋma tosa mi wana wa yoomu kpeekpei yaŋ.” 11 Mi chuaa lo o koŋ mbo dimul Chiisu aa, “Fallo, a sooŋ yiŋgilɛiyo hoo, num yɛ a nɔ baawa nanaa mamɛŋ te. Mi kuɛɛnɛ ŋ fula yɛ a mɛŋma tosa maŋ mi wana wa yoomu kpeekpei yaŋ? 12 Finya naa mamaa Chekɔpu, ndu mel naa sooŋndo hoo ni. Ndu ni, nda puaa nduaa, a chɔluaa ndaa, sooŋndo hoo nda aa kol ni. A hɛnaŋ ma dimul la maa num a hiou Chekɔpu?” 13 O koŋ kɔɔli, mi Chiisu muli aa, “Mɛŋma yɔŋaŋ maŋ maŋ, wana kol maŋ bɛɛ bololaŋ la nɔla mi la vesa vɛlɛ num. 14 Kɛ, mɛŋma ya ya I ke wana waŋ, te waŋndo kol maŋ pɛ, bolola vesa lɛ ndu le. Kani fondole, mɛŋma ya ya I ke wana waŋ, simnɔŋndo ma simnuŋ ndu niŋ mɛɛ pee buuloo wa nuaa yɛ ni, ma chuu kɔɔli le. Ma tosa mi wana koŋ o wa yoomu kpeekpei. Nduyɛ, yoomu koŋ, o nɔ lamɛɛlu le.” 15 O koŋ, mi chua Samelitiaŋnɔɔ hoo dimul Chiisu aa, “Fallo, mɛɛ ke ya mɛŋma maŋ. Koŋ tosa bolola vesa lɛ ya le, nduyɛ, I hiŋ lɛ mamɛŋ kɔndɔɔ nanuŋ te.”
TAPIOO 17-23
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 5-6
“Nɔ Sabu Sɔviɔɔ le Chiisu Tolɔɔ Kɔɔli”
(Chɔŋ 6:9-11) “Poombɔ pilɛ cho nanuŋ o nɔ beedii ŋbaaliiyo kpuŋgbaŋ ŋ ŋuɛɛnu a suuwa a ŋiɔɔŋ. Kɛ, mi yɛɛnɛ koŋ yɔŋ yɛ faŋga kaakuuwo hoo?” 10 Mi Chiisu dimul nda aa, “La tosa mi waŋnda chal.” Nduyɛ, bil puiyaa wa o fondaŋ koŋ tau. Mi waŋnda kpou a chal. Puaa suee nda a wa waalaŋ la ŋuɛɛnu. 11 Mi Chiisu bii beedii kpuŋgbaŋ ŋuɛɛnoo hoo mbo mel Mɛlɛka balikaa le ndu. Mbo piɔu wanaa wa ichali loŋ nda. Suuwaa ŋiɔɔŋnda bɛɛ, lende koni o tosa a nda ni. Mɛlɛka balikaa mello, mbo piɔu nda. Waŋnda kpou ma dia ma pum.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 6:10
mi waŋnda kpou a chal, puaa suee nda a wa waalaŋ la ŋuɛɛnu: Maatiu kinɛi chɔɔlu dimi ni aa, “Waŋ laanduaa a chuaambuaa a cho lechoo le” teleŋ o wa poonyiaa a kaamaa hoo okɔɔ wo. (Mat 14:21) Wana che pɛ maa wanaa de nyɛdiaa kaamaa koŋ nda kpou kpou ndaa hiou le 15,000.
(Chɔŋ 6:14) Mɛɛ waŋnda che suɛi kɔndɔfilii bɛnduii Chiisu tosa ve, ma kandu dimulaŋndo aa, “Le kɛndɛi, wana suaa le Mɛlɛka wo o nda dimi maa o cho hunɔɔ o chieeŋndo niŋ ndo, ndu kpeekpei cho hoo ni.”
(Chɔŋ 6:24) Mɛɛ faŋgaa saaluŋ maa Chiisu ni, a buɛiyaa nduaa maa a cho loŋ te, ma luɛi o dɛndɛla laŋ niŋ. Ma kua Kepaaniɔm chiee Chiisu nuuviaa.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 6:14
Wana Suaa le Mɛlɛka wo: Chuwaa bɔɔbɔɔ o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ C.E. niŋ ndaa laalaŋ maa wana suaa le Mɛlɛka wo maa Muuse, o Di 18:15, 18 soo okɔɔ wo, cho wa Mɛsayanɔɔ ni. O hei niŋ, wana che pɛ maa diomndaŋ ndaŋ, o cho hunɔɔ o chieeŋndo niŋ ndo cho suɛi a hunɔɔ Mɛsayanɔ nda wa chumndo wo okɔɔ. Chɔŋ ndu pilɛ kpe poonyiaa sɔɔŋ dimiŋ o bolle Baabuileŋ niŋndo ni.
(Chɔŋ 6:25-27) Mɛɛ faŋgaa saaluŋ Chiisu o mɛŋma ibuŋgaŋ leeloo pilɔɔ, ma nyuna ndu aa, “Lɔɔ kuɛɛnɛ ŋ hiŋ yɛ nanuŋ, Ticha?” 26 Mi Chiisu mulul nda aa, “Mi dimul nya tonyaa walaŋ, le mɛɛ ya I ke nya nyɛ diaa mi la dia mɛɛ nya hɛnaŋ yɛ, lelaŋ nya cho ya nuuviaa ni. O cho machuaa maa walta kɔndɔfilta ya I tosa laŋ maa laŋ te nya sina pɛŋgu le. 27 La fafala le nyɛ diaa o nɔla mbo tambu wo le. La fafala le nyɛ diaa o tembu le wo. Koŋ cho ni, nyɛ diaa o tosa mi waŋnda sɔla yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo. Ndu yɔnuŋ maa nyɛ diaa wana nda veelu aa, Po Wana Pɔnɔɔ wo o ke nya wo ni. Kani, ndu Mɛlɛka Finyaa o handu taamasi ndɔɔ choo ni le chɔmndo maa o hini kɔl a ndu.”
(Chɔŋ 6:54) Nduyɛ, wana dia dialluŋ nuŋ, nduyɛ, mbo kol kooma niaŋ ndo, o sɔla niŋ bɛɛ yoomu kpeekpeiyo o nɔ lamɛɛlu le wo. O koŋ kɔɔli, I cho wana koŋ miŋgi yoomu o paale mɛɛlaaleŋ choo.
(Chɔŋ 6:60) Mi buɛiyaa Chiisuaa a ka ka, a tuɛi nyɛ Chiisu dimi wo. O koŋ, ma dimi aa, “Pɛɛku o pɛɛku hoo wo, o kendu bɔɔ. O nɛɛnɛ nɔla yɛ mbo chɛlaŋ a ndu a pɛɛku ndɔɔ hoo?”
(Chɔŋ 6:66-69) Chɔŋ a boondii keŋ, mi wanaa wa ndu kɔɔli wa chapo ma mal ndu. A ve lɛ ndu balɔɔ kɔɔli le. 67 Le hei, mi Chiisu nyuna buɛiyaa nduaa tɔ a a ŋiɔɔŋnda aa, “Nya yɛ, la yeema mi la mal la mi la kuɛnuŋ?” 68 Mi Saimɔŋ Pitɛ lo loŋ mbo muli aa, “Masanɔɔ, te ŋ mal num pɛ, mi nɛɛnɛ naa ŋ tol lɛ kɔɔli? Diomnda numndaŋ, laŋ la tosa ni mi waŋnda sɔla yoomu kpeekpeiyo, o nɔ lamɛɛlu le wo.” 69 Ŋ dɔu tiindaŋndo o num niŋ. Nduyɛ vɛlɛ, ŋ sina maa num cho wana cho le Mɛlɛka wo ni.”
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 6:27, 54
nyɛ diaa o nɔla mbo tambu wo . . . nyɛ diaa o tosa mi waŋnda sɔla yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo: Mi Chiisu sina kpendekele maa waŋnda wa ndu a buɛiyaa nduaa tolɔɔ kɔɔli le nyɛm nda wa nda sɔlaa o ba woŋ. Mi che bɛɛ mi nyɛdiaa naŋ dia wo mala naa lepaa o lepaa, kɛ “nyɛ diaa” fula o Diom Mɛlɛkaa niŋndo tiuba mbo mala mi waŋchieeya lo yoomu lefafɛɛŋ. Le hei, mi Chiisu dɛɛniaa faŋga wa ndu tolɔɔ kɔɔli wo le ma fafala le . . . “nyɛ diaa o tosa mi waŋnda sɔla yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo,” koŋ cho ni, le ma wou sɛmbɔɔ le pɛɛkoo a Mɛlɛka okɔɔ nduyɛ ma dɔu tiindaŋndo o nyɛ nda cho pɛɛkoo wo niŋ.—Mat 4:4; 5:3; Chɔŋ 6:28-39.
wana dia dialluŋ nuŋ, nduyɛ, mbo kol kooma niaŋ ndo: Nyɛ Chiisu ndoo yiyaŋ le dialuŋ ndɔŋ dioo a kooma nduaŋ kolɔɔ wo wa ni, le mi waŋnda dɔu laalaŋndo o ndu Chiisu Kiliti niŋ. (Chɔŋ 6:35, 40) O wɔsi 32 C.E. niŋ Chiisu dimi diomndaŋ ndaŋ ni. Mɛɛ ŋ dimi maa o cho a Nyɛdiaa Ichɔl Salamanɔɔ okɔɔ le Chiisu wa suɛi le, kanifuule, o wɔsi wa lachi wo niŋ Chiisu wa kɛɛsiaa koŋ tosa ni. Chiisu dimi diomndaŋ ndaŋ tuupa mi “Paale Chuuwa Bii Bɔŋaŋ Loonaŋndo a Hiouwɔɔ Choo” okɔɔ wo le fuuluu. (Chɔŋ 6:4) Mɛɛ, naapum mi wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa yiyaŋ dɔɔ a bɔŋaŋndo hoo okɔɔ vɛlɛ a sɔvɛyɛi kooma saa le yoomulaŋ piŋioo ichɔl Isɔluɛiya mal Ichipi wo (Ɛs 12:24-27). Chiisu wa kindilaa maa o nɛi pilɛ koŋ choo kpe kooma nduaŋ ma cho ma sɔvɛ ni le mi buɛiyaa nduaa sɔla yoomu nɔ lamɛɛlu le wo.
w05-E 9/1 21 ¶13-14
Ŋ cho Wa Mɛlɛka Yaawɛɛ, Mɛlɛka Naa Sooluuwo
13 O baa pilɔɔ choo, mi faŋgaa kɛɛsiaa a kɔllo kpou ma tual Chiisu kɔɔli. Nduyɛ a mɛɛ Chɔŋ dimi yɛ, ma saaluŋ ndu o “mɛŋma ibuŋgaŋ leeloo pilɔɔ.” Mi waŋnda haa kindiŋ le Chiisu siiŋguu wo masa, kɛ mi Chiisu kɛɛ kpooŋ. Mɛɛ le sabu yɛɛ nda tollɛ ndu kɔɔli? Mi a bɔɔbɔɔ chɔm yiyaŋ iwanachieeyaa, nduyɛ ma dimi pɛɛŋ sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ a nyɛdiaa Chɛhowa wa wanaa nduaa kioo o yondo pollo niŋndo o teleŋ Muuse wo niŋ. Yiyaŋ ndaa wa ni maa Chiisu ndoo nɔ mbo hiou lachi a nda nyɛdiaa ŋdiallo kioo. Mɛɛ Chiisu sina maa ndaa nɔ sabu sɔvɛ kposoŋ le ndu tolɔɔ kɔɔli le, mbo kandu nda tonya cho a Mɛlɛka okɔɔ wo pɛɛkoo le nda malaa ma siŋga yiyaŋnda ndalaŋ. (Chɔŋ 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Fulamakɔɔlioo wa ni maa mi waŋnda haa apum kandu ŋɔɔchiaŋndo a ndu, taama taama mɛɛ o dimul nda taloo hoo aa, “Mi dimul nya tonyaa walaŋ, te la di dialluŋ wana nda veelu aa Po Wana Pɔnɔɔ woŋ, nduyɛ, mi la kol kooma nduaŋ te, la ve yoomu kpeekpei le. Nduyɛ, wana dia dialluŋ nuŋ, nduyɛ, mbo kol kooma niaŋ ndo, o sɔla niŋ bɛɛ yoomu kpeekpeiyo o nɔ lamɛɛlu le wo. O koŋ kɔɔli, I cho wana koŋ miŋgi yoomu o paale mɛɛlaaleŋ choo.”—Chɔŋ 6:53, 54.
14 Talela Chiisulaŋ laa mala waŋnda teleŋnda bɔɔbɔɔ le sinaa te a bɛɛndiaŋ pɛ kpeekpei le Mɛlɛka tolɔɔ kɔɔli. Nyɛ Chiisu dimi hoo wo bɛɛ taloo o cho ni. Kɛ mi taloo hoo paaliaŋ wanaa bɔɔbɔɔ. Diom Mɛlɛkaa dimi aa, “Mi buɛiyaa Chiisuaa a ka ka, a tuɛi nyɛ Chiisu dimi wo. O koŋ, ma dimi aa, “Pɛɛku o pɛɛku hoo wo, o kendu bɔɔ. O nɛɛnɛ nɔla yɛ mbo chɛlaŋ a ndu a pɛɛku ndɔɔ hoo?” Mi Chiisu hiau lachi a nda tɛɛsiallo le ma bii nyɛ o yiyaŋndo bila nyɛkɛndɛi. Mbo dimi aa, “Nyina Mɛlɛkaa, ndu ke wana yoomu kpeekpeiyo ni. Wana chiee nɔla mbo sɔla yoomoo hoo o kpaaya ndɔ ndupila niŋ te. Diomnda ya I soo laŋ naa nya chua laŋ, laŋ la tosa ni mi nyina Mɛlɛkaa o tol nya kɔɔli. Nduyɛ, laŋ la tosa ni mi la sɔla yoomu kpeekpeiyo.” Kɛ a koŋ kpou, mi a bɔɔbɔɔ kɛɛ le ndu nilaŋ yaŋɔɔ. Diom Mɛlɛkaa dimi aa, “Chɔŋ a boondii keŋ, mi wanaa wa ndu kɔɔli wa chapo ma mal ndu. A ve lɛ ndu balɔɔ kɔɔli le.”—Chɔŋ 6:60, 63, 66.
Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
(Chɔŋ 6:44) Wana o wana nɔla mbo tol la kɔɔli le, mɛɛ mi Mɛlɛka Finyaa tosa a sabu malaŋ o tual la kɔɔli. O koŋ, I nɔla mi miŋgi ndu yoomu o paale mɛɛlaaleŋ choo.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 6:44
tosa a sabu: Mi che bɛɛ diom maKilikii nda soliŋ kpeku le “tosa a sabu” wo cho suɛi a mɛɛ wana nuuviaa nɛilaŋ le suuwa nanɔɔ o yalaa niŋ yɛ (Chɔŋ 21:6, 11), kɛ koŋ chɔm naa maa a ka ka le Mɛlɛka naŋ wana ɔɔ tosa a sabu le ndu piɛiyo le. Diom pilɔɔ hoo sim vɛlɛ le nyɔɔ “tosaa mbo hɛnaŋ num,” nduyɛ naapum diomnda Chiisulaŋ la chɛlaŋ a nyɛ Chɛhowa dimul wanaa nduaa sindɛ wo o Chɛlui 31:3 niŋ aa, “Mi wa wɔ bɛɛ hiouwɔɔ lachi kɛ a nya kaala koŋ chɔmndo.” (Diom pilɔɔ hoo o Kilikiiye niŋ “Septuagint” bɛɛ soliŋ kpeku ni.) Chɔŋ 12:32 chɔm maa o nɛi pilɛ koŋ choo Chiisu bɛɛ tosa a sabu ni mi waŋnda suu o suu a huŋ naa ndu cha. Diom Mɛlɛkaa chɔm maa Chɛhowa ke waŋchieeya dioo le ma tosa chuaŋ chuaa. Wana o wana nɔ mbo tosa chuaŋ chuaa te o yeema pɛ ndu piɛiyo. (Di 30:19, 20) Mɛlɛka tosa a sabu ɔɔ o naŋ wanaa o hɛli wa naa ndu chua o nɛi kaalaa niŋ. (Sam 11:5; Pulɔ 21:2; Walta 13:48) Chɛhowa tosa hei sanaa a yooŋgu cho o Baabuiyo niŋndo vɛlɛ a nyina ndɔ diandaa. Nyɛ Diom Mɛlɛkaa dimi o Aisaya 54:13 niŋ, nduyɛ mi Chɔŋ 6:45 suaa a ndu okɔɔ wo cho suɛi a wanaa Finyaa tosa a sabu ɔɔ naŋ naa ndu cha wa.—Tuuwɔ Chɔŋ 6:65.
(Chɔŋ 6:64) Kɛ nduyɛ, nya pum nda la dou tiindaŋ o ya niŋ te.” Chɔŋ o kandɔŋndo di Chiisu ndu oo sina wanaa nda aa dɔu tiindaŋndo o ndu niŋ nda. Nduyɛ, ndu oo sina wana wa ndu hunɔɔ pisi wo.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 6:64
Chiisu ndu oo sina wana wa ndu hunɔɔ pisi wo: A Chuda Isikaliɔɔ okɔɔ Chiisu wa suɛi ni. Tuupa mi Chiisu hɛli ŋwaŋ 12 o vem hɔlte ndɔ wa, le nyumndaŋ kpulukuu Chiisu wa piɛileŋ o Finya ndɔ lo. (Luk 6:12-16) Mɛɛ ŋ che maa o kandɔŋndo, Chuda wa wana ndoo laalaŋ o Mɛlɛka niŋ. Kɛ mi Chiisu sina kpendekele o yaula Baabui nda poonyiaa o Hibuluiye niŋnde maa chaŋ ndɔ nda cho kpɛɛluŋndo cho ndu pisi ni. Chiisu ndoo sina nyɛ cho waŋndo o kɔllo a nyɛ wana koŋ cho yiyaŋndo choo wo. Le hei, mɛɛ Chuda kandu dɔɔ kaa wɔɔŋndo tolɔɔ kɔɔli, mi Chiisu sina. (Mat 9:4) Le mɛɛ Mɛlɛka cha nyɛ cho yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋndo yɛ, mbo sina maa Chiisu chaŋ ndɔ kɛndɛ o laalaŋndo cho ndu pisi ni. Kɛ te ŋ yiyaŋ pɛ a suliŋnda Mɛlɛkalaŋ vɛlɛ a mɛɛ o bii Chuda o paandoo niŋ yɛ, pɛ pɛ bɛɛ ŋ nɔ miŋ yiyaŋ naa maa Mɛlɛka pila le kɛɛsiaa maa Chuda lo niŋ o laalaŋ ndɔɔ choo le le.
chɔŋ o kandɔŋndo di: Bolle Baabuileŋ le cho isɔɔ a violɔŋ Chuda wo ɔɔ teleŋ nda hɛli ndu le waa wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo le, kanifuule, le nyumndaŋ kpulukuu Chiisu wa piɛileŋ o Finya ndɔ lo tuupa mbo hɛli nda. (Luk 6:12-16) Kɛ, le cho suɛi a teleŋ Chuda kandu kaala wɔɔŋndaŋ tosaa wo, nduyɛ haupa mi Chiisu sina. (Chɔŋ 2:24, 25; Sɔɔŋ 1:1; 2:23; tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 6:70; 13:11.) Hei chɔm vɛlɛ kpendekele maa Chuda yiyaŋ fɛŋ o kaala ndɔlaŋ choo nduyɛ mbo kɛɛsiaa le laŋ tosaa. O cho o paale pilɛ niŋ te o siŋga kɔl ndɔɔ le hei tosaa le. Tɛɛsiaa diomndo hoo, “kandɔŋndo” (o Kilikiiye niŋ, ar·kheʹ) o yaula Baabui nda poonyiaa o Kilikiiye niŋnde nɔ tɛɛsiaalaŋ yɛ yɛ, o bii fau a nyɛ o wa suɛi okɔɔ wo. Le taamaseliiyo, o 2Pitɛ 3:4 niŋ, a soliŋ “kandɔŋ” kpeku le teleŋ Mɛlɛka kandu nyɔɔŋ toosiaa wo. Kɛ o fondaŋnda bɔɔbɔɔ niŋ, a nyɛ cheleŋ okɔɔ o wa suɛi ni. Le taamaseliiyo, mi Pitɛ dimi maa mi nyina diandaa Mɛlɛkaa tual wanaa lekaawa choo “mɛɛ o tol naa kɔɔli o kandɔŋndo yɛ.” (Walta 11:5, NW) Pitɛ ve isɔɔ a teleŋ o veluŋndo ɔɔ teleŋ o sɔla veeloo maa wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo okɔɔ le. Kɛ a paale Pɛŋtikɔɔsileŋ 33 C.E. okɔɔ o wa suɛi ni, teleŋ nyina diandaa Mɛlɛkaa “kandu” waŋnda tolɔɔ kɔɔli le sabu teŋgeŋndo wo. (Walta 2:1-4) A saaluŋ vɛlɛ taamaseliila cheleŋ la chɔm mɛɛ tɛɛsiaa diomndo hoo “kandɔŋndo” siŋgaŋ lepum o bolii Baabuiye hei niŋ yɛ, Luk 1:2; Chɔŋ 15:27; a 1Chɔŋ 2:7.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ
(Chɔŋ 6:41-59) O koŋ kɔɔli, mi Chuuwa kandu ŋɔɔchiaŋndaŋ a Chiisu, kani fondole, maa o dimi maa ndu cho beediiyo chɛŋ ɛchɛnɛ mbo tual lo ni. 42 Ma hiau lachi a ŋɔɔchiaŋndaŋ aa, “Chiisu cho hoo ni, Choosɛ po ndɔɔ. Finya ndɔ ni, kala ndɔ ni, ŋ sina nda. Kɛ, vɛ niŋ mbo dimi maa ɛchɛnɛ o chɛŋ ni mbo tual?” 43 Mi Chiisu muli nda diom, mbo dimi aa, “La pɛŋgi ŋɔɔchiaŋndaŋ nya pila tɛɛŋ. 44 Wana o wana nɔla mbo tol la kɔɔli le, mɛɛ mi Mɛlɛka Finyaa tosa a sabu malaŋ o tual la kɔɔli. O koŋ, I nɔla mi mi-ŋgi ndu yoomu o paale mɛɛlaaleŋ choo.” 45 Mi Chiisu hiau lachi a suɛi naa nda chua aa, ‘I cho i poonyiaa o yau wanaa suaa le Mɛlɛka wa o pilɛ niŋ aa, ‘Mɛlɛka cho waŋnda kpou pɛɛku.’ Wana o wana yaŋ Mɛlɛka Finyaa lani, nduyɛ o koŋ kɔɔli, mbo sɔla pɛɛkoo ndu o ba bɛŋgu pɛ, tolɔɔ wana koŋ o tual la kɔɔli ni. 46 Kɛ nduyɛ, keŋ chɔm machɔmaa maa waŋndo o pilɛ bɛɛ o che niŋ Mɛlɛka Finyaa le pilɛ le, mɛɛ wana chɛŋ ɛchɛnɛ wo. Ndu koni che wɔ Mɛlɛka Finyaa ni. 47 Mi dimul nya tonyaa walaŋ, wana duau tiindaŋ ndɔɔ o ya niŋ ndo, o sɔla niŋ bɛɛ yoomu kpeekpeiyo o nɔ lamɛɛlu le wo. 48 Ya cho beedii tosa mi waŋnda a wa yoomu kpeekpeiyo ni. 49 Mi finyaa nyaa dia manɛiyo o pollo niŋ. Kɛ nduyɛ, o koŋ niŋ fau, ma wu. 50 Kɛ, beedii chɛŋ ɛchɛnɛ wo ndu ndu wana o wana de ndu pɛ, o vi le. 51 Ya cho beedii ke waŋnda yoomu kpeekpeiyo o chɛŋ ɛchɛnɛ mbo tual lo ni. Wana o wana de beediiyo hoo pɛ, wana koŋ o cho wa yoomu le fɛɛŋ a fɛɛŋ. Beedii ya I ke koŋ waŋnda wo, ndu cho dialluŋ nuŋ ni. Muŋ ya I yɔŋgu le mi waŋnda chieeya a sɔla yoomu kpeekpeiyo ni.” 52 O koŋ kɔɔli, mi Chuuwa a tuulu kɔl a Chiisu. Ma kandu diomndaŋ hiŋaŋndo nda pila tɛɛŋ ma dimi aa, “Mi vɛɛnɛ poo hoo looku yɛ naa dialluŋ ndɔɔŋ ke mi ŋ de muŋ?” 53 Mi Chiisu dimul nda aa, “Mi dimul nya tonyaa walaŋ, te la di dialluŋ wana nda veelu aa Po Wana Pɔnɔɔ woŋ, nduyɛ, mi la kol kooma nduaŋ te, la ve yoomu kpeekpei le. 54 Nduyɛ, wana dia dialluŋ nuŋ, nduyɛ mbo kol kooma niaŋ ndo, o sɔla niŋ bɛɛ yoomu kpeekpeiyo o nɔ lamɛɛlu le wo. O koŋ kɔɔli, I cho wana koŋ miŋgi yoomu o paale mɛɛlaaleŋ choo. 55 Dialluŋ nuŋ muŋ cho yɛ nyɛ diaa kpeekpeiyo ni. Nduyɛ, kooma niaŋ maŋ ma cho nyɛ kolaa kpeekpeiyo ni. 56 Wana dia dialluŋ nuŋ, nduyɛ, mbo kol kooma niaŋ ndo, wana koŋ mɛɛ o cho o diom pilɛ niŋ a ya, nduyɛ, mi ya I wa o diom pilɛ niŋ a ndu. 57 Mɛlɛka Finyaa o tosa mi waŋnda a wa yoomu wo, ndu vem ya ni. Nduyɛ, o tosa mi I wa yoomu. Lende koni, wana o wana de dialluŋ nuŋ pɛ, I tosa wana koŋ o wa yoomu. 58Lelaŋ, beedii chɛŋ o fondaŋ Mɛlɛkaa wo, ndu cho hoo ni. Ndu cho maa beedii finyaa nyaa mamaa a de wo le. Beedii nda de koŋ ndo, ndu tosa ma wa yoomu le fɛɛŋ a fɛɛŋ te. Kɛ, beedii chɛŋ o fondaŋ Mɛlɛkaa wo, ndu ndu wana de ndu pɛ, a wa yoomu le fɛɛŋ a fɛɛŋ.” 59 Boondii Chiisu wa o chiɛi Chuuwa piɛi Mɛlɛka wo niŋ Kepaaniɔm chiee ve, okoŋ o dimi diomndaŋ ndaŋ ni.
TAPIOO 24-30
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 7-8
“Mi Chiisu Saŋgala Finya Ndɔ”
(Chɔŋ 7:15-18) Mi kɔndɔfillo bii wanaa bɛnduaa Chuuwa a mɛɛ o pɛɛku yɛ. Ma dimi aa, “Vɛɛnɛ poo hoo looku yɛ dɛnɛ sinaa hoo sɔla, o kue yɛ o pɛɛku bɛŋgu tichɛiyaa naa o ba bɛŋgu le?” 16 Mi Chiisu muli aa, “Mɛlɛka o vem ya wo, o ndu lo pɛɛku ya I pɛɛku waŋnda wo o chɛŋ ni. O cho pɛɛku ni ya pila le. 17 Wana o wana nɔ yeemɛi le nyɛ Mɛlɛka hɛnaŋ ndo tosaa pɛ, o nɔla mbo sina te o Mɛlɛka lo pɛɛku ya I pɛɛku waŋndo wo chɛŋ ni, ɔɔ te kɛɛsiaa ni ya pilaa koni. 18 Wana huŋ hoo mbo pɛɛku waŋnda nyɛ ndu pila o kɛɛsiaa wo wo, mɛɛ wana koŋ, ndu pila le tɔɔ ndɔ kɛndɔɔ o wa kindioo ni. Kɛ, wana kindi hoo le mi wana vem ndu wo o sɔla tɔɔ kɛndɔɔ wo, mɛɛ ndu cho wana dimi tonyaa wo ni. Nduyɛ, wana koŋ cho wana lachoowa le.
cf-E 100-101 ¶5-6
Nyɛ Dimiŋ o Yau Mɛlɛkaa Niŋndo
5 Chiisu ndoo yeema mi waŋnda sina naa yooŋgu o wa nda pɛɛkoo wo chɛŋ nda. Mbo dimi aa, “Mɛlɛka o vem ya wo, o ndu lo pɛɛku ya I pɛɛku waŋnda wo o chɛŋ ni. O cho pɛɛku ni ya pila le.” (Chɔŋ 7:16) A teleŋ cheleŋ, mbo dimi aa, “I tosa nyɛ o nyɛ o kpaaya ni ya pila niŋ te.” (Chɔŋ 8:28) Mbo dimi vɛlɛ aa, “Diomnda ya I dimul nya laŋ ndaŋ, I dimi laŋ o kpaaya ni ya pila niŋ te. Mɛlɛka Finyaa o cho ya kɔɔli wo, ndu pila cho wali ndɔɔ tosaa ni.” (Chɔŋ 14:10) Nɛiyo opilɛ o Chiisu chɔm maa tonyaa o wa dimioo ni wo cho mɛɛ o soliŋ Diom Mɛlɛkaa kpeku teleŋnda bɔɔbɔɔ yɛ ni.
6 Te o yɔŋ pɛ miŋ tofa diomnda Chiisu ndoo dimi laŋ nyɛkɛndɛi, ŋ che kpendekele maa teleŋnda bɔɔbɔɔ, mbo soliŋ sɔɔŋ muŋ dimiŋ niŋ o yaula Baabui nda poonyiaa o Hibuluiye niŋnde kpeku hiouwɔɔ tɛndaa tɛɛŋ. Naapum mi kɔndɔfillo bii num a hei. Ma yiyaŋ dɔɔ aa, le wɔsilaŋ layaa a tɛndaa tɛɛŋ Chiisu wa waŋnda pɛɛkoo a nda yooŋgu kɛndɛ lemasaa dimullo ni, mɛɛ le yɛɛ o soliŋ yɛ yaula wa niŋ teleŋ koŋ ndaŋ kpou kpeku le? O kpeekpei niŋ, ndoo tiuba mbo tosa hei. Loonuŋ maa, o cho sɔɔŋ Chiisu dimi ɔɔ tosa woŋ kpou le poonyiaŋ te, kɛ nyɛɛmbɔ koni poonyiaŋ ni. (Chɔŋ 21:25) Naapum ndoo wa tɛtɛlɛ le maa veelu diomnda Chiisulaŋ choo choo kpeleŋ o havɛila biŋgi bɛŋgu. Yiyaŋndɔ, le suɛi a Mɛlɛka okɔɔ vɛlɛ a Masale ndɔleŋ o havɛila biŋgi bɛŋgu a sɔɔŋ muŋ dimiŋ niŋ o yaula Baabuila nda poonyiaa o Hibuluiye niŋndo hiouwɔɔ tɛɛŋ! Le handɔɔ lechoo, teleŋnda bɔɔbɔɔ Chiisu ndoo nɔ yaula simbulaalaŋ o ba le. Teleŋ Chiisu wa waŋnda Pɛɛkoo o Pembei choo wo, mbo suaa a sɔɔŋ bɔɔbɔɔ cho o yaula Baabui nda poonyiaa o Hibuluiye niŋndo okɔɔ, nduyɛ muŋ kpou ndu o kɔl ŋ wa fulaa ni!
(Chɔŋ 7:28, 29) O koŋ, mɛɛ Chiisu wa waŋnda pɛɛkoo o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ, mbo nyuna choo choo aa, “Le kɛndɛ, la sina ya a naa ya I fula wa? I hiŋ o kpaaya ni ya pila niŋ te. Wana vem ya wo, ndu cho sakpo. Nduyɛ, la sina ndu le. 29 Kɛ, ya ya I sina ndu. Kani fuule, naa ndu chua ya I chɛŋ ni. Ndu vem ya ni.”
(Chɔŋ 8:29) Nduyɛ, Mɛlɛka Finyaa o vem ya wo, o cho latulu a ya lɔɔ lɔɔ. O mel la mi wa ya pilɛ kpe le. Kani fondole, nyɛ o hɛnaŋ ndo, ndu ya I tosa lɔɔ lɔɔ ni.”
w11-E 3/15 11 ¶19
O Cho Nyina Chieeŋndo le Naŋ Sɔla le, kɛ Nyina Mɛlɛkaa
19 Diikuŋ Chɛhowa a kɔllo kpou. Nyɛ Finya ndɔ ndoo hɛnaŋndo Chiisu ndoo tosa teleŋ o teleŋ ni. A teleŋ pilɛ, yiyaŋ Chiisoo le bahawɛi pum solioo wa tiŋ teŋgeŋ a yiyaŋ Finya ndɔ wo. A koŋ kpou, mbo tiindaŋ Finya ndɔ mbo dimul ndu aa, “Tosa nyɛ cho ya o kɔl lo le. Tosa nyɛ cho num o kɔl lo.” (Luku 22:42) Nyunaŋndɔ aa, ‘Baa I diikuŋ pa Mɛlɛka o yɔŋ bɛɛ mbo wa i kala le tosaa? Mɛlɛka diikɔŋndo cho bɔɔ suɛi sɔvɛ le yoomoo sɔlaa. Ŋ nɔ miŋ diikuŋ ndu a kɔl naa kpou maa Wana Toosiaa naa wo, Wana Yoomoo Fula o ba wo nduyɛ maa Wana Cho Tosaa miŋ wa yoomu wo. (Sam 95:6, 7) Nyɛ o nyɛ cheleŋ cho miŋ siŋga ndu a diikɔŋndo le. Ŋ tiuba miŋ sɔla sala Mɛlɛkaa le te ŋ kɛɛ ndu diikɔŋndo pɛ.
Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
(Chɔŋ 7:8-10) Nya kɔ. Ya I cho lakɔ o bɔŋaŋndo hoo le, kani, teleŋ ni kpeekpeiyo o fuuluu wɔ le.” 9 Mɛɛ o soo diomndaŋ ndaŋ, mbo lonuŋ Kalili. 10 Mɛɛ pɔmbuaa Chiisuaa kuɛ Chulusɛlɛm le bɔŋaŋ labafɛiyo, o koŋ kɔɔli, mi Chiisu bɛɛ chaŋ mbo kua loŋ. Kɛ, o kue kpendekele le. Mbo kua sɔɔ sɔɔ yɔŋi waŋnda nda aa sina.
w07-E 2/1 6 ¶4
Le Yɛɛ Ŋ Nɔ yɛ Ma Dimi Tonyaa?
Taamaselii kuɛɛ Chiisu kɛsullɛ naa o hei niŋ? O wa a teleŋ pilɛ, Chiisu wa suukaŋndo a waŋnda apum a ndaa nɔ laalaŋ o ndu niŋ te wa, kɛ ma chɔm yeemɛi le fondaŋnda o wa kɔlaŋ ndaŋ. Okoŋ ma dimul ndu aa, “Mal nanuŋ ma kuɛ Chudiaa.” Kɛ vɛɛ Chiisu muli yɛ? Mbo dimi aa, “Nya kɔ [Chulusɛlɛm]. Ya I cho lakɔ o bɔŋaŋndo hoo le, kani, teleŋ ni kpeekpeiyo o fuuluu wɔ le.” Mɛɛ nyɔɔ viou sii okoŋ kɔɔli, mi Chiisu kua Chulusɛlɛm o bɔŋaŋndo. Le sabu yɛɛ Chiisu mulullɛ nda lende? Kanifuule, ndaa nɔ di kposoŋ ma sina naa ndoo nɔ mbo kuɛ wa le. I cho tonya maa Chiisu dimi lachoo le, nduyɛ mbo mulul nda o nɛi chaa niŋ yɔŋi nda tosal ndu ɔɔ tol kɔɔliaa nduaa suɛi wɔɔŋnde. Hei ve lachoo le, kanifuule mi Pitɛ poonyiaa a Kiliti okɔɔ aa, “Kiliti tosa isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ te. Le pilɛ bɛɛ o dimi lachoowa le.”—Chɔŋ 7:1-13; 1 Pitɛ 2:22.
(Chɔŋ 8:58) Mi Chiisu muli aa, “Mi dimul nya tonyaa walaŋ, lɔɔpa Ebilaham vialuŋ, I wa niŋ.”
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 8:58
I wa niŋ: Chuwaa ndaa simul Chiisu wa ndaa yeema ma vii ndu a poutaŋ le mɛɛ o dimi maa o ‘che niŋ Ebilaham’ yɛ, mi che bɛɛ ma dimul Chiisu maa “A cho wɔ bɛɛ wɔsila bele-ŋuɛɛnu le.” (Chɔŋ 8:57) Chiisu wa nda chɔmndo a teleŋ o wa yoomu o inyinaya o choo choo niŋndo tuupa mi Ebilaham vialuŋ. Waŋnda apum dimi maa nyɛ bolle Baabuileŋ le dimi wo chɔm maa Chiisu koni cho Mɛlɛka ni. A dimi maa diom maKilikii nda soliŋ kpeku naŋndo, e·goʹ ei·miʹ (Baabuilaŋ lapum la hivi ndu aa, “Ya cho”), nduyɛ maa o cho suɛi a mɛɛ “Septuagint” hivi Ɛs 3:14 yɛ. Ma dimi maa bolii Baabui ŋiiŋ nde hei nɔ mii hiviŋ nyɛ pilɛ. (Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 4:26) Mɛɛ o hei niŋ, nyɛ diom maKilikiiyo hoo, ei·miʹ cho suɛi okɔɔ wo kanduŋ “tuupa mi Ebilaham o vialuŋ” nduyɛ maa o wa wɔ hiouwɔɔ lachi kɛ. Mɛɛ a chaa leŋ bɔɔ hivi aa, “I wa niŋ” o cho maa “Ya cho” le le, nduyɛ Baabuila bɔɔbɔɔ o sindɔɔ niŋ a o teleŋ naa hoo niŋ, “I wa niŋ” nda soliŋ kpeku ni. O kpeekpei niŋ, Chɔŋ 14:9 soliŋ diom maKilikii pilɛ koŋ kpe (ei·miʹ) kpeku le diomnda Chiisulaŋ hivioo aa, “Filipi, le teleŋ vilɛi niŋ naa nyaa ŋ cho hɔlaa tulu. Baa hoo kpou a sina wɔ wana ya I cho wo le?” Diomnda pilɛ laŋ koni Baabuila bɔɔbɔɔ soliŋ kpeku ni le chɔmndo maa o lo a nyɛ o cho suɛi okɔɔ wo, a soliŋ diomndaŋ kpeku “I wa niŋ” le diomndo hoo, (ei·miʹ). (A saaluŋ taamaseliila cheleŋ mɛɛ nda soliŋ diomndo hoo kpeku o Kilikiiye niŋ yɛ o bolii Baabuiye hei niŋ, Luk 2:48; 13:7; 15:29; Chɔŋ 1:9; 5:6; 15:27; Walta 15:21; 2Kɔl 12:19; 1Chɔŋ 3:8.) Le handɔɔ lechoo, nyɛ Chiisu dimi o Chɔŋ 8:54, 55 niŋndo chɔm kpendekele maa Chiisu ve kindiŋ le chɔmndo maa ndu koni le cho vɛlɛ Finya ndɔ le.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ
(Chɔŋ 8:31-47) Mi Chiisu dimul Chuuwa a dɔu tiindaŋndo o ndu niŋ nda aa, “Te la hiou lachi a nyɛ ya I pɛɛku nya wo tosaa pɛ, mɛɛ buɛiyaa niaa ya cho lekɛndɛi ni.” 32 La cho tonya cho a Mɛlɛka okɔɔ wo sina, nduyɛ, mi tonya koŋ o baŋa nya.” 33 Ma muli aa, “O pulale Ebilahamndeŋ choo naa ŋ fula ni. Nduyɛ, lepilɛ bɛɛ ŋ ve wɔ o lechɛ niŋ wana o ba bɛŋgu le. Dimi yɛɛnɛ ŋ dimi yɛ niŋ maa ŋ cho baŋaŋndo sɔla?” 34 Mi Chiisu dimul nda aa, “Mi dimul nya tonyaa walaŋ, wana o wana tosa yɔŋ wɔɔŋndo pɛ, mɛɛ chiɔɔ o cho yɔŋ wɔɔŋndo o ba bɛŋgu ni. 35 Chiɔɔ ndu cho wana waa o yuŋgoo choo le lɔɔ lɔɔ le. Kɛ, po veluŋ yɛ hoo o yuŋgu waŋndo choo wo, ndu ndu cho o yuŋgu finya ndɔɔ choo le lɔɔ.36 Lelaŋ, te Po Mɛlɛkaa baŋa num pɛ, mɛɛ a sɔla baŋaŋndo lekɛndɛi. 37 I sina maa o pulale Ebilahamndeŋ choo nya fula ni. Kɛ nduyɛ, mi la wa kindioo le ya diyɔɔ, kani fondole, la chue nyɛ ya I pɛɛku nya wo le. 38 Ya ya, nyɛ ya I che a Finya nuu okɔɔ wo, a ndu okɔɔ ya I dimi ni. Nya bɛɛ nyɛ finya nya dimul nya wo, ndu nya tosa ni.” 39 Ma muli aa, “Ebilaham, ndu cho finya naa mamaa ni.” Mi Chiisu dimi aa, “Te nya aa wa chuauwaa mamaa Ebilahamnda lekɛndɛi pɛ, la wa nyɛ Ebilaham tosa wo tosa. 40 Ebilaham ndu tosa mɛɛ nya cho nuaa tosaa yɛ le. Kani, sɔɔŋ tonyaŋ Finya nuu chɔm ya woŋ, muŋ koni ya I cho nya dimullo ni. Kɛ nduyɛ, o koŋ niŋ kpou, mi la wa kindioo le ya diyɔɔ. Ebilaham ndu tosa lende le. 41 Nyɛ finya nya o tosa wo, ndu koni nya cho tosaa ni.” Ma dimi aa, “Naa naa ŋ cho chuauwaa sama le. Mɛlɛka pila, ndu koni cho finya naa ni.” 42 Mi Chiisu dimul nda aa, “Te Mɛlɛka ndu oo wa finya nya pɛ, la wa hɛnaŋ a suɛi nii. Kani, o Mɛlɛka lo ya I chɛŋ ni. Loŋ ya chɛŋ ni mi huŋ nanuŋ. O cho o kpaaya ni ya pila niŋ te ya I hiŋ nanuŋ te. Ndu vem ya ni. 43 La sina pa le sabu nya sina nyɛ ya I dimul nya wo pɛŋgu le wo? O cho fondole, la tuii nyɛ ya I dimi wo le. 44 Masa nyinaa wɔɔŋnda, ndu cho finya nya ni. Nduyɛ, sɔɔŋ hini finya nya kɔllo woŋ, muŋ nya hɛnaŋ tosaa ni. O kandɔŋndo bɛɛ o wa wana diuwaa ŋwaŋnda chiee. O cho wana sim o tonyaa choo le, kani fondole, tonya o tonya cho ndu niŋ te. O dimi bɛɛ choolaŋ o baalaŋ te. Kani fuule, wana lachoowaa o cho ni. Nduyɛ, ndu viam waŋnda choolaŋ dimioo ni. 45 Kɛ, ya ya, tonyaa ya I dimul nya ni. Le saboo hoo nya laalaŋ a ya le ni. 46 Nya kinɛi, wana pilɛ bɛɛ cho o chɔm maa I tosa niŋ yɔŋ wɔɔŋndo lepilɛ bɛɛ wo? Wana bɛɛ. Kɛ, o koŋ kɔɔli, te o wa tonyaa pɛ ya I cho nya dimullo ni, mɛɛ vɛ niŋ la laalaŋ a ya le? 47 Wana o wana cho chua Mɛlɛka pɛ, yaŋɔɔ o yaŋ nilaŋ o diomnda Mɛlɛkalaŋ ni. Nduyɛ, sabu nya yeŋ diomnda Mɛlɛkalaŋ lani le wo cho ni maa la cho chuauwaa ndɔ le.”