Naa Bandu Mɛŋgɛlaa KƐSI YAULAŊ O INTANƐITIIYO WA
Bandu Mɛŋgɛlaa
NAA KƐSIAA LAYAUWA O INTANƐTIIYO CHOO
Kisiei
Ɔ, ɔ, Ɛ, ɛ, Ŋ, ŋ
  • Ɔ
  • ɔ
  • Ɛ
  • ɛ
  • Ŋ
  • ŋ
  • BAABUIYO
  • YAULAŊ A NYƆƆŊ
  • BƆŊAŊNDAŊ
  • mwbr18 Bɛŋgufɔnɔɔ p. 1-8
  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo

Viduei cho le fondaa hoo le.

Mal Haki, bahawɛi pɔmbɔ yɔŋnuŋ le num vidueiyo hoo solullo.

  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo
  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo—Yau Wali Bɔŋaŋndo (2018)
  • Suɛi Lebolii Pɔmbuɛi
  • BƐŊGUFƆNƆƆ 5-11
  • BƐŊGUFƆNƆƆ 12-18
  • BƐŊGUFƆNƆƆ 19-25
  • BƐŊGUFƆNƆƆ 26–YINDIMIIYO 2
Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo—Yau Wali Bɔŋaŋndo (2018)
mwbr18 Bɛŋgufɔnɔɔ p. 1-8

Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo

BƐŊGUFƆNƆƆ 5-11

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | CHƆŊ 20-21

‘A Kaala Ya Mbo Hiau Nyɔɔŋ Muŋ?’

(Chɔŋ 21:​1-3) Mɛɛ palɛi tiŋ i hiou, mi Chiisu chɔmnuŋ vɛlɛ buɛiyaa nduaa naa nda wa yɔɔyaa o mɛŋma ibuŋgaŋ Tabiliaa wa. Mɛɛ i yɔnuŋ yɛ cho nuaa ni. 2 Boondii pilɛ, Saimɔŋ Pitɛ nda buɛiya a piliaa a wa kunda. Nda wa loŋ nda cho haa ni, Tɔmɔsi, o nda aa veelu aa pɛndunɔɔ wo ni, a Nataniɛl, wana waa Kena chiee o lɛŋnde Kalili leŋ, a puaa Sɛbɛdii, a buɛiyaa ŋiɔɔŋaa cheleŋ. 3 Mi Pitɛ lo o koŋ mbo dimul chaaŋaa nduaa aa, “I cho lakɔ yɔɔyaa.” Mi buɛiya a piliaa bɛɛ dimi aa, “Naa bɛɛ, ŋ cho lakɔ.” Ma chaŋ ma kua. Ma kɔ luɛi o dɛndɔɔ niŋ. Ma lɔɔlu yɔɔyaa pii pii, kɛ nyɛ bɛɛ, a chue le.

(Chɔŋ 21:​4-14) Mɛɛ paaleŋ le sɛ idiiyo, mi Chiisu chɔmnuŋ nda. O wa isisi o mɛŋma ibuŋgaŋ kɔŋgɔ, kɛ a sina maa ndu le. 5 Mi Chiisu nyuna nda aa, “Puaa, la chua pa?” Ma muli aa, “Ɛ ɛ.” 6 Mbo dimul nda aa, “La wuuwɔ yalaa o ba nya kɛndɔɔ choo. La cho suuwa chua.” Ma wuu yalaa o ba kɛndɔɔ choo. Mbɔ kɛ num. Suuwaa pilɛ kpe nda aa luɛi leniŋ ni. Ma bumba nda nanɔɔ o dɛndɔɔ niŋ. 7 O koŋ, mi buɛi Chiisu kaala wo dimul Pitɛ aa, “Masanɔɔ Chiisu cho koŋ ni.” Mɛɛ Pitɛ tuei lende maa Masanɔɔ ni, mbo chua domaa, mbo wounuŋ. Kani, yɔɔya nda wa wo, mi ndu oo sooluŋ. Mɛɛ o wounuŋ domaa, mbo tual o mɛŋndaŋ niŋ, mbo taŋ. 8 Buɛiya a piliaa, nda nda wa hunɔɔ o dɛndɔɔ niŋ. Dɛndɔɔ wa hunɔɔ a yalaa nanɔɔ a suuwa leniŋ. A lo hunɔɔ lende ma fuuluu o kɔŋgɔɔ bɛŋgu. Chɔŋ o fondaŋ nda wa koŋ o mɛŋndaŋ choo wo huŋ o kɔŋgɔ, o ve levil te. O wa kɔla waa o kɔŋgɔ pɛ, ndu oo wa nɛiyo kɛmɛ. 9 Mɛɛ nda fuuluu o kɔŋgɔɔ bɛŋgu, ma fula o dɛndɔɔ niŋ. Mɛɛ nda hel o kɔŋgɔ, ma cha yiŋndeŋ le kiisaa a suɛɛnde. Ma cha beediiyo a suuwo. Suuwo wa o dɛŋgultaŋ choo. 10 Mi Chiisu dimul nda aa, “La huŋ a suuwaa nya laŋga bii wa a tiŋ.” 11 Mi Saimɔŋ Pitɛ miiŋgu o dɛndɔɔ, mbo kɔ timbi yalaa, mbo huŋ a ndu nanɔɔ. O wa o piaa a suuwaa bɛnduaa. Suwaa wa leniŋ nda, a wa kɛmɛ a suuwa bele ŋuɛɛnu a a yaa. Kɛ, a suuwaa kaakuuwaa wa kaŋ leniŋ nda fau, kiolu bɛɛ yalaa kiolu le. 12 Mi Chiisu dimul nda aa, “La huŋ dio nyɛ diaa.” Buɛiya haa kinɛi, o pilɛ bɛɛ bii kɔllo mbo nyuna ndu aa, “Num nɛɛnɛ,” le, kani fondole, nda aa sina maa Masanɔɔ ni. 13 Mi Chiisu chaŋ mbo kɔ chua beendiiyo mbo ke nda. Suuwo bɛɛ lende koni, mbo chua mbo ke nda. 14 Chɔŋ a miiŋgu Chiisu miiŋgu yoomu wo, mɛɛ yaa ndɔɔ wa niŋ hoo le buɛiyaa nduaa chɔmnɔŋndo ni.

(Chɔŋ 21:​15-19) Mɛɛ nda chii nyɛ diaa dio, mi Chiisu nyuna Saimɔŋ Pitɛ aa, “Saimɔŋ, po Chɔŋ ndo, a kaala ya mbo hiau mɛɛ haa a kaala ya yɛ? [a kaala ya mbo hiau nyɔɔŋ muŋ?”, NW] Mi Pitɛ chɛl aa, “Ei, Masanɔɔ, a sina maa I kaa num.” Mi Chiisu dimul ndu aa, “Mɛɛ ke saa niaa pɔmbuaa nyɛ diaa.” 16 Mbo nyuna ndu vɛlɛ diiŋ ndɔɔ aa, “Saimɔŋ, po Chɔŋ ndo, a kaala ya?” Mi Pitɛ muli aa, “Ei, Masanɔɔ. A sina maa I kaala num.” Mi Chiisu dimul ndu vɛlɛ aa, “Mɛɛ manda saa niaa.” 17 Okoŋ kɔɔli, mi Chiisu nyuna ndu yaa ndɔɔ aa, “Saimɔŋ, po Chɔŋ ndo, a kaala ya?” O koŋ, mi kɔllo tambu Pitɛ, kani fuule, le nyuna koŋ leyaa maa te Pitɛ kaala ndu pɛ. Mbo dimul Chiisu aa, “Masanɔɔ, a sina nyɛ o nyɛ fee. A sina maa I kaala num.” Mi Chiisu dimul ndu aa, “Mɛɛ ke saa niaa nyɛ diaa.” 18 Mi Chiisu dimul Pitɛ aa, “Mi dimul num tonyaa walaŋ, teleŋ ŋ wa chua piaandu wo, num oo doviŋ pɛ a kuɛnuŋ ba o ba ŋ yeema. Kɛ nduyɛ, boondii ŋ yuwa niŋ nde, a yɔŋgu niŋ balaŋ mi wana cheleŋndo o saaliaa num laŋ mbo yii num poŋ, mbo kuɛ a num naa ŋ hɛnaŋ bɛɛ le lakɔ le wa.” 19 Diomnda Chiisu soo laŋ naa Pitɛ chua laŋ o dimi madimiaa laŋ le chɔmndo mɛɛ Pitɛ o wa hunɔɔ wu le hali kpeŋ maa mi waŋnda a ke Mɛlɛka bɛɛleŋ yɛ. Mbo dimul Pitɛ aa, “Tol la kɔɔli.”

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 21:​15, 17

Mi Chiisu nyuna Saimɔŋ Pitɛ: Mɛɛ Pitɛ viinuŋ Chiisu layaa kpulukuu, o viu bɛɛ le mi suukaŋndo hoo keekaŋ nda tɛɛŋ nda Chiisu. Mi Chiisu nyuna Pitɛ leyaa kpulukuu le sinaa mɛɛ Pitɛ yiyaŋ a ndu okɔɔ yɛ, o lo Pitɛ nyunaa haaa, “mi kɔllo tambu Pitɛ.” (Chɔŋ 21:​17) Mi Chɔŋ soliŋ diomnda teŋgeŋ ndaŋ kpeku o Chɔŋ 21:​15-17 o Kilikiiye niŋ a·ga·paʹo, koŋ sim ni, kaalaa a phi·leʹo, koŋ cho ni, kaala inyɛiyo. Mi Chiisu nyuna Pitɛ lediiŋ aa, “A kaala ya?” O teleŋnda tiɔɔŋ nda laŋ niŋ kpou, mi Pitɛ chɔm maa o “kaala” Chiisu. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi Chiisu nyuna ndu vɛlɛ aa, “A kaala ya?” Mi Pitɛ chɔm vɛlɛ maa o kaala Chiisu. Teleŋ o teleŋ Pitɛ dimi pɛ maa o kaala Chiisu, mi Chiisu kindilal ndu maa kaalaa hoo nɔ mbo nyindu Pitɛ le mbo ke saa Chiisuaa nyɛdiaa nduyɛ mbo “manda” buɛiyaa Chiisuaa o Mɛlɛka piɛiyo niŋ. Nda cho yɛ saa nduaa ni ɔɔ ‘saa nduaa pɔmbuaa’ (Chɔŋ 21:​16, 17; 1Pitɛ 5:​1-3) Mi Chiisu chɛl Pitɛ le mbo chɔm kaala ndɔɔ leyaa kpulukuu nduyɛ mbo ke ndu wallo le mbo manda saa nduaa. O nɛiyo hoo niŋ, mi Chiisu chɔm Pitɛ kpendekele maa o mal ndu haki fasɛi le mɛɛ o viinuŋ ndu leyaa kpulukuu yɛ.

a kaala ya mbo hiau nyɔɔŋ muŋ?: O dimi niŋ, dimioo hoo a kaala ya mbo hiau nyɔɔŋ muŋ ŋ bii ndu bila o nɛila yɛ yɛlaŋ niŋ. Wanaa sinaa dɛɛniaa apum tɛɛsiaa diomndo hoo aa, “a kaala ya mbo hiau mɛɛ ŋ kaala buɛiyaa tuaa haa yɛ?” ɔɔ “a kaala ya mbo hiau mɛɛ buɛiyaa tuaa haa a kaala ya yɛ?” Kɛ a koŋ kpou, nyɛ nda yiyaŋndo cho ni maa, a kaala ya mbo hiau nyɔɔŋ muŋ? Koŋ cho ni, suwaa nda biiya ɔɔ nyɛ o nyɛ nda soliŋ kpeku le yɔɔyaa. O kpeekpei niŋ, nyɛ dimiŋ o bolle Baabuileŋ niŋndo cho ni maa, A kaala ya mbo hiau nyɛm kiɔɔŋ muŋ nuuviaa? Te lende i cho ni, “mɛɛ ke saa niaa pɔmbuaa nyɛ diaa.” Nyunaa hoo ndoo bɛnda bɔɔ te ŋ yiyaŋ pɛ a mɛɛ Pitɛ ndoo wa paandu yɛ. Mi che bɛɛ Pitɛ wa o buɛiyaa tasiaa Chiisuaa tɛɛŋ (Chɔŋ 1:​35-42), kɛ o tul Chiisu kɔɔli o foofo le mbo hiou lachi a waa buɛi ndɔ lɔɔlɔɔ le. Kɛ mbo miiŋguŋ wali ndɔ yɔɔyaa tosaa. Mɛɛ paŋgoŋ hiou ŋtiŋ, mi Chiisu veelu vɛlɛ Pitɛ le mbo mal wali ndɔɔ le mbo huŋ simnuŋ wana tosa mi ‘waŋnda simnuŋ buɛiyaa’ Chiisuaa wo. (Mat 4:​18-20; Luk 5:​1-11) Nyɔɔ viu bɛɛ le o piɔm Chiisu wo kɔɔli vɛlɛ, mi Pitɛ dimi maa o cho laŋ yɔɔyaa, nduyɛ mi wanaa cheleŋaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa bɛɛ tual ndu kɔɔli. (Chɔŋ 21:​2, 3) Mɛɛ naapum dimullo Chiisu wa Pitɛ ni le mbo kɛɛsiaa chɔ chɔ le chuaŋ chuaa tosaa. Baa o cho pa wali yɔɔyaa chua nyɛ tase o yoomu ndɔɔ niŋ, koŋ sim yɛ suwaa kaakuwaa wa nda lachi wa ni, ɔɔ o cho kɔllo handɔɔ le saa Chiisuaa ɔɔ buɛiyaa nduaa nyɛdiaa kioo?—Chɔŋ 21:​4-8.

yaa ndɔɔ: Mi Pitɛ viinuŋ Masanɔ ndɔɔ leyaa kpulukuu. Mi Chiisu ke ndu dikeŋnaŋndo leyaa le mbo chɔm ndu yiyaŋ ndɔɔ. Mɛɛ Pitɛ chɔm maa o kaala Chiisu, mi Chiisu dimul ndu maa kaala a kaala inyiɛɛyo o chɔm koŋ ni mbo kɛsi sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ nyɛ tase mbo hiau nyɛ o nyɛ cheleŋ. Pitɛ a mala puaapiliaa cheleŋ ndaa nɔ suliŋndaŋ nda, ndoo nɔ mbo ke tol kɔɔliaa Kilitiaa nyɛdiaa, yoomuaŋ, nduyɛ a saa Kilitiaa ndaa lo o laalaŋndo choo wa mandaa. Wanaa ndaa sɔla pɔyaŋndo wa nda wa ni kɛ a koŋ kpou, ndaa nɔ wɔ ma wa nyɛm mala nda le pɛɛkoo a Mɛlɛka okɔɔ woŋ sɔlaa.—Luk 22:​32.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Chɔŋ 20:​17) Mi Chiisu dimul ndu aa, “Baambaŋ ndɔ ya le, kani, I miiŋgu wɔ naa Mɛlɛka Finyaa chua le. Kɔ naa buɛiyaa niaa chua ma kɔ dimul nda maa I cho miiŋgoo naa Finya nuu chua, nda bɛɛ, Finya nda. I cho miiŋgoo naa Mɛlɛka nuu chua, nda bɛɛ Mɛlɛka ndaa.”

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 20:​17

Baambaŋ ndɔ ya le: Diom maKilikiiyo le diomndo hoo haʹpto·mai sim le “pilaŋndo” ɔɔ “baambaŋndo, ɔɔ landɔŋndo.” Yaulaŋ lapum la hivi nyɛ Chiisu dimi hoo wo aa, “Pilaŋ ya le.” Kɛ, o cho dimi le Chiisu wa maa Meele Maŋgaliŋ pilaŋ ndu le le. Kanifuule, teleŋ o miiŋgu yoomu wo mi waŋlaanduaa cheleŋaa che ndu wa “bii ndu bɛŋgulaŋ” o kuuna nda le. (Mat 28:​9) Naapum siooŋnde wa Meele Maŋgaliŋ ni maa Chiisu wa hunɔɔ miiŋgɔŋndo choo choo. Le mɛɛ yeemɛi wa ndu tau le waa a Masanɔ ndɔɔ latulu yɛ, lelaŋ o baambaŋ Chiisu ni, yɔŋi o kɔŋnuŋ. Le Meele tiindaŋndo kioo maa o cho wɔ miiŋgu le, mi Chiisu dimul ndu maa o baambaŋ ndɔ ndu le. Kɛ o kɔ dimul buɛiyaa nduaa yooŋgu kɛndɔɔ maa o miiŋgu yoomu.

(Chɔŋ 20:​28) O koŋ, mi Tɔmɔsi dimi aa, “Num cho Masanɔ nuu ni, num cho Mɛlɛka nuu ni.”

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 20:​28

Num cho Masa nuu ni, num cho Mɛlɛka nuu ni: Ndu sim ni, “Masanɔ nuu a Mɛlɛka nuu [ho the·osʹ].” Wanaa sinaa dɛniaa apum yiyaŋ a diomnda kɔndɔfiltaŋ ndaŋ okɔɔ maa o Chiisu lo Tɔmɔsi wa suɛi ni, kɛ o kpeekpei niŋ, o Mɛlɛka lo, o cho Finya ndɔ wo, Tɔmɔsi wa suɛi ni. Apum dimi maa o Kilikiiye niŋ, o Chiisu lo o wa diomndaŋ ndaŋ dimioo ni. Kɛ o wa bɛɛ lende, dimioo hoo “num cho Masanɔ nuu ni, num cho Mɛlɛka nuu ni” ŋ nɔla miŋ bii ndu bila nyɛkɛndɛi a mɛɛ o tɛɛsiaŋ o Baabuiyo niŋ yɛ. Sɔɔŋ dimiŋ ndoŋ chɔm maa Chiisu laŋga yɔŋ yooŋgoo naa buɛiyaa nduaa cha maa “I cho miiŋgoo naa Finya nuu chua, nda bɛɛ, Finya nda. I cho miiŋgoo naa Mɛlɛka nuu chua, nda bɛɛ Mɛlɛka ndaa.” Lelaŋ, sabu o sabu cho le miŋ dimi maa Tɔmɔsi ndoo yiyaŋ maa Chiisu le cho Mɛlɛka kpou kpou wo le. (Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 20:​17) Mi Tɔmɔsi tuɛi Chiisu piɛileŋ o Finya ndɔ lo, mbo veelu ndu aa, “Num pilɛ kpe cho Mɛlɛka” tonyaa ni. (Chɔŋ 17:​1-3) Naapum Tɔmɔsi veelu Chiisu aa, “Mɛlɛka nuu” le sabulaŋ ndaŋ. Mbo cha Chiisu maa “mɛlɛka” mi che bɛɛ o cho Mɛlɛka kpou kpou wo le. (Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Chɔŋ 1:​1.) Ɔɔ naapum, o veelu Chiisu a mɛɛ buɛiyaa Mɛlɛkaa ndaa veelu maalikɛiyaa Chɛhowa ndoo viam nda, a mɛɛ i dimiŋ o yaula maHibuluilaŋ niŋ yɛ. Tɔmɔsi ndoo sina sɔɔŋ wanaa poonyiaa Baabuiyo wa apum, ɔɔ sɔɔŋ nda poonyiaa woŋ teleŋndaŋ lapum. Mi maalikɛinɔ Mɛlɛka vem koŋ ndo suaa ɔɔ mbo muli naŋ chaa Chɛhowa Mɛlɛka ni. (Tuuwɔ Chɛ 16:​7-11, 13; 18:​1-5, 22-33; 32:​24-30; Chɔɔchiaa 6:​11-15; 13:​20-22.) Lelaŋ, mi Tɔmɔsi veelu Chiisu aa, “Mɛlɛka nuu” le chɔmndo maa Chiisu cho wana Mɛlɛka vem hɔlte ndɔ wo ni nduyɛ maa ndu cho sondo suaa le Mɛlɛka tonyaa ni.

Mi apum hiŋaŋ diomndaŋ maa diom maKilikii nda soliŋ kpeku tuupa ma poonyiaa “masanɔɔ” a “mɛlɛka” wo chɔm maa le Mɛlɛka kpou kpou wo diomndaŋ ndaŋ la sim ni. Kɛ, o buŋgɛi hei niŋ, a soliŋ diomndaŋ kpeku a mɛɛ suɛi maŋgalɛi Kilikiiye cho yɛ. O fondaŋnda nda soliŋ diomndo hoo kpeku o Kilikiiye niŋndo, ŋ tuu ndu a mɛɛ nda hivi diomndaŋ ndaŋ o bolii Baabui cheleŋ niŋ yɛ mɛɛ Luk 12:​32 cho naa yɛ (o dimi niŋ, “saa niaa pɔmbuaa”) a Kolo 3:​18–4:​1 (o hiviŋ aa, “laanduaa”; “piaanduaa”; “chuauwa”; “finyaa”; “chiaa”; “wanaa banaa”). O nɛi pilɛ koŋ choo kpe, a veelu diomndaŋ o nyɛ hiviŋ o 1Pitɛ 3:​7 niŋndo aa, “Piaanduaa.” Naapum mɛɛ nda soliŋ diomndo hoo kpeku yɛ bɛnda miŋ kelu yamɛi a nyɛ Tɔmɔsi ndoo yiyaŋndo yɛ le.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ:

(Chɔŋ 20:​1-18) Idii puuŋ o paale Kpuyaleŋ choo, mi Meela Maŋgaliŋ chaŋ mbo kua o sɛiyo. Nyɔɔ ndu oo teŋga wɔ bɛɛ le. Mɛɛ o fuuluu, mbo saaluŋ pou nda aa handu o sondoo wo o faŋaa, nduyɛ, sɛi buuloo. 2 Saalɔŋndo lende, mbo miiŋgu a kiltaŋ naa Saimɔŋ Pitɛ chua nda buɛiyo o pilɔɔ, o Chiisu ndu oo kaala wo. Mbo kɔ dimul nda aa, “A soli dialluŋ Masanɔɔ o sɛiyo niŋ, nduyɛ, ŋ sina naa nda hivi muŋ nda le.” 3 O koŋ, mi Pitɛ a buɛiyo o pilɔɔ a chaŋ kɔlaŋ o sɛiyo. 4 Nda ŋiɔɔŋ ma kandu kiltaŋ, kɛ, mi buɛiyo o pilɔɔ o mɛi Pitɛ kɔɔli. Mbo fuuluu o sɛiyo ndu tase. 5 Mɛɛ o fuuluu, mbo tunduŋ mbo tofa o sɛiyo niŋ. Mbo cha kolala feŋgbɛla dialloŋ ŋ wa leniŋndaŋ o sɛiyo niŋ. Kɛ, o luei leniŋ te. 6 O koŋ, mi Saimɔŋ Pitɛ o wa kɔɔli wo bɛɛ fuuluu. Mɛɛ o fuuluu dɔɔ, mbo luɛi sakpo o sɛi buuloo hoo niŋ. Mbo cha feŋgbɛla dialloŋ ŋ wa leniŋ ndaŋ o sɛiyo niŋ. 7 Mbo cha vɛlɛ kola nda aa pinda pinda ndu o lebol lo. Kɛ ndu ndu wa o tui tuiyaa, o kɛsiaa naa ndɔ teŋgeleŋ. 8 Mi buɛiyo o pilɔɔ, o keleŋa fuuluu wo bɛɛ o luɛi o sɛiyo niŋ. Mbo cha wolɔɔlaŋ ndaŋ. Mbo laalaŋ. 9 Nyɛ yau Mɛlɛkaa dimi a Chiisu okɔɔ maa mɛɛ mbo miiŋgu yoomu wo, nda a sina wɔ ndu pɛŋgu le. 10 O koŋ kɔɔli, mi buɛiya haa a miiŋguŋ o chiɛila ndalaŋ. 11 Meele Maŋgaliŋ wa isisi o sɛiyo kɔŋgɔ mbo wa chaŋndo. O lo chaŋndo mbo sɔɔŋguu mbo tofa o sɛi buuloo hoo niŋ. 12 Mɛɛ o mɛɛndaŋ o sɛiyo niŋ, mbo cha kiilaa Mɛlɛkaa a ŋiɔɔŋ a nyɛla humbulaŋ nda lekɔɔ. A wa ichali naa dialluŋ Chiisoŋ ŋ wa ŋ yambaa wa. Hoo wa ichali naa nda aa muli wana vilɛiyo bolleŋ nda, mi o pilɔɔ wa ichila naa peloŋ ŋ wa wa. 13 Mi kiilaa Mɛlɛkaa haa a nyuna Meela aa, “Wɛɛŋndo chaŋ yɛɛnɛ ŋ cho yɛ?” Mi Meele muli aa, “Masanɔ nuu nda chua ni, nduyɛ, I sina ba nda hiou a ndu le.” 14 Mɛɛ o dimi lende, mbo muliŋ. Muliŋ koŋ, mbo cha Chiisu isisi. Kɛ, o sina maa ndu le. 15 Mi Chiisu nyuna ndu aa, “Wɛɛŋndo, vɛ chaŋndo? O nɛɛnɛ ŋ cho yɛ nuuviaa?” Meele wa ko kɔl maa wana tosa wallo o kpele koŋ niŋ ndo ni. O koŋ, mbo dimul ndu aa, “Fallo, te num chua dialluŋ ndɔŋ ni, mɛɛ chɔm ya naa ŋ hivi muŋ nda, Chɔm ya mi I kɔ chua.” 16 O koŋ, Mi Chiisu veelu ndu aa, “Meele.” Mi Meele muliŋ mbo veelu o Hibuluiye niŋ aa, “Luaboni,” koŋ cho ni, Ticha. 17 Mi Chiisu dimul ndu aa, “Baabaŋ ndɔ ya le, kani, I miiŋgu wɔ naa Mɛlɛka Finyaa chua le. Kɔ naa buɛiyaa niaa chua ma kɔ dimul nda maa I cho miiŋgoo naa Finya nuu chua, nda bɛɛ, Finya nda. I cho miiŋgoo naa Mɛlɛka nuu chua, nda bɛɛ Mɛlɛka ndaa.” 18 O koŋ kɔɔli, mi Meele Maŋgaliŋ kua, mbo kɔ dimul buɛiyaa Chiisuaa maa o che Masanɔɔ. O koŋ kɔɔli, mbo chɔm nda nyɛ Chiisu dimul ndu wo.

BƐŊGUFƆNƆƆ 12-18

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | WALTA WANAA CHIISUAA 1-3

“Mi Nyina Diandaa Tual Kunda leKilisiɔŋndo Choo”

(Walta Wanaa Chiisuaa 2:​1-8) Mɛɛ paale Pɛŋtikɔɔsileŋ le fuuluu, mi wana laalaŋnda loŋ kpede ma bɔɔŋiaŋ naa pilɛ. 2 Mɛɛ nda bɔɔŋiaŋ, ma tuɛi bɔɔluu bɛndoo o le pilɛ niŋ kpe, chɔnɔŋndo o haalaa niŋ mɛɛ hueiyii bɛnduei wa hɔŋndo nuaa yɛ. Mi bɔɔluu bɛndu koŋ tiu silɔ naa nda wa ichali chiɛi niŋ nda. 3 Ma cha nyɔɔŋ maa diɔɔmuii leyiŋ piɔuvaŋndo mi ŋ chal nda choo a pilɛŋ pilɛŋ nda kpede. 4 Nda kpou mi Nyina Diandaa tual nda kɔɔli. Ma kandu suɛi o sɔɔŋ maŋgalaŋ cheleŋndoŋ niŋ, mɛɛ Nyina Diandaa o ke nda kpaayaa le muŋ dimioo yɛ. 5 O boondii keŋ niŋ, Chuuwa a piɛi Mɛlɛka wa a wa Chulusɛlɛm chiee, fulaa o lɛŋnde niŋ kpou o chieeŋndo choo. 6 Mɛɛ nda tuei bɔɔluu bɛndoo hoo, ma huŋ. Ma chuuŋgiaŋ faŋga bɛndoo loŋ. Mi kɔndɔfillo bii wanaa kaala yɛ yɛla wa o faŋga koŋ niŋ nda. Kani fondole, a wa wanaa laalaŋnda suɛi tueiyɔɔ o sɔɔŋ ndaŋ maŋgalalaŋ yɛ yɔŋ niŋ. 7 Mi suɛi hei bii nda kɔndɔfili tau tau. Ma kandu nyuuniaŋndo aa, “O cho o lɛŋnde Kalilileŋ niŋ te puaa haa kpou a fula le? 8 Kɛ vɛ mi naa kpede ŋ wa nda sɔɔŋ naa ŋ maŋgalaŋ yɛ yɔŋ tueiyɔɔ o dimioo?

(Walta Wanaa Chiisuaa 2:​14) Pitɛ wa ŋwaŋ tɔ a wana piliaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa tɛɛŋ. Mbo chaŋ, mbo kandu suɛi naa faŋga bɛndoo hoo chua. Mbo dimi choo choo aa, “Chaaŋaa niaa Chuuwa a wana o wana cho Chulusɛlɛm nanuŋ, la yaŋ ya nilaŋ nyɛ kɛndɛi mi chɔm nya nyɛ yɔŋnuŋ hoo wo.

(Walta Wanaa Chiisuaa 2:​37, 38) Mɛɛ waŋnda haa tuei nyɛ Pitɛ dimi wo, mi mɔnɛi bii nda tau. Ma nyuna Pitɛ a wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa a piliaa aa, “Yɛɛnɛ naa ŋ tosa yɛ, chaaŋaa niaa?” 38 Mi Pitɛ lo loŋ mbo muli aa, “La mal yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ, mi la pɛl diola Chiisu Kilitilaŋ, ma yiŋ nya mɛɛ nya cho fau, le mi Mɛlɛka mal nya le yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ, nduyɛ, mbo ke nya nyina ndɔ diandaa.

(Walta Wanaa Chiisuaa 2:​41) Ma yiŋ wanaa laalaŋ a diomnda Pitɛ dimi laŋ ndaŋ. Wanaa del wanaa laalaŋnda choo paale leŋ nda, nda aa wa waalaŋ la yaa.

(Walta Wanaa Chiisuaa 2:​42-47) Okoŋ kɔɔli, nyɛm wanaa laalaŋnda haa hiou lachi a tosaa woŋ, muŋ cho muŋ ni, mi wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa pɛɛku nda. Ma piɔuviaŋ nyɛm nda nɔ woŋ. Ma hiau lachi a nyɛ diaa dioo latulu, a Mɛlɛka piɛiyo mɛɛ kaa ndaa wa yɛ. 43 Mi wanaa laalaŋnda tosa kaamaalaŋ a kɔndɔfiltaŋ tau. Mi kɔndɔfillo bii wana o wana. 44 Mi wanaa laalaŋnda kpou a hiau lachi a chuuŋgiaŋ lendiaamɔɔ naa pilɛ, a nyɛm ndaŋ piɔuviaŋndo. 45 O pisi ko nyɛm ndɔŋ, a piɔuviaŋ kaniŋ muŋ nda kpende. Mɛɛ waŋndo nɔ ba havɛiyo yɛ, lende ndu oo sɔla ni. 46 Lepala o lepala chuuŋgiaŋndo o chiɛi Mɛlɛka niŋ naa pilɛ. Ma hiau lachi a nyɛ diaa dioo latulu o chiɛila ndala yɛ yɛlaŋ niŋ. Ma kenaŋ nyɛ nda diaa a kɔlta kɛndɛ, a kɔlta kumbiaŋndaŋ 47 A wa Mɛlɛka saŋgalaa lɔɔ lɔɔ. Waŋnda kpede nda aa nɔ bɛɛleŋ le wanaa laalaŋnda. Lepaa o lepaa, Masanɔɔ Mɛlɛka ndu oo chɔɔlu wanaa Mɛlɛka piŋi wa o kunda wanaa laalaŋnda choo.

w86-E 12/1 29 ¶4-5, 7

Kela Nɛŋi Waŋndo Kɔllo Laŋ

O paale tasele kunda leKisiɔŋndo kilaŋndeŋ choo o wɔsi 33 C.E., mi wanaa 3,000 ndaa sɔla haa yiŋɔɔ sɛnɛiya ndaa ‘piɔuviaŋ nyɔɔŋ, de nyɛdiaa diompilɛ, nduyɛ mi ndaa piɛi vɛlɛ Mɛlɛka.’ Le sabu sɔvɛ kuɛɛ ndaa tosa yɛ keŋ? Le mi ndaa kindi tiindaŋ nda sɛnɛi koŋ a mɛɛ nda hiau lachi le tosaa nyɛm “Wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa pɛɛku” nda woŋ yɛ.—Walta 2:​41, 42.

Mi Chuuwa a wanaa ve ŋChuuwa le wa huŋ Chulusɛlɛm, nduyɛ ndaa kɛɛsiaa le waa loŋ le peele Pɛŋtikɔɔsileŋ kinɛi. Kɛ mi wanaa simnuŋ Kilisiɔŋnda wa ndaa yeema le viouwɔɔ tau nduyɛ ma pɛɛku tau le laalaŋnda sɛnɛiyo kindioo. Mi hei huŋ a bahawɛiyo tau le naa hiniaa sɔlaa a nyɛdiaa. Wanaa hiŋ yilɔɔ wa atiŋ ndaa nɔ kaniŋ tau le, kɛ apum ndaa nɔ tau. Lelaŋ, ma muuliaŋ nyɛm nda nɔ woŋ, nduyɛ ma mala wanaa ndaa yeema malaa wa.—Walta 2:​43, 47.

A kɔllo wulee nda yɔŋguŋ ni le nyɔɔŋ pisioo a nyɔɔŋ piɔuwaŋndo vellaa velle. A beŋ wana o wana le nyɛ pisi ɔɔ mbo yɔŋgu nyɛ le, nduyɛ hei ve le pɛŋndeŋ hivioo lachi le. Hei ndii sim naa maa mi wanaa sulaa pisi nyɛm ndaŋ kpou nduyɛ ma simnuŋ wanaa bala fondo le. Kɛ, le mɛɛ ndaa nɔ nyiɛɛye le chaaŋaa ndaa laalaŋaa wa o bahawɛiyo niŋ a teleŋ koŋ yɛ, ma pisi nyɛm ndaŋ ŋtiŋ nduyɛ ma yɔŋgu kaniŋ muŋ le wali leMasaa hivioo lachi.—Tuuwɔ Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 8:​12-15.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 3:​15) La dii wana ke waŋnda yoomu kpeekpeiyo wo. Kɛ nduyɛ, mi Mɛlɛka miŋgi ndu yoomu. Naa ŋ che hei o yɔŋnɔŋndo.

it-2-E 61 ¶1

Chiisu Kiliti

“Wana Ke Waŋnda Yoomu Kpeekpeiyo Wo.” Le mi Chiisu chɔm kɛndɛi kaalɛi Finya ndɔ ve, mi Chiisu Kiliti soliŋ yoomu ndɔɔ sala. Koŋ tosa ni mi wanaa Chiisu hɛli le waa o masaleŋ choo a ndu latulu wa nɔ diom pilɔɔ nduyɛ mi kɛɛsiaa tosaŋ le mi waŋnda wa o chieeŋndo choo lefafɛɛŋ o Masale Chiisuleŋ bɛŋgu. (Mat 6:​10; Chɔŋ 3:​16; Ɛfi 1:​7; Hibu 2:​5; tofawɔ SALA BAŊAA.) Mbo simnuŋ niko “Wana Ke Waŋnda Yoomu Kpeekpeiyo [“Masaa,” KJ; JB] Wo” le waŋchieeya kpou. (Walta 3:​15) Diom maKilikiiyo le diomndo hoo sim kpeekpei le, “wana bɛndoo,” o sim vɛlɛ le diom nda soliŋ kpeku le Muuse wo (Walta 7:​27, 35) maa ‘masa’ le Isɔluɛi.

(Walta Wanaa Chiisuaa 3:​19) “Lelaŋ, la mal yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ, mi la muliŋ naa Mɛlɛka chua, le mi Mɛlɛka faŋa yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ nya kɔɔli,

cl-E 265 ¶14

Mɛlɛka Cho o Bɛɛndiaŋ Teleŋ o Teleŋ “Le Naa Malɔɔ Le Yɔŋnda Naala Wɔɔŋndaŋ” Ndo

14 Malɔɔ haki Chɛhowaa cho o tɛɛsiaŋ tau o Walta Wanaa Chiisuaa 3:​19 niŋ. “Lelaŋ, la mal yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ, mi la muliŋ naa Mɛlɛka chua, le mi Mɛlɛka faŋa yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ nya kɔɔli.” Diomndaŋ ndaŋ faŋa yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ la sim le “wɔɔsuu wo, . . . faŋaa, ɔɔ tɛɛmbuu wo.” A mɛɛ wanaa sinaa dɛniaa bɛnduaa apum dimi yɛ, maa nyɛ o simndo cho nyɛ poonyiaŋndo wɔɔsuu wo ni. Vɛɛ keŋ wa yɛ tonya? A mɛŋma yɛ yiaŋ ndaa toosiaa kpɛkileŋ o sindɔɔ niŋ ni. Te a tosa pɛ wallo a kpɛkile suu waa naa, waŋndo chua nyɛ sɔɔsiaa mɛŋndaŋ ndo, o wou ndu o mɛŋndaŋ niŋ o wɔɔsuu poonyiaa koŋ. Mɛɛ lende koni nyiɛɛyii Chɛhowɛi cho ni. Te o mal naa pɛ le yɔŋnda naala wɔɔŋndaŋ, o wa ko maa nyɛ sɔɔsiaa mɛŋndaŋ ndo o chua ni mbo wɔɔsuu haki koŋ.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ:

(Walta Wanaa Chiisuaa 2:​1-21) Mɛɛ paale Pɛŋtikɔɔsileŋ le fuuluu, mi wanaa laalaŋnda loŋ kpede ma bɔɔŋiaŋ naa pilɛ. 2 Mɛɛ nda bɔɔŋiaŋ, ma tuɛi bɔɔluu bɛndoo o le pilɛ niŋ kpe, chɔnɔŋndo o halaa niŋ mɛɛ hueiyii wa hɔŋndo nuaa yɛ. Mi bɔɔluu bɛndu koŋ tiu silɔ naa nda wa ichali chiɛi niŋ nda. 3 Ma cha nyɔɔŋ maa diɔɔmuii leyiŋ piɔuviaŋndo mi ŋ chal nda choo a pilɛŋ pilɛŋ nda kpede. 4 Nda kpou mi Nyina Diandaa tual nda kɔɔli. Ma kandu suɛi o sɔɔŋ maŋgalaŋ cheleŋndoŋ niŋ, mɛɛ Nyina Diandaa o ke nda kpaayaa le muŋ dimioo yɛ. 5 O boondii keŋ niŋ, Chuuwa a piɛi Mɛlɛka wa a wa Chulusɛlɛm chiee, fulaa o lɛŋnde niŋ kpou o chieeŋndo choo. 6 Mɛɛ nda tuei bɔɔluu bɛndoo hoo, ma huŋ. Ma chuuŋgiaŋ faŋga bɛndoo loŋ. Mi kɔndɔfillo bii wanaa kaala yɛ yɛla wa o faŋga koŋ niŋ nda. Kani fondole, a wa wanaa laalaŋnda suɛi tueiyɔɔ o sɔɔŋ ndaŋ maŋgalalaŋ yɛ yɔŋ niŋ. 7 Mi suɛi hei bii nda kɔndɔfili tau tau. Ma kandu nyuuniaŋndo aa, “O cho o lɛŋnde Kalilileŋ niŋ te puaa haa kpou a fula le? 8 Kɛ vɛ mi naa kpede ŋ wa nda sɔɔŋ naa ŋ maŋgalaŋ yɛ yɔŋ tueiyɔɔ o dimioo? 9 Lɛŋii yɛ yɛ naa ŋ fula ve cho hei ni. Paatiaa, a Midiaa, a Ɛlam, a Mɛsopoteemiaa, a Chudiaa, a Kapadoosiaa, a Poŋtɔɔ, a Eesia, 10 a Filuachiaa, a Pamfiiliaa, a Ichipi, a lɛŋnde Libiaaleŋ, Sailuini chiee ikɛi, a mialaa chɛŋ Luom chiee wa, 11 Chuuwa ni, a wanaa chua laalaŋ Chuuwa wa, Kiletinda ni, a Alueebiaa. Naa kpou ŋ cho nda suɛi tueiyɔɔ a walta kɔndɔfilta Mɛlɛka tosa laŋ okɔɔ o sɔɔŋ naaŋ maŋgalaŋ yɛ yɔŋ niŋ.” 12 Mi suɛi hei bii nda kɔndɔfili. Nda aa sina nyɛ nda aa tosa le. Ma kandu nyuuniaŋndo aa, “I maa vɛɛnɛ cho yɛ hei?” 13 Kɛ nduyɛ, mi apum a kandu wanaa laalaŋnda mamɔɔ. Ma dimi aa, “Mbɔ muɛiyaŋ nda kol ni.” 14 Pitɛ wa ŋwaŋ tɔ a wana piliaa Chiisu vem hɔlta ndɔ wa tɛɛŋ. Mbo chaŋ, mbo kandu suɛi naa faŋga bɛndoo chua. Mbo dimi choo choo aa, “Chaaŋaa niaa Chuuwa a wana o wana cho Chulusɛlɛm nanuŋ, la yaŋ ya nilaŋ nyɛ kɛndɛi mi chɔm nya nyɛ yɔŋnuŋ hoo wo. 15 O cho mɛɛ nya cho yiyaŋndo yɛ le i cho le. O cho mamuɛi le waŋnda haa kol te, kani fuule yɛɛŋndeŋ le laŋga fula suŋ. 16 Nyɛ yɔŋnuŋ ndo cho hoo ni maa, wana suaa le Mɛlɛka wo diolaŋ aa, Chowɛɛ, nyɛ o dimi wo ndu yɔnuŋ hoo ni. Mi Chowɛɛ dimi sindɛ maa, 17 Mɛlɛka dimi aa, “nyɛ ya Mɛlɛka cho tosa o palɛi mɛɛlɛi choo wo, ndu cho hoo ni. I cho Nyina nuu yɔŋ waŋnda kpede kɔɔli. Puaa nyaa, a chuauwaa nyaa laanduaa, a cho yooŋgu Mɛlɛkaa dimi naa waŋnda chua. Chuaa nyaa piaanduaa cho yooŋgu Mɛlɛkaa sɔla o yilaŋ ndaŋ niŋ, mi wanaa nyaa yuvɛiya sɔla yooŋgu Mɛlɛkaa o lɔma sɔlaŋ niŋ, 18 A tonya, I cho Nyina nuu yɔŋ buɛiyaa niaa kɔɔli o palɛi keŋ niŋ, wana pɔnɔ ni, wana lanɔ ni, nduyɛ, ma dimi yooŋgu Mɛlɛkaa. 19 I cho kɔndɔfiltaŋ chɔm o halaa niŋ choo choo, mi chɔm kaamaalaŋ o chieeŋndo choo. Nyɔɔŋ muŋ muŋ wa niŋ ni, koowaŋ, a yiŋndeŋ, a kumnde tau. 20 Paaleŋ le pɛŋgi niŋ fulaa, mi paŋgei simnuŋ i siaŋa maa makoo. Muŋ cho yɔnɔŋ ni, lɔɔpa paale bɛndule Masanɔɔ Mɛlɛka cho nyɛ tosa leŋ le fuuluu. 21 Nduyɛ, I cho yɔnɔŋ maa wana o wana piɛi Masanɔɔ Mɛlɛka le ndu malaa pɛ, Mɛlɛka cho ndu piŋi.”

BƐŊGUFƆNƆƆ 19-25

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | WALTA WANAA CHIISUAA 4-5

“Ma Hiau Lachi a Suɛi Mɛlɛkɛi Dimioo Kpendekele Siooŋii Ve Nda Le”

(Walta Wanaa Chiisuaa 4:​5-13) Diimandɔɔ, mi Chuuwa wanaa ndaa bɛnduaa, a laŋgbaa ndaa kaala, a wanaa pɛɛku waŋnda sawala Mɛlɛkalaŋ nda, a chuuŋgiaŋ Chulusɛlɛm chiee. 6 Masanɔ wanaa soliaa lasalaa diolaŋ aa, “Anasi, o wa loŋ, a Kayafaa, a Chɔŋ, a Alɛkisaŋnda, a Anasi wanaa nduaa, a wa loŋ. 7 Ma huŋ a Pitɛ nda Chɔŋ naa nda chua. Okoŋ kɔɔli, ma nyuna nda aa, “Vɛɛnɛ nya looku yɛ po bɛvɛiyo hoo siŋgi? Nɛɛnɛ ke yɛ nya kpaaya koŋ, kɛlɛŋgaa a diola nɛɛnɛ nyɛ tosa yɛ ndi?” 8 O koŋ, mi Nyina Diandaa tual Pitɛ kɔɔli o lepilɛ niŋ kpe. Mbo dimul nda aa, “Nya cho Chuuwa bolleŋ nda, a laŋgbaa kalaa, 9 la nyuna naa hua le mi ŋ chɔm nyɛ isɔɔ a mɛɛ naa ŋ looku po bɛvɛiyo hoo mala yɛ. Nduyɛ, mi la nyuna a mɛɛ o looku sioŋgɔɔ sɔla yɛ. 10 Nya fau a wana o wana cho Isɔluɛi, la sina pɛŋgu maa Chiisu Kiliti o fula hoo Naasaluɛi yo, o kpaaya cho o diola ndɔlaŋ niŋ ndo po sim hoo wo o seŋgu checheŋ ni. Chiisu koŋ ndu nya dii o yɔmndo choo ni. Kɛ nduyɛ, mi Mɛlɛka miŋgi ndu yoomu. 11 A Chiisu okɔɔ Yau Mɛlɛkaa dimi ni maa, pou nya wanaa taŋgulaa kɛɛ maa o niŋ te wo ndu simnuŋ niŋ pou kpeekpei saa taŋgullo wo ni.” 12Mi Pitɛ hiau lachi a dimioo aa, “Ndu pilɛ kpe nɔla mbo piŋi nya ni. Kani fondole, Mɛlɛka yɔŋgu waŋnda chieeya diola wana cheleŋ o chieeŋndo choo kpou le mi ŋ sɔla pioŋɔɔ o ndu niŋ te, mɛɛ Chiisu.” 13 Mɛɛ wanaa chal o suɛi hei choo wa a che mɛɛ Pitɛ a chɔŋ soo kpendekele, siooŋii ve nda le yɛ, mi kɔndɔfillo bii nda tau. Kani fondole, a sina maa a ve wanaa pɛlnuŋ ladio le. Nduyɛ, a ve wanaa sinaa yau le. Kɛ nduyɛ, ma sina maa Pitɛ nda Chɔŋ nda aa wa hɔlaa tulu nda Chiisu waa.

w08-E 9/1 15, kɔfoo

Chɔŋ o Nyɛ Dimiŋndo Mbo Kua a Nyɛ Poonyiaŋndo—Nyɛ Poonyiaŋndo a Kilisiɔŋaa Tasiaa

Baa Wanaa Chiisu Vem Hɔlte Ndɔ Wa Ndaa Sina Yau Le?

Mɛɛ masaa waa a laŋgbaa kalla Chulusɛlɛm che “mɛɛ Pitɛ nda Chɔŋ a soo kpendekele siooŋii ve nda le yɛ, mi kɔndɔfillo bii nda tau.” (Walta 4:​13) Baa a tonya i cho ni maa wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa ndaa pelnuŋ ladio le ɔɔ ndaa sina yau le? Le chɔmndo a hei okɔɔ, mi yauwo hoo The New Interpreter’s Bible dimi maa, “Ŋ nɔ miŋ yiyaŋ naa maa, Pitɛ [nda Chɔŋ] ndaa sina yau ɔɔ a kue o sukuu nduyɛ maa a chiee diomndaŋ veeloo a poonyiaa le le. Ma sina teŋgeŋndo wanaa yeema dɛnɛ sinaa bɛndoo ma chal o kpeŋgbeila leMasalaŋ choo le yamaŋ kiolɔɔ wa tɛɛŋ a wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa.”

w08-E 5/15 30 ¶6

Nyɛ Naŋ Pɛɛku o Yau Walta Wanaa Chiisuaa Niŋndo

4:​13—Baa Pitɛ nda Chɔŋ ndaa sina yau le? Ɛ ɛ, ndaa sina yauwo. Ma veelu nda maa “a ve wanaa pɛlnuŋ ladio le. Nduyɛ, a ve wanaa sina yau le” kanifuule, a kue o sukuula wanaa bɛnduaa le sinaa mɛɛ wana pɛɛku waŋnda a suɛi Mɛlɛkaŋ okɔɔ yɛ le.

(Walta Wanaa Chiisuaa 4:​18-20) Mɛɛ nda veelu nda, ma dou nda sawaa aa, “La suaa lɛ naa wana o wana chua a Chiisu okɔɔ le, kɛlɛŋgaa niŋ te, mi la pɛɛku wana a ndu okɔɔ.” 19 Mi Pitɛ nda Chɔŋ a muli nda diom aa, “Ɔɔ nyɛ wa o kɛndɛ Mɛlɛka o hɔl lo? Hɛnaŋ nyaa tosaa, baa hɛnaŋ Mɛlɛkaa tosaa? Nya pila la kiolu yamɛi. 20 Kani fondole, nyɛ yɔnuŋ mi ŋ cha, nduyɛ, mi ŋ tuɛi yo, ŋ nɔla mi ŋ pɛŋgi suɛi a ndu okɔɔ le.”

(Walta Wanaa Chiisuaa 4:​23-31) Mɛɛ nda mal nda dɔɔ, mi Pitɛ nda Chɔŋ a miiŋgu naa chaaŋaa ndaa chua. Ma kɔ doonuŋ nda kona a nyɛ wanaa bɛnduaa soliaa lasalaa, a laŋgbaa kalla a dimul nda wo. 24 Mɛɛ Chaaŋaa ndaa tuei nyɛ yɔnuŋ ndo, ma kandu Mɛlɛka piɛiyo diom pilɛ nda kpede. Ma dimi aa, “Masanɔɔ Mɛlɛka, num toosiaa halaa, a chieeŋndo, a pee mɛŋma ihɛllo ni. Nduyɛ, nyɛ o nyɛ cho o nyɔɔŋ muŋ niŋ, num toosiaa ni. 25 Mi nyina num diandaa duau diomnda numndaŋ buɛi numndo Deeve, finya naa mamaa o sondo. Mbo dimi maa, “vɛ mi kaala cheleŋndaŋ la tuulu hɔlla nuaa? A yii defoo le Masanɔɔ, kɛ a nɔla ndu le. 26 Wanaa bɛnduaa o chieeŋndo choo a bɛɛndiaa ndapila le Masanɔɔ Mɛlɛka. Mi wanaa cho waŋnda bolle wa chuuŋgiaŋ le sɔŋgɔɔ a Masanɔɔ Mɛlɛka nda Kiliti, wana o chua buŋgɛi maa o cho viomɔɔ wo.” 27 Ma hiau lachi a piɛileŋ aa, “Le kɛndɛi, mi Hɛlɔɔ, nda Pɔŋtiɔɔ Paile, nda wanaa cho a chuu le wa a waŋnda Isɔluɛi ma chuuŋgiaŋ chiee nanuŋ le Chiisu, buɛi num ŋ hɛli wo defoo yiiyo. 28 Nyɛ ŋ kɛɛsiaa sindɛ maa o yɔnuŋ ndo ndu kpeekpei nda chuuŋgiaŋ hoo ma tosa ni. A kɛɛsiaa nyɛ ndu oo nɔ le yɔnɔŋndo wo. Kani fondole, num a nɔ kpaaya koŋ. Nduyɛ, lende num oo hɛnaŋ maa i yɔnuŋ ni. 29 Lelaŋ, Masanɔɔ Mɛlɛka, yaŋ nilaŋ o kɔŋgɔliaŋnda nda cho naa laŋ. Tosa mi buɛiyaa numnda dimi suɛi numnde kpendekele siooŋii bɛɛ i ve nda le. 30 Tosa mi waŋnda sɔla sioŋgɔɔ, nduyɛ ma tosa mi ŋ tosa kaamaalaŋ a kɔndɔfiltaŋ a diola buɛi numndo Chiisu laŋ.” 31 Mɛɛ nda chii Mɛlɛka piɛi, mi fondaŋ nda wa ichali wo nyiiya. Mi Nyina Diandaa Mɛlɛkaa tual nda kɔɔli, mɛɛ nda cho fau. Ma kandu suɛi Mɛlɛka dimioo kpendekele, siooŋii ve nda le.

it-1-E 128 ¶3

Wana Chiisu Vem Hɔlte Ndɔ Wo

Wallo o Kunda leKilisiɔŋndo Niŋ. Mi nyina diandaa Mɛlɛka tol koŋ nda choo o paale Pɛŋtikɔɔsileŋ choo wo kindi wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa tau. Bolii ŋuɛɛnu tasei o yau Walta Wanaa Chiisuaa niŋ chɔm maa wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa ndaa nɔ isiooŋ kposoŋ te nduyɛ ma chɔm kɔl sikpaa le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Nduyɛ ma chɔm maa mi Chiisu sɔla fulasɛiniŋndo mi che bɛɛ ma wou nda o chiɛi manyumndo niŋ, ma luaa nda, nduyɛ mi masaa waa kɔŋgɔlaŋ nda le nda diyɔɔ. O palɛi tasii keŋ niŋ mɛɛ paale Pɛŋtikɔɔsileŋ le hiou, mi nyina Mɛlɛkaa tosa mi wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa sɔla nɛi chɔmaa. Nduyɛ fulamakɔɔlioo wa ni, mi hiouwɔɔ lachioo tosaŋ tau o kunda leKilisiɔŋndo niŋ. (Walta 2:​41; 4:​4) Ma handu fɛŋ kɔllo le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo Chulusɛlɛm, okoŋ ma kua Sameeliaa, mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, ma dimi ndu o chieeŋndo choo kpou a teleŋ koŋ.—Walta 5:​42; 6:​7; 8:​5-17, 25; 1:​8

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 4:​11) “Pou nya wanaa taŋgulaa kɛɛ maa o niŋ te wo ndu simnuŋ niŋ pou kpeekpei saa taŋgullo wo ni.”

it-1-E 514 ¶4

Pou Kpeekpei Saa Taŋgullo Wo

Sam 118:​22 chɔm maa pou wanaa taŋgulaa kɛɛ wo cho simnɔŋ “pou kpeekpei saa taŋgullo wo.” (Heb., roʼsh pin·nahʹ). Mi Chiisu chɔm nyɛ dimiŋndo nduyɛ mbo tuu ndi a ndupila maa ndu cho “pou kpeekpei saa taŋgullo wo ni.” (Gr., ke·pha·leʹ go·niʹas, pou saa taŋgullo wo). (Mat 21:​42; Mak 12:​10, 11; Luk 20:​17) Mɛɛ pou soli taŋgullo tɔɔ wo naŋ naa yɛ, lende Chiisu cho pou kpeekpei saa wanaa sɔla pɔyaŋndo ma wa o kunda leKilisiɔŋndo niŋ nda ni, ma tuu ndu a maaŋ Mɛlɛka wana chi le wo. Mi Pitɛ tuu vɛlɛ Sam 118:​22 a Chiisu Kiliti le chɔmndo maa ndu cho wa “pou” waŋchieeya kɛɛ kɛ mi Mɛlɛka hɛli le simnɔŋndo “pou kpeekpei saa taŋgullo wo ni.”—Walta 4:​8-12; tofa vɛlɛ 1Pitɛ 2:​4-7.

(Walta Wanaa Chiisuaa 5:​1) Kɛ nduyɛ, po pilɛ wa nda tɛɛŋ diolaŋ aa, Ananaaya, laandɔ diolaŋ aa, Safilua. Nda bɛɛ ma pisi kpele ndaa.

w13-E 3/1 15 ¶4

Mi Pitɛ a Ananaaya Dimi Choolaŋ—Yɛɛ Naŋ Pɛɛku Yɛ o Hei Niŋ?

Mi Ananaaya nda laandɔ pisi kpele ndaa le kanioŋ sɔlaa le ma mala wanaa sɔla haa yiŋɔɔ sɛnɛiya. Mɛɛ Ananaaya hiŋ a kanioŋ muŋ o wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa lo, mbo dimi maa kaniŋ o pisi kpele ndɔɔ woŋ kpou cho muŋ ni. Kɛ o ve muŋ kpou le wa muŋ te! Mbo kɛsi kanioŋ ŋtiŋ le ndupila! Mi Mɛlɛka tosa mi Pitɛ sina a hei okɔɔ. Okoŋ, mi Pitɛ dimul Ananaaya aa, “O cho wana chiee le ŋ dimul choolaŋ te. Mɛlɛka ŋ dimul choolaŋ ni.” Mɛɛ Ananaaya tuei suɛi hei, mbo del. Mbo wu. Mɛɛ hawɛilaŋ la hiou layaa okoŋ kɔɔli, mi laa ndɔ bɛɛ huŋ naa o wa wa, kɛ ndu oo sina wɔ nyɛ yɔnuŋ a pɔnɔ ndɔ wo le. Ndu bɛɛ mbo dimi choolaŋ, o lepilɛ niŋ kpe, mbo del lɛŋ, nduyɛ mbo wu.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ:

(Walta Wanaa Chiisuaa 5:​27-42) Ma luɛi a wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa. Ma simi nda laŋgbaa kalaa kialu yamaŋ nda lachi. Mi masa wana soliaa lasalaa nyuna nda aa, 28 “Ŋ dou nya sawaa o kala kala maa la pɛɛku lɛ waŋnda sɔɔŋ Chiisu wa pɛɛkoo woŋ te le? Kɛ, la tofa nyɛ nya tosa wo. La tosa mi waŋnda kpou Chulusɛlɛm a tuɛi a pɛɛku nyaa hoo okɔɔ. Nduyɛ, La hɛnaŋ mi la heelu naa piɔm ndɔɔ o lebol.” 29 Mi Pitɛ a wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa a piliaa mulul nda aa, “Nyɛ Mɛlɛka dimul naa wo, ndu naa ŋ nɔ ni mi ŋ tosa, o cho nyɛ waŋnda chieeya dimi wo le. 30 Mɛɛ nya baŋ Chiisu o yɔmndo choo, mi la dii ndu. Kɛ nduyɛ, mi Mɛlɛka finyaa naa mamaa nda aa piɛiyo miŋgi ndu yoomu. 31 O koŋ kɔɔli, mi Mɛlɛka ke ndu naa simaa bɛnduaa ndupila ikɛi. Mbo siiŋguu ndu Masaa. Mbo siiŋguu ndu vɛlɛ wana piŋiaa le mi waŋnda Isɔluɛi a sɔla nɛi nda mal yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋndo le mi Mɛlɛka mal nda le yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ. 32 Naa ni, a Nyina Dandiaa o Mɛlɛka ke wanaa tuɛi ndu diom nda, ŋ cho seiya a nyɛ yɔnuŋ ndo.” 33 Mɛɛ wanaa bɛnduaa tuei diomndaŋ ndaŋ, ma tuulu kɔl. Ma yeema le nda diyɔɔ. 34 Kɛ, wana pilɛ wa laŋgbaa kalaa kialu yamaŋ nda tɛɛŋ diolaŋ aa Kamelial. O kunda Fulisiiya choo ndu oo fula ni. Nduyɛ, wana pɛɛku waŋnda sawala Mɛlɛkalaŋ ndo o wa ni. Waŋnda kpede nda aa nɔ bɛɛleŋ le ndu. Mbo sim mbo dimi maa a fula a wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa o bɛɛ. 35 Mbo dimul laŋgbaa kalla aa, “Chaaŋaa niaa Chuuwa, la mandaŋ a nyɛ nya hɛnaŋ le tosaa a puaa haa wo. 36 Wɔsila tiɔɔŋ koni la hiou wɔ ni, mi po pilɛ diolaŋ aa, Tioodɔɔ, mbo siiŋguu ndupila wana bɛndu. Mi waŋnda kɛmɔɔ lehiɔɔlu a tual ndu kɔɔli. Kɛ o koŋ kɔɔli, ma dii ndu. Diyɔɔ ndu, mi wanaa wa ndu kɔɔli wa a saŋnuŋ. Mi suɛi keŋ tambu. 37 O ndu kɔɔli, a teleŋ nda wa waŋnda chɔmndo wo, mi po pilɛ diolaŋ aa, Chuda, o ndu oo fula o buŋgɛi Kalilive niŋndo, mbo chua waŋnda le ndu tolɔɔ kɔɔli. Ndu bɛɛ, ma dii ndu. Mi wanaa wa ndu kɔɔli wa saŋnuŋ. 38 Lelaŋ, I cho nya silaa o suɛi hei niŋ. La mal puaa haa o ba ndaa choo. La mal nda a kɔnuŋ. Kani fondole, te o wa wana chiee pɛ sii kɛɛsiaa sɔɔŋ muŋ a waltaŋ ndaŋ ni, mɛɛ a cho dema. 39 Kɛ, te o wa pɛ Mɛlɛka kɛɛsiaa walta nda cho laŋ ndaŋ ni, mɛɛ la nɔla nda kpaa le. Nduyɛ o koŋ kɔɔli, nya pila cho simnɔŋ wanaa sɔŋga a Mɛlɛka.” Ma yaŋ nyɛ Kamelial dimi wo nilaŋ. 40 O koŋ kɔɔli, ma veelu wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa. Ma luɛi. Mɛɛ nda luɛi, mi wanaa bɛnduaa tosa ma luaa nda. O koŋ kɔɔli, ma sila nda maa a dimul lɛ waŋnda a diola Chiisu laŋ okɔɔ le. Ma mal nda. Ma kuanuŋ. 41 Mi wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa mal fondaŋ lagbaa kalla wa wo, a kɔl kɛndɛ kani fondole, le mɛɛ Mɛlɛka chua nda maa a bɛnda le ma sɔla nyɛpalaa le Chiisu yɛ. 42 Ma hiau lachi a balɔɔ o chiɛilaŋ a o bɛɛ chiɛi Mɛlɛkaa, lepaa o lepaa a wa waŋnda pɛɛkoo a nda yooŋgu kɛndɔɔ chɔmndo maa Chiisu ndu cho Kiliti, wana Mɛlɛka chua buŋgɛi maa o cho viomɔɔ le waŋnda piŋioo wo ni.

BƐŊGUFƆNƆƆ 26–YINDIMIIYO 2

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | WALTA WANAA CHIISUAA 6-8

“Mi Kunda leKilisiɔŋ Kilaŋ Sɛnɛiyo Sɔla Tɔɔndaŋndo”

(Walta Wanaa Chiisuaa 6:​1) O boondii keŋ niŋ, mɛɛ kunda wanaa laalaŋnda o Chiisu niŋ o wa hiouwɔɔ lachi a hindɔɔ, mi sɛɛŋgiaŋndo kanduŋ Chuuwa a dimi Kilikiiye wa tɛɛŋ nda Chuuwa a dimi Hibuluiye wa. Mi Chuuwa a dimi Kilikiiye wa dimi maa, a cho wanaa vii piaanduaa wa tauwo o nyɛ diaa nda piɔu lepaa o lepaa wo niŋ.

bt-E 41 ¶17

“Nyɛ Mɛlɛka Dimul Naa Wo, Ndu Naa Ŋ Nɔ Ni Mi ŋ Tosa, O Cho Nyɛ Waŋnda Chieeya Dimi Wo Le”

17 Mi kunda sɛnɛiyo hoo sɔla simul o ve kɔl te wo nda pila tɛɛŋ. Yɛɛ wa yɛ simullo hoo? O wanaa sɔla yiŋɔɔ ma simnuŋ buɛiyaa Chiisu wa tɛɛŋ, a bɔɔ bɔɔ wanaa yilaa nda wa Chulusɛlɛm ni nduyɛ ndaa yeema ma pɛɛku tau tuupa ma miiŋgu o ndalo. Mi buɛiyaa Chiisuaa Chulusɛlɛm nda yɔŋgu kanioŋ le nyɛdiaa a nyɛm cheleŋ piondɔɔ le wanaa hiŋ haa yilɔɔ wa kioo. (Walta 2:​44-46; 4:​34-37) A teleŋndo hoo, mi bahawɛi teŋgeŋndo fula, “o nyɛ diaa nda piɔu lepaa o lepaa wo niŋ.” Ma kandu wanaa vii piaanduaa ma dimi Kilikiiya wa “tauwo.” (Walta 6:​1) Kɛ a ve wanaa vii piaanduaa wa a dimi Hibuluiye wa tau le. Bahawɛiyo wa ni maa a wa kaa hɛliaŋndo chɔmndo. Bahawɛila cheleŋndaŋ la wa kɛ laa siimaŋ a bahawɛiyo hoo le.

(Walta Wanaa Chiisuaa 6:​2-7) Le hei, mi ŋwaŋ tɔ a wanaa ŋiɔɔŋaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa, veelu wanaa laalaŋ o Chiisu niŋnda naa pilɛ. Ma dimi aa, “O niŋ mi ŋ mal suɛi Mɛlɛkɛi dimioo le nyɛdiaa piɔuwo le. 3 Lelaŋ, chaaŋaa naa, la hɛli waŋ piaanduaa nya tɛɛŋ a Nyina Diandaa cho kɔɔli tau wa, nduyɛ, ma nɔ kɔl kaloo tau wa le ma wa wallo hoo tosaa. 4 Naa pila ŋ nɔla niŋ mi ŋ chua teleŋnda naalaŋ kpede le Mɛlɛka piɛiyo a suɛi Mɛlɛkɛi dimioo.” 5 Mi nda kunda kpede a naŋ kɔl a nyɛ wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa a dimi wo. Lelaŋ, ma hɛli Stiiviŋ, wana laalaŋ bɛndoo o Nyina Diandaa Mɛlɛkaa o wa kɔɔli tau wo. Ma hɛli vɛlɛ Filipi, a Pokolɔɔ, a Nikanɔɔ, a Timɔŋ. Ma hɛli vɛlɛ Pamɛnaasi, a Nikolɔɔ o fula Aŋtiɔɔ chiee wo. Ndu ve Chuunɔ le, kɛ ndu oo chua pɛɛku Chuuwa. 6 Ma huŋ a puaa haa naa wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa chua. Mɛɛ nda piɛi Mɛlɛka le nda, ma handu nda balaŋ choo. Ma duau nda sala. 7 O koŋ kɔɔli, mi diom Mɛlɛkaa hiau lachi a pɛŋgɛlaŋndo. Mi wanaa laalaŋnda Chulusɛlɛm chiee kuii tau tau. Mi wanaa soliaa lasalaa a ka ka a laalaŋ a yooŋgu kɛndɛ Mɛlɛkaa.

bt-E 42 ¶18

“Nyɛ Mɛlɛka Dumul Naa Wo, Ndu Naa Ŋ Nɔ Ni Mi ŋ Tosa, O Cho Nyɛ Waŋnda Chieeya Dimi Wo Le”

18 Mi wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa, a wa teleŋ koŋ maa dialii kuumbaŋ choo ve le kundulaŋ nda, ma sina maa o ve suɛi taasi le ma “mal suɛi Mɛlɛkɛi dimioo le nyɛ diaa piɔuwo le.” (Walta 6:​2) Le suɛi keŋ bɛɛndiaa, ma dimul wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa le ma nuuviaa puaa a ŋɔmmɛu “a Nyina Diandaa cho kɔɔli tau wa, nduyɛ, ma nɔ kɔl kaloo tau wa,” “le ma wa wallo hoo tosaa.” (Walta 6:​3) Puaa ndaa suliŋnda ndaa yeemaŋ tau le wallo hoo kanifuule, wallo ve ko le nyɛdiaa piɔuwo le, kɛ wallo wa vɛlɛ le kanioŋ kɛsioo, piinduu wo nyɛm nda wa waŋnda kioo woŋ, nduyɛ ma kɛsi konalaŋ le nyɛ o nyɛ nda wa pisioo. Puaa nda hɛli wa kpou ndaa nɔ diola maKilikiilaŋ, nduyɛ naapum keŋ mala nda ni mi wanaa vii kaŋ piaanduaa wa hini kɔl a nda. Mɛɛ nda piɛi tuupa ma hɛli waŋnda haa, mi wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa yulu puaa haa iso “le ma wa wallo hoo tosaa.”

(Walta Wanaa Chiisuaa 7:​58–8:​1) Ma kua a ndu sasɔɔ. Ma faŋa ndu chiee. Mi wanaa tɛndal Stiiviŋ seileŋ nda ke po chua piaandu pilɛ domala ndalaŋ le mbo biilul nda. Diola ndɔlaŋ aa, Sɔɔ. O koŋ kɔɔli, ma kandu ndu vii viiyo a poutaŋ. 59 Mɛɛ nda wa ndu vii viiyo, mi Stiiviŋ piɛi Masanɔɔ aa, “Masanɔɔ Chiisu, a che yoomu nuu.” 60 Mbo baŋ wulaŋ. Mɛɛ o baŋ wulaŋ, mbo deŋi choo choo. Mbo dimi aa, “Masanɔɔ Mɛlɛka, mal nda le yɔŋ nda wɔɔŋndo hoo.” Mɛɛ o dimi diomndaŋ ndaŋ mbo malnuŋ kɔl. Sɔɔ wa loŋ. Nduyɛ, o wa o chɛlaa maa Stiiviŋ sɔla piɔmndo.

8 Sɔɔ wa loŋ. Nduyɛ, o wa o chɛlaa maa Stiiviŋ o sɔla piɔmndo. Paale leŋ nda kandu kunda wanaa laalaŋnda Chulusɛlɛm chiee nyɛ palaa bɛndoo tusioo choo ni. Ma sɛŋi wanaa laalaŋnda kpede. Ma tiu o buŋgaŋ Chudiaa woŋ niŋ, a buŋgaŋ Sameeliaawoŋ fau. Mɛɛ wanaa Chiisu vem hɔlte wa ma lo.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 6:​15) O koŋ kɔɔli, mi wana o wana wa o kunda laŋgbaa kalaa kialu yamaŋnda choo, ma kandu Stiiviŋ nuaa chikɛŋ bɛndu. Ma cha mi hɔlaa nduaa simnuŋ nuaa ŋ cha aa kiilanɔ Mɛlɛkaa ni

bt-E 45 ¶2

Stiiviŋ—“Mbo Sɔla Kpaayaa Nduyɛ Mbo Chɔm Kɛndɛi”

2 Nyɛ cheleŋ cho vɛlɛ teŋgeŋ a kaa Stiiviŋ chɔm vɛlɛ naŋndo okɔɔ. Mi wanaa kialaa ŋyamaa kandu Stiiviŋ nuaa chikɛŋ bɛndu mɛɛ nda che “mi hɔlaa nduaa simnuŋ nuaa ŋ cha aa kiilanɔ Mɛlɛkaa ni” (Walta 6:​15) Mi maalikɛinɔ Mɛlɛkaa dimul ndu yooŋgu Chɛhowa Mɛlɛka wo nduyɛ ndoo nɔ mbo yɔŋ isiooŋ te, mbo bii kɔllo, nduyɛ mbo nɔ kɔl nyuloo. Lende i yɔŋnuŋ a Stiiviŋ ni, mi wanaa kialaa ŋyama ndaa tul nda kaŋ leyɛ wa bɛɛ cha hei. Vɛɛ ndoo nɔ yɛ mbo bii kɔllo?

(Walta Wanaa Chiisuaa 8:​26-30) Mi kiilanɔ Masanɔɔ Mɛlɛkaa dimul Filipi aa, “Chɔŋ ma kuɛ o nɛi tou wo, nɛi keeku o pollo niŋ le chɔnɔŋndo Chulusɛlɛm chiee le kɔlaŋ Kaasa chiee wo.” 27 O koŋ, mi Filipi kandu kɔlaŋ. Mɛɛ o wa kɔlaŋ, mbo komal po Itoopiaanɔɔ. O wa wana bɛndu o lɛŋnde Itoopiaaleŋ niŋ. Ndu ndu oo manda kaniŋ wana lanɔ masaa wa lɛŋnde leŋ bolleŋ ndo ni. Itoopiaanɔɔ hoo ndoo kuɛ Chulusɛlɛm le Mɛlɛka piɛiyo. 28 O wa miiŋgoo o ndu lo, mbo wa ichali o nyɛ nyaanaŋ suaa naŋ ndo niŋ. Mbo wa tofaa o yauwo niŋ o wana suaa le Mɛlɛka wo Aisaya poonyiaa wo. 29 Mi nyina diandaa Mɛlɛkaa dimul Filipi aa, “Kɔ, ma sɔɔŋguu o nyɛ nyaanaŋndo ikɛi mi la kua nya ndu.” 30 Mi Filipi nyaanuŋ mbo sɔɔŋguu o nyɛ nyaanaŋndo ikɛi. Mbo tuɛi poo hoo cho nyɛ wana suaa le Mɛlɛka wo Aisaya poonyiaa wo tofaa o yauwo niŋ mbo tombola ndu. Mi Filipi nyuna ndu aa, “A cho pa nyɛ ŋ cho koŋ tofaa wo pɛŋgu sina?”

bt-E 58 ¶16

Yooŋgu Kɛndɔɔ Chɔmndo a Chiisu Okɔɔ

16 Kilisiɔŋnda nɔ dikeŋnaŋndo le tosaa wali suu Filipi tosa wo. Teleŋndaŋ lapum, ma tiuba le yooŋgu kɛndɛ leMasaa dimioo o baltaŋ niŋ o wanaa nda komalla lo, te a wa pɛ kɔlaŋ inɛ. O teleŋnda bɔɔbɔɔ niŋ, ma wa wanaa nɔ yeemɛi le sinaa a Mɛlɛka okɔɔ wa kɔl. Ŋ nɔ miŋ wa hei kɔl kanifuule, Baabuiyo chɔm maa maalikɛiya cho naa nɛi chɔmaa kioo ni le wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ hoo tosaa, le mi “waŋnda lelɛŋ o lelɛŋ, a lekaa o lekaa, a isɔɔ o isɔɔ maŋgalaa, a waŋnda suu o suu” tuei. (Sɔɔŋ 14:​6) Mi Chiisu dimi maa maalikɛiya cho naa nɛi chɔmaa ke o wali pollo niŋ. Mɛɛ o dimi taloo a yɛiyii kɛndɛi vɛlɛ a billo okɔɔ, mbo dimi maa a teleŋ kuauwaa, ndu cho yɛ chieeŋndo hoo mɛɛlulaŋ ni, “wanaa kuauwaa nda cho kiilaa Mɛlɛkaa ni.” Mbo chɔɔlu dimi maa, o cho kiilaa nduaa viomɔɔ ma sooluu nyɛ o nyɛ tosa mi waŋnda tosa yɔŋ wɔɔŋndo. Nduyɛ, mi kiilaa nduaa a sooluu wanaa tosa sɔɔŋ wɔɔŋndo nda, wanaa cho le masale Mɛlɛkaleŋ nda tɛɛŋ.” (Mat 13:​37-41) A teleŋ koŋ, maalikɛiya cho chuuŋgiaa wanaa nɔ le kɔlaŋ o choo choo niŋ le waa o Masaleŋ choo wa. Te teleŋ koŋ hiou pɛ “faŋga bɛndu bɛndoo” nda cho yɛ ‘saa cheleŋnda’ ni, a Chɛhowa naŋ le waa o kɔɔna ndɔɔ niŋnda.—Sɔɔŋ 7:​9; Chɔŋ 6:​44, 65; 10:​16.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ:

(Walta Wanaa Chiisuaa 6:​1-15) O boondii keŋ niŋ, mɛɛ kunda wanaa laalaŋnda o Chiisu niŋ o wa hiouwɔɔ lachi a hindɔɔ, mi sɛɛŋgiaŋndo kanduŋ Chuuwa a dimi Kilikiiye wa tɛɛŋ nda Chuuwa a dimi Hibuluiye wa. Mi Chuuwa a dimi Kilikiiye wa dimi maa, a cho wanaa vii piaanduaa wa tauwo o nyɛdiaa nda piɔu lepaa o lepaa wo niŋ. 2 Le hei, mi ŋwaŋ tɔ a wanaa ŋiɔɔŋaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa, veelu wanaa laalaŋ o Chiisu niŋnda naa pilɛ. Ma dimi aa, “O niŋ mi ŋ mal suɛi Mɛlɛka dimioo le nyɛ diaa piɔuwo le. 3 Lelaŋ, chaaŋaa naa, la hɛli waŋ piaanduaa nya tɛɛŋ a Nyina Diandaa cho kɔɔli tau wa, nduyɛ, ma nɔ kɔl kaloo tau wa le ma wa wallo hoo tosaa. 4 Naa pila ŋ nɔla mi ŋ chua teleŋnda naalaŋ kpede le Mɛlɛka piɛiyo a suɛi Mɛlɛkɛi dimioo.” 5 Mi nda kunda kpede a naŋ kɔl a nyɛ wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa a dimi wo. Lelaŋ, ma hɛli Stiiviŋ, wana laalaŋ bɛndoo o Nyina Diandaa Mɛlɛkaa o wa kɔɔli tau wo. Ma hɛli vɛlɛ Filipi, a Pokolɔɔ, a Nikanɔɔ, a Timɔŋ. Ma hɛli vɛlɛ Pamɛnaasi, a Nikolɔɔ o fula Aŋtiɔŋ chiee wo. Ndu ve Chuunɔ le, kɛ ndu oo chua pɛɛku Chuuwa. 6 Ma huŋ a puaa haa naa wanaa Chiisu vem hɔlte ndɔ wa chua. Mɛɛ nda piɛi Mɛlɛka le nda, ma handu nda balaŋ choo. Ma duau nda sala. 7 O koŋ kɔɔli, mi diom Mɛlɛkaa hiau lachi a pɛŋgɛlaŋndo. Mi wanaa laalaŋnda Chulusɛlɛm chiee kuii tau tau. Mi wanaa soliaa lasalaa a ka ka a laalaŋ a yooŋgu kɛndɛ Mɛlɛkaa. 8 Stiiviŋ wa wana Mɛlɛka dɔu sala tau tau. Mi Mɛlɛka ke ndu kpaayaa tau. Mbo tosa kɔndɔfiltaŋ a kaamaala bɛndulaŋ waŋnda tɛɛŋ. 9 Kɛ, mi puaa Chuuwa a pum simul ndu. Puaa haa a pum ndaa fula Sailuini chiee, a pum Alɛkisadiliaa. Nduyɛ, o chiɛi Chuuwa piɛi Mɛlɛka wo o nda aa veelu aa, Chiɛi wanaa baŋaŋnda wo, nda aa chuuŋgiaŋ ni. Waŋnda haa ni, a wanaa chɛŋ o buŋgɛi Siliisiaave niŋ nda, a wanaa chɛŋ o buŋgɛi Eesiaa ve niŋnda, ma kandu sɛɛŋgiaŋndo a ndu. 10 Kɛ mi Nyina Diandaa Mɛlɛkaa ke Stiiviŋ kɔl kaloo tau le suɛi. A nɔla ndu yomɔɔ le. 11 Le hei, ma hiau puaa a pum kɔɔli le ma dimi aa, “Ŋ tuei ndu mbo tɛɛmbuu diola Muuselaŋ a diola Mɛlɛkalaŋ.” 12 Ma tosa mi waŋnda a laŋgbaa kalla a wanaa pɛɛku waŋnda sawala Mɛlɛkalaŋ nda tuulu kɔl a ndu. Ma bii Stiiviŋ ma kua a ndu laŋgbaa kalaa kialu yamaŋnda lo. 13 Ma huŋ a puaa a pum le ndu seile lakafaleŋ tɛndallo. Ma dimi aa, “Teleŋ o teleŋ poo hoo cho sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ dimioo a chiɛi cho hoo le Mɛlɛka wo, o naa ŋ soli salaa wo. Nduyɛ, mbo dimi diomnda wɔɔŋndaŋ a sawala Mɛlɛka ke Muuse le naa laŋ. 14 Ŋ tuei mbo dimi maa Chiisu fula hoo Naasaluɛi yo, o cho chiɛi Mɛlɛkaa tɛɛmbuu. Nduyɛ, maa mi Chiisu koŋ maŋgala kaala Muuse pɛɛku finyaa naa mamaa le waa lechoo laŋ.” 15 O koŋ kɔɔli, mi wana o wana wa o kunda laŋgbaa kalaa kialu yamaŋnda choo, ma kandu Stiiviŋ nuaa chikɛŋ bɛndu. Ma cha mi hɔlaa nduaa simnuŋ nuaa ŋ chaa aa kiilanɔ Mɛlɛkaa ni.

    WOL le Sɔɔŋ Yaasiaa—Kisi (2010-2026)
    Chukku Ma Kinda
    Chuku Ma Kumbi
    • Kisiei
    • Share
    • Mɛɛ ŋ Yeema Yɛ
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Sawalaŋ Le Tɛɛŋgei Soliŋndo Kpeku
    • Mɛɛ Naŋ Bii Yooŋgula Numndaŋ Yɛ
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Chuku Ma Kumbi
    Share