Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ Le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo
SAA 1-7
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ CHƆŊ | 9-10
“Chiisu Buulaŋ le Saa Nduaa”
(Chɔŋ 10:1-3) Mi Chiisu dimi aa, “Mi dimul nya tonyaa walaŋ, wana mɛi pɛ dioo le luɛiyɔɔ o fondaŋ mandaa lasaa, nduyɛ, mbo keeku naa cheleŋ pɛ, wana koŋ, viinɔɔ o cho ni. 2 Wana keeku hoo o dioo mbo luɛi yo, ndu cho wana cho saa mandaa wo ni. 3 Nduyɛ, kumbullo wana manda dioo wo o kumbul ndu dioo ni. Wana cho saa mandaa wo, saa nduaa sina diom ndɔɔ. Veeloo nda diolaŋ a pilɛŋ pilɛŋnda, mbo fula a nda.
(Chɔŋ 10:11) Ya cho wanaa mandaa lasaa o dɔu kɔllo o saa nduaa lo wo ni. Wana mandaa lasaa o dɔu kɔllo o saa nduaa lo wo, ndu cho o chɛlaa le wuoo le saa, hali kpeŋ a yɔnuŋ nyɛ le.
(Chɔŋ 10:14, 15) Ya cho wanaa mandaa lasaa o dɔu kɔllo o saa nduaa lo wo ni. Mɛɛ Finya nuu sina ya, nduyɛ, mi sina Finya nuu yɛ, lende koni ya I sina saa niaa, nduyɛ, mi nda sina ya ni. Nduyɛ, I cho o chɛlaa mi vi hali kpeŋ maa a yɔnuŋ nyɛ le.
nwtsty diomnda nda chualaŋ a vidueilaŋ
Fondaŋ Mandaa Lasaa
Fondaŋ mandaa lasaa wa kpaki ndaa manda saa wo ni yɔŋi viiya a visiaa biyaa huŋ del nda choo. Mi wanaa mandaa lasaa ndaa dɔu saa ndaa o kpaki mandaa lasaa hoo le halikpeŋ nyɛ yɔŋnuŋ a nda a nyumndaŋ te. O teleŋ ma sindɔɔ niŋ, kpakila saa laa nɔ yindɔ le mɛɛ mɛɛ la wa, la bɔɔ bɔɔ a poutaŋ ndaa toosiaa laŋ ni mi la nɔ dioo o pilɛ le luɛiyɔɔ. (Nɔ 32:16; 1Sa 24:3; Sɛf 2:6) Mi Chɔŋ dimi maa “dioo le luɛiyɔɔ” o fondaŋ mandaa lasaa koŋ ndoo nɔ wana “manda dioo wo” (Chɔŋ 10:1, 3) O fondaŋ kpaki saa wa wo, naapum o ve ko saa opilɛ le ndoo lɔl loŋ te nduyɛ mi wana wa dio kpakioo mandaa wo wa mɛɛndaŋndo le nda mandaa. Idiiyo, mi wana wa dioo mandaa wo kumbul wanaa mandaa lasaa dioo. Mi wana mandaa lasaa kɛ kɛ veelu saa nduaa le nda chuuŋgiaa naa pilɛ, nduyɛ mi saa nduaa sina diom ndɔɔ a mɛɛ o veelu nda yɛ. (Chɔŋ 10:3-5) Mi Chiisu suaa a wana manda lasaa okɔɔ o taloo hoo niŋ le chɔmndo mɛɛ kpɛ ndu Chiisu buulaŋ a tol kɔɔli nduaa yɛ. —Chɔŋ 10:7-14.
w11-E 5/15 7-8 ¶5
Yuŋgula leKilisiɔŋndaŋ—“La Wa Lahɔl”
5 O dimi niŋ, Chaŋyɛi cho wana mandaa lasaa tɛɛŋ a saa nduaa wo tɔlnuŋ o sinapɛŋgoo choo a laalaŋndo. Wana mandaa lasaa sina nyɛ o nyɛ a saa nduaa okɔɔ, nduyɛ saa bɛɛ sina wana nda mandaa nduyɛ nda bɛɛ tiindaŋ o ndu niŋ. A sina diom ndɔɔ nduyɛ ma diikuŋ ndu. Mi Chiisu dimi aa ‘I sina saa niaa, nduyɛ, nda bɛɛ sina ya.’ O sina sɔɔŋ kpou a kunda wanaa laalaŋnda okɔɔ. Diom maKilikii nda soliŋ kpeku naŋ le “sina” wo cho ni, “sinaa waŋndo nduyɛ ma nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a ndu.” Lende wana mandaa lasaa kɛndɔɔ sina saa nduaa mɛɛ nda cho a pilɛ pilɛŋnda yɛ ni. O sina bahawɛi o kɛ kɛ, dialuŋ ndaŋ vilɛiyoŋ, a nyɛ o kɛ kɛ tui ba le tosaa wo. Maa taamasi naa, Chiisu sina nyɛ o nyɛ cho a saa nduaa okɔɔ. Saa bɛɛ sina wana nda mandaa nduyɛ a tiindaŋ o ndu niŋ maa wana cho chilaŋ chuaa wo.
(Chɔŋ 10:4, 5) “Te o soli a nduaa pɛ kpou, o sim nda lachi, nduyɛ, ma tol ndu kɔɔli. Fondole, a sina diom ndɔɔ. 5 A tul wana cheleŋ kɔɔli le. Nyaanɔŋndo nda nyaanuŋ ndu ni, kani fondole, a sina diom wana koŋ te.”
cf-E 124-125 ¶17
“Nduyɛ, Ndu Oo Suu Fondo Naa Nda Chua Le, Mɛɛ Mbo Dimi Taloo”
17 A mɛɛ George A. Smith ndoo che sɔɔŋ yɛ, mbo poonyiaa o yau ndɔ nda veelu aa “The Historical Geography of the Holy Land” mbo dimi aa: “Lepum o sooŋ Chudiaŋ nda opilɛ naŋ kua pɛŋgi naa ipalaa ni, mi wanaa mandaa lasaa a yaa ɔɔ a hiɔɔlu hiŋ a saa ndaa loŋ le pɛŋgioo. Mi saa kaŋ kpede ndaa muuliaŋ, mi kɔndɔfillo bii naa a mɛɛ wana mandaa lasaa kɛ kɛ cho saa nduaa chuuŋgiaa yɛ. Kɛ te ndaa chii pɛ mɛŋndaŋ kolɔɔ a pisultaŋ, mi wanaa mandaa lasaa chua nɛila yɛ yɛlaŋ o kpoloŋnda laŋ niŋ, nduyɛ mi o kɛ kɛ veelu mɛɛ ndoo veelu nda yɛ, okoŋ mi saa o kɛ kɛ fula o faŋga koŋ tɛɛŋ mbo kuɛ o wana nda mandaa lo, nduyɛ mi saa haa kpou a kuɛ mɛɛ nda hiŋ yɛ” Kɛɛŋgaa Chiisu ndoo nɔla mbo sɔla taamasi kɛndɛ cheleŋ le nda chɔmndo nyɛ ndoo yiyaŋndo le. Koŋ cho ni, maa te o wa pɛ miŋ sina ndu nduyɛ miŋ diikuŋ pɛɛkula ndɔlaŋ, miŋ tol nɛi ndɔ chɔmaa kɔɔli, mɛɛ ŋ cho wa o manda “wana mandaa lasaa o dɔu kɔllo o saa nduaa lo wo” bɛŋgu.
(Chɔŋ 10:16) I nɔ saa cheleŋ a cho o kundaa hoo choo le wa. Nda bɛɛ, I nɔ mi hiŋ a nda. A cho ya diom tueiyɔɔ. Nduyɛ, a cho simnɔŋ kundaa o pilɛ mi wana mandaa o pilɛ manda nda.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 10:16
“I nɔ mi hiŋ a nda”: Ɔɔ mi ke nda nɛi chɔmaa diom maKilikii nda soliŋ kpeku naŋndo aʹgo cho ni maa “I nɔ mi hiŋ a nda ɔɔ mi ke nda nɛi chɔmaa” o lo a nyɛ nda cho suɛi a ndu okɔɔ wo. Mi yau paandu maKilikii poonyiaŋ a wɔsii 200 C.E. niŋndo soliŋ diom maKilikii vela velaŋndo hoo kpeku (sy·naʹgo) teleŋnda bɔɔbɔɔ o sim “le chuuŋgiaa” wo. Maa wana mandaa lasaa kɛndɔɔ, Chiisu cho saa nduaa chuuŋgiaa, nɛi chɔmaa nda kioo, mandaa, nduyɛ mbo wa vɛlɛ saa cho ndu o ba bɛŋgu wa nyɛdiaa kioo (nda kani cho vɛlɛ kunda pɔmbɔɔ ni o Luk 12:32 niŋ) a saa cheleŋnda. Nda bɛɛ cho simnɔŋ kundaa o pilɛ mi wana mandaa o pilɛ manda nda. Hei cho kindilaa diompilɛ tol kɔɔli Chiisuaa tuɛi niŋ yeela wo.
Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ:
(Chɔŋ 9:38) Mbo dimi aa “I dɔu tiindaŋ nuu o nuŋ niŋ, Masanɔɔ.” Okoŋ, mbo beŋ Chiisu wulaŋ.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 9:38
mbo beŋ Chiisu wulaŋ: Ɔɔ “mbo tunduŋ ndu o labɛŋgu niŋ; mbo beŋ ndu wulaŋ, mbo ke ndu bɛɛleŋ.” Ma soliŋ diom maKilikiiyo hoo pro·sky·neʹo kpeku le chɔmndo saŋgala ndaa ke mɛlɛkaa wo. A mɛɛ nda hivi ndu yɛ “le saŋgalaa” (Mat 4:10; Luk 4:8) O nɛiyo hoo choo, Po seŋgu koŋndo chi Chiisu maa Mɛlɛka le, kɛ maa ‘Po Wana Pɔnɔ’ Baabuiyo soo okɔɔ wo, Mɛsayanɔ nɔ kpaaya Mɛlɛkaa wo. (Chɔŋ 9:35) Mɛɛ o beŋ Chiisu wulaŋ, mbo tosa hei sanaa a mɛɛ wanaa Yaula maHibuluilaŋ la soo okɔɔ wa ndaa tosa yɛ. Mi ndaa baŋ wulaŋ te ndaa che pɛ wanaa suaa le Mɛlɛka wa, masaa waa, a wanaa cheleŋ Mɛlɛka ndoo viam hɔlte ndɔ wa. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Ma 1:16; 2Ma 4:36, 37) Teleŋnda bɔɔbɔɔ, wula ndaa beŋ Chiisulaŋ la wa chɔmndo balika melaa le kpaaya bɛndu Mɛlɛkaa.—Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Chɔŋ 10:22) Mi boondii nda bii bɔŋaŋndo Chulusɛlɛm chiee ve i fuuluu. Boondii keŋ nda aa loonuŋ a paale nda aa mal chiɛi Mɛlɛkaa ndu Mɛlɛka o ba ve ni. Nduyɛ, a teleŋ wɔɔle pɔmbɔleŋ.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 10:22
bɔŋaŋ nda aa loonuŋ a paale nda aa mal chiɛi Mɛlɛkaa ndu Mɛlɛka o ba wo: O Hibuluiye niŋ a veelu bɔŋaŋndo hoo aa Hanukkah ɔɔ (chanuk·kahʹ), ndu sim ni “Kumbioo, Malɔɔ chiɛi Mɛlɛkaa ndu Mɛlɛka o ba.” Le palɛi ŋɔmaa ndaa bii bɔŋaŋndo hoo ni, kandɔŋndo malɔ 25 o paŋgii Kislɛf ve niŋ, haaa a teleŋ wɔɔle pɔmbɔleŋ (tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo teleŋ wɔɔle pɔmbɔleŋ o bolle Baabuileŋ niŋ a App. B15) le loonɔŋndo a teleŋ nda miŋgi maaŋndo Chulusɛlɛm yɔŋgu a wɔsi 165 B.C.E. Mi Masaa Siiliaa Antiochus o ŋuɛɛnu ndɔɔ Epiphanes chɔm maa o nɔ lebɛɛ le Chɛhowa, Mɛlɛka Chuuwa le, mɛɛ o tɛɛmbuu maaŋndo. Le taamaseliiyo, mbo taŋgul maaŋndo o maaŋ bɛndoo choo, naa ndaa soli sala luamaa lɔɔlɔɔ o maaŋ paandoo niŋnda. O paale 25 choo o paŋgii Kislɛf ve niŋ wɔsii 168 B.C.E., nda nɔɔliaa maaŋ Chɛhowaa kpeekpei ni. Mi Antiochus soli peuwo salaa o maaŋndo niŋ, nduyɛ mbo fasaŋiaa mbooya ŋvisi koŋ o maaŋndo niŋ kpou. Mbo luam diola kpaki maaŋndo, mbo soli lumuila wanaa soliaa lasalaa, nduyɛ mbo kuaŋ a maaŋ ŋkooliiyo, tibii nda kɛsi beediiyo wo, a nyɛ ŋkoolii ndaa kɛsi lambuiyo lechoo wo. Mbo miŋgi maaŋ Chɛhowaa yɔŋgu o mɛlɛka lachoowaa lo diolaŋ aa Zeus o Olympus niŋ. Wɔsilaŋ la tiɔɔŋ hiouwɔɔ okoŋ kɔɔli, mi Judas Maccabaeus bii chiee bɛndoo a maaŋndo. Okoŋ kɔɔli mɛɛ nda dindi maaŋndo, ma miŋgi ndu yɔŋgu o Chɛhowa lo o paŋgii Kislɛf 25 ve niŋ a wɔsi 165 B.C.E., wɔsilaŋ la yaa kinɛi la hiou ni chɔŋ a teleŋ Antiochus soli sala nɔɔlɛiyo o maaŋndo choo le Zeus wo. Okoŋ, ma kandu vɛlɛ salala ndaa soli lɔɔlɔɔ o Chɛhowa lo laŋ solioo. Baabuiyo chɔm kpeekpei maa Chɛhowa le ke Judas Maccabaeus batiuwaa ɔɔ nɛi chɔmaa le maaŋndo miŋgioo toosiaa le. Kɛ a koŋ kpou, Chɛhowa ndoo soliŋ niŋ waŋnda o lɛŋii cheleŋ niŋ kpeku, mɛɛ Sailɔɔ o Paasiaa niŋ cho naa yɛ, le mbo peelu sabula ndɔlaŋ latiŋ a piɛile ndɔleŋ okɔɔ. (Ai 45:1) I cho suɛi taasi le dimioo maa naapum mi Chɛhowa soliŋ waŋndo kpeku o wanaa yɔŋguŋ o ndu lo wa tɛɛŋ le sabu ndɔɔ peeloo. Baabuiyo chɔm maa maaŋndo nɔ mbo lo isisi nduyɛ ma wa ndu soliŋndo kpeku le mi sɔɔŋ dimiŋ a Mɛsayanɔɔ okɔɔ woŋ, wali ndɔ pollo, a sala ndɔ soliaŋndo peeluŋ. Nduyɛ, ndaa nɔ maa hiou lachi a salala Livaiya ndaa yɔŋgu laŋ solioo haaa a teleŋ Mɛsayanɔɔ ndoo nɔ le sala bɛndoo solioo wo, le mbo yɔŋgu yoomu ndɔɔ le waŋchieeya baŋaa (Daa 9:27; Chɔŋ 2:17; Hibu 9:11-14) Tol kɔɔliaa Chiisuaa ve o sawa bɛŋgu le mi ndaa biilu bɔŋaŋ ndaa loonuŋ a paale nda mal chiɛi Mɛlɛkaa ndu Mɛlɛka o ba wo le. (Kolo 2:16, 17) Baabuiyo dimi naa maa mi Chiisu ɔɔ buɛiyaa nduaa pɛɛsa loonɔŋndo a bɔŋaŋndo hoo okɔɔ le.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ:
(Chɔŋ 9:1-17) Boondii pilɛ mɛɛ Chiisu wa hiouwɔɔ, mbo cha wana sumɛiyo. Po hoo yɛ, o sumɛi nda aa velu ndu ni. 2 Mi Chiisu buɛiyaa nduaa nyuna ndu aa, “Ticha, yɔŋ wɔɔŋ nɛɛnɛ tosa yɛ ma vialu poo hoo o sumɛi? Yɔŋ wɔɔŋ ndu pilaa ni, ɔɔ yɔŋ wɔɔŋ wanaa velu ndu wa?” 3 Mi Chiisu muli aa, “O cho le yɔŋ wɔɔŋ ndɔ le, ɔɔ le yɔŋ wɔɔŋ wanaa velu ndu wa le. O sɔla sumaa hoo le mi Mɛlɛka chɔm kpaaya ndɔɔ o yoomu poo hoo niŋ mi waŋnda che. 4 Ŋ nɔ mi ŋ tosa wali wana vem ya wo boondii paaleŋ le cho ve. Nyumndaŋ ma cho tolɔɔ. O koŋ, wana tosa lɛ wali le. 5 Boondii ya I cho hei o chieeŋndo niŋnde, ya cho nyɛ wawoŋndo le chieeŋndo ni” 6 Mɛɛ Chiisu dimi diomndaŋ ndaŋ, mbo tufu lɔluaŋ lɛŋ. Mbo linda puuloo a maŋ. Mbo suu poo hoo o lahɔl. 7 Mbo dimul ndu aa, “Kɔ ma kɔ pulu hɔlla o pioo sailowam” sailowam tɛɛsiaa ndɔɔ cho ni aa, viomɔɔ. Mi poo hoo kua mbo kɔ pulu hɔlla. O koŋ kɔɔli, mbo miiŋgu. Nduyɛ, o wa niŋ chɔɔ. 8 Mɛɛ wanaa nda chiɛɛliaŋ nda, a wanaa nda aa cha ndu paandu piɛileŋ nda che ndu, ma kandu nyuuniaŋndo. Ma dimi aa, “O cho poo hoo le ndu oo nɔ paandu challe piɛileŋ te?” 9 Mi a pum dimi aa, “Ndu ni.” Kɛ, mi haa dimi aa, “O cho ndu le. Velaŋndo koni nda velaŋ ni.” Okoŋ, mi poo pila dimi aa, “ya ni.” 10 Ma nyuna ndu aa, “vɛɛnɛ ŋ looku yɛ chɔ?” 11 Mi poo muli aa, “po nda veelu aa, Chiisu wo, ndu linda puuloo ni mbo suu ya o lahɔl. Mbo dimulla aa, ‘kɔ ma kɔ pulu hɔlla o pioo sailowam.’ Mi kua mi kɔ pulu hɔlla. Mɛɛ ya pulu, mi cha.” 12 Ma nyuna aa, “kuɛɛnɛ po kalaa cho yɛ?” mbo muli aa, “I sina ba o cho le.” 13 Ma huŋ a po ndu oo wa koŋ o sumɛi yo, naa kunda Falisiiya chua. 14 Nduyɛ, o paale pɛŋgiaale Chuuwa choo Chiisu ndo oo linda puuloo ni mbo tosa mi poo cha. 15 Kunda Falisiiya bɛɛ ma nyuna poo a mɛɛ o looku chɔ yɛ. Mbo dimul nda aa, “Mɛɛ o suu puuloo ya o lahɔl, mi kɔ pulu hɔlla mi wa niŋ chɔɔ.” 16 Mi kunda Falisiiya a pum a dimi aa, “Wana tosa keŋ ndo, o ve niŋ Mɛlɛka le vem ndu le. Kani fondole, o tɛɛmbuu sawa paale naa le pɛŋgiaa leŋ.” Kɛ, mi Falisiiya a piliaa dimi aa, “Te wana koŋ ndu oo wa wana yɔŋ wɔɔŋ pɛ, vɛɛnɛ ndu oo nɔla yɛ sɔɔŋ kɔndɔfiliŋ waa nuaa tosa?” Okoŋ, mi piɔuwaŋndo del nda tɛɛŋ. 17 Ma hiau lachi a po ndu oo wa koŋ o sumɛi yo nyuuniaa. Ma dimi aa, “A dimi maa po koŋ tosa ni ma cha. Vɛɛnɛ num yiyaŋ yɛ a ndu okɔɔ?” Mbo muli aa, “Wana suaa le Mɛlɛka wo o cho ni.”
SAA 8-14
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 11-12
“Tol Taamasi Chiisu Wo Kɔɔli le Nyɛiye Chɔmndo”
(Chɔŋ 11:23-26) Mi Chiisu dimul ndu aa, “yema num cho miiŋgu yoomu.” 24 Mi Mata dimul ndu aa, “I sina maa o cho miiŋgu yoomu o paale mɛɛlaaleŋ choo, paale Mɛlɛka miŋgi niŋ waŋnda yoomu leŋ.” 25 Mi Chiisu dimul ndu aa, “Ya cho wana miŋgi waŋnda yoomu wo ni. Nduyɛ, ya tosa ni mi waŋnda a wa yoomu kpeekpei. Wana o wana dɔu tiindaŋ ndɔɔ o ya niŋ pɛ, a yɔŋ bɛɛ mbo vi o cho wa yoomu. 26 Nduyɛ, wana o wana wa yoomu kpeekpei pɛ, nduyɛ, mbo dɔu tiindaŋ ndɔɔ o ya niŋ pɛ, o vi le. A laalaŋ te?”
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 11:24, 25
I sina maa o cho miiŋgu yoomu: Mata ndoo yiyaŋ ko maa a fulasɛiniŋ wa niŋ o chilaŋ niŋndo okɔɔ Chiisu wa suɛi ni, o paale mɛɛlaaleŋ choo (Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 6:39.) Ndoo nɔ laalaŋ kala kalaa o pɛɛkula Chiisulaŋ niŋ. Simlachiaa le piɛiya o palɛi nduɛi niŋ, a ndaa veelu aa Sadusiiya wa, sɛɛŋgiaa maa fulasɛiniŋ cho wa le, mi che bɛɛ naa pɛɛku tonyaa o cho o Baabuiyo niŋ ni. (Daa 12:13; Mak 12:18) O baa pilɔɔ choo, Falesiiya ndaa laalaŋ o yoomu vi le wo niŋ. A koŋ kpou, Mata ndoo sina maa mi Chiisu pɛɛku a tiindaŋ fulasɛiniŋndo okɔɔ nduyɛ pɛɛŋ mbo soli vɛlɛ waŋnda o sɛilaŋ niŋ, mi che bɛɛ wanaa bɔɔbɔɔ o miŋgi yoomu wa viu o lɔma piɔmndaŋ niŋ maa Lasalɔɔ le.
Ya cho wana miŋgi waŋnda yoomu wo ni: Piɔm Chiisu wo a fulasɛiniŋ ndɔɔ kumbi nɛiyo ni le mi wanaa vi wa miiŋgu yoomu. Mɛɛ Chiisu sɔla fulasɛiniŋndo, mi Chɛhowa ke ndu kpaayaa o cho ko le wanaa vi wa miŋgioo yoomu le, kɛ le mbo yɔŋgu yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo. (Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 5:26.) O Sɔɔŋ 1:18 niŋ mi Chiisu veeluŋ ndu pila aa, “Ya cho wana cho yoomu wo ni.” O nɔ ‘kpaayaa piɔmndo choo a wanaa cho o sɛilaŋ niŋnda.’ Lelaŋ, Chiisu cho tiindaŋ wanaa cho yoomu wa a wanaa vi wa ni. O mɛi lediom le wanaa vi wa solioo o sɛilaŋ niŋ mbo ke nda yoomoo, apum cho wa a ndu latulu o choo choo niŋ o Masaleŋ choo mi apum wa o chieeŋ sɛnɛiyo niŋ o masale ndɔleŋ bɛŋgu. —Chɔŋ 5:28, 29; 2Pitɛ 3:13.
(Chɔŋ 11:33-35) Mɛɛ Chiisu che Meele ni a Chuuwa a tol ndu kɔɔli wa nda kpou a cho chaŋndaŋ, mi mɔnɛi bii ndu, nduyɛ, mbo tambu kɔl. 34 Mbo nyuna nda aa, “Kuɛɛnɛ nya chɔ yɛ ndu?” Ma dimi aa, “Huŋ ma huŋ tofa, Masanɔɔ.” 35 Mi mɛmiaŋ ma tual Chiisu kpasu kpasu.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 11:33-35
mi mɛmiaŋ ma tual ndu kpasu kpasu: Ɔɔ “chaŋndo.” Diom maKilikii nda soliŋ kpeku le mɛmiaŋ tusioo kpasu kpasu wo cho ni chaŋndo choo choo kpeleŋ. Mi Chiisu bɛɛ soliŋ diom pilɔɔ hoo kpeku mɛɛ o soo a tambii Chulusɛlɛm ndoo nɔ le sɔlaa ve okɔɔ.—Luk 19:41.
mi mɔnɛi bii ndu, nduyɛ, mbo tambu kɔl: Diomnda tiɔɔŋnda nda soliŋ kpeku o suɛi hei niŋndo tɛɛsiaa mɛɛ Chiisu ndoo tambu kɔl o paaleleŋ choo yɛ. Diom maKilikii nda soliŋ kpeku naŋ ndo “mɔnɛi” biyɔɔ (em·bri·maʹo·mai) sim le yiyaŋ kala kala wa waŋndo o kɔllo, kɛ o suɛi hei niŋ o chɔm maa mɔnɛi ndii hiu bɔɔ Chiisu biyɔɔ okoŋ mbo tusi mɛmiaŋ kpasu kpasu. Diom maKilikiiyo le “mbo tambu kɔl” (ta·rasʹso) sim ni maa mbo tambu kɔl tau. A mɛɛ wana sinaa dɛnɛ pilɛ dimi yɛ, o suɛi hei niŋ, o sim le “nyɛ tosa mi waŋndo tambu kɔl ɔɔ mbo bii mɔnɛi tau wo.” Ma soliŋ diom pilɔɔ hoo kpeku o Chɔŋ 13:21; le tɛɛsiaa nyɛ wa Chiisu o kɔllo mɛɛ Chuda pisi ndu.—Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 11:35.
mbo tambu kɔl: Diom maKilikiiyo hoo pneuʹma naapum a soliŋ ndu kpeku le chɔmndo nyɛ pilaŋ waŋndo kɔllo wo, le mbo dimi nyɛ ɔɔ mbo tosa nyɛ o nɛi teŋgeŋndo niŋ.—Tofawɔ Glossary, Nyinaa
mi mɛmiaŋ ma tual ndu kpasu kpasu: Diomndo hoo (da·kryʹo) o Kilikiiye niŋ sim ni “mɛmiaŋ” nduyɛ a soliŋ ndu kpeku o bolii Baabuiye hei niŋ Luk 7:38; Walta 20:19, 31; Hibu 5:7; Sɔɔŋ 7:17; 21:4. Mɛmɛma o tusi waŋ nda handu kɔllo choo ni mbo hiau chaŋndo kpeleŋ. O Yaula maKilikiilaŋ o Baabuiyo niŋ, naŋ koni nda soliŋ diomndo hoo kpeku ni, nduyɛ o cho nyɛ pilɛ a o nda soliŋ kpeku o Chɔŋ 11:33 (tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo) le ma tɛɛsiaa chaŋ Meele wa a Chuuwa latulu wo. Chiisu ndoo sina maa o wa lakɔ Lasalɔɔ soli o sɛiyo niŋ, kɛ mi kɔllo tambu ndu tau le mɛɛ o che chaaŋaa nduaa mɔnɛi biyɔɔ yɛ. Mi kaala yiŋgoloŋ a nyɛiyii ndoo nɔ le chaaŋaa nduaa ve nyindu ndu le mbo tusi mɛmiaŋ o luŋ kpendekele. Nyɛ dimiŋ hoo o bolle Baabuileŋ niŋndo chɔm kpendekele maa Chiisu nɔ nyɛiye tau le wanaa wanaa ndaa kaalaa vi o piɔm Adamndo niŋnda.
(Chɔŋ 11:43, 44) Mɛɛ o dimi lende, mbo dimi choo choo aa, “Lasalɔɔ, fula”. 44 Mi po ndu oo vi wo fula. Balaŋ ni a peloŋ, la wa ndu la yiu yiuwaa a nyɛla nda chɔ ndu laŋ. Kolaa wa ndu o yiyaa o hɔl. Mi Chiisu dimul nda aa, “La tiimbuu ndu o kɔnuŋ.”
Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
(Chɔŋ 11:49) Wana pilɛ wa nda tɛɛŋ diolaŋ aa, Kayafaa. Ndu wa masa wanaa soliaa lasalaa wɔsi koŋ ni. Mbo dimi aa, “La sina bɛɛ nyɛ o nyɛ a suɛi hei okɔɔ le.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 11:49
masa wanaa soliaa lasalaa: Teleŋ Isɔluɛiya waŋnuŋ a ba nda maa lekaa wo, masa wanaa soliaa lasalaa ndoo wa wali ndɔɔ tosaa haaa a yoomu ndɔɔ mɛɛlulaŋ. (Nɔ 35:25) Kɛ, a teleŋ Luomaŋnda wa Isɔluɛiya choo wo, simlachiaa maLuomaŋnda ndaa nɔ kpaayaa ni le masa wanaa soliaa lasalaa yulɔɔ iso ɔɔ ma faŋa ndu. (Tofawɔ Glossary, “Masa wanaa soliaa lasalaa.”) Kayafaa, o Luomaŋnda ndaa yulu iso wo ndoo nɔ taasioo nduyɛ mbo viau wali ndɔɔ tosaa mbo hiau wanaa ndaa miiŋgu o foofu ndɔɔ wa. Ma yulu ndu iso a wɔsi 18 C.E., nduyɛ mbo lo wali ndɔɔ tosaa haaa a wɔsi 36 C.E. O hei niŋ, te ŋ dimi pɛ maa Kayafaa wa masa wanaa soliaa lasaa le wɔsi koŋ ni, koŋ cho ni wɔsi 33 C.E., naapum Chɔŋ ndoo yiyaŋ maa boondii Kayafaa wa masa wanaa soliaa lasalaa wo, loonuŋ naa a wɔsi Chiisu sɔla piɔmndo wo—Tofawɔ App B12 le ma che naa chiɛi Kayafaa wo wa isisi wa.
(Chɔŋ 12:42) O sanaa isɔɔ niŋ, wanaa bɛnduaa Chuuwa tau nda aa dɔu tiindaŋndo o Chiisu niŋ. Kɛ, nda aa sɔlɔlaŋ waŋnda o hɔl lende le, kani fondole, a wa woo yɔŋi kunda Falisiiya soli nda o chiɛi nda piɛi Mɛlɛka wo niŋ.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 12:42
masaa: Diom maKilikii nda soliŋ hoo kpeku le “masaa” wo naapum sim le wanaa kialaa ŋyamaa le Chuuwa. A soliŋ diomndo hoo kpeku o Chɔŋ 3:1 le suɛi a Nikodimɔɔ o wa waŋndo opilɛ o kunda wanaa kialaa ŋyamaa haa choo wo—Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 3:1.
soli nda o chiɛi nda piɛi Mɛlɛka wo niŋ: Ɔɔ “ma kɛɛ nda; ma kuuna nda luɛiyɔɔ o chiɛi nda piɛi Mɛlɛka wo niŋ.” Diom maKilikiiyo hoo a·po·sy·naʹgo·gos o Chɔŋ 12:42 a 16:2 kinɛi nda soliŋ ndu kpeku ni. Chuuwa apum, naapum laŋgbaa kalla, a wanaa kialaa ŋyamaa Chuuwa ndaa nɔ siooŋnde yɔŋi nda soli nda o chiɛi Chuuwa piɛi Mɛlɛka wo niŋ. Mi ndaa che wana nda soli koŋndo maa o cho lɛ wana lebɛɛ le, nduyɛ maa wana fondoo fuu o cho ni. Te ndaa soli pɛ waŋndo Chuuwa tɛɛŋ, Chuuwaa tuaa ndaa nɔ lɛ ma tosa chaŋyɛi a wana koŋ te nduyɛ mi yuŋgu wana koŋ ndoo saŋga tau.—Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Mat 10:17.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ:
(Chɔŋ 12:35-50) Mi Chiisu muli aa, “Nyɛ wawoŋndo cho chɔɔlu wa nya tɛɛŋ le teleŋ tiŋ. La hiou lachi a kɔlaŋ lɔɔ nyɛ wawoŋndo cho nyɛ tɛɛŋ ndo, yɔŋi nyumndaŋ ma bii nya. Kani fondole, wana kua hoo o nyumndaŋ niŋ ndo, o sina naa o wa kɔlaŋ nda le. 36 La dɔu tiindaŋ nyaa o nyɛ wawoŋndo niŋ boondii o cho nya tɛɛŋ nde, le mi la simnuŋ wanaa waa o nyɛ wawoŋ niŋ.” Mɛɛ Chiisu soo diomndaŋ ndaŋ, mbo faŋaŋ loŋ mbo kɔ vioŋnuŋ. 37 Mi che bɛɛ mbo tosa walta kɔndɔfiltaŋ ndaŋ kpou nda o hɔl kpendekele ni, kɛ, a chɛl ma dɔu tiindaŋndo o ndu niŋ te. 38 Hei yɔnuŋ le mi nyɛ wana suaa le Mɛlɛka wo Aisaya o dimi wo o yɔnuŋ. Mbo dimi aa, “Masanɔɔ Mɛlɛka, o nɛɛnɛ laalaŋ yɛ niŋ yooŋgu naa ŋ dimi wo? O nɛɛnɛ Masanɔɔ Mɛlɛka o chɔm yɛ kpaaya ndɔɔ?” 39- 40 Mi Aisaya dimi vɛlɛ aa, “Mɛlɛka suumiaa nda yɔŋi nda chɔ. Nduyɛ, o kinda nda hullaŋ yɔŋi nda sina pɛŋgu. Mi Mɛlɛka dimi aa, ‘I tosa hei yɔŋi nda huŋ naa ya chua le mi siŋgi nda.’” Le saboo hoo nda nɔla ma laalaŋ te ni. 41 A Chiisu okɔɔ Aisaya soo diomndaŋ ndaŋ ni. Kani fuule, chɔɔ ndu oo che Chiisu o naŋɔɔ ndɔ kɔndɔfillo niŋ ni. 42 O sanaa isɔɔ niŋ, wanaa bɛnduaa Chuuwa tau nda aa dɔu tiindaŋndo o Chiisu niŋ. Kɛ, nda aa sɔlɔlaŋ waŋnda o hɔl lende le, kani fondole, a wa woo yɔŋi kunda Falisiiya soli nda o chiɛi nda piɛi Mɛlɛka wo niŋ. 43 Chandɔɔ waŋnda chieeya nda hiou hɛnaŋ a Mɛlɛka ndu ndu chandɔɔ ndɔɔ. 44 Mi Chiisu dimi choo choo aa, “Wana o wana dɔu tiindaŋndo o ya niŋ pɛ, mɛɛ o cho ko ya le o dɔu tiindaŋndo o ya niŋ te. Mɛɛ wana vem ya wo, o ndu niŋ o dɔu tiindaŋndo ni. 45 Wana o wana che ya pɛ, mɛɛ o chii wana vem ya wo chɔ. 46 I hiŋ mahunaa o chieeŋndo choo maa nyɛ wawoŋ maa wana o wana dɔu tiindaŋndo o ya niŋ pɛ, o lo lɛ o manyum niŋ te. 47 Wana o wana tuei pɛ diomnda ya I dimi laŋ, kɛ, mbo tosa nyɛ la dimi wo le, mɛɛ o cho ya le cho ndu iyama kilul te. Kani fuule, ya I hiŋ mahunaa le mi waŋnda sɔla pioŋɔɔ. I hiŋ le mi kilul waŋnda o chieeŋndo niŋ iyama le. 48 Wana o wana kɛɛ ya pɛ, nduyɛ, mbo kɛɛ le nyɛ ya dimi wo chuaa pɛ, nyɛ cho o cho ndu yamɛi kilul lo. Diomnda ya I dimi laŋ, laŋ la cho ndu yamɛi kilul o paale mɛɛlaaleŋ choo ni. 49 Kani fuule, diomnda ya I dimi laŋ, o cho diomnda ni la ya pila kɛɛsiaa le. Finya nuu o vem ya wo, ndu chɔm ya nyɛ ya I nɔ le dimioo wo ni. Nduyɛ, ndu vem ya ndu dimi ni. 50 I sina maa nyɛ o vem ya koŋ le dimioo wo, ndu chuu waŋnda yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo ni. Lelaŋ, diomnda Finya nuu viam ya le dimioo laŋ, laŋ ko ya dimi ni.”
SAA 15-21
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 13-14
“Taamasioo Ya I Chɔm Nya Hoo Ni”
(Chɔŋ 13:5) Mbo duau mɛŋndaŋ o hɛŋgɔɔ niŋ mbo saa buɛiyaa nduaa peloŋ pulɔɔ. Buɛi o pulu ko peloŋ o wɔɔsuu muŋ a kola wa koŋ ndu o chaŋ ndo.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 13:5
mbo saa buɛiyaa nduaa peloŋ pulɔɔ: O teleŋ Isɔluɛiya niŋ, kɔvɛila laa nɔ yuei laŋ wanaa bɔɔbɔɔ ndaa wounuŋ ni. Kɔvɛilaŋ ndaŋ la wa bɔɔ kpalamandaŋ le peloŋ a kpeleŋ kpeleŋndoŋ. Lelaŋ mi peluŋ wanaa ndaa kela wa muŋ nɔɔla a chundoo ɔɔ loolioo. Le hei, naamoo i wa ni le mi waŋndo soli kɔvɛila ndɔlaŋ tuupa mbo luɛi chiɛi niŋ, nduyɛ mi wana o kuɛ yilɔɔ wo tosa a sabu le mi peluŋ wana hiŋ ndu yilɔɔ wo wa ŋ diandaa. Baabuiyo soo tau a kaa hoo okɔɔ. (Chɛ 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Mɛɛ Chiisu pulu buɛiyaa nduaa peloŋ, mbo soliŋ naamoo hoo kpeku le mbo pɛɛku nda le ma nɔ kaa tusiaŋndo a acheleŋnda saaŋgiallo.
(Chɔŋ 13:12-14) Mɛɛ Chiisu chii nda peloŋ pulɔɔ, mbo miŋgi doma ndɔ lechoowo wounɔŋ mbo miiŋgu o fondaŋ ndɔɔ, mbo chal. Mbo nyuna nda aa vɛɛ, “La sina pa nyɛ ya I tosa hoo a nya wo pɛŋgu? 13 La cho ya veeloo aa, Tichɛnɔ naa, mi la veelu ya vɛlɛ aa, Masanɔ. I cho tonya mi la veelu ya lende. Kani fuule, wana waa lende ya I cho ni. 14 Ya cho Masanɔ nyaa, nduyɛ, mi wa Tichɛnɔ nya wo, naa ya I pulu wɔ nya peloŋ, mɛɛ nya bɛɛ la pulaŋ peloŋ vellaa velle lende.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 13:12-14
mɛɛ nya bɛɛ: Ɔɔ “o cho nya kuee le tosaa.” Diom maKilikii nda soliŋ kpeku naŋndo teleŋnda bɔɔbɔɔ o nɛi leyulaa niŋ nda soliŋ ndu kpeku ni, ndu sim ni waa o kuoo bɛŋgu le waŋndo ɔɔ ma nɔ nyɛ le waŋndo kioo.” (Mat 18:28, 30, 34; Luk 16:5, 7) O hei niŋ nduyɛ a tɛɛsiaala cheleŋ, a soliŋ ndu kpeku o nɛi cheleŋ niŋ le chɔmndo maa a nɔ ma ɔɔ o cho num kuee le ma tosa hei.—1Chɔŋ 3:16; 4:11; 3Chɔŋ 8.
(Chɔŋ 13:15) Taamasioo ya I chɔm nya hoo ni. La tosa mɛɛ ya I tosa a nya yɛ.
w99-E 3/1 31 ¶1
Mi Wana Ndoo Hiou Waŋnda Kpou Wo Tosa Wallo o Nɛi Tusiaŋ Niŋ
Mi Chiisu chɔm taamasi kɛndɔɔ a tusiŋndo okɔɔ mɛɛ o pulu buɛiyaa nduaa peloŋ. Te o wa pɛ lende, Kilisiɔŋnda nɔ ma yiyaŋ naa maa a cho wanaa sɔvɛ le mi acheleŋnda wa nda saaŋgiallo teleŋ o teleŋ te, ɔɔ ma nuuviaa foofo la ke nda tɔɔ a bɛɛleŋ ndaŋ te. Kɛ, a nɔ ma tol taamasi Chiisu kɛsi wo kɔɔli “o hiŋ le mi wana saaŋgial ndu le, kɛ le mbo saaŋgial waŋnda, o koŋ kɔɔli, mbo yɔŋgu yoomu ndɔɔ le wanaa faŋga faŋga baŋaa.” (Maatiu 20:28) A tonya, tol kɔɔliaa Chiisuaa nɔ ma yɔŋguŋ le saaŋgiallo opilɛ a o cheleŋndo o nɛi tusiaŋ niŋ.
Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
(Chɔŋ 14:6) Mi Chiisu lo loŋ mbo dimul ndu aa, “Ya cho nɛiyo ni, a tonyaa, a yoomoo. Wana o wana nɔla mbo fuuluu naa Mɛlɛka Finya chua le mɛɛ o sabu nuu niŋ.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 14:6
Ya cho nɛiyo ni, a tonyaa, a yoomoo: Chiisu cho nɛiyo ni kanifuule o ndu niŋ sanaa naŋ nɔla ni miŋ piɛi o Mɛlɛka lo. Ndu cho vɛlɛ “nɛiyo ni” le mi waŋchieeya miiŋgu o diom pilɔɔ niŋ a Mɛlɛka. (Chɔŋ 16:23; Luom 5:8) Chiisu cho tonyaa ni cho ni maa nyɛ ndoo dimi wo a nyɛ ndoo tosa o yoomu ndɔɔ niŋndo wa o nɛi tonyaa choo. Mbo peelu vɛlɛ sɔɔŋ muŋ dimiŋ o Baabuiyo niŋndo ŋ chɔm foofu ndɔɔ le mi sabu Mɛlɛkaa peeluŋndo. (Chɔŋ 1:14; Sɔɔŋ 19:10) Mi sɔɔŋ muŋ “‘yɔŋnuŋ’ [ɔɔ miŋ peeluŋ] o ndu niŋ.” (2Kɔl 1:20) Chiisu cho yoomoo ni kanifuule o sala soliaŋ ndɔɔ niŋ, o tosa a sabu ni le mi waŋchieeya sɔla “yoomu kpeekpeiyo” ndu cho ni “yoomu nɔ lamɛɛlu le wo.” (1Timo 6:12, 19; Ɛfi 1:7; 1Chɔŋ 1:7) O cho vɛlɛ wa “yoomoo” le waŋnda o miiliɔŋndaŋ niŋ a cho hunɔɔ fulasɛiniŋndo sɔla le waa o Kpele Hɛnɛkiɔɔ niŋ le fafɛɛŋnda.—Chɔŋ 5:28, 29
(Chɔŋ 14:12) Mi dimul nya tonyaa walaŋ, wana o wana dɔu tiindaŋndo o ya niŋ pɛ, walta kɔndɔfilta ya I tosa laŋ, wana koŋ cho laŋ tosa. Wana koŋ cho walta bɛndu tosa mbo hiou bɛɛ laŋ, kani fondole, ya ya I cho lakɔnɔŋ naa Finya nuu chua.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo Chɔŋ 14:12
walta bɛndula ya I tosa laŋ: Chiisu ve dimi naa maa walta kaamaala buɛiyaa nduaa tosa niŋndaŋ la hiau niŋ walta kaamaala ndu tosa laŋ te. Kɛ, mbo sina maa buɛiyaa nduaa cho lakɔ o fondaŋ nda bɔɔbɔɔ, le wanaa bɔɔbɔɔ yooŋgu kɛndɔɔ dimullo le teleŋ vilɛi mbo hiou mɛɛ ndu tosa yɛ. Tol kɔɔliaa nduaa cho lakɔ o fondaŋ nda bɔɔbɔɔ, le waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo le teleŋ vilɛi mbo hiou mɛɛ ndu tosa yɛ. Diomnda Chiisulaŋ la chɔm kpendekele maa o yeema mi tol kɔɔliaa nduaa hiou lachi a wali ndɔɔ tosaa.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ
(Chɔŋ 13:1-17) Paale waŋnda bii bɔŋaŋ loonaŋndo a hiouwɔɔ choo wo okɔɔ leŋ, le wa maa siɔdii. Nduyɛ, mi Chiisu sina ndi pɛŋgu maa teleŋndo cho niŋ kpɛɛluŋ le mbo faŋaŋ o chieeŋndo hoo choo, le mbo kuɛ naa Finya ndɔ chua. Chiisu ndu oo kaala wanaa nduaa a cho o chieeŋndo niŋ nda le teleŋ o teleŋ. Nduyɛ, mbo chɔm nda o boondii keŋ niŋ mɛɛ kpɛ o kaala nda yɛ. 2 Mi i yɔnuŋ, Chiisu nda buɛiyaa nduaa a wa nyɛ diaa ichɔllo dioo. Nduyɛ, masa nyinaa wɔɔŋnda Setana, ndu oo chii niŋ Chuda po Saimɔŋ Isikaaliɔɔ wo dɔwɔɔ o kɔl le Chiisu pisioo. 3 Nduyɛ, Chiisu ndu oo sina maa Finya ndɔ o ke ndu kpaayaa nyɛ o nyɛ fee choo. Ndu oo sina maa Mɛlɛka vem ndu ni, nduyɛ, maa naa Mɛlɛka chua o cho vɛlɛ miiŋgu ni. 4 Mɛɛ nda wa nyɛ diaa dioo, mi Chiisu chaŋ mbo soli doma lechoo wa ndu lekɔɔ wo. Mbo chua kolaa mbo yiinuŋ o chaŋ. 5 Mbo duau mɛŋndaŋ o hɛŋgɔɔ niŋ mbo saa buɛiyaa nduaa peloŋ pulɔɔ. Buɛi o pulu ko peloŋ o wɔɔsuu muŋ a kola wa koŋ ndu o chaŋ ndo. 6 Kɛ, mɛɛ o fuuluu o Saimɔŋ Pitɛ lo, mi Pitɛ dimul ndu aa, “Masanɔɔ, ya ŋ pulu peloŋ ni?” 7 Mi Chiisu muli aa, “A sina wɔ nyɛ ya I cho hoo tosaa wo pɛŋgu le. Kɛ nduyɛ, a cho hunɔɔ ndu pɛŋgu sina.” 8 Mi Pitɛ dimi aa, “I cho chɛlɔɔ ma pulu ya peloŋ kposoŋ te.” Mi Chiisu dimi aa, “Te I pulu num peloŋ te, naa num ŋ ve o diom pilɛ niŋ te.” 9 Mɛɛ Chiisu dimi lende, mi Saimɔŋ Pitɛ dimul ndu aa, “Masanɔɔ, mɛɛ o wa peloŋ ko le ŋ pulu ya le. Pulu ya balaŋ a bolleŋ kpou.” 10 Mi Chiisu lo loŋ mbo dimi aa, “Wana puluŋ niŋ ndo, ndu ndu cho niŋ o diandaa paku. Peloŋ ko o nɔ niŋ ni mbo pulu. Nya kpou la cho a diandaa, mɛɛ wana pilɛ o cho o diandaa le.” 11 Chiisu ndu oo sina niŋ wana wa ndu hunɔɔ pisi wo. Le sabu koŋ o dimi ni aa, “nya kpou la cho mɛɛ wana pilɛ o cho o diandaa le.” 12 Mɛɛ Chiisu chii nda peloŋ pulɔɔ, mbo miŋgi doma ndɔ lechoowo wounɔŋ mbo miiŋgu o fondaŋ ndɔɔ, mbo chal. Mbo nyuna nda aa, vɛɛ, “La sina pa nyɛ ya I tosa hoo a nya wo pɛŋgu? 13 La cho ya veeloo aa, Tichɛinɔ naa, mi la veelu ya vɛlɛ aa, Masanɔɔ. I cho tonya mi la veelu ya lende. Kani fuule, wana waa lende ya I cho ni. 14 Ya cho Masanɔ nyaa, nduyɛ, mi wa Tichɛinɔ nya wo, naa ya ya I pulu wɔ nya peloŋ, mɛɛ nya bɛɛ la pulaŋ peloŋ vellaa velle lende. 15 Taamasioo ya I chɔm nya hoo ni. La tosa mɛɛ ya I tosa a nya yɛ. 16 Mi dimul nya tonya walaŋ, chɛ o chɛ bɛɛ cho mbo hiou wana o cho o ba wo le. Nduyɛ, wana nda viam kiilaleŋ ndo, o hiu wana viam ndu wo le. 17 Mɛɛ nya sina niŋ sɔɔŋ muŋ nuaa yɛ, te o wa pɛ mi la tosa muŋ, mɛɛ la pɛl tɔnɔɔ.
SAA 22-28
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 15-17
“La Cho Lɛ le Chieeŋndo Le”
(Chɔŋ 15:19) Te nya aa wa le chieeŋndo pɛ, wanaa cho le chieeŋndo wa, a wa nya kaala maa wanaa nda. Kɛ nduyɛ, I hɛli nya le mi la soli balaŋ o sɔɔŋ chieeŋndoŋ niŋ. Le hei la cho lɛ le chieeŋndo le. Le saboo hoo nda tul nya leyɛ ni.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 15:19
chieeŋndo: O hei niŋ, diom maKilikiiyo hoo koʹsmos sim le waŋchieeya kpou o fula o wanaa cho Mɛlɛka piɛiyo wa kɔɔli. O wanaa poonyiaa yaula hiɔɔlu soo a Chiisu okɔɔ laŋ niŋ, Chɔŋ kinɛi poonyiaa nyɛ Chiisu dimi wo ni maa tol kɔɔliaa Chiisuaa cho lɛ le chieeŋndo le ɔɔ cho kumbuii chieeŋndo le. Mi Chiisu chɔɔlu vɛlɛ nyɛ pilɔɔ hoo dimi le diiŋ mɛɛ o wa piɛile ndɔle mɛɛlaaleŋ latulu a wanaa o vem hɔlte ndɔ wa.—Chɔŋ 17:14, 16.
(Chɔŋ 15:21) A cho muŋ kinɛi tosa a nya le mɛɛ nya cho buɛiyaa niaa yɛ, nduyɛ vɛlɛ, le mɛɛ nda sina wana vem ya wo le yɛ.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 15:21
le mɛɛ nya cho buɛiyaa niaa yɛ: O Baabuiyo niŋ, diomndo hoo “buɛiyaa niaa” sim lepum le wana ŋ cho buɛiyo le ndu wo, tɔɔ ndɔɔ, a nyɛ o sim le ndu wo. (Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Mat 6:9.) Le waa buɛiyaa Chiisuaa, o sim vɛlɛ le kpaaya ndɔɔ a foofo Finya ndɔ ke ndu wo. (Mat 28:18; Fil 2:9, 10; Hibu 1:3, 4) Tɛɛsiaa Chiisu wa ni maa waŋnda o chieeŋndo niŋ cho sɔɔŋ paaliaŋ niŋ tol kɔɔliaa nduaa wo tosa, kanifuule le mɛɛ nda sina wana vem ndu wo le yɛ. Sinaa Mɛlɛka cho nda mala ma bii bila nyɛ o sim le waa buɛiyaa Chiisuaa wo. (Walta 4:12) Ndu cho foofu Chiisu nɔ maa wana Mɛlɛka yulu iso le waa Masa wo ni, Masa hiou masaa kpou wo, o waŋnda tunduŋ niŋ o labɛŋgu niŋ a tusiŋndo le halikpeŋ ma sɔla yoomoo wo.—Chɔŋ 17:3; Sɔɔŋ 19:11-16; tuuwɔ Sam 2:7-12
(Chɔŋ 16:33) “I dimul nya hei le mi la sɔla kɔl nyuloo le cho nya cho diom pilɛ a ya wo. La sɔla niŋ nyɛ palaa o chieeŋndo hoo niŋ, kɛ nduyɛ, la bii kɔlta nyalaŋ. I chii chieeŋndo hoo yomɔɔ”
it-1-E 516
La bii kɔlta nyalaŋ
Kilisiɔŋnɔɔ yeema kɔl sikpaa le loo o diandaa a kaala nɔɔlɛila cho o chieeŋndo hoo niŋ mi Chɛhowa Mɛlɛka nɔ yaamɔɔleŋ le laŋndo, nduyɛ mbo lo o tiindaŋndo choo o ndulo o yɔŋ bɛɛ mi chieeŋndo tul ndu leyɛ. Mi Chiisu dimul buɛiyaa nduaa aa, “La sɔla niŋ nyɛ palaa o chieeŋndo hoo niŋ, kɛ nduyɛ, la bii kɔlta nyalaŋ. I chii chieeŋndo hoo yomɔɔ.” (Chɔŋ 16:33) O paaleŋ niŋ bɛɛ Po Mɛlɛkaa chɛl mi kaa chieeŋndo hoo tui ndu ba le, kɛ mbo tiu chieeŋndo ba a mɛɛ o kɛɛ nyɛm cho leniŋndoŋ tosaa o nɛi o nɛi niŋ yɛ. Taamasi kɛndɛ Chiisu Kiliti wo maa wana yem chieeŋndo wo nduyɛ a fulamakɔɔli o chɔm maa wana cho walaŋndo, mala naa miŋ nɔ kɔl sikpa yeemaŋndo le miŋ wa yuŋyeŋ nduyɛ miŋ lo a diandaa a kaala nɔɔlɛilaŋ o chieeŋndo hoo niŋ.—Chɔŋ 17:16.
Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ:
(Chɔŋ 17:21-23) I cho num piɛi maa tosa mi nda kpou, ma wa diomndo o pilɛ. Finya nuu, tosa a sabu ma wa a mɔɔsaŋ a naa, mɛɛ ya I cho o mɔɔsaŋ a num, mi num bɛɛ ma wa o mɔɔsaŋ a ya yɛ. Hoo tosa ni mi waŋnda o chieeŋndo niŋ a laalaŋ maa num vem ya ni. 22 I ke nda naŋɔɔ kɔndɔfili ŋ ke ya wo. I tosa hei le ma wa o diom pilɛ niŋ, mɛɛ naa ŋ cho o diom pilɔɔ niŋ naa num yɛ. 23 Koŋ cho ni naa naa ndaa mi ŋ wa a mɔɔsaŋ mɛɛ naa num naa ŋ cho a mɔɔsaŋ yɛ. Tosa ma wa diom pilɛ le mi ŋwaŋnda chiee a sina maa num vem ya ni. Nduyɛ, ma sina maa mɛɛ ŋ kaala ya yɛ maa nda bɛɛ lende koni ŋ kaala nda ni.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 17:21-23
mɔɔsaŋ: Ɔɔ “diom pilɔɔ” Mi Chiisu piɛi le mi tol kɔɔliaa nduaa wa a “mɔɔsaŋ,” ma wa wallo o diom pilɔɔ niŋ le sabu pilɔɔ kpe, mɛɛ ndu a Finya ndɔ cho a “mɔɔsaŋ” yɛ, le chɔmndo mɛɛ nda cho wallo a yiyaŋnda pilɛlaŋ o diom pilɔɔ niŋ yɛ. (Chɔŋ 17:22) O 1Kɔl 3:6-9, mi Pɔɔ tɛɛsiaa diom pilɛ waa naa Kilisiɔŋnda tɛɛŋ le waa wallo latulu a opilɛ a o cheleŋndo vɛlɛ a waa wallo latulu a Mɛlɛka.—Tofawɔ 1Kɔl 3:8 a sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 10:30; 17:11.
tosa ma wa diom pilɛ: Ɔɔ “ma wa kpeekpei nyɛ pilɛ.” O bolle Baabuileŋ niŋ, mi Chiisu chɔm mɛɛ diom pilɔɔ chiɛɛliaŋ a kaala naŋ sɔla Finyaa o ba wo cho yɛ. Hoo chɛlaŋ a nyɛ dimiŋ o Kolo 3:14, o dimi aa, “Kaala kɛndɛlaŋ ndaŋ kinɛi kaalaa ndu mɔɔsa laŋ ni mi nyɛ o nyɛ bɛnda nyɛ kɛndɛi.” Kaalaa hoo huŋ a diompilɔɔ. O cho naa maa kaala naalaŋ kpou, mɛɛ nyɛ naŋ tiuba le tosaa wo, mɛɛ naŋ tosa sɔɔŋ yɛ, a kɔl iyamaa, nɔla mi la faŋaŋ te. O cho machuaa ko maa tol kɔɔliaa Chiisuaa a cho nyɛ pilɛ o nyɛ nda tosa wo niŋ, laalaŋ ndaa, a pɛɛkula ndalaŋ.—Luom 15:5, 6; 1Kɔl 1:10; Ɛfi 4:3; Fil 1:27.
(Chɔŋ 17:24) “Kɛkɛ, I hɛnaŋ naa ya I cho wa mi ŋ wa loŋ naa wanaa ŋ ke ya wa le ma che naŋɔɔ nuu, ndu yɔnuŋ ni maa naŋɔɔ ŋ ke ya le kaala ŋ kaala ya lɔɔpa chieeŋndo o kanduŋ ndo ni.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 17:24
lɔɔpa chieeŋndo o kanduŋ: Diom maKilikiiyo le “kanduŋ” cho ni, “Wana vialaa” o Hibu 11:11, ma tuu ndu a ‘chuaa.’ Mɛɛ nda soliŋ diomndo hoo kpeku “lɔɔpa chieeŋndo o kanduŋ,” o sim le chuauwaa Adam nda Ifi wa o Luku 11:50, 51 niŋ. Mi Chiisu tuu “lɔɔpa chieeŋndo o kanduŋ” a Ebɛɛl. O kpeekpei niŋ, ndu fɛŋ wa wana sakpo nduyɛ, ndu cho wana tase nɔ “diolaŋ la poonyiaa o yau wanaa nɔ le waa yoomu wa” niŋ ni chɔŋ a chieeŋndo kandɔŋndo. (Luk 11:50, 51; Sɔɔŋ 17:8) Diomnda Chiisu dimilaŋ o piɛile o wa o Finya ndɔ lo wo, chɔm maa le teleŋ vilɛi niŋ—tuupa mi Adam nda Ifi vialu chuauwa—Mɛlɛka ndoo kaala niŋ Po ndɔ pilɔɔ kpe.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ
(Chɔŋ 17:1-14) Mɛɛ Chiisu chii diomndaŋ ndaŋ isɔɔ, mbo kandu Mɛlɛka piɛiyo. Mbo tofa choo choo ɛchɛnɛ. Mbo dimi aa, “Kɛkɛ, teleŋndo fuuluu. Tosa niko mi waŋnda che mɛɛ Po numndo cho wana kɔndɔfili yɛ, mi Po numndo o tosa mi waŋnda che mɛɛ ŋ cho wana kɔndɔfili yɛ. 2 A bii ma ke ndu kpaayaa ŋwaŋnda chiee choo kpou. Mbo tosa wanaa ŋ ke ndu wa kpou, ma sɔla yoomu kpeekpeiyo o nɔ lamɛɛlu le wo. 3 Yoomu kpeekpeiyo hoo ndu cho yɛ ni, waŋndo sinaa maa num pilɛ kpe cho Mɛlɛka ni, nduyɛ, mbo sina vɛlɛ Chiisu Kiliti, wana ŋ vem ndo. 4 Boondii ya I wa o chieeŋndo choo ve, Mi I chɔm waŋnda mɛɛ ŋ cho wana kɔndɔfili yɛ, Sanaa a chii ya I chii wali ŋ ke ya le tosaa wo wo. 5 Lelaŋ, Kɛkɛ nuu, tosa mi I wa o naŋɔɔ niŋ naa ŋ cho wa, naŋɔɔ naa ŋ wa leniŋ naa num lɔɔpa bɛɛ chieeŋndo o kanduŋ ndo. 6 I tosa mi wanaa ŋ ke ya haa wa a sina num. A wa le chieeŋndo, kɛ nduyɛ, ma chua nda ma ke ya nda. Num nɔ nda ni, kɛ, ma ke ya nda. Nduyɛ, a tuei num diom. 7 A sina niŋ maa nyɛ o nyɛ fee ŋ ke ya maa o numndo kpeekpei ŋ cho chɔnɔŋndo ni. 8 I dimul nda diomnda ŋ dimul la laŋ nduyɛ, ma chua laŋ. A sina walaŋ maa o num ndo ya I fula ni. Nduyɛ, a laalaŋ maa num vem ya ni. 9 “Le nda ya I cho num piɛiyo ni. O cho le wanaa cho le chieeŋndo wa le ya I cho num piɛi le. Wanaa ŋ ke ya wa, le nda ya I cho num piɛiyo ni, kani fondole, num nɔ nda ni. 10 Wana o wana ya I nɔ, num nɔ ni. Nduyɛ, wana o wana ŋ nɔ, ya nɔ ni. Waŋnda haa, nda cho tosaa ni mi waŋnda a cha mɛɛ ya I cho wana kɔndɔfili yɛ. 11 I cho lɛ wa o chieeŋndo choo le teleŋ vilɛi le. Kɛ, nda nda cho wa o chieeŋndo choo. Ya I cho hunɔɔ naa num chua. Finya nuu, num nɔ hoo ma sɔla saŋgalaa wo, manda wanaa ŋ ke ya haa wa a kpaaya numndo, kpaaya ŋ ke ya wo. Manda nda le ma wa diom pilɛ, mɛɛ naa ŋ cho diom pilɛ naa num yɛ. 12 Boondii ya I wa hɔlaa tulu a nda ve, mi I manda nda a kpaaya numndo, kpaaya ŋ ke ya wo. Mi I manda nda, nduyɛ, o pilɛ bɛɛ o laasiaŋ te, mɛɛ wana wa o yulaa le laasiaŋndo wo le mi nyɛ yau Mɛlɛkaa o dimi wo yɔnuŋ. 13 I cho niŋ hunɔɔ naa num chua. Nduyɛ, lɔɔ ya I cho wɔ o chieeŋndo choo wo, I cho sɔɔŋ muŋ dimi le ma sɔla kɔl kɛndɛ cho ya niŋ ndo, nduyɛ, ma sɔla ndu o fuulaa mɛɛ. 14 I dimul nda diomnda numndaŋ. Nduyɛ, mi waŋnda o chieeŋndo niŋ a tul nda leyɛ le mɛɛ nda cho wanaa waa chieeŋ naŋ mɛɛ ya bɛɛ ya I cho wana waa chieeŋ naŋ te yɛ.
SAA 29–BƐŊGUFƆNƆƆ 4
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 18-19
“Mi Chiisu Dimi Yooŋgu Kɛndɔɔ a Tonyaa Okɔɔ”
(Chɔŋ 18:36) Mi Chiisu muli aa, “Masale nileŋ le cho masale waa chieeŋ naŋ te. Te le lee wa masale waa chieeŋ naŋ pɛ buɛiyaa niaa cho ya kɔɔli wa nda aa sɔŋga yɔŋi Chuuwa nda aa bii ya. Kɛ nduyɛ masale nileŋ le cho masale waa chieeŋ naŋ kposoŋ te.”
(Chɔŋ 18:37) Mi Paile nyuna ndu aa, “Mɛɛ masa bɛndoo ŋ cho ni?” Mi Chiisu dimi aa, “A dimi maa masa bɛndoo ya I cho ni, nduyɛ I cho tonya. Le sabu ya I hiŋ mi I vialuŋ o chieeŋndo hoo choo wo cho ni maa le mi I chɔm tonyaa naa waŋnda chua. Nduyɛ, wana o wana wa o kumbu tonyaa choo pɛ, nilaŋ o yaŋ o diomnda ya I dimi laŋ ni.”
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 18:37
chɔm tonyaa naa: A mɛɛ nda soliŋ diomndo hoo kpeku o Yaula maKilikiilaŋ o Baabuiyo niŋ yɛ, diomnda maKilikiila nda soliŋ kpeku le “chɔm tonyaa” (mar·ty·reʹo) a “tonyaa” (mar·ty·riʹa; marʹtys) nɔ tɛɛsiaa tau. Diomnda tiɔɔŋ ndaŋ kpou a soliŋ ndaŋ kpeku o nɛi taasi niŋ le Chɔmndo o kandɔŋndo pa nyɛ waŋndo sina niŋndo, kɛ la sim vɛlɛ le “yondaa, tonyaa kpou, suɛi nyɛkɛndɛi.” Chiisu ndoo suu ko a tonya ndoo laalaŋndo okɔɔ le, kɛ mbo chɔm ndi vɛlɛ o yoomu ndɔɔ niŋ a mɛɛ ndoo bii tonya cho a sɔɔŋ wanaa suaa le Mɛlɛka wa dimi woŋ vɛlɛ a diomnda ndɔla mɛyaalaŋ. (2Kɔl 1:20) Sabu Mɛlɛkaa o cho o chiɛɛliaŋ a Masale ndɔleŋ ndo, nduyɛ a Wana cho Masaa le masaleŋ ndo wa niŋ o tɛɛsiaŋ vɛ vɛ. Mɛɛ Chiisu bii yoomu ndɔɔ teleŋ o wa o chieeŋndo choo wo, vɛlɛ a sala ndɔ soliŋndo, peelu sɔɔŋ muŋ dimiŋ a ndu okɔɔ woŋ, a nyɛm muŋ sim le wundu woŋ, a mɛɛ kpema sawaa dimi yɛ. (Kolo 2:16, 17; Hibu 10:1) Lelaŋ, a nyɛ Chiisu ndoo dimi wo nduyɛ a sɔɔŋ o tosa woŋ, ŋ che kpendekele maa mbo chɔm ‘tonya cho a Mɛlɛka okɔɔ wo.’
tonyaa: Chiisu ve suɛi a tonya wanaa bɔɔbɔɔ sina wo okɔɔ le, kɛ a tonya cho a sabula Mɛlɛkalaŋ okɔɔ wo. Nyɛ sɔvɛ hiou sɔɔŋ kpou o sabu Mɛlɛkaa niŋndo cho Chiisu ni “po Deevioo” o cho Masa Wanaa Soliaa Lasalaa, nduyɛ mbo wa vɛlɛ Masaa le Masale Mɛlɛkaleŋ ndo. (Mat 1:1) Mi Chiisu tɛɛsiaa maa sabu kpeekpeiyo le hunɔɔ ndɔɔ o chieeŋndo choo, yoomu ndɔɔ o lɛŋndeŋ choo, nduyɛ a wali ndɔ pollo wa le waŋnda dimullo tonya cho a masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ wo ni. Mi maalikɛiya bɛɛ ndaa dimi yooŋgu waa lende nduyɛ a teleŋ Chiisu veluŋ o Bɛtilɛhɛm o Chuudiaa niŋndo, chiee bɛndu nda vilu Deeve wo.—Luk 1:32, 33; 2:10-14.
(Chɔŋ 18:38a) Mi Paile nyuna ndu aa, “Yɛɛnɛ cho yɛ tonyaa?”
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 18:38a
Yɛɛnɛ cho yɛ tonyaa?: Nyuna Paile nyuna hoo wo wa a tonya wanaa bɔɔbɔɔ sina wo, kɛ o cho kpeekpei a ‘tonya” Chiisu ndoo soo niŋ a ndu okɔɔ wo le. (Chɔŋ 18:37) Te ndoo wa pɛ maa nyuna fula ndu o kɔllo o nyuna ni, Chiisu wa ndu mulul. Kɛ mi Paile nyuna Chiisu nyuna yoŋgaa a kiisaŋndo ɔɔ o nɛi chaa niŋ, mbo dimi aa, “Tonyaa? Yɛɛ cho yɛ tonyaa? Ŋ tui wɔ a tonya waa naa le!” O kpeekpei niŋ, Paile chum pɛɛŋ le mulioo sɔlaa le, kɛ mbo fulaŋ o bɛɛ mbo kua o Chuuwa lo.
Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
(Chɔŋ 19:30) Mɛɛ Chiisu sɔsa muɛima maŋ, mbo dimi aa, “nyɛ o nyɛ chuu yɔnɔŋ.” Mɛɛ o dimi diomnda laŋ, mbo mal bolleŋ. Mbo malnuŋ kɔl.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 19:30
mbo malnuŋ kɔl: Ɔɔ “mbo chuu, mbo pɛŋgi yoomoo.” Diomndo hoo malnuŋ kɔl (Kilikiiye, pneuʹma) a mɛɛ naŋ nɔ miŋ bii ndu bila yɛ sim ni “yoomoo” ɔɔ “nyɛ yɔŋgu yoomoo wo.” Hoo cho o chɛlaŋ a diom maKilikiiyo hoo ek·pneʹo (sim le, “yoomoo fulaŋndo”) nduyɛ o cho o chɛlaŋ a nyɛ dimiŋ o Ma 15:37 a Luk 23:46 niŋndo (loŋ ma tɛɛsiaa ndu aa “chuwɔɔ” ɔɔ a mɛɛ nda tɛɛsiaa ndu o sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o bolii Baabuiye hei niŋ yɛ, “o chua yoomuma mɛɛlaŋ”). A soliŋ vɛlɛ diomndo hoo kpeku aa, “mbo chuu, mbo pɛŋgi yoomoo.” Naapum diomndo hoo “malnuŋ kɔl” sim vɛlɛ maa mi Chiisu chɛl mbo pɛŋgi lauwo le waa yoomu mɛɛ nyɛ o nyɛ chuu yɔŋnɔŋ. Mbo “chɛl mbo yɔŋgu yoomu ndɔɔ, mbo sɔla piɔmndo”—Ai 53:12; Chɔŋ 10:11.
(Chɔŋ 19:31) O Chimɛiyo choo suɛi hei i yɔnuŋ ni. Nduyɛ, paale leŋ nda aa bɛɛndiaŋ le paale pɛŋgiaa le Chuuwa ni. Chuuwa nda aa chɛl mi wanaa nda aa baŋ o yɔmndo . . . choo wa a lo loŋ mi paale pɛŋgiaaleŋ le fuuluu le. Taama paale pɛŋgiaale wa leŋ fuuluu wo leŋ le wa paale pɛŋgiaale bɛndu. Le saboo hoo, mi Chuuwa chaŋ ma kua naa Masaa Paile chua. Ma kɔ nyuna ndu diom le mbo chɛl nda ma kɔ yimi wanaa nda baŋ o yɔmii keŋ . . . choo wa peloŋ ma tusi nda.
nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 19:31
le wa Paale Pɛŋgiaale bɛndu: Nisaŋ 15, paale taseleŋ o paale Bɔŋaŋ Hiouwɔɔ Choo Wo kɔɔli, wa paale pɛŋgiaa leŋ ni le teleŋ o teleŋ, o wa bɛɛ mbo bii paale kɛ kɛ o lɔɔ tɛɛŋ. (Lɛvi 23:5-7) Te Paale Pɛŋgiaale teŋgeŋndeŋ le biilaŋ pɛ a Paale Pɛŋgiaale ndaa tosa lɔɔ lɔɔ leŋ (paale ŋɔmmɛuleŋ o lɔɔ Chuuwa niŋ, chɔŋ a paala yɔŋgaŋndeŋ o Chimɛiyo choo haaa a paale yɔŋgaŋndeŋ o Ndaamaa choo), le wa “Paale Pɛŋgiaale bɛndu.” Mi paale pɛŋgiaaleŋ le bii a paale Chiisu sɔla piɔmndo leŋ, o Chimɛiyo choo. Chɔŋ o wɔsi 29 tei 35 C.E., wɔsi koŋ kinɛi Nisaŋ 14 bii o Chimɛiyo choo ni o wa wɔsi 33 C.E., o wɔsi koŋ niŋ Chiisu sɔla piɔmndo ni.
Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ
(Chɔŋ 18:1-14) Mɛɛ Chiisu chii Mɛlɛka piɛiyo mbo chua buɛiyaa nduaa, ma kuanuŋ. Ma taŋ pee pɔmbɔ pilɛ diolaŋ aa, Kidilɔŋ. Kpele pum wa pee pɔmbɔ koŋ leeloo loŋ, mi Chiisu nda buɛiyaa nduaa a luɛi leniŋ. 2 Nduyɛ, Chuda o wa hunɔɔ ndu pisi wo ndu oo sina fondaŋ koŋ. Kani fuule, loŋ Chiisu nda buɛiyaa nduaa nda aa nɔ chuuŋgiaŋndo ni. 3 O koŋ kɔɔli, mi Chuda huŋ a sovɛiyaa maLuomaŋnda kunda a polisiiyaa manda chiɛi Chuuwa soli salaa wo wa o kpele koŋ niŋ. Wanaa bɛnduaa soliaa lasalaa a kunda Falisiiya nda nda aa vem nda ni. Ma huŋ a lambuilaŋ o laba, a tɛŋgɛlaŋ, a nyɛm piaandoŋ. 4 Chiisu ndu oo sina niŋ nyɛ o nyɛ wa ndu hunɔɔ yɔnɔŋ. Mɛɛ nda fuuluu loŋ, mi Chiisu fula mbo nyuna nda aa, “O nɛɛnɛ nya cho yɛ nuuviaa?” 5 Ma dimi aa, “Chiisu o fula Naasaluɛi chiee wo, ndu naa ŋ cho nuuviaa ni.” Mi Chiisu muli aa, “Mɛɛ mi cheŋ ya?” Chuda o pisi ndu wo o wa isisi loŋ nda tɛɛŋ. 6 Mɛɛ Chiisu dimi dɔɔ aa, “Mɛɛ mi cheŋ ya,” ma miiŋgu a makɔɔ ma deli lɛŋ lɛɛsiɛŋ. 7 Mbo nyuna nda vɛlɛ aa, “Nɛɛnɛ nya cho yɛ nuuviaa?” Ma dimi vɛlɛ aa, “Chiisu o fula Naasaluɛi yo.” 8 Mi Chiisu dimi aa, “I chii nya dimul maa ya cho Chiisu ni. Te o wa ya pɛ nya cho nuuviaa ni, mɛɛ haa nda nda kɔnuŋ.” 9 Hei yɔnuŋ le mi nyɛ ndu oo dimi wo o yɔnuŋ. Kani, mbo dimi aa, “Wanaa ŋ ke ya wa kinɛi, o pilɛ bɛɛ o laasiaŋ te.” 10 Okoŋ kɔɔli, Saimɔŋ Pitɛ ndu oo nɔ muɛi faŋnde. Mbo naŋ ndi yau, mbo lɔwa po pilɛ a ndi chuɛi, mbo kialu ndu nile ba kɛndɛleŋ kpali. Masa wanaa soliaa lasalaa, chɛ ndɔɔ poo hoo wa ni, ma veelu po chɛ koŋ aa, Malikɔɔ. 11 Mi Chiisu dimul Pitɛ aa, “Miŋgi muɛi numnde o boo niŋ. Kani fuule, I nɔ mi I kol o taala imɔnɛ Finya nuu ke ya le kolɔɔ leniŋ ndo.” 12 Mi sovɛiyaa maLuomaŋnda, a wana wa nda bolleŋ ndo, a puaa manda chiɛi Chuuwa soli salaa wo wa, a bii Chiisu. Biyɔɔ ndu, ma yii ndu poŋ. 13 Ma kua fɛɛŋ a ndu o Anasi lo, Kayafaa, o wa masa wanaa soliaa lasalaa wɔsi koŋ ndo, lefu ndɔ. 14 Kayafaa koŋ yɛ, ndu ndu oo dimul wanaa bɛnduaa Chuuwa teleŋ pilɛ ni maa o bɛnda mi wana pilɛ vi le waŋnda.