စဲအ့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ် ကဲဘျုးလၢနတၢ်အိၣ်မူအပူၤဒ်လဲၣ်

လံာ်ခီယ့ၤတဘ့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ စဲအ့ၣ်န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ် ‘တၢ်မၤလိန့ဆၢၣ်ဒီးမူဟီၣ်ကယၢ အကျိၤအကျဲ တဆီဘၣ်တဆီခီဖျိလၢ တၢ်ကွၢ်ထံကွၢ်ဆးတၢ်, တၢ်မၤကွၢ်အကျိၤအကျဲလၢအသီ ဒီးတၢ်ထိၣ်တၢ်ဒွးတၢ်’ လီၤ. ဒ်သိးပှၤကမၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤလၢအကီအခဲ ဒီးလိၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးအါမးလီၤ. ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးကွၢ်ထံကွၢ်ဆးတၢ်ဒီး ဃုသ့ၣ်ညါဝဲတၢ်အကျိၤအကျဲလၢအသီန့ၣ် ယံာ်ဝဲလၢ အနွံတဖၣ်, အလါတဖၣ်ဒီးလၢအနံၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တဘျီတခီၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တထံၣ်န့ၢ်တၢ်အစၢဘၣ်. အါဘျီန့ၣ်မ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးအဃိ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်လၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအဂီၢ်လီၤ. ပကသမံသမိးကွၢ်တၢ်အဒိတနီၤလီၤ.

ယူရပၤအခီပနံာ်တခါ ဃါဃုာ်ဝဲဖျးစတံးလၢအကျၢၤဒီး တၢ်ပှံၢ်ထံလၢအပတီၢ်ထီ ဒ်သိးကတ့ထီၣ်ဝဲ တၢ်အပီးအလီတခါလီၤ. တၢ်အပီးအလီအံၤ မၤစၢၤပှၤကညီတဖၣ်လၢ ကဒီသဒၢဝဲတၢ်ဆူးတၢ်ဆါလၢ ဟဲကဲထီၣ်အသးလၢထံအီလၢအတဂ့ၤတဖၣ်လီၤ. တၢ်အပီးအလီဒ်အံၤတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်သူအီၤဖဲ န့ဆၢၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒ်သိးဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဟူးဖဲ ၂၀၁၀ ဟ့ၣ်တံၣ်ထံကီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လၢဟီၣ်ခိၣ်တဖျၢၣ်အံၤအဖီခိၣ် ပှၤဆှၢထီၣ်ဝဲ စဲထၢၣ်လဲး (satellites) လၢအကဆဲးကျိးမၤသကိးတၢ်ဒီး ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အတၢ်နဲၣ်ကျဲလၢ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ GPS န့ၣ်လီၤ. လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ် တၢ်အံၤဘၣ်တၢ်တ့ထီၣ်အီၤလၢ ပှၤသုးဖိတဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ် ကဲဘျုးစ့ၢ်ကီးလၢ ပှၤနီကါ, ပှၤနီကဘီယူၤဖိ, ပှၤနီကဘီဖိ, ပှၤခးတၢ်ဖိဒီး ပှၤလဲၤတၢ်လီၢ်ယံၤလၢအခီၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အတၢ်နဲၣ်ကျဲအံၤ မၤစၢၤပှၤလၢပတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤ ကညီထီၣ်ဝဲအဂီၢ်အဃိ ပစံးဘျုးဘၣ်ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢ အဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ GPS အံၤန့ၣ်လီၤ.

မ့ၢ်နသူလီတဲစိ, ခီၣ်ဖၠူထၢၣ် မ့တမ့ၢ်အ့ထၢၣ်နဲးဧါ. ခီဖျိလၢ ကသံၣ်ကသီဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဃိ မ့ၢ်နတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ဟဲဂ့ၤထီၣ်ဧါ. မ့ၢ်နလဲၤတၢ်က့ၤတၢ်လၢ ကဘီယူၤဧါ. မ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်န့ၣ် နဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အဘျုးလၢ ဟဲခီဖျိလၢ စဲအ့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. စဲအ့ၣ်တၢ်ကူၣ်သ့န့ၣ် ကဲဘျုးလၢနတၢ်အိၣ်မူပူၤ လၢကျဲအါမံၤလီၤ.

စိၤခဲအံၤတၢ်လၢ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲတဘၣ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲ

စိၤခဲအံၤပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးဃုသ့ၣ်ညါဝဲ ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်အတၢ်အိၣ်သး လီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဒ်သိးကလဲၤထီၣ်လဲၤထီ အါန့ၢ်ဒံးအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးပှၤစဲအ့ၣ်ဖိအဂုၤအဂၤတဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲ အဲးတၢၣ် (atom) အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလီၤ. ဒ်သိးဒီးပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ကနၢ်ပၢၢ်ထီၣ်ဝဲ မူဟီၣ်ကယၢအခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိအဂ့ၢ်အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်က့ၤဃုသ့ၣ်ညါက့ၤဝဲ တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ အပူၤကွံာ်အနံၣ်လၢအကကွဲၢ်လၢ အကထိန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်လၢပထံၣ်အီၤသ့ ဒီးတၢ်လၢပထံၣ်အီၤတသ့အဆၢကတီၢ် အဝဲသ့ၣ်တနီၤတူၢ်ဘၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤတဂၤလၢ လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ မ့ၢ်အိၣ်အနီၢ်ကီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကထံၣ်န့ၢ်အီၤလီၤ.

ဒ်စဲအ့ၣ်အပှၤကွဲးလံာ်တဂၤ အၤမံၣ် ဒံၤအဲၣ်စဲ(လ်) ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါတနီၤဒီး ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢ အဆိကမိၣ်တၢ် ဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်တဖၣ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ “တၢ်ကတိၤဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်တၢ်လၢ အဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢစဲအ့ၣ် ဒ်သိးကပာ်ဖျါထီၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤတအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.” အဒိ, ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢ အမံၤဟူသၣ်ဖျါလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်စံးဝဲလၢ “ကစၢ်ယွၤအိၣ်ဝဲတဂၤလၢ အအိၣ်ဒီးမူဒါလၢအရ့ဒိၣ် လၢမူဟီၣ်ကယၢအပူၤန့ၣ် တၢ်အုၣ်အသးတအိၣ်နီတမံၤအဃိ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤဒ်အံၤန့ၣ်တအိၣ်ဝဲဘၣ်.” ပှၤတနီၤနီၤစံးဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢ လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ထဲ “တၢ်မၤကဒါပှၤမဲာ်” ဒီး “တၢ်လီတၢ်ဝ့ၤ” န့ၣ်လီၤ.a

ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ, တၢ်သံကွၢ်အိၣ်ဝဲတခါလီၤ– ဘၣ်ဃးဒီးခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲလၢာ်လံဧါ. ပမ့ၢ်တဲယိယိဖိန့ၣ် တလၢာ်ဒံးဘၣ်. လၢစဲအ့ၣ်အဃိန့ၣ် တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီ အိၣ်ဝဲဘၣ်ဆၣ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် အၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်ဝဲလၢ တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်တသ့ၣ်ညါဘၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒံးအါမးလီၤ. ဒီးတၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲတသ့ဘၣ်န့ၣ် ကအိၣ်ဝဲစ့ၢ်ကီးလီၤ. ဘၣ်ဃးဒီးခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်န့ၣ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဂၤလၢအမ့ၢ် စတံဘ့ၣ် ဝဲဘၢး စံးဝဲ “ပဃုသ့ၣ်ညါအီၤတလၢာ်နီတဘျီဘၣ်.” Professor Martin Rees, Astronomer Royal of Great Britain, ကွဲးဝဲလၢ “တၢ်လၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် နၢ်ပၢၢ်ဝဲတသ့ဘၣ်န့ၣ် ကအိၣ်ဝဲလီၤ.” နီၢ်နီၢ်န့ၣ် တၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ် စးထီၣ်လၢ စဲ(လ်) ဆံးဆံးဖိဒီး တုၤလၢမူဟီၣ်ကယၢဖးလဲၢ်ဖးထီန့ၣ် စိၤခဲအံၤပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲ တလၢာ်ဒံးဘၣ်. ပာ်သူၣ်ပာ်သးတၢ်အဒိတဖၣ် လၢလာ်အံၤတက့ၢ်–

• 

  ဘၣ်ဃးဒီးစဲ(လ်) လၢအမူဝဲတဖၣ် ဖံးတၢ်မၤတၢ်တဆီဘၣ်တဆီဒ်လဲၣ်န့ၣ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢ အဃုသ့ၣ်ညါတၢ်မူပီညါတဖၣ် တနၢ်ပၢၢ်ဝဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်. စဲ(လ်)တဖၣ်န့ၣ် သူဝဲတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါဒ်လဲၣ်, အဝဲသ့ၣ်ထုးထီၣ်ဝဲ တၢ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါ (ဖရိထံ) ဒ်လဲၣ်ဒီးစဲ(လ်)တဖၣ် နီၤဖးလီၤအသးဒ်လဲၣ်န့ၣ် တုၤခဲအံၤဒၣ်လဲာ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ်တဲနၢ်ပၢၢ်ဝဲ လၢလၢပှဲၤပှဲၤတဘၣ်ဒံးဘၣ်.

• 

  ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်ထုးဃၢန့ၣ် ဘၣ်ထွဲလိာ်အသးဒီး ပတၢ်အိၣ်မူကိးဆၢကတီၢ်ဒဲးလီၤ. ဖဲနဖုထီၣ်အခါ ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်ထုးဃၢထုးလီၤနၤဒ်လဲၣ်, ဒီးထုးဝဲ လါဒ်သိးကလဲၤတရံးဟီၣ်ခိၣ် ဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် တုၤခဲအံၤပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် သ့ၣ်ညါဝဲတလၢာ်ဒံးဘၣ်.

• 

  ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတနီၤတယာ်ဝဲလၢ တၢ်အိၣ်လၢမူဟီၣ်ကယၢအပူၤ ၉၅ မျးကယၤဃၣ်ဃၣ်န့ၣ် တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤလၢ စဲအ့ၣ်အတၢ်ပီးတၢ်လီတသ့ဘၣ်. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အန့ဆၢၣ်အိၣ်ဝဲဒ်လဲၣ်န့ၣ် ပှၤတသ့ၣ်ညါဒံးဘၣ်.

တၢ်အဂၤလၢပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် တသ့ၣ်ညါဝဲန့ၣ်အိၣ်ဝဲလီၤ. စဲအ့ၣ်အပှၤကွဲးလံာ်လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါတဲဝဲဒ်အံၤလီၤ ‘တၢ်လၢပတသ့ၣ်ညါဘၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒံးအါမးလီၤ. စဲအ့ၣ်အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအမၤကမၢကမၣ်နၤဒီး ဆီၣ်ထွဲနၤလၢနကမၤလိအါထီၣ်တၢ် ဒ်သိးနသုတကဲထီၣ်ပှၤလၢ အိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်လၢအအံၣ်တဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.’

လၢစဲအ့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဃိ နမ့ၢ်ဆိကမိၣ်လၢ လံာ်စီဆှံတလိၣ်ဝဲလၢၤဘၣ် ဒီးတၢ်နာ်ယွၤကလီၤမၢ်ဝဲန့ၣ် သမံသမိးကွၢ် တၢ်ဂ့ၢ်လၢလာ်အံၤတက့ၢ်– ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢအခိၣ်နူာ်ဂ့ၤန့ၣ်သူဝဲ တၢ်အပီးအလီလၢအပတီၢ်ထီတဖၣ်ဘၣ်ဆၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ် န့ၢ်ဝဲထဲတစဲးဖိအဃိ တၢ်ဂ့ၢ်လၢပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲတသ့ဘၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ပကြၢးဂ့ၢ်လိာ်အီၤတဘျီဃီဧါ. ဘၣ်ဃးဒီးမူကပိာ်ပီညါ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤန့ၣ် လံာ်တဘ့ၣ်လၢအမ့ၢ် Encyclopedia Britannica စံးဝဲလၢ– ‘မူကပိာ်ပီညါဟဲအိၣ်ထီၣ်ဝဲ အိၣ်လံအနံၣ် ၄,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ်လံ ဘၣ်ဆၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါမူဟီၣ်ကယၢ အဂ့ၢ်န့ၣ်ကအိၣ်ထဲသိးဒီး လၢညါပှၤဘၤဘူၤလိၣ်ဖိတဖၣ် အတၢ်သ့ၣ်ညါမူဟီၣ်ကယၢအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.’

ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ်န့ၣ် ပာ်ကဲဝဲပှၤဂၤအတၢ်ထံၣ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီးစဲအ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးမၤထွဲဝဲ လံာ်စီဆှံအတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လၢအမ့ၢ်– “သုသူၣ်စူၤသးစူၤအံၤ, မ်အအိၣ်ဖျါလၢပှၤခဲလၢာ်အမဲာ်ညါတက့ၢ်.” (ဖံလံးပံၤ ၄:၅) ပဆီၣ်ထွဲနၤလၢ နကအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်စူၤသးစူၤ လၢနကသမံသမိးကွၢ် စဲအ့ၣ်ဒီးလံာ်စီဆှံန့ၣ် လီၤပလိာ်လိာ်အသးအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.