Naa Bandu Mɛŋgɛlaa KƐSI YAULAŊ O INTANƐITIIYO WA
Bandu Mɛŋgɛlaa
NAA KƐSIAA LAYAUWA O INTANƐTIIYO CHOO
Kisiei
Ɔ, ɔ, Ɛ, ɛ, Ŋ, ŋ
  • Ɔ
  • ɔ
  • Ɛ
  • ɛ
  • Ŋ
  • ŋ
  • BAABUIYO
  • YAULAŊ A NYƆƆŊ
  • BƆŊAŊNDAŊ
  • mwbr19 Doŋdoŋndo p. 1-8
  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo

Viduei cho le fondaa hoo le.

Mal Haki, bahawɛi pɔmbɔ yɔŋnuŋ le num vidueiyo hoo solullo.

  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo
  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo—(2019)
  • Suɛi Lebolii Pɔmbuɛi
  • DOŊDOŊNDO 4-10
  • DOŊDOŊNDO 11-17
  • DOŊDOŊNDO 18-24
  • DOŊDOŊNDO 25–FUOO 3
Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo—(2019)
mwbr19 Doŋdoŋndo p. 1-8

Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo

DOŊDOŊNDO 4-10

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LUOMAŊNDA 1-3

“Hiou Lachi a Kɔl Num Iyamaa Pɛɛkoo”

(Luomaŋnda 2:​14, 15) Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ la ve la yɔŋgaa o wanaa cho a Chuu le wa lo le. Kɛ nduyɛ, te nda pila kɔlta ndalaŋ la dimul nda pɛ maa a tosa nyɛ sawalaŋ ndaŋ la dimi wo, nduyɛ ma tosa ndu pɛ, mɛɛ koŋ chɔm ni maa mi che bɛɛ sawala kalalaŋ la ve la yɔŋgaa le nda le ni, kɛ maa a sina nyɛ wana chioo nɔ mbo tosa wo a nyɛ o nɔ mbo tosa le wo. 15 Sɔɔŋ nda tosa woŋ, muŋ chɔm ni maa nyɛ sawalaŋ la dimi maa a tosa wo o cho nda o lakɔl. Nduyɛ mi kɔlta ndalaŋ la tɛndal nda seileŋ. Teleŋndaŋ la pum waŋndo pila mi kɔl ndɔɔ yaala ndu. Teleŋndaŋ la pum waŋndo mbo ke ndu di.

lv 16 ¶6

Kɔl Iyama Walaŋndo a Mɛlɛka

6 Baa wanaa cho Chɛhowa piɛiyo wa koni nɔ kɔl iyamaa ni? Sako bɛɛ. Ŋ tofawɔ nyɛ kiilanɔɔ Pɔɔl poonyiaa o Baabuiyo niŋndo. Mbo dimi aa, “Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ la ve la yɔŋgaa o wanaa cho a Chuu le wa lo le. Kɛ nduyɛ, te nda pila kɔlta ndalaŋ la dimul nda pɛ maa a tosa nyɛ sawalaŋ ndaŋ la dimi wo, nduyɛ ma tosa ndu pɛ, mɛɛ koŋ chɔm ni maa mi che bɛɛ sawala kalalaŋ la ve la yɔŋgaa le nda le ni, kɛ maa a sina nyɛ wana chioo nɔ mbo tosa wo a nyɛ o nɔ mbo tosa le wo. Sɔɔŋ nda tosa woŋ, muŋ chɔm ni maa nyɛ sawalaŋ la dimi maa a tosa wo o cho nda o lakɔl. Nduyɛ mi kɔlta ndalaŋ la tɛndal nda seileŋ. Teleŋndaŋ la pum waŋndo pila mi kɔl ndɔɔ yaala ndu. Teleŋndaŋ la pum waŋndo mbo ke ndu di.” (Luomaŋnda 2:​14, 15) Teleŋndaŋ lapum, wanaa cho Chɛhowa piɛile wa bɛɛ soliŋ kɔl nda iyamaa kpeku le nyɛ o dimi wo tosaa.

(Luomaŋnda 2:​15) Sɔɔŋ nda tosa woŋ, muŋ chɔm ni maa nyɛ sawalaŋ la dimi maa a tosa wo o cho nda o lakɔl. Nduyɛ mi kɔlta ndalaŋ la tɛndal nda seileŋ. Teleŋndaŋ la pum waŋndo pila mi kɔl ndɔɔ yaala ndu. Teleŋndaŋ la pum mbo ke ndu di.

lv 17 ¶8-9

Kɔl Iyama Walaŋndo a Mɛlɛka

8 Vɛɛ ŋ soliŋ yɛ kɔl num iyamaa kpeku le kɛɛsiaa kɛndɔɔ tosaa? Waŋnda apum te suɛi komal nda pɛ, a chel fɛŋ ma yiyaŋ te. Nyɛ huŋ nda o kɔllo kinɛi nda tosa ni. Naapum ma dimi aa, “I tosa bɛɛ hei nyɛ o nyɛ yɔŋnuŋ ya le.” O cho yiyaŋ kɛndɛ le cho koŋ kposoŋ te. Kanifuule, te ŋ yiyaŋ o sɔɔŋ pum choo le, o tosa mi kɔl naa iyamaa laasiaŋ. Lelaŋ Baabuiyo dimi ni aa, “Kɔl wana chioo o hui wana o hiou nyɛ o nyɛ, nduyɛ o cho nyɛ dɛnɛ wɔɔŋ bɛndu. Wana o wana nɔla ma sina nyɛ cho wana chioo o kɔl lo le.” (Chɛluimaya 17:​9) O cho sɔɔŋ fau le kɔl naa dimul naa le tosaa miŋ tol ndu dɔɔ kɔɔli le. Tuupa miŋ chɛl nyɛ kɔl naa dimi le tosaa wo, ŋ yiyaŋndɔ fɛŋ te suɛi keŋ i nɛŋi pɛ Chɛhowa kɔl.

9 Te ŋ soliŋ pɛ kɔl iyamaa kpeku le kɛɛsiaa kɛndɔɔ tosaa, mɛɛ hoo chɔm ni maa ŋ nɔ siooŋii Mɛlɛkɛi. O cho nyɛ kɔl naa dimul naa le tosaa wo le. Tofawɔ taamaseliiyo hoo. Wana laalaŋ pilɛ wa sindɛ diolaŋ aa Nɛhimaya. Nɛhimaya ndoo nɔ kpaayaa le wanaa wa Chulusalɛm nda chuuŋgiaa biyɔɔ o ba. Kɛ o tosa lende le. Le yɛɛ? Kanifuule te ndoo baŋ pɛ waŋnda haa le chuuŋgiaa yɔŋgoo, o wa Chɛhowa Mɛlɛka kɔllo tɛɛmbuu. Lelaŋ o dimi ni aa, “I nɔ siooŋii Mɛlɛkɛi.” (Nɛhimaya 5:​15) Te ŋ nɔ pɛ siooŋii Mɛlɛkɛi o kɔllo niŋ di, koŋ mala naa ŋ tosa suɛi tɛɛmbuu ndu kɔllo ve le. Nduyɛ o mala vɛlɛ naa miŋ tofa o Diom ndɔɔ niŋ le nɛi chɔmaa te ŋ wa pɛ kɛɛsiaa tosaa.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Luomaŋnda 3:​4) Pesi bɛɛ. Nduyɛ mi che bɛɛ mi ŋwaŋnda chiee kpou a wa wanaa lachoowa, nduyɛ a lo o lediom te ni, kɛ nduyɛ Mɛlɛka ndu tonyaa o dimi ni, nduyɛ loo o lo o diom ndɔɔ choo ni. Diomndaŋ la cho la poonyiaa o Yau Mɛlɛkaa niŋ aa, “Te a soo pɛ, waŋnda kpou chɔɔ nda cha ni maa tonyaa ŋ dimi ni. Nduyɛ le peŋgu o pɛŋgu te la kɔɔsa nya wanaa cho num kɔɔli a suɛi ya pɛ, dioo ŋ sɔla nda ni.”

w08-E 6/15 30 ¶5

Yaandiaa o Yau Luomaŋnda Niŋ

3:​4. Te diom wana chioo sɛɛŋgiaa pɛ nyɛ Mɛlɛka dimi wo, ŋ tiuba miŋ chɔm maa “Mɛlɛka ndu tonyaa o dimi ni,” sanaa a tiindaŋndo dɔwɔɔ o yooŋgu Baabuiyo niŋ vɛlɛ a sɔɔŋ tosaa o nɛi Mɛlɛkaa choo. Ŋ mala vɛlɛ acheleŋnda le ma sina maa Mɛlɛka tonyaa o dimi ni, te ŋ dɔu pɛ sɛmbɔɔ o wali pollo niŋ nduyɛ miŋ siiŋguu waŋnda buɛiyaa Chiisuaa.

(Luomaŋnda 3:​24, 25) Kɛ nduyɛ Mɛlɛka chɔm nɛi o siiŋguu ŋwaŋnda chiee wanaa sakpo ndu pila o hɔl lo. Nyɛ o nyɛ bɛɛ a yɔŋgu le ndu le. Ikɛndɛ koni o tosal nda ni. Nduyɛ o tosa matosaa hei sanaa a baŋa Chiisu Kiliti Baŋa nda wo. 25 Mi Mɛlɛka yɔŋgu Chiisu Kiliti maa sala le ma dii ndu le yɔŋnda wɔɔŋnda waŋnda chieeya. Maa te a dɔu tiindaŋ ndaa o ndu niŋ pɛ, Mɛlɛka mal nda le yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ. Mɛlɛka tosa hei le waŋnda chɔmndo maa o nɛi sakpo o tosa suɛi ni. O paandoo niŋ mi Mɛlɛka biunuŋ waŋnda chieeya. Mbo faŋa hɔlla o yɔŋnda wɔɔŋnda nda wa tosaa laŋ.

w08-E 6/15 29 ¶6

Yaandiaa o Yau Luomaŋnda Niŋ

3:​24, 25—Vɛɛ “baŋa Chiisu Kiliti baŋa” naa wo kumbu yɛ ‘yɔŋnda wɔɔŋnda tosaŋ o sindɔɔ niŋ ndaŋ’? Mi huului tasei dimiŋ a Mɛsayanɔɔ okɔɔ o yau Chɛnɛsee 3:​15 niŋndo sɔla peelɔŋndo a wɔsi 33 C.E. boondii Chiisu sɔla piɔmndo o yɔmndo choo wo. (Kalee. 3:​13, 16) Dimioo nuaa mi Chɛhowa dimi huului tasei a Mɛsayanɔɔ okɔɔ, Chɛhowa o hɔl, i wa ko maa waŋchieeya ndaa chii niŋ baŋaa sɔla. Nyɛ o nyɛ tiuba mbo kuuna Mɛlɛka sabu ndɔɔ peeloo le. Lelaŋ, le sala Chiisu ndoo nɔ le soliŋndo wo, Mi Chɛhowa mal chuauwaa Adam nda haki, a ndaa dɔu tiindaŋndo o diomnde mɛyaale leŋ niŋnda. Sala baŋaa hoo koni tosa vɛlɛ a sabu ni mi waŋnda sɔla fulasɛiniŋndo tuupa mi Chiisu huŋ.—Walta 24:​15.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo

(Luomaŋnda 1:​1-17) Ya Pɔɔl, buɛi Chiisu Kilitioo, ya cho yauwo hoo poonyiaa ni. Mɛlɛka ndu hɛli ya ni le waa wana Chiisu vem maa hɔlte ndɔ wo. Nduyɛ, ndu ke ya wallo hoo ni le waŋnda Yooŋgu Kɛndɛ Mɛlɛkaa dimullo. 2 Sindɛ pa Mɛlɛka yɔŋgu yooŋgu ndɔ kɛndɔɔ sanaa a wanaa suaa le ndu wa ni. Ma poonyiaa ndu o Yau Mɛlɛkaa niŋ. 3-4 Yooŋgoo hoo cho machuaa a Po Mɛlɛkaa okɔɔ, ndu yɔnuŋ ni maa Masanɔɔ naa Chiisu Kiliti. Te ŋ tofa a wana chieeyɛi nduɛi okɔɔ pɛ, ŋ saaluŋ maa o pulale masaa Deeveleŋ choo o fula ni. Kɛ nduyɛ vɛlɛ, te ŋ tofa a fula ndɔɔ o Mɛlɛka lo okɔɔ pɛ, nduyɛ mi ŋ tofa a mɛɛ o cho o yɔŋgaŋ o Mɛlɛka lo yɛ pɛ, ŋ saaluŋ maa ndu cho Po Mɛlɛkaa ni. Kani, Mɛlɛka chɔm hei sanaa a suɛi bɛndui o tosa a ndu ve, ndi yɔnuŋ maa miŋgi o miŋgi ndu yoomu wo ni. 5 Nduyɛ ndu Chiisu Kiliti, o sabu ndɔɔ niŋ sanaa Mɛlɛka tosal la kɛndɛi nduɛi ni. Ndi yɔnuŋ ni maa mbo siiŋguu ya wana Chiisu vem maa hɔlte ndɔ wo le mi I tosa wallo le ndu mi waŋnda ba o ba fee a dɔu tiindaŋ ndaa o Mɛlɛka niŋ, nduyɛ ma tosa nyɛ o dimul nda le tosaa wo. 6 Nya waŋnda Luom, a nya fau Mɛlɛka veelu le waa wanaa Chiisu Kilitiaa ni. 7 I cho yauwo hoo poonyiaa naa nya waŋnda Luom chua kpou, nya Mɛlɛka kaala mbo veelu nya le waa wanaa ndɔ wa. I cho piɛileŋ maa Mɛlɛka finya naa a Masanɔɔ Chiisu Kiliti maa a yiyaŋ nya choo, nduyɛ ma ke nya kɔl nyuloo fɔ. 8 I tasei peŋ, I mel Mɛlɛka balika sanaa a Chiisu Kiliti le nya kpou. Le sabu ya I mel Mɛlɛka balika wo cho ni maa waŋnda chieeya kpou a cho tueiyɔɔ a mɛɛ nya dɔu tiindaŋ nyaa o Chiisu niŋ yɛ. 9 Mɛlɛka o ya I cho wallo le ndu a kɔl nuu kpou waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo a Po ndɔɔ okɔɔ wo, ndu tɛnda seileŋ a ya okɔɔ ni. Mɛlɛka tɛnda seileŋ maa teleŋ o teleŋ ya I wa piɛileŋ, mɛɛ mi I piɛi le nya. 10 Kani niŋ I cho Mɛlɛka piɛiyo le mi I sɔla fondaa mi I huŋ yil nya. Nduyɛ I cho piɛileŋ maa o wa niŋ hɛnaŋ ndɔ fɔ le mbo kumbul la nɛiyo le mi I hiŋ niŋ pɛŋgoo hoo. 11 Yeemɛi cho ya kpeekpei le nya chɔɔ le hali kpeŋ, mi I tosa mi la sɔla nyɛm Nyina Diandaa Mɛlɛkaa o ke wana laalaŋndo woŋ, le mi la sɔla kpaayaa. 12 O cho yɛ ko nya le, kɛ nya ni a ya, mi ŋ maaliaŋ vellaa velle. Tiindaŋ nya nɔ o Chiisu niŋ ndo, ndu luei ya kpaayaa ni. Nduyɛ tiindaŋ ya bɛɛ ya I nɔ o Chiisu niŋ ndo, ndu luei nya kpaayaa ni. 13 Nduyɛ la sina pɛŋgu, chaaŋaa niaa wanaa laalaŋnda, maa le teleŋnda faŋga I cho niŋ kɛɛsiaa le nya lakɔ yilɔɔ, kɛ mi nyɛ kuuna ya, I tiu ba le. I hɛnaŋ mi I hiŋ, le mi I tosa a sabu mi I muli waŋnda nya Luomaŋnda tɛɛŋ ma dɔu tiindaŋ ndaa o Chiisu niŋ, mɛɛ ya I tosa mi wanaa cho a Chuu le wa a piliaa a duau tiindaŋndo o ndu niŋ yɛ. 14 Ya I cho machuaa mɛɛ waŋndo o wa nuaa o kuoo bɛŋgu yɛ. I cho o kuoo bɛŋgu le wana o wana, wanaa sinaa yau wa ni, a wanaa sina yau le wa, wanaa sinaa dɛniaa ni, a wanaa sina dɛnɛ le wa. 15 Le sabu koŋ, yeemɛi cho ya bute le nya Luomaŋnda bɛɛ mi I dimul nya Yooŋgu Kɛndɛ Mɛlɛkaa. 16 I nɔ tiindaŋndo nyɛ kɛndɛ kɛndɛi o Yooŋgu Kɛndɛ Mɛlɛkaa niŋ. Kani fondole, ndu cho kpaaya Mɛlɛkaa ni. A ndu Mɛlɛka piŋi wanaa duau tiindaŋ ndaa o ndu niŋ nda fau ni. Chuuwa fɛlɛŋ a tuei, o koŋ kɔɔli mi wanaa cho a Chuu le wa a tuɛi. 17 Nduyɛ Yooŋgu Kɛndɛ Mɛlɛkaa ndu chɔm mɛɛ Mɛlɛka tosa mi waŋndo o simnuŋ wana sakpo Mɛlɛka pila o hɔl lɛ ni. Nduyɛ o tiindaŋndo dɔwɔɔ o Chiisu niŋ Mɛlɛka tosa hei ni. Bolle suɛi hei le heelu le tuusu leŋ le cho tiindaŋndo dɔwɔɔ o ndu niŋ ni. Lende i cho i dimiaŋ o Yau Mɛlɛkaa niŋ ni aa, “Wana Mɛlɛka tosa hoo mbo simnuŋ wana sakpo Mɛlɛka o hɔl le mɛɛ o nɔ tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ yɛ wo, wana koŋ ndu wa yoomu kpeekpei ni.”

DOŊDOŊNDO 11-17

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LUOMAŊNDA 4-6

“Mɛlɛka . . . Chɔm Naa Kaala Bɛndu o Kaala Naa Wo”

(Luomaŋnda 5:​8) Kɛ Mɛlɛka ndu ndu, mbo chɔm naa kaala bɛndu o kaala naa wo. Kani fondole, ŋ wɔ wanaa wɔɔŋ mi Kiliti wu le naa.

(Luomaŋnda 5:​12) Wana pilɛ kpe tosa ni mi yɔŋ wɔɔŋndo huŋ o chieeŋndo niŋ, nduyɛ mi yɔŋ wɔɔŋndo huŋ a piɔmndo. O koŋ, mi piɔmndo huŋ le ŋwaŋnda chiee kpou, kani fuule, ŋwaŋnda chiee kpou a tosa yɔŋ wɔɔŋndo.

w11-E 6/15 12 ¶5

Mɛlɛka . . . Chɔm Naa Kaala Bɛndu o Kaala Naa Wo

5 Mi Pɔɔl tɛɛsiaa suɛi hei, nduyɛ mbo kandu aa, “Wana pilɛ kpe tosa ni mi yɔŋ wɔɔŋndo huŋ o chieeŋndo niŋ, nduyɛ mi yɔŋ wɔɔŋndo huŋ a piɔmndo. O koŋ, mi piɔmndo huŋ le ŋwaŋnda chiee kpou, kani fuule, ŋwaŋnda chiee kpou a tosa yɔŋ wɔɔŋndo.” (Luomaŋ. 5:​12) Ŋ cho o foofo naŋ tiuba miŋ bii suɛi hei bila wo kanifondole, mi Mɛlɛka kɛsi konaa a mɛɛ yoomu wanachioo kanduŋ yɛ. Mi Chɛhowa toosiaa waŋchieeya tasiaa Adam nda Ifi. Wana sandaa Wana Toosiaa cho ni, nduyɛ lende koni waŋchieeya tasiaa Adam nda Ifi wa ni. Mi Mɛlɛka hendul nda kpeleŋndo opilɛ, nduyɛ mbo dimul nda maa te a kɛɛ ndu diikɔŋndo pɛ, a cho piɔmndo sɔla. (Chɛ. 2:​17) Kɛ ma hɛli le suɛi ndii chuu nda kpundɔɔ ve tosaa. Ma kɛɛ le nɛi chɔmaa Mɛlɛka ndoo bɛnda wo tolɔɔ kɔɔli. Okoŋ ma kɛɛ ndu maa Wana Ke nda Sawaa Wo vɛlɛ a kpuluŋgumayɛi nduɛi.—Ditɔnɔ. 32:​4, 5.

(Luomaŋnda 5:​13, 14) Lɔɔ pa bɛɛ Mɛlɛka yɔŋgu sawalaŋ, waŋnda o chieeŋndo choo nda aa tosa niŋ yɔŋ wɔɔŋndo. Kɛ nduyɛ te sawala ve la duauwaa le, yɔŋnda wɔɔŋnda waŋnda tosa laŋ la ve la chɔmaa nda choo le. 14 Kɛ nduyɛ chɔŋ a teleŋ Adam wa yoomu wo mbo kua a teleŋ Muuse wa yoomu wo, mi piɔmndo wa ŋwaŋnda chiee o landaŋ choo. Wanaa nda aa tosa bɛɛ yɔŋ wɔɔŋ suu Adam tosa mbo soli Mɛlɛka diom te wa, nda bɛɛ a wa piɔmndaŋ. O nɛi pum niŋ, Adam wa mawaa maa taamasi wana ndu oo nɔ le hunɔɔ wo.

w11-E 6/15 12 ¶6

Mɛlɛka . . . Chɔm Naa Kaala Bɛndu o Kaala Naa Wo

6 Mɛɛ mi Adam tosa hakioo malaŋ o kandu chuauwa violɔɔ, okoŋ mbo hivul chuauwaa nduaa haki koŋ a fulamakɔɔlila ndɔlaŋ kpou. A tonya, o cho nda le tɛɛmbuu sawa Adam ndoo tɛɛmbuu wo le. Lelaŋ hakila ndalaŋ la ve nda la chɔmaa choo le, kɛlɛŋgaa niŋ mi ndaa sɔla sawaa a hei okɔɔ. (Chɛ. 2:​17) Kɛ a koŋ kpou, mi chuauwaa Adam nda sɔla hakioo. Okoŋ mi piɔmndo a hakioo simnuŋ masa waŋchieeya choo haaa a boondii Mɛlɛka ke Isɔluɛiya sawaa wo. Nduyɛ mi sawaa hoo chɔm nda kpendekele maa wanaa lahakiaa nda wa ni. (Nuawɔ Luomaŋnda 5:​13, 14.) Ŋ tuu fulamakɔɔlila hakioo chuu waŋchieeya wo a naa ŋkɔŋyaa. Naapum a veelu niŋ diomndaŋ a Alɛsi, po masaa Saa Nikolaa II nda Alɛkisaŋda o lɛŋnde Lɔɔsiaa leŋ niŋ. Mi ndoo sɔla naa ŋkɔŋya koowaŋ ma fula ndu wo. Kɛ o yuŋgula waa lende niŋ bɛɛ, naalaŋ ndaŋ la saaŋgiaa chuauwa apum te. Kɛ a koŋ kpou, mi nda bɛɛ sɔla laŋ. Kɛ o cho lende le i cho a hakioo le. Wana o wana ndoo tiuba mbo kpakpala fulamakɔɔlila hakioo le. O nɔ kpaaya wana o wana fee choo. Fulamakɔɔli hakioo cho piɔmndo ni. Mi chuauwaa kpou sɔla ndu. Baa bahawɛiyo hoo ndoo tiu pa ba mbo fula?

(Luomaŋnda 5:​18) Lelaŋ, mɛɛ yɔŋ wɔɔŋ wana pilɔɔ tosa mi Mɛlɛka tusi ŋwaŋnda chiee kpou nyɛ palaa choo yɛ, lende koni le mɛɛ waŋndo o pilɛ o tosa nyɛ cho sakpo wo yɛ, mi ŋwaŋnda chiee kpou a sɔla malɔɔ. Nduyɛ mi Mɛlɛka tosa ma sɔla yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo.

(Luomaŋnda 5:​21) Lelaŋ, bolle suɛi kalɛi kpou cho ni maa, mɛɛ ŋwaŋnda chiee a wa yɔŋ wɔɔŋndo o ba bɛŋgu, o koŋ, mi yɔŋ wɔɔŋndo chuu nda kpou piɔmndo yɛ, lende koni ŋwaŋnda chiee a cho o kɛndɛi Mɛlɛkɛi bɛŋgu ni. Kani fuule, Mɛlɛka tosa ma simnuŋ wanaa sakpo ndu pila Mɛlɛka o hɔl. Nduyɛ hei i tosa mi ŋwaŋnda chiee a sɔla yoomu kpeekpei nɔ lamɛɛlu le wo sanaa o Masanɔ naa Chiisu Kiliti niŋ.

w11-E 6/15 13 ¶9-10

Mɛlɛka . . . Chɔm Naa Kaala Bɛndu o Kaala Naa Wo

9 Yɛɛ diomnda maKilikiilaŋ ndaŋ la sim yɛ “nyɛ cho sakpo wo” a “mi ŋwaŋnda chiee kpou a sɔla malɔɔ”? Mi wana hiviaa Baabuiyo opum dimi a diomndaŋ ndaŋ okɔɔ aa, “Maa diomndaŋ ndaŋ la soli suɛi kulle. Mbo suaa a siŋgaŋ waŋndo tosa o yoomu ndɔɔ niŋ le chaŋyɛi nduɛi a Mɛlɛka wo okɔɔ, o cho siŋgaŋ waŋndo tosa o kɔllo niŋndo le. . . . Mi diomndaŋ ndaŋ la chɔm maa Mɛlɛka cho wana kɔɔsa a waŋnda wo ni, nduyɛ mbo soo le nda, o nɔ dioo le yamɛi kiolɔɔ wo. O dimi niŋ, waŋndo nɔ mbo sim Mɛlɛka lachi le mi Mɛlɛka kelu yamɛi a ndu o nɛi sakpoo choo. Kɛ mi Mɛlɛka mal waŋndo le yɔŋnda ndɔla wɔɔŋndaŋ.”

10 O nɛi kuɛɛ choo “yamanɔɔ le chieeŋndo kpou,” o kialu yamɛi o sandei choo wo, mal lɛ wana yɔŋ wɔɔŋndo haki? (Chɛ. 18:​25) Le ŋgemelaa kilaa, mi Mɛlɛka yɔŋ Po ndɔ pilɔɔ o chieeŋndo choo o nɛi kaalaa niŋ. Mi Chiisu tosa hɛnaŋ Finya ndɔ wo nyɛkɛndɛi, mi che bɛɛ o wa o tɔɔndaŋndo bɛŋgu, a wa ndu mamɔɔ, nduyɛ ma wa ndu yeiyo. Mbo lo o pimbi ndɔ simiaa choo haaa mbo sɔla piɔmndo o yɔm imɔnɔɔ choo. (Hibu. 2:​10) Mɛɛ o soliŋ yoomu ndɔ walaŋndo sala, mi Chiisu soli sala baŋaa ndoo piŋi niŋ, ɔɔ soli chuauwaa Adam nda o hakioo niŋ a piɔmndo wo.—Maa. 20:​28; Luomaŋ. 5:​6-8.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Luomaŋnda 6:​3-5) Nya pila la sina walaŋ maa naa fau mɛɛ nda pulu naa pulɔɔ Mɛlɛkaa mi ŋ simnuŋ diomndo o pilɛ naa Chiisu Kiliti waa. Nduyɛ, haa ma yiŋ naa yiŋɔɔ koŋ, mɛɛ piɔm o vi wo, mɛɛ naa ndaa ŋ vi wu koŋ ni. 4 Lelaŋ, haaa mi yiŋɔɔ naa ŋ sɔla wo tosa mi ŋ wa wanaa wuaa naa ndaa, mɛɛ chɔ nda chɔ ndu wo mɛɛ naa ndaa nda chɔ chɔ koŋ ni. Nduyɛ hei yɔnuŋ le mi ŋ wa o yoomu sɛnɛi niŋ mɛɛ Mɛlɛka finya naa o miŋgi Kiliti yoomu a kpaaya ndɔ bɛndoo yɛ. 5 Te ŋ wa yɛ wanaa wuaa naa ndaa pɛ, mɛɛ miŋgi Mɛlɛka miŋgi ndu yoomu wo, mɛɛ naa bɛɛ o cho naa miŋgi yoomu kpeekpei mɛɛ o miŋgi ndu yoomu yɛ.

w08-E 6/15 29 ¶7

Yaandiaa o Yau Luomaŋnda Niŋ

6:​3-5—Yɛɛ yiŋɔɔ o Chiisu Kiliti niŋ a yiŋɔɔ o piɔm ndɔɔ niŋ sim yɛ? Te Chɛhowa pɔya pɛ tol kɔɔliaa Chiisuaa a nyina diandaa, mɛɛ a sɔla yiŋɔɔ o Chiisu Kiliti niŋ. Okoŋ ma simnuŋ dialle ipilɛ a kunda leKilisiɔŋndo, ndu cho yɛ dialii Kiliti ve ni, nduyɛ mi Chiisu wa kunda kalaa chilaŋ. (1 Kɔliŋ. 12:​12, 13, 27; Kolo. 1:​18) Mi Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda sɔla vɛlɛ yiŋɔɔ o “piɔm” Chiisoo niŋ te a yɔŋgu pɛ yoomula ndalaŋ maa sala soliaa, nduyɛ ma kɛɛ tiindaŋ kɛ kɛ le waa achal o chieeŋndo choo lefafɛɛŋ. Mi yiŋɔɔ ndaa hoo o piɔm Chiisoo niŋ hiŋ o mɛɛlulaŋ, te a sɔla pɛ piɔmndo nduyɛ ma sɔla fulasɛiniŋndo le waa achal o choo choo niŋ.

(Luomaŋnda 6:​7) Kani fondole, te waŋndo o vi niŋ pɛ, mɛɛ o fula o yɔŋ wɔɔŋndo ba bɛŋgu, yɔŋ wɔɔŋndo o nɔ lɛ ndu kpaaya o kpaaya choo le.

w14-E 6/1 11 ¶1

Tiindaŋ Yɛɛ Cho Yɛ Le Finyaa Niaa Mamaa Vi Niŋnda?

Te wanaa sendu le wa miiŋgu pɛ yoomu, baa Chɛhowa kɔɔsa lɛ niŋ pa a nda le haki nda tosa o paandoo niŋndo? Sako. Luomaŋnda 6:​7 dimi aa, “Te waŋndo o vi niŋ pɛ, mɛɛ o fula o yɔŋ wɔɔŋndo ba bɛŋgu, yɔŋ wɔɔŋndo o nɔ lɛ ndu kpaaya o kpaaya choo le.” Wanaa sendu kaŋ te wa chii niŋ paawa le hakila ndalaŋ a mɛɛ nda sɔla piɔmndo yɛ. Lelaŋ, a cho kɔɔsɔɔ sɔla le nyɛ nda tosa o fulasɛiniŋ ndaa kɔɔli wo, o cho le sɔɔŋ nda tosa tuupa ma sɔla piɔmndo wo le. Vɛɛ nda cho yɛ tɔnɔɔ sɔla?

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo

(Luomaŋnda 4:​1-15) Ŋ tofaŋ ndɔ a finya naa mamaa Ebilaham okɔɔ. Vɛɛ o looku yɛ simnɔŋ wana sakpo Mɛlɛka o hɔl? 2 Te ndu oo wa wali ndɔ kɛndɛ pɛ ndu oo tosa ni mbo simnuŋ wana sakpo Mɛlɛka o hɔl, mɛɛ ndu oo kialu yoŋga a ndi okɔɔ. Kɛ nduyɛ o ve le wali ndɔ kɛndɛ le. Ndu oo nɔla mi ndu oo kelu yoŋga Mɛlɛka o hɔl a ndi okɔɔ le. 3 Sabu koŋ cho ni maa Yau Mɛlɛkaa dimi aa, “Mi Ebilaham duau tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ. Le hei, mi Mɛlɛka chua ndu maa o cho wana sakpo Mɛlɛka o hɔl.” 4 Te o wa pɛ mi waŋndo o tosa wallo le waŋndo, nduyɛ ma paawa ndu, mɛɛ nyɛ nda ke ndu koŋ le wali o tosa wo wo o cho ke fondo le. 5 Kɛ nduyɛ te waŋndo o dou dɔɔ tiindaŋ ndɔɔ o ndu pila walta ndɔlaŋ niŋ le simnɔŋndo wana sakpo Mɛlɛka o hɔl te, o koŋ kɔɔli, mbo tiindaŋ Mɛlɛka o siiŋguu hoo wanaa tosa sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ nda wanaa sakpo wo, wana koŋ, nuaa Mɛlɛka siiŋguu ndu wana sakpo le tiindaŋ ndɔ koŋ. 6 Masaa Deeve bɛɛ, mbo dimi nyɛ pilɛ koŋ kpe. Mbo dimi maa wana Mɛlɛka siiŋguu hoo wana sakpo ndu pila o hɔl, kɛ o ve le wana koŋ wali ndɔ kɛndɛ le wo, wana koŋ o pɛl tɔnɔɔ. Mbo dimi aa, 7 “Wanaa tosa haa sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ, kɛ, mi Mɛlɛka mal nda le muŋ, nduyɛ mbo faŋa yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ nda, wanaa kaŋ a pɛl tɔnɔɔ. 8 Wana Masanɔɔ Mɛlɛka o chɔm hoo yɔŋ ndɔ wɔɔŋndo choo le wo, o pɛl tɔnɔɔ.” 9 Kɛ nduyɛ baa tɔnɔɔ hoo le wanaa chua kaa a hivioo o chiɛi kɔɔli wa koni o cho ni? Sako. Wanaa hivi o chiɛi kɔɔli le wa bɛɛ o cho le nda. Mi ŋ dimi maa le tiindaŋ Ebilaham ndu oo nɔ wo, mi Mɛlɛka siiŋguu ndu wana sakpo ndu pila Mɛlɛka o hɔl. 10 Kɛ nduyɛ a boondii kuɛɛnɛ o siiŋguu yɛ ndu wana sakpo? Baa Ebilaham o sɔla fɛlɛŋ hivioo o chiɛi kɔɔli, baa ndu oo ve wɔ o hiviaa le? Ndu oo ve wɔ o hiviaa le mi hei i yɔnuŋ. 11 Hivi Ebilaham sɔla o chiɛi kɔɔli wo o wa mawaa maa taamasi le siiŋguu Mɛlɛka siiŋguu ndu wana sakpo ndu pila o hɔl le tiindaŋ o dɔu o Mɛlɛka niŋ, boondii o ve wɔ bɛɛ o hiviaa le ve. O hei niŋ, mɛɛ Ebilaham cho machuaa finyaa le waŋnda kpou, a cho bɛɛ a hiviaa o chiɛi kɔɔli le wa, kɛ nduyɛ ma duau tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ, mbo siiŋguu nda wanaa sakpo ndu pila o hɔl la. 12 Nduyɛ o cho vɛlɛ machuaa maa finyaa le wanaa cho a hiviaa o chiɛi kɔɔli wa. Kɛ nduyɛ o cho ko hivioo le, kɛ ma hiau lachi a Mɛlɛka tiindaŋndo mɛɛ finya naa Ebilaham hiou lachi a Mɛlɛka tiindaŋndo boondii ndu oo sɔla wɔ hivioo le ve yɛ. 13 Mi Mɛlɛka chuel Ebilaham a wanaa fula o pulale ndɔleŋ choo wa buŋgɛi maa nda cho hunɔɔ chieeŋndo nɔ ni. Mɛlɛka o chue buŋgɛi hei le Ebilaham sawa ndɔ mandaa le. O chua machuaa ndi le tiindaŋ Ebilaham dɔu o ndu niŋ, nduyɛ mi Mɛlɛka ndu siiŋguu ndu wana sakpo ndu pila Mɛlɛka o hɔl lo. 14 Ŋ dimiŋ ndɔ maa wanaa tosa nyɛ sawalaŋ la dimi wo wa maa nda cho nyɛ Mɛlɛka chua koŋ buŋgɛi yo sɔla ni. Te ndu oo wa lende pɛ i cho ni, mɛɛ tiindaŋndo dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ ndu oo nɔ tɔnɔ o tɔnɔ le. Nduyɛ buŋgɛi Mɛlɛka chua ve bɛɛ i wa simnɔŋ suɛi fondo fuu. 15 Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ la tosa matosaa mi Mɛlɛka dɔunuŋ tumbe a ŋwaŋnda chiee, nduyɛ mbo tusi nda dɛnɛ palaa choo. Kɛ nduyɛ naa sawala cho le, wana tɛɛmbuu sawa le.

DOŊDOŊNDO 18-24

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LUOMAŊNDA 7-8

“A Cho Pa ‘Chumndo Nduyɛ Ma Wa a Yeemɛi Tau’?”

(Luomaŋnda 8:​19) Nyɛ o nyɛ fee Mɛlɛka toosiaa muŋ kpou ŋ cho pa chumndo, nduyɛ mi ŋ wa a yeemɛi tau le boondii Mɛlɛka chɔm niŋ chieeŋndo wanaa cho wanaa nduaa wa ve.

w12-E 7/15 11 ¶17

Chɛl Mi Chɛhowa Yɛɛ Num o Hɛnɛkɛyɛi Kpeekpeiye Niŋ

17 Mɛɛ Pɔɔl wa suɛi a hɛnɛkɛyɛi Chɛhowa cho kɛsioo le buɛiyaa nduaa cho o chieeŋndo choo wa okɔɔ, mbo poonyiaa aa, “Nyɛ o nyɛ fee Mɛlɛka toosiaa muŋ kpou ŋ cho pa chumndo, nduyɛ mi ŋ wa a yeemɛi tau le boondii Mɛlɛka chɔm niŋ chieeŋndo wanaa cho wanaa nduaa wa ve.” Okoŋ mbo handu lechoo aa, “Maa paale fuuluu niŋ mi Mɛlɛka soli muŋ o chɛleŋ niŋ, koŋ cho ni ŋ se lɛ le. Nduyɛ ŋ cho vɛlɛ lehɔl o nɛi maa muŋ bɛɛ ŋ cho baŋaŋndo sɔla nduyɛ, mi ŋ sɔla naŋɔɔ mɛɛ i yɔnuŋ a chuauwaa Mɛlɛkaa yɛ.” (Luomaŋ. 8:​19-21) “Nyɛ o nyɛ fee Mɛlɛka toosiaa” sim le wanaa nɔ tiindaŋndo le waa o lɛŋndeŋ choo lefafɛɛŋ nda. A sɔla niŋ tɔnɔɔ te Mɛlɛka huŋ “chɔm . . . chieeŋndo” pɛ chuauwaa nduaa cho o inyinaya wa. Chɔm koŋ cho kandɔŋ a teleŋ “wanaa cho wanaa” Mɛlɛkaa wa sɔla niŋ fulasɛiniŋndo o inyinaya, nduyɛ ma sɔɔŋguu Chiisu ikɛi le chieeŋndo dindioo a sɔɔŋ wɔɔŋ cho yɔŋnɔŋndo woŋ, nduyɛ ma manda “faŋga bɛndoo” le ma yɛɛ nda o chieeŋ sɛnɛiyo niŋ.—Sɔɔŋ. 7:​9, 14.

(Luomaŋnda 8:​20) Kani fondole, nyɛ o nyɛ fee Mɛlɛka toosiaa mi nyɛm muŋ ŋ bumba le nyɛ ŋ nɔ le tosaa wo tosaa. Kɛ nduyɛ o ve dɛnɛ nyɛm muŋ muŋ pila le. Mɛlɛka pila kɛɛsiaa ndi lende ni. Kɛ nduyɛ nyɛm Mɛlɛka toosiaa muŋ ndoŋ ŋ wa lehɔl o nɛi

w12-E 3/15 23 ¶11

Nyaaloo Dɔunɔŋndo le Tiindaŋ Naa

11 Mi Chɛhowa ke waŋchieeya tiindaŋndo le ma “wa lehɔl o nɛi” mɛɛ o mɛi lediom le waŋchieeya piŋioo “kɛu paandu paandoo” o ba, Setana Masa Nyinaa Wɔɔŋnda, sanaa a sabu “yɛyii” Mɛlɛka ndoo chua buŋgɛi ye. (Sɔɔŋ. 12:​9; Chɛ. 3:​15) “Yɛyii” keŋ kpeekpei wa Chiisu Kiliti ni. (Kalee. 3:​16) Sanaa a piɔm Chiisoo nduyɛ a fulasɛiniŋ ndɔɔ, mbo ke waŋchieeya tiindaŋ kpeekpeiyo le nda solioo o chɛle hakioo a piɔmndo bɛŋgu. Peelɔŋ tiindaŋndo hoo chiɛɛliaŋ a boondii “Mɛlɛka chɔm niŋ chieeŋndo wanaa cho wanaa nduaa wa ve.” Wanaa sɔla pɔyaŋndo wa cho simnɔŋ kunda diiŋ ndɔɔ le ‘yɛiye’ hei. Mɛlɛka cho nda “chɔm” a teleŋ nda cho wa a Chiisu latulu le Chieeŋ wɔɔŋ Setanaa tɛɛmbuuwo wo. (Sɔɔŋ. 2:​26, 27) Hei cho saa cheleŋaa cho fula o nyɛpalaa bɛndoo niŋnda baŋa.—Sɔɔŋ. 7:​9, 10, 14.

(Luomaŋnda 8:​21) maa paale fuuluu niŋ mi Mɛlɛka soli muŋ o chɛleŋ niŋ, koŋ cho ni ŋ se lɛ le. Nduyɛ ŋ cho vɛlɛ lehɔl o nɛi maa muŋ bɛɛ ŋ cho baŋaŋndo sɔla nduyɛ, mi ŋ sɔla naŋɔɔ mɛɛ i yɔnuŋ a chuauwaa Mɛlɛkaa yɛ.

w12-E 3/15 23 ¶12

Nyaaloo Dɔunɔŋndo le Tiindaŋ Naa

12 Nuawɔ se baŋa bɛndu wa niŋ le waŋchieeyaa Mɛlɛka “toosiaa” wa wo a teleŋ Wɔsiŋ Waa Pilɛ Kiliti Cho Wa o Masaleŋ Choo Wo! A teleŋ koŋ, “chuauwaa Mɛlɛkaa” cho vɛlɛ ‘chɔɔmɔŋndo’ sɔla a teleŋ nda cho wa maa wanaa soliaa lasalaa a Kiliti latulu wo, le mi hei chuu waŋchieeya tɔnɔlaŋ sanaa a baŋa Chiisu Kilitioo. Waŋchieeyaa cho tusiŋ o Masale Mɛlɛkaleŋ bɛŋgu wa, nyaa Mɛlɛka “toosiaa” wa cho baŋaa sɔla o hakioo niŋ a piɔmndo. Waŋchieeyaa tusiŋ o ba Mɛlɛkaa bɛŋgu wa cho fula o “chɛleŋ niŋ, koŋ cho ni ŋ se lɛ le.” Te a lo pɛ o laalaŋ ndaa choo a teleŋ Wɔsiŋ Waa Pilɛ Kiliti Cho Wa o Masaleŋ Choo Wo, nduyɛ a teleŋ tofaa mɛɛlaa cho fuuluu o mɛɛlulaŋndo. A cho diola ndalaŋ poonyiaa o “yau wanaa nɔ le waa yoomu wa.” A cho ‘baŋaŋndo sɔla nduyɛ, ma sɔla naŋɔɔ mɛɛ i yɔnuŋ a chuauwaa Mɛlɛkaa yɛ.’ (Sɔɔŋ. 20:​7, 8, 11, 12) Nuawɔ tiindaŋ kɛndɛ se!

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Luomaŋnda 8:​6) Te o wa yɛ pɛ, maa nyɛ wana chieeyɛi numnde i hɛnaŋ ndo maa ndu ŋ landuŋ kɔl le tosaa ni, mɛɛ a cho piɔmndo sɔla. Kɛ te o wa pɛ maa nyɛ Nyina Diandaa Mɛlɛkaa hɛnaŋ ndo maa ndu ŋ landu kɔl le tosaa ni, mɛɛ Mɛlɛka cho tosa ma sɔla yoomu kpeekpeiyo a kɔl nyuloo.

w17.06-E 3

A Loonuŋ Pa?

Yɛɛ cho yɛ teŋgeŋndo “nyɛ wana chieeyɛi numnde i hɛnaŋ ndo . . . tosaa” tɛɛŋ a “nyɛ Nyina Diandaa Mɛlɛkaa hɛnaŋ ndo . . . tosaa”? (Luomaŋ. 8:​6)

Wana tosa sɔɔŋ wana chieeyɛi nduɛi dimul ndu le tosaa wo handu kɔllo le pɛɛkoo a sɔɔŋ iwanachieeyaŋ okɔɔ, nduyɛ mbo wa suɛi a muŋ okɔɔ teleŋ o teleŋ vɛlɛ mbo wa muŋ peeloo. Kɛ wana landuŋ kɔl le sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ tosaa wo handu kɔllo o sɔɔŋ cho a Mɛlɛka piɛiyo okɔɔ woŋ, okoŋ mi wana koŋ chɛl mi nyina diandaa Mɛlɛkaa tosa wallo a ndu. Mi wana tosa sɔɔŋ ŋwanachieeyaŋ ndo mɛɛlu o piɔmndo niŋ, kɛ mi wana tosa sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo sɔla yoomoo a kɔl nyuloo—w16.12, pp. 11-14.

(Luomaŋnda 8:​26, 27) Nduyɛ o koŋ kɔɔli, hunɔɔ nyina Mɛlɛkaa o huŋ ni mbo mala naa. Kani fondole, ŋ nɔ kpaaya le, nduyɛ ŋ sina mɛɛ naa ŋ piɛi Mɛlɛka yɛ le. Le hei nyina Mɛlɛkaa cho piɛileŋ sɔŋgɔ naa kpeekpei, sɔŋgɔ ndɔɔ bɛɛ sɔlaŋ te. 27 Nduyɛ Mɛlɛka o sina hoo nyɛ o nyɛ fee naa o lakɔl lo, ndu sina nyɛ nyina Mɛlɛkaa dimi o piɛileŋ niŋ ndo pɛŋgu. Kani fuule, Ndu piɛi sɔŋgɔ wanaa Mɛlɛkaa mɛɛ Mɛlɛka yeema yɛ ni.

w09-E 11/15 7 ¶20

Yɛɛ Piɛile Num Ndeŋ le Chɔm Yɛ a Num Okɔɔ?

20 Teleŋndaŋ lapum ŋ sina nyɛ naŋ nɔ miŋ dimi o piɛile naaleŋ niŋndo le. Mi Pɔɔl poonyiaa aa, “Ŋ sina mɛɛ naa ŋ piɛi Mɛlɛka yɛ le. Le hei nyina [diandaa] Mɛlɛkaa cho piɛileŋ le naa kpeekpei, sɔŋgɔ ndɔ bɛɛ sɔlaŋ te. Nduyɛ Mɛlɛka o sina hoo nyɛ o nyɛ fee naa o lakɔl lo, ndu sina nyɛ nyina Mɛlɛkaa dimi o piɛileŋ niŋ ndo pɛŋgu.” (Luomaŋ. 8:​26, 27) Mi Chɛhowa tosa a sabu ma poonyiaa piɛile waŋnda apum o Baabuiyo niŋ. Mbo chɛl nduyɛ mbo muli piɛile naaleŋ te ŋ soliŋ pɛ diomnda laŋ kpeku maa taamasi o piɛile naaleŋ niŋ. Mɛlɛka sina naa, vɛlɛ a nyɛm nyina ndɔɔ tosa mi waŋnda poonyiaa o Baabuiyo niŋndo sim ndo. Mi Chɛhowa muli piɛile naaleŋ te nyina Mɛlɛkaa ‘piɛi’ ɔɔ ‘soo pɛ le naa.’ Kɛ mɛɛ naŋ hiau lachi a Diom Mɛlɛkaa pɛɛkoo fau, lende ko i wa tɛtɛlɛ le mi nyɛ naŋ nɔ le piɛileŋ le ndu wo o hiŋ naa o kɔl ni.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ

(Luomaŋnda 7:​13-25) Mɛɛ i cho lende yɛ, baa koŋ chɔm machɔmaa maa nyɛ kɛndɔɔ ndu tosa ni mi I sɔla piɔmndo? Sako. O cho lende kposoŋ te. Yɔŋ wɔɔŋndo tosa ni mi I sɔla piɔmndo. Nduyɛ sawala kɛndɛlaŋ ndaŋ a laŋ yɔŋ wɔɔŋndo tosa hei ni. Nduyɛ hei yɔnuŋ le mi waŋnda sina mɛɛ kpeekpei yɔŋ wɔɔŋndo cho yɛ. Mɛɛ sawalaŋ la tosa ni mi waŋnda sina mɛɛ yɔŋ wɔɔŋndo o wɔu wɔule bɛnduleŋ yɛ ni. 14 Ŋ sina maa sawalaŋ ndaŋ nyɛ fula o Mɛlɛka wo la cho ni. Kɛ ya ya, wana chiee yoomaa koni ya I cho ni, nduyɛ mi I simnuŋ maa chɛ yɔŋ wɔɔŋndo o ba bɛŋgu. 15 I sina pɛŋgu kposoŋ mɛɛ ya I cho sɔɔŋ tosaa yɛ le. Kani fondole, nyɛ ya I hɛnaŋ le tosaa wo, I nɔla mi I tosa koŋ te. Kɛ nyɛ ya I hɛnaŋ le tosaa kposoŋ te wo, ndu ya I tosa ni. 16 Lelaŋ te o wa pɛ lende maa nyɛ ya I hɛnaŋ le tosa le wo maa ndu ya tosa ni, mɛɛ koŋ chɔm maa I chɛl ndi tonya maa sawalaŋ la naŋ. 17 O hei niŋ, te o wa pɛ maa nyɛ ya I hɛnaŋ le tosaa le wo maa ndu ya I tosa ni, mɛɛ koŋ chɔm ni maa o cho ya pila le cho suɛi wɔɔŋii keŋ tosaa le. Yɔŋ wɔɔŋ cho o kɔl nuu niŋ ndo, mɛɛ ndu cho suɛi wɔɔŋii keŋ tosaa ni. 18 Kani fuule, I sina maa kɔl nuu hoo, ndu yɔnuŋ maa wana chieeyɛi nii tosa hei yɔŋ wɔɔŋndo ve ni, nyɛ o nyɛ kɛndɛ cho leniŋ te. Kani fondole, Mi I nɔ yeemɛi le suɛi kɛndɛi tosaa, kɛ I nɔla le. 19 Kani fondole, suɛi kɛndɛi ya I yeema le tosaa ve, I tosa keŋ te. O koŋ kɔɔli, suɛi wɔɔŋii ya I hɛnaŋ le tosaa le ve, ndi ya I hiau lachi a tosaa ni. 20 Nduyɛ te o wa yɛ pɛ maa, nyɛ ya I hɛnaŋ le tosa le wo maa ndu ya I tosa ni, mɛɛ o cho ya pila le cho suɛi wɔɔŋii keŋ tosaa le. Yɔŋ wɔɔŋ cho o kɔl nuu niŋ ndo, ndu cho suɛi wɔɔŋii keŋ tosaa ni. 21 Mɛɛ o hei niŋ, nyɛ cho yɔnɔŋndo o kɔl nuu niŋ ndo ndu cho hoo ni maa, teleŋ o teleŋ ya I yeema le suɛi kɛndɛi tosaa, suɛi wɔɔŋnde koni ya I tiu ba le tosaa ni. 22 I cho o chɛlaa a nyina nuu kpou le nyɛ sawala Mɛlɛkalaŋ la dimi wo tosaa. 23 Kɛ nduyɛ I saaluŋ maa nyɛ cheleŋ cho wallo o ya niŋ mbo wa sɔŋgɔɔ a sawa Mɛlɛkaa o kɔl nuu cho hoo o chɛlaa le tosaa wo. Nyɛ koŋ tosa ni mi I wa o biyɔɔ niŋ yeemɛi tosaa yɔŋ wɔɔŋ i cho o ya niŋ nde o ba bɛŋgu. 24 Nyɛ palaa hoo cho o bana bana ya choo fɔ. Mi nɛɛnɛ faŋa yɛ ya dialuŋ cho muŋ hunɔɔ wu woŋ choo? 25 Mɛlɛka ndu cho ya soli leniŋ o sabu Masanɔ naa Chiisu Kilitioo niŋ ni. Nduyɛ I mel Mɛlɛka balika tau le keŋ. Lelaŋ, ba havɛi ya I saaluŋ yapila leniŋndo cho hoo ni. Ya pila kɔl nuu ndu cho o sawa Mɛlɛkaa bɛŋgu. Kɛ nduyɛ wana chieeyɛi nii ndi ndi cho o nyɛ yɔŋ wɔɔŋndo dimul ndi le tosaa wo bɛŋgu.

DOŊDOŊNDO 25–FUOO 3

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | LUOMAŊNDA 9-11

“Taamaseliiyo a Yɔm Ɔlifiiyo Okɔɔ”

(Luomaŋnda 11:​16) Nduyɛ te waŋndo o ke niŋ Mɛlɛka tɛndu beediiyo o tase koŋ pɛ, mɛɛ kpuŋgbɛi beediiye i tuɛi kpou i wa i yɔŋgaŋ le ndu Mɛlɛka. Nduyɛ te waŋndo yɔŋgu niŋ Mɛlɛka puunduŋ saa yɔmndo woŋ pɛ mi ŋ wa le ndu, mɛɛ yɔm kalaa lɛuwuŋ ndɔŋ bɛɛ kpou ŋ wa ŋ yɔŋgaŋ le ndu Mɛlɛka.

w11-E 5/15 23 ¶13

Mɛlɛka Cho “Wana Kɔl Kalu Bɛndu Bɛndu!”

13 Mi Pɔɔl wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo tuu wanaa wa niŋ o kulii Ebilahamnde choo wa a lɛuwuŋ cho o yɔm ɔlifii wo choo wo. (Luomaŋ. 11:​21) Yɔm ɔlifii wo hoo sim le sabu Mɛlɛka peeloo a kpema Mɛlɛka yii a Ebilahamndo. Puunduŋ yɔmndo hoo choŋnuŋ walaŋ, nduyɛ ŋ sim le Chɛhowa maa ndu cho wana ke Isɔluɛi Mɛlɛkaa yoomoo wo ni. (Aisaya 10:​20; Luomaŋ. 11:​16) Chiyii yɔmndo hoo sim le Chiisu wana kpeekpei cho o kulii Ebilahamnde choo wo ni. Lɛuwoŋ kpou sim le “wanaa Mɛlɛkaa” kpou, a cho wa o kumbuii diiŋ nduɛi le kulii Ebilahamnde wo.

(Luomaŋnda 11:​17) Suɛi hei i cho machuaa mɛɛ nda kialu nuaa lɛuwoŋ o yɔm nda veelu aa ɔlifii wo yɛ. Te waŋndo faŋa pɛ lɛuwoŋ o ɔlifii tualaa, o koŋ kɔɔli o kɔ kiolu lɛuwuŋ ɔlifii yondoo, o huŋ handu muŋ o ɔlifii tualaa naa o faŋa lɛuwoŋ nda. O koŋ, mi lɛuwuŋ ɔlifii yondoo ŋ biilaŋ o ɔlifii tualaa mi ŋ sɔla nyɛ diaa chɔnɔŋndo o puunduŋ ɔlifii tualaa mi ŋ peŋ. Mɛɛ lende nya wanaa cho a Chuu le wa cho ni. La cho machuaa maa lɛuwuŋ ɔlifii yondoo hoo, ŋ nda handu o ɔlifii tualaa woŋ.

(Luomaŋnda 11:​20, 21) Tonya i cho ni. Le mɛɛ nda dou tiindaŋ ndaa o Mɛlɛka niŋ te yɛ nda faŋa nda ni. Kɛ nya nya, mi la duau tiindaŋ nyaa o Mɛlɛka niŋ, o koŋ mi la wa hiouwɔɔ lachi a waa o fondaŋ nyaa. Kɛ nduyɛ la kialu yoŋgaa le hei le. La nɔ mi la yɔŋ siooŋnde. 21 Kani fondole, naa Mɛlɛka faŋa wɔ Chuuwa a cho haa maa lɛuwuŋ kpeekpei yɔm tualaa wa, baa nya o kɛɛ faŋa ni?

w11-E 5/15 24 ¶15

Mɛlɛka Cho “Wana Kɔl Kalu Bɛndu Bɛndu!”

15 Yɛɛ Chɛhowa tosa yɛ le sabu ndɔɔ peeloo? Mi Pɔɔl tɛɛsiaa maa mi lɛuwoŋ o yɔm bɛndu ɔlifii wo biilaŋ a yɔm ɔlifii nda kelu wo le sɔŋgɔ o yomi wo. (Nuawɔ Luomaŋnda 11:​17, 18.) Lelaŋ Kilisiɔŋaa pɔyaŋaa wa o lɛŋnde niŋnda, mɛɛ kunda leKilisiɔŋ wa Luom ndo cho naa yɛ, o dimi niŋ a wa a biilaŋ o yɔm ɔlifiiyo hoo. O nɛiyo hoo choo ma simnuŋ chuauwa o kulii Ebilahamnde tɛɛŋ. O kandɔŋndo, a wa ko maa lɛuwuŋ ɔlifii wa o yondoo niŋndo. Ndaa nɔ dikeŋnaŋ le waa o kpema teŋgeŋndo hoo choo le. Kɛ mi Chɛhowa kumbul nda nɛiyo le ma simnuŋ Chuuwaa Mɛlɛkaa.—Luomaŋ. 2:​28, 29.

(Luomaŋnda 11:​25, 26) Chaaŋaa niaa wanaa laalaŋnda, suɛi pum cho mi ndi ii wa i viaŋnaŋ nde, I hɛnaŋ nya mi la sina ndi pɛŋgu, yɔŋi nya heeluŋ maa la cho wanaa kɔl kalu. Suɛi keŋ cho ni maa mi che bɛɛ mi waŋnda Isɔluɛi a wa wanaa nila kaluaa bɛndu ni, kɛ nduyɛ a lo niŋ o nila kalula laŋ niŋ le fɛɛŋ a fɛɛŋ te. Le mbo lo o koŋ, mi wanaa cho a Chuu le wa, a cho a yulaa le simnɔŋndo wanaa Mɛlɛkaa wa ma chiŋa koni. 26 Te hei yɔnuŋ pɛ, o koŋ kɔɔli waŋnda Isɔluɛi kpou a sɔla pioŋɔɔ. I cho i poonyiaa lende o Yau Mɛlɛkaa niŋ aa, “Wana baŋa waŋnda wo cho chɔnɔŋ Saayɔŋ chiee mbo hiŋ. O hiŋ pɛ, o cho yɔŋ wɔɔŋndo soli o pulale Chekɔpu leŋ choo po.

w11-E 5/15 25 ¶19

Mɛlɛka Cho “Wana Kɔl Kalu Bɛndu Bɛndu!”

19 A tonya, Sabu Chɛhowaa a “chuauwaa Mɛlɛkaa” okɔɔ cho peelɔŋndo sɔlaa o nɛi kɔndɔfili niŋ. (Kalee. 6:​16) A mɛɛ Pɔɔl dimi yɛ, “waŋnda Isɔluɛi kpou a sɔla pioŋɔɔ.” (Luomaŋ. 11:​26) O teleŋ biŋgi niŋ “Isɔluɛi kpou” koŋ cho ni, Isɔluɛi Mɛlɛkaa a simnuŋ wanaa soliaa lasala o choo choo niŋ. Nyɛ o nyɛ kuuna sabu Chɛhowaa peelɔŋndo le!

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Luomaŋnda 9:​21-23) Kani fondole, wana chuau kpɛɛnɔŋ ndo o nɔ di mbo chɔu nyɛ o yeema wo a puulu o chuu koŋ ndo. O nɔla mbo chua puulu chuauwaa pilɛ koŋ kpe mbo chɔu kpɛɛnɛi le dɛnɛla bɛndaŋ. O koŋ kɔɔli, mbo chua puulu chuauwaa pilɛ koŋ mbo chɔu i wa le kpekula yɔŋaa laŋ nde. 22 Suɛi hei i velaŋ a nyɛ Mɛlɛka tosa wo. Te o wa yɛ, maa mi Mɛlɛka ndu oo dɔunuŋ tumbe a waŋnda, nduyɛ mbo hɛnaŋ le mbo tusi nda nyɛ nɛiyaa choo, nduyɛ mbo hɛnaŋ mi waŋnda sina kpaaya ndɔɔ. Kɛ nduyɛ o koŋ kɔɔli, mbo biuŋ nda tau, nda yɔnuŋ ni maa wanaa o dɔunɔŋ tumbe a nda mbo wa le nda nyɛ palaa tusi choo wa. Koŋ cho ni wanaa o wa o bɛɛndiaŋ le mbo tɛɛmbuu nda wa. Vɛ o nɔ di mbo tosa lende le? 23 Nduyɛ mi Mɛlɛka biunuŋ waŋnda le hali kpeŋ mbo tosa ma sina naŋɔɔ ndɔ bɛndoo. Nda yɔnuŋ ni maa wanaa o hɛnaŋ mbo tuinuŋ inyiɛɛ wa, wanaa o bɛɛndiaa sindɛ pa le ma sɔla naŋɔɔ ndɔɔ wa.

w13-E 6/15 25 ¶5

Chɛl Mi Sila Chɛhowaa Chɔu Num

5 Te o wa yɛ mi waŋchieeya tosa nila kalulaŋ ma kɛɛ le mi Wana Chɔuwaa bɛndoo chɔu nda? Vɛɛ o chɔm yɛ niko kpaaya ndɔ iMɛlɛkayaa? Yiyaŋndɔ niko a nyɛ yɔŋnuŋ te puuloo bɛnda le mi wana chɔuwaa chɔu nyɛ o yeema wo le. O hei niŋ mi wana chɔuwaa soliŋ ndu kpeku le nyɛ cheleŋ chɔuwɔɔ ɔɔ mbo tɛɛmbuu ndu! O kpeekpei niŋ te puuloo niŋ te, mɛɛ wana chɔuwaa nɔ bahawɛiyo ni. Kɛ o cho lende le i cho a Wana Chɔuwaa naa le. (Ditɔnɔ. 32:​4) Te waŋndo chɛl mi Chɛhowa chɔu ndu le, mɛɛ wana koŋ pila nɔ bahawɛiyo ni. Mi Chɛhowa tosa yɛlɛmiaalaŋ mɛɛ o bii waŋnda yɛ, o lo niŋ a mɛɛ nda cho muli yɛ. Te waŋnda diikuŋ pɛ Chɛhowa, mbo soliŋ nda kpeku o nɛi sɔviɔɔ choo. Le taamaseliiyo, Kilisiɔŋaa pɔyaŋnda cho “wanaa o hɛnaŋ mbo tuiinuŋ inyiɛɛ wa” nduyɛ o chɔu nda le “dɛnɛla bɛndaŋ.” Kɛ o baa pilɔɔ choo, wanaa nila kaluaa simul Mɛlɛka wa, “o bɛɛndiaŋ le mbo tɛɛmbuu nda.”—Luomaŋ. 9:​19-23.

(Luomaŋnda 10:​2) Te o wa maa lesei pɛ, I nɔla mi tɛnda seileŋ a nda okɔɔ maa a nɔ yeemɛi tau le Mɛlɛka. Kɛ o cho machuaa mi yeemɛi nda nɔ ve i wa yeemɛi cho o nɛi tonya choo le ve.

it-1-E 1260 ¶2

Paŋalaa, Kaa Paŋalɛiyo

Sɛmbɛ Cho o Nɛi Le Wo. Mi waŋndo nɔ sɛmbɔɔ kpeekpei, ɔɔ mbo wa wana paŋalaa le saboo o pum, kɛ a koŋ kpou mbo wa wana Mɛlɛka tul leyɛ. Hei wa tonya a Chuwaa bɔɔbɔɔ o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ. Mi ndaa nuuviaa sakpoyɛi a ba nda sanaa o walta nda wa tosaa o Sawala Mɛlɛka ke Muuselaŋ niŋ. Kɛ mi Pɔɔl chɔm maa sɛmbɛ ndaa ve o nɛi le kanifuule, ndaa nɔ kɔl kalu kpeekpei a Mɛlɛka okɔɔ le. Lelaŋ, ndaa nɔ sakpoyɛi kpeekpei ndii fula o Mɛlɛka lo ve le. Ndaa nɔ ma che biondɔŋ ndaa nduyɛ ma muliŋ naa Mɛlɛka chua sanaa o Chiisu niŋ le mi ndaa sɔla hɛnɛkɛyɛi ma fula o Sawala Mɛlɛka ke Muuselaŋ bɛŋgu. (Luom 10:​1-10) Sɔɔ wa Taasɔ wo wa waŋndo o pilɛ le hei. Ndoo hiou ba a sɛmbɔɔ nɔɔ le Piɛile Chuuwa. Mbo hiau “lachi a kindi bɛndu bɛndoo pila le kunda wanaa laalaŋnda tɛɛmbuuwo.” Sɔɔ wa yekeŋ le sawalaŋ biyɔɔ halikpeŋ ‘wana o wana nɔla mbo dimi maa mbo bianduŋ o sawaa o pilɛ bɛɛ kpe niŋ te.’ (Kal 1:​13, 14; Fil 3:​6) Kɛ kaa paŋalaa ndoo nɔ le Piɛile Chuuwa wo ve o nɛi le. Ndoo nɔ kɔl walaŋndo niŋ, le sabu koŋ Chɛhowa ndoo chɔm ndu kɛndɛi nduɛi kaalɛi sanaa o Kiliti niŋ ni, a mɛɛ o muli ndu hɔlla o piɛile tonyaleŋ yɛ.—1Timo 1:​12, 13.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ

(Luomaŋnda 10:​1-15) Chaaŋaa niaa wanaa laalaŋnda, nyɛ ya I landuŋ kɔl o ndu kpeekpei yo cho ni maa wanaa niaa, nda yɔnuŋ maa Chuuwa ni, maa a sɔla ko pioŋɔɔ. Nduyɛ piɛile nileŋ o Mɛlɛka lo le cho leŋ le nda ni. 2 Te o wa maa lesei pɛ, I nɔla mi tɛnda seileŋ a nda okɔɔ maa a nɔ yeemɛi tau le Mɛlɛka. Kɛ o cho machuaa mi yeemɛi nda nɔ ve i wa yeemɛi cho o nɛi tonya choo le. 3 A nɔ sina pɛŋgu a mɛɛ Mɛlɛka ndu siiŋguu waŋndo wana sakpo ndu pila o hɔl lɛ le. A bii ma wa kindioo le nɛi nda cheleŋ nuuviaa le ma siiŋguu nda pila wanaa sakpo Mɛlɛka o hɔl. Le hei ma kɛɛ nɛi Mɛlɛka ndu siiŋguu waŋnda wanaa sakpo ndu pila o hɔl lo. 4 Nduyɛ Kiliti tosa mi sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ la mɛɛlu. Mɛɛ o hei niŋ, maa wana o wana dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ pɛ, Mɛlɛka tosa wana koŋ o simnuŋ wana sakpo Mɛlɛka o hɔl. 5 Mi Muuse poonyiaa a sawalaŋ ndaŋ okɔɔ a mɛɛ waŋndo looku simnɔŋ wana sakpo Mɛlɛka o hɔl o laŋ chuaa niŋ yɛ. Nyɛ o poonyiaa wo cho hoo ni aa, “Te waŋndo o tosa nyɛ sawalaŋ la dimi wo pɛ, sawalaŋ la tosa o sɔla yoomu kpeekpeiyo.” 6 Kɛ nduyɛ nyɛ dimiŋ a Mɛlɛka tiindaŋndo le simnɔŋndo wana sakpo Mɛlɛka o hɔl lo ndu cho ni aa, “Dimi nuaa o kɔl numndo niŋ aa, ‘O nɛɛnɛ hel lɛ niŋ ɛchɛnɛ le?’” Dimioo cho koŋ ni aa, “Nɛɛnɛ kua yɛ niŋ o ɛchɛnɛ mbo kɔ dimul Kiliti mbo tol chieeŋ naŋ.” 7 “Nduyɛ, dimi bɛɛ nuaa aa, ‘O nɛɛnɛ kua yɛ niŋ o sɛiyo niŋ te?’” Dimioo cho koŋ ni aa, “O nɛɛnɛ kua niŋ o sɛiyo niŋ mbo kɔ miŋgi Kiliti yoomu?” 8 Nyɛ dimiŋ ndo choo hoo ni aa, “Yooŋgu Mɛlɛkaa cho nya ikɛi kpɛɛluŋ bɛndu. La cho waŋnda dimullo a ndu okɔɔ. Nduyɛ o cho nya o lakɔl.” Ndu yɔnuŋ ni maa yooŋgu naa ŋ choo hoo waŋnda dimullo maa a dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ ndo. 9 Nduyɛ te la chɔɔmuu waŋnda o hɔl pɛ, maa Chiisu ndu cho Masanɔɔ ni, nduyɛ mi la laalaŋ o kɔlta nyalaŋ niŋ pɛ, maa mɛɛ Chiisu vi mi Mɛlɛka miŋgi ndu yoomu, mɛɛ Mɛlɛka piŋi nya. 10 Kani fondole, laalaŋndo nɔɔ o kɔllo niŋ ndu huŋ a Mɛlɛka nya siiŋguuwo wanaa sakpo ndu pila o hɔl ni. Nduyɛ, chɔɔmuuwo waŋnda o hɔl maa Chiisu cho Masanɔɔ ni, ndu huŋ a Mɛlɛka nya piŋioo ni. 11 Mi Yau Mɛlɛkaa dimi aa, “Wana o wana dɔu tiindaŋndo o waŋndo hoo niŋ pɛ, o tulnuŋ lasiɔmbu le.” 12 Nyɛ dimiŋ koŋ aa, “wana o wana” wo o chɔm maa yɛ yɛ bɛɛ cho waŋnda chieeya tɛɛŋ te, wana wa Chuunɔ, wa Chuunɔ le. Nduyɛ, Masanɔɔ Mɛlɛka pilɔɔ hoo ndu ko cho Masanɔɔ le waŋnda kpou ni. Nduyɛ wana o wana veelu ndu o piɛileŋ niŋ, mbo dɔu nda sala tau tau. 13 Mi Yau Mɛlɛkaa dimi aa, “Wana o wana veelu Masanɔɔ Mɛlɛka o piɛileŋ niŋ pɛ, o piŋi ndu.” 14 Kɛ nduyɛ te waŋnda nɔ tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ te, a nɔla ma veelu ndu o piɛileŋ niŋ te. Nduyɛ te waŋnda tuii yooŋgoo a ndu okɔɔ le, a dou tiindaŋndo o ndu niŋ te. Nduyɛ te wana ve le nda yooŋgoo dimul a ndu okɔɔ le, a tuii a ndu okɔɔ le. 15 Nduyɛ te waŋnda sɔla viomɔɔ le kɔlaŋ a yooŋgu ndɔɔ le, a tuii yooŋgu kalaa le. Mɛɛ Yau Mɛlɛkaa dimi yɛ aa, “O cho suɛi kɛndɛi bɛndu maa wanaa dimi yooŋgu kɛndɔɔ wa cho hunɔɔ.”

    WOL le Sɔɔŋ Yaasiaa—Kisi (2010-2026)
    Chukku Ma Kinda
    Chuku Ma Kumbi
    • Kisiei
    • Share
    • Mɛɛ ŋ Yeema Yɛ
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Sawalaŋ Le Tɛɛŋgei Soliŋndo Kpeku
    • Mɛɛ Naŋ Bii Yooŋgula Numndaŋ Yɛ
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Chuku Ma Kumbi
    Share