တၢ်မၤလိ ၂၈
ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ် ပၢတၢ်လံ
“ဟီၣ်ခိၣ်အဘီမုၢ်န့ၣ် ကဲထီၣ်ပကစၢ် ဒီးအခရံာ် အဘီမုၢ်လံ.”—လီၣ်ဖျါ ၁၁:၁၅.
တၢ်သးဝံၣ် ၂၂ ဘီမုၢ်သူၣ်ထီၣ်အသးလံ—မ်အဟဲတက့ၢ်
တၢ်မၤလိအံၤ အတၢ်တိာ်ပာ်a
၁. ပထံၣ်ဘၣ်ဟီၣ်ခိၣ် တၢ်အိၣ်သးနးထီၣ်အဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်မနုၤလဲၣ်. ဒီးဘၣ်မနုၤဃိလဲၣ်.
ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သး နးထီၣ်မၣ်နးထီၣ်. ဟံၣ်ဖိဃီဖိတနီၤ အတၢ်ရ့လိာ်သး တဂ့ၤဒ်သိး လၢညါလၢၤဘၣ်, ပှၤအါတက့ၢ် အဲၣ်လီၤထဲအသး, အသးချ့ ဒီးအမၤဆူၣ်မၤစိးတၢ်. ဒီးပှၤအါဂၤတနာ်အီၣ် ပှၤလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်စိတၢ်ကမီၤတဖၣ်ဘၣ်. ခီဖျိလၢနထံၣ်ဘၣ် ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သး ဒ်အံၤအဃိ မ့ၢ်အကီလၢ နကနာ်လၢ ခါဆူညါ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သး ကဂ့ၤထီၣ်ဧါ. နီၢ်ကီၢ်န့ၣ် ပထံၣ်ဘၣ် ပှၤကညီအတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး အိၣ်ဒ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢ အမၤလၢပှဲၤထီၣ် ဝံအတၢ်စံးပာ်တခါလၢ အဘၣ်ဃးဒီး “မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်တဖၣ်.” အဃိ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သး မ့ၢ်နးထီၣ် ထဲအံၤညါဘၣ်ဆၣ် ပတၢ်နာ် တကြၢးလီၤစှၤဘၣ်. (၂ တံၤမသ့း ၃:၁-၅) လံာ်စီဆှံ အတၢ်စံးပာ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီး မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်အံၤ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်လံအဃိ ပသ့ၣ်ညါလၢ ယ့ၣ်ၡူးခရံာ် ကဲထီၣ်ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ် အစီၤပၤလံ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အဂၤလၢ လံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်ဝဲ ဘၣ်ဃးဒီး ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ်န့ၣ် အိၣ်ဒီဒူၣ်ဒံး. ပကတဲသကိး တၢ်ဂ့ၢ်တနီၤလၢ လံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်စၢၤဝဲလၢ အဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ် ဖဲအပူၤကွံာ် တယံာ်တမီၢ်ဒံးဘၣ် ဒီးအကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢ ပတၢ်နာ် ကဒိၣ်ထီၣ်အဂီၢ်.
ဒ်တၢ်ဂီၤလၢ ပှၤထီထီၣ်အီၤ ဒီတဘ့ၣ်အသိး ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ လံာ်ဒၤနံးယ့လး ဒီးလံာ်လီၣ်ဖျါအပူၤ ဘၣ်ဃးဒီးခါဆူညါ တၢ်ကမၤအသးတဖၣ်န့ၣ် လီၤပလိာ်လိာ်အသး. အဃိ ပမ့ၢ်မၤလိ ဝံအတၢ်စံးပာ်တဖၣ်န့ၣ် ကမၤစၢၤပှၤလၢ ယဟိဝၤယွၤကမၤလၢပှဲၤထီၣ် အတၢ်တိာ်ပာ်လၢ အခါဖဲလဲၣ်န့ၣ် ပကသ့ၣ်ညါထီၣ်ဝဲ (ကွၢ်တၢ်မၤလိ ၂၈, လံာ်အဆၢ ၂)
၂. လၢတၢ်မၤလိ တခါအံၤအပူၤ ပကတဲသကိး တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်. (ဟ့ၣ်တၢ်စံးဆၢလၢ အဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဂီၤလၢ အအိၣ်လၢလံာ်ကုခိၣ်.)
၂ လၢတၢ်မၤလိ တခါအံၤအပူၤ ပကတဲသကိး (၁) လံာ်စီဆှံ အတၢ်စံးပာ်တခါ လၢအမၤစၢၤပှၤ ဒ်သိးပကသ့ၣ်ညါလၢ ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ် စးထီၣ်ပၢတၢ်လၢ အခါဖဲလဲၣ်. (၂) လံာ်စီဆှံ အတၢ်စံးပာ်တဖၣ်အံၤ မၤစၢၤပှၤလၢ ပကသ့ၣ်ညါလၢ ယ့ၣ်ၡူးကဲထီၣ် ယွၤဘီမုၢ်စီၤပၤ လၢမူခိၣ်လံ. ဒီး (၃) လံာ်စီဆှံ အတၢ်စံးပာ် လၢအပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤလၢ ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ် အဒုၣ်ဒါတဖၣ် ကဟးဂီၤဒ်လဲၣ်. ဒီးပကထံၣ်ဘၣ်လၢ လံာ်စီဆှံ အတၢ်စံးပာ်တဖၣ် ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ် တဆီဝံၤတဆီအဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢ တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ ကစံၣ်ညီၣ်တၢ် ဘူးထီၣ်လံ.
ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ် စးထီၣ်ပၢတၢ်လၢ အခါဖဲလဲၣ်န့ၣ် ပသ့ၣ်ညါကသ့ဒ်လဲၣ်
၃. ဘၣ်ဃးဒီး ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ်အစီၤပၤန့ၣ် ဒၤနံးယ့လး ၇:၁၃, ၁၄ ဒုးသ့ၣ်ညါပှၤ မနုၤလဲၣ်.
၃ လၢလံာ်ဒၤနံးယ့လး အပူၤန့ၣ် ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်တတီၤလၢ အယံာ်ဝဲနွံနံၣ် မ့ၢ်ပှဲၤထီၣ်န့ၣ် ယ့ၣ်ၡူးကစးထီၣ်ပၢတၢ်လၢ ယွၤဘီမုၢ်အပူၤ. ဒီးဝံအတၢ်စံးပာ်တခါလၢ အအိၣ်ဖဲ ဒၤနံးယ့လး ၇:၁၃, ၁၄ န့ၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါပှၤလၢ ယ့ၣ်ၡူးကကဲစီၤပၤ လၢအဂ့ၤကတၢၢ်. ဒီးပှၤကိးကလုာ်ဒဲး “ကမၤအတၢ်” လၢတၢ်သးခုအပူၤ ဒီးပှၤထီၣ်အလီၢ် တန့ၢ်နီတဂၤဘၣ်. ယ့ၣ်ၡူးကဲထီၣ်စီၤပၤ လၢအခါဖဲလဲၣ်န့ၣ် ပသ့ၣ်ညါကသ့ဒ်လဲၣ်.
၄. ဒ်သိးပကသ့ၣ်ညါလၢ ယ့ၣ်ၡူးခရံာ် ကဲထီၣ်စီၤပၤလၢ နံၣ်မနုၤလဲၣ်အဂီၢ် ဒၤနံးယ့လး ၄:၁၀-၁၇ မၤစၢၤပှၤဒ်လဲၣ်. (ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်.)
၄ ဖး ဒၤနံးယ့လး ၄:၁၀-၁၇. တၢ်ဆၢကတီၢ် “နွံနံၣ်” န့ၣ်နီၢ်ကီၢ်န့ၣ် အယံာ်ဝဲ အနံၣ် ၂,၅၂၀. တၢ်ဆၢကတီၢ်တတီၤအံၤ စးထီၣ်အသးလၢ ချ.ခ.န ၆၀၇ နံၣ် ဖဲပှၤဘၤဘူၤလိၣ်ဖိ မၤနၢၤကွံာ်စီၤပၤ လၢအပၢတၢ်လၢ ယဟိဝၤယွၤလီၢ်ပစိာ် လၢဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်. အဃိတၢ်ဆၢကတီၢ်နွံနံၣ်အံၤ ပှဲၤထီၣ်ဝဲဖဲ ခ.န ၁၉၁၄ နံၣ်. ဒီးဖဲနံၣ်အဝဲန့ၣ် “ပှၤတဂၤလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ အကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ပၢအလီၢ်” လၢအမ့ၢ်ယ့ၣ်ၡူးခရံာ်န့ၣ် ယဟိဝၤယွၤဒုးကဲထီၣ်အီၤလၢ ယွၤအဘီမုၢ်စီၤပၤ.b—ယဃ့းစက့လး ၂၁:၂၅-၂၇.
၅. ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဆၢကတီၢ် “နွံနံၣ်” လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်အဃိ ကဲဘျုးလၢပဂီၢ်ဒ်လဲၣ်.
၅ လံာ်စီဆှံတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ကဲဘျုးလၢပဂီၢ်ဒ်လဲၣ်. ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဆၢကတီၢ် “နွံနံၣ်” ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲအဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤမၤလၢပှဲၤ အတၢ်အၢၣ်လီၤတဖၣ် ဒ်တၢ်ဆၢကတီၢ် လၢအပာ်ပနီၣ်ဝဲအသိး လီၤတံၢ်လီၤဆဲး. အဒိ ယဟိဝၤယွၤပာ်ပနီၣ် တၢ်ဆၢကတီၢ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ အကဒုးကဲထီၣ် ယ့ၣ်ၡူးလၢစီၤပၤ ဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်. ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ ယဟိဝၤယွၤပာ်ပနီၣ်ဝဲ မ့ၢ်ဘၣ်အခါ အကမၤလၢပှဲၤထီၣ် လံာ်စီဆှံတၢ်စံးပာ် လၢအဂၤတဖၣ်ခဲလၢာ်. အဃိပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤအမုၢ်နံၤန့ၣ် “တစဲၤခံဘၣ်.”—ဃဘးကူာ် ၂:၃.
ယ့ၣ်ၡူးခရံာ်ကဲထီၣ် ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ်အစီၤပၤလံန့ၣ် ပသ့ၣ်ညါဘၣ်ဒ်လဲၣ်
၆. (က) ဖဲယ့ၣ်ၡူး ပၢတၢ်လၢမူခိၣ်အခါ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သး အိၣ်ဒ်လဲၣ်. (ခ) ဝံအတၢ်စံးပာ်ဖဲ လီၣ်ဖျါ ၆:၂-၈ စ့ၢ်ကီး ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကမၤအသးဒ်လဲၣ်.
၆ ဖဲယ့ၣ်ၡူးဘူးထီၣ် ကသံအခါ အဝဲတဲပာ်စၢၤ အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်လၢ အဝဲမ့ၢ်စးထီၣ် ပၢတၢ်လံန့ၣ် ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်အိၣ်သး ကမၤအသးဒ်လဲၣ်. အဒိ အဝဲတဲပာ်စၢၤဝဲလၢ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ဒီးတၢ်သၣ်ဝံၤလီၤဒိ ကအိၣ်ထီၣ် ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ကဟူး. ဒီးအဝဲတဲပာ်စၢၤစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ တၢ်ဆါသံသတြိာ် ကအိၣ်ထီၣ်လၢ “တၢ်လီၢ်တတီၤ ဝံၤတတီၤ.” ဒီးဖဲအပူၤကွံာ်တယံာ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ခိၤရိၤနၤ (COVID-19) တၢ်ဆါရၤလီၤသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်. တၢ်မၤအသးတဖၣ်အံၤ လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အမ့ၢ် “တၢ်ပနီၣ်” လၢယ့ၣ်ၡူးကဲထီၣ်စီၤပၤလံ. (မးသဲ ၂၄:၃, ၇; လူၤကၣ် ၂၁:၇, ၁၀, ၁၁) ယ့ၣ်ၡူးသံဝံၤ အက့ၤထီၣ်လၢမူခိၣ်န့ၢ် အနံၣ် ၆၀ ဘျဲၣ်အခါ အဝဲပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ် တၢ်မၢဖိယိၤဟၣ်လၢ တၢ်မၤအသးတဖၣ်အံၤ ကကဲထီၣ်သးနီၢ်ကီၢ်. (ဖး လီၣ်ဖျါ ၆:၂-၈.) တၢ်မၤအသးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ကဲထီၣ်အသး တကတီၢ်ဃီ စးထီၣ်ဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်အဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ဖဲနံၣ်အဝဲန့ၣ်န့ၣ် ယ့ၣ်ၡူးကဲထီၣ် စီၤပၤလၢ ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ်ပူၤလံ.
၇. ဖဲယ့ၣ်ၡူးစးထီၣ်ပၢတၢ် ဝံၤအလီၢ်ခံ ဘၣ်မနုၤဃိ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သး နးထီၣ်လဲၣ်.
၇ ဖဲယ့ၣ်ၡူး ကဲထီၣ်စီၤပၤအခါ ဘၣ်မနုၤဃိ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သးတဖၣ် နးထီၣ်လဲၣ်. လီၣ်ဖျါ ၆:၂ ပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤ အတၢ်စံးဆၢ. ဖဲန့ၣ် လံာ်စီဆှံတဲဝဲလၢ ဖဲယ့ၣ်ၡူး ကဲထီၣ်စီၤပၤ သီသီန့ၣ် အဘၣ်ဒုးတၢ်ဒီး မုၣ်ကီၤလံၢ် ဒီးအတၢ်ဝံတၢ်နါတဖၣ်. ဒီးဒ်သိးဒီး လီၣ်ဖျါ အဆၢဒိၣ် ၁၂ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲန့ၣ် မုၣ်ကီၤလံၢ်ဒုးတၢ် တနၢၤဘၣ် ဒီးယ့ၣ်ၡူးကွံာ်လီၤ မုၣ်ကီၤလံၢ်ဒီး အတၢ်ဝံတၢ်နါတဖၣ် လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ. ဒီးမုၣ်ကီၤလံၢ်န့ၣ် အသးဒိၣ်ထီၣ်တၢ် ဒီးမၤအၢမၤသီပှၤကညီအဃိ ဒ်လံာ်စီဆှံတဲဝဲအသိးန့ၣ် “ဟီၣ်ခိၣ် . . . ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲ” လံ.—လီၣ်ဖျါ ၁၂:၇-၁၂.
ပမ့ၢ်နၢ်ဟူဘၣ် တၢ်သးအုးအကစီၣ်န့ၣ် ပသးတမုာ်ဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ်ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်တဖၣ် ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်အဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ်ပၢတၢ်လံ (ကွၢ်လံာ်အဆၢ ၈)
၈. ပထံၣ်ဘၣ်ဝံအတၢ်စံးပာ် ဘၣ်ဃးဒီး ယွၤအဘီအမုၢ် လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်အဃိ ပန့ၢ်ဘၣ်အဘျုးဒ်လဲၣ်.
၈ လံာ်စီဆှံတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ကဲဘျုးလၢပဂီၢ်ဒ်လဲၣ်. ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သးဆီတလဲဒီး ပှၤကညီ အတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး အၢထီၣ်သီထီၣ်အဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ယ့ၣ်ၡူးကဲထီၣ် စီၤပၤလံ. အဃိ ပမ့ၢ်ထံၣ်ဘၣ် ပှၤအဲၣ်လီၤထဲအသး ဒီးမၤအၢမၤသီပှၤဂၤတဖၣ် သနာ်က့ ပတလိၣ်သးဒိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်. ပကဘၣ်နီၣ်ဘၣ်က့ၤလၢ တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် မၤဝဲတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်အဝဲသ့ၣ်မၤလၢပှဲၤ ဝံအတၢ်စံးပာ်တဖၣ် ဒီးကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ်န့ၣ် အိၣ်သူၣ်ထီၣ်သးလံ. (စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၇:၁) တကးဒံးဘၣ် အၢ်မက့းဒိၣ် တၢ်ဒုးဘူးထီၣ်လံ အဃိ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်အိၣ်သး ကနးထီၣ်မၣ်နးထီၣ်. (မၢ်ကူး ၁၃:၈; ၂ တံၤမသ့း ၃:၁၃) ဘၣ်မနုၤဃိ ပထံၣ်ဘၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒီဒူၣ်လဲၣ်န့ၣ် ပပၢ်ယဟိဝၤယွၤ ဒုးသ့ၣ်ညါပှၤအဃိ ပစံးဘျုးဘၣ်အီၤဖးဒိၣ်ညါ.
ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ်အဒုၣ်အဒါတဖၣ်န့ၣ် ကဟးဂီၤဒ်လဲၣ်
၉. ဝံအတၢ်စံးပာ်ဖဲ ဒၤနံးယ့လး ၂:၂၈, ၃၁-၃၅ န့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဘီမုၢ်အလီၢ်ခံကတၢၢ်တခါ လၢအဒိၣ်စိလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ် ကမ့ၢ်ဘီမုၢ်မနုၤလဲၣ် ဒီးအစးထီၣ်ပၢတၢ်လၢအခါဖဲလဲၣ်.
၉ ဖး ဒၤနံးယ့လး ၂:၂၈, ၃၁-၃၅. ဝံအတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ဟဲလၢပှဲၤထီၣ်လၢ ပစိၤခဲအံၤစ့ၢ်ကီး. အဒိ စီၤပၤနဘူၤကးန့စၢ် အတၢ်မံမီၢ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ကမၤအသးလၢ “မုၢ်နံၤအကတၢၢ်တဖၣ် အတီၢ်ပူၤ” ဖဲယ့ၣ်ၡူးခရံာ်စးထီၣ်ပၢတၢ် ဝံၤအလီၢ်ခံ. ဖဲန့ၣ်အခါ ယ့ၣ်ၡူးအဒုၣ်ဒါ လၢဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ် ကပၣ်ဃုာ်ဒီး ဘီမုၢ်အလီၢ်ခံကတၢၢ်တခါ လၢအဒိၣ်စိလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်. ဒီးလံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်စၢၤဝဲလၢ ဘီမုၢ်တခါအံၤ ကမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဂီၤဖးဒိၣ်တဒု ‘အခီၣ်လၣ် လၢအမ့ၢ်ဝဲထးတနီၤ ဒီးကပံာ်တနီၤ.’ ဘီမုၢ်တခါအံၤလၢ အဒိၣ်စိလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ် အကဲဝဲ ဘြံးတၢၣ်ဒီးအမဲရကၤ လၢအဖီၣ်လိာ်သးစု စးထီၣ်ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီ. ဒီးအဝဲသ့ၣ်ပၢတၢ် တုၤလၢခဲအံၤ. တၢ်ဂီၤလၢ စီၤပၤနဘူၤကးန့စၢ် အတၢ်မံမီၢ်အပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဘီမုၢ်တခါအံၤ ကလီၤဆီဒီး ဘီမုၢ်လၢအပၢတၢ် လၢအပူၤကွံာ်တဖၣ် လၢတၢ်ဂ့ၢ်ခံမံၤအဃိ.
၁၀. (က) ဒ်သိးဒီး ဝံဒၤနံးယ့လး တဲပာ်စၢၤဝဲအသိး ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ဘြံးတၢၣ်ဒီးအမဲရကၤ အတၢ်ပၢန့ၣ် မၤအသးဒ်လဲၣ်. (ခ) ပကဘၣ်ဟးဆှဲးတၢ်မနုၤလဲၣ်. (ကွၢ်တၢ်လွံၢ်နၢၣ် လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ “ဘၣ်မနုၤဃိ ပဘၣ်ပလီၢ်သးလၢ ကပံာ်လဲၣ်.”)
၁၀ တၢတမံၤန့ၣ် ဘီမုၢ်လၢအဒိၣ်စိလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံဒိလီၤဝဲလၢ ထူ, စ့, တိၢ်ဘီ ဒီးထး လၢအတကျဲၣ်ကျီလိာ်သးဒီး တၢ်အဂၤနီမံၤဘၣ်. မ့မ့ၢ် ဘြံးတၢၣ်ဒီးအမဲရကၤလၢ အဖီၣ်လိာ်သးစုန့ၣ် လံာ်စီဆှံ ဒိလီၤဝဲလၢ ထးလၢအကျဲၣ်ကျီလိာ်အသး ဒီးကပံာ်. ဒီးတၢ်လၢကပံာ်န့ၣ် အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ “ပှၤအကလုာ်ကလုာ်” လၢအမ့ၢ် ပှၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤဖိတဖၣ်. (ဒၤနံးယ့လး ၂:၄၃, တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်.) ဒီးဒ်ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤအသိး ပှၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤဖိတဖၣ် ဆွံမဲ, ကျဲးစၢးဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်, ထီဒါတၢ် (စၤဒၤပၠး) အဃိ ဘီမုၢ်အလီၢ်ခံကတၢၢ်တဘ့ၣ်အံၤ တအိၣ်ဒီး တၢ်စိတၢ်ကမီၤ လၢလၢပှဲၤပှဲၤ လၢအကမၤတၢ် ဒ်အအဲၣ်ဒိးမၤဝဲအသိးဘၣ်.
၁၁. ဘြံးတၢၣ်ဒီးအမဲရကၤ ဒိၣ်စိလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လံ, ဘၣ်မနုၤဃိတၢ်ဂ့ၢ်တခါအံၤ ဒုးနာ်န့ၢ်ပှၤလၢ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢ တၢ်အကတၢၢ် အဆၢကတီၢ်လဲၣ်.
၁၁ ခံမံၤတမံၤန့ၣ် တၢ်ဂီၤဖးဒိၣ်တဒု အခီၣ်လၣ်လၢအမ့ၢ် ဘြံးတၢၣ်ဒီးအမဲရကၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံတဲဆိပာ်စၢၤဝဲလၢ အကမ့ၢ်ဝဲ ဘီမုၢ်လၢအဒိၣ်စိ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် လၢအလီၢ်ခံကတၢၢ်တခါ. လၢဘီမုၢ်အံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိဘီမုၢ်လၢ အကပၢတၢ်န့ၣ် တအိၣ်နီတခါလၢၤဘၣ်. ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုးန့ၣ် ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ် ကမၤဟးဂီၤဝဲဘီမုၢ်တခါအံၤ ဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အပဒိၣ်ပပှၢ်ခဲလၢာ်.c—လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၃, ၁၄, ၁၆; ၁၉:၁၉, ၂၀.
၁၂. ဝံဒၤနံးယ့လးအတၢ်စံးပာ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤတၢ်မနုၤလဲၣ် ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤ မၤမုာ်ထီၣ်ပသး ဒီးဟ့ၣ်ပှၤတၢ်မုၢ်လၢ်ဒ်လဲၣ်.
၁၂ လံာ်စီဆှံတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ကဲဘျုးလၢပဂီၢ်ဒ်လဲၣ်. တၢ်စံးပာ်တခါအံၤန့ၣ် ဝံဒၤနံးယ့လးကွဲးဝဲ လၢအပူၤကွံာ်အနံၣ် ၂,၅၀၀ ဘျဲၣ်. ဒီးအပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢ တၢ်အကတၢၢ် အဆၢကတီၢ်. ဒီးဝံတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဘၤဘူၤလိၣ် ပၢတၢ်မ့ၢ်ဝံၤန့ၣ် ဘီမုၢ်ဖးဒိၣ်အဂၤလွံၢ်ခါ ကပၢတၢ်လၢ ကစၢ်ယွၤပှၤဂီၢ်မုၢ်အဖီခိၣ် တကတီၢ်ဝံၤ တကတီၢ်. တကးဒံးဘၣ် အပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤလၢ ဘြံးတၢၣ်ဒီးအမဲရကၤ အတၢ်ပၢန့ၣ် အကကဲဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်ပၢလၢအဒိၣ်စိလၢ အလီၢ်ခံကတၢၢ်တခါ. ပမ့ၢ်ဆိမိၣ်ထံတၢ်ဂ့ၢ်တခါအံၤန့ၣ် ကဲထီၣ်တၢ်သူၣ်မံသးမုာ်လၢပဂီၢ် ဒီးပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ တယံာ်တမီၢ် ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ်ကမၤဟးဂီၤ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ပၢခဲလၢာ် ဒီးအကပၢက့ၤဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်.—ဒၤနံးယ့လး ၂:၄၄.
၁၃. “စီၤပၤဃိးဂၤတဂၤ” ဒီး “စီၤပၤအဂၤတဆံ” လၢလီၣ်ဖျါ ၁၇:၉-၁၂ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲန့ၣ် လံာ်စီဆှံဒိလီၤဝဲလၢ မနုၤလဲၣ်. ဒီးဝံအတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဒ်လဲၣ်.
၁၃ ဖး လီၣ်ဖျါ ၁၇:၉-၁၂. လံာ်စီဆှံအတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဒ်လဲၣ်. ပမ့ၢ်ကွၢ်ဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီန့ၣ် တၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤ အိၣ်ထီၣ်ဝဲအါမး အဃိဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် အဲၣ်ဒိးဒုးအိၣ်ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဃူတၢ်ဖိး. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဖဲ ၁၉၂၀ နံၣ်, လါယနူၤအါရံၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ဘီမုၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးကရၢ. ဘၣ်ဆၣ်လၢခံဖဲ ၁၉၄၅ နံၣ်, လါအီးကထိဘၢၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤဝဲ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ လၢဘီမုၢ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးကရၢ အလီၢ်. တၢ်ကရၢကရိတခါအံၤ လံာ်စီဆှံကိးဝဲလၢ “စီၤပၤဃိးဂၤတဂၤ.” ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကရၢကရိတခါအံၤန့ၣ် မ့ၢ်လၢအတၢ်စိတၢ်ကမီၤတဖၣ်န့ၣ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် အတၢ်ဆီၣ်ထွဲအဃိ အတအိၣ်ဒီး တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢလၢပှဲၤပှဲၤ လၢအကဒိၣ်စိလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်ဘၣ်. ဒီးလံာ်စီဆှံဒိလီၤဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်န့ၣ်လၢ “စီၤပၤအဂၤတဆံ.”
၁၄-၁၅. (က) ဘၣ်ဃးဒီး “ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်” အဂ့ၢ်န့ၣ် လီၣ်ဖျါ ၁၇:၃-၅ ဒုးသ့ၣ်ညါပှၤ မနုၤလဲၣ်. (ခ) ပှၤလၢအဆီၣ်ထွဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်တဖၣ် ကမၤဝဲမနုၤလဲၣ်.
၁၄ ဖး လီၣ်ဖျါ ၁၇:၃-၅. လၢတၢ်မၢဖိယိၤဟၣ် အတၢ်ထံၣ်လၢညါခီအပူၤန့ၣ် အထံၣ်ဘၣ်ဝဲ “ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်” လၢအမ့ၢ် ပိာ်မုၣ်ဆါလီၤအီၣ်သးတဂၤ. ဒီးဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်န့ၣ် အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်. တၢ်ထံၣ်လၢညါခီတခါအံၤ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဒ်လဲၣ်. ပမ့ၢ်ကွၢ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်တဖၣ် အတၢ်ကရၢကရိန့ၣ် မၤသကိးတၢ်ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်လၢအဒိၣ်စိလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ် ဒီးဆီၣ်ထွဲဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်န့ၣ် ဖးယံာ်လံ. ဘၣ်ဆၣ်တယံာ်လၢၤဘၣ်န့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ ကထၢနုာ် တၢ်ကူၣ်တမံၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်အသးပူၤ ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် “ကမၤလၢပှဲၤထီၣ် ကစၢ်ယွၤအတၢ်တိာ်ပာ်.” အဃိဖဲန့ၣ်အခါ “စီၤပၤအဂၤတဆံ” လၢအမ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်န့ၣ် ကမၤဟးဂီၤကွံာ်ဝဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်တဖၣ် အတၢ်ကရၢကရိခဲလၢာ်.—လီၣ်ဖျါ ၁၇:၁, ၂, ၁၆, ၁၇.
၁၅ တယံာ်လၢၤဘၣ် ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် ကဟးဂီၤန့ၣ် ပသ့ၣ်ညါဘၣ်ဒ်လဲၣ်. ပမ့ၢ်ကွၢ်က့ၤ ဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်လၢပျၢၤအဂ့ၢ်န့ၣ် ပကသ့ၣ်ညါဘၣ် အတၢ်စံးဆၢ. ပမ့ၢ်ကွၢ် ဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်လၢပျၢၤန့ၣ် ထံကျိဖးဒိၣ် ဖရၤသးဒီသဒၢဃာ်အီၤ. လံာ်လီၣ်ဖျါ ဒိလီၤဝဲ “ထံတဖၣ်” လၢအဒီသဒၢ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်န့ၣ် အကဲဝဲ ပှၤလၢအကကွဲၢ်တဖၣ် လၢအဆီၣ်ထွဲ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်. (လီၣ်ဖျါ ၁၇:၁၅) တကးဒံးဘၣ် လံာ်လီၣ်ဖျါတဲဝဲလၢ အထံတဖၣ်က “ဃ့ထီကွံာ်ဝဲ” အဃိပှၤအါဂၤတဆီၣ်ထွဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအကမၣ်လၢၤဘၣ်. (လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၂) ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ ဝံအတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ မ့ၢ်လၢပှၤအါဂၤန့ၣ် တကနၣ်ဃုာ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢၤဘၣ် ဒီးဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် ကဘှီဘၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်ကီတၢ်ခဲအဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်ဃုတၢ်မၤစၢၤလၢ တၢ်လီၢ်အဂၤ.
၁၆. ပသ့ၣ်ညါဘၣ် ဝံအတၢ်စံးပာ်ဘၣ်ဃးဒီး ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ဒီးဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် အဂ့ၢ်အဃိ ကဲဘျုးလၢပဂီၢ်ဒ်လဲၣ်.
၁၆ လံာ်စီဆှံတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ကဲဘျုးလၢပဂီၢ်ဒ်လဲၣ်. ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ဒီးပှၤအါဂၤန့ၣ် တဘၣ်သးဆီၣ်ထွဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်လၢၤဘၣ် အဃိပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်အဆၢကတီၢ်လံ. ပှၤအါဂၤတဆီၣ်ထွဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်လၢၤဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ်တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ် အတၢ်ကရၢကရိတဖၣ် တဟးဂီၤဒံးဘၣ်. ဒ်ပတဲသကိးတ့ၢ်လၢထးအသိး ယဟိဝၤယွၤကထၢနုာ် တၢ်ကူၣ်တမံၤလၢ “စီၤပၤအဂၤတဆံ” အသးပူၤ. စီၤပၤအဂၤတဆံ န့ၣ်အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် လၢအဆီၣ်ထွဲဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ဒီးအဝဲသ့ၣ် “ကမၤလၢပှဲၤထီၣ် ကစၢ်ယွၤအတၢ်တိာ်ပာ်.” အဝဲသ့ၣ်ကမၤဟးဂီၤ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ် သတူၢ်ကလာ်အဃိ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ကဖုးဘၣ်အသးဒိၣ်မး.d (လီၣ်ဖျါ ၁၈:၈-၁၀) ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်န့ၣ် ကဟးဂီၤကွံာ်ဝဲအဃိ ပှၤအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢတဖၣ် ကထံၣ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ကီတၢ်ခဲ. ဘၣ်ဆၣ် ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် ကသးခုဒံးဝဲ ခီဖျိလၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခံမံၤအဃိ. တၢတမံၤန့ၣ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ် လၢအကဲ ယဟိဝၤယွၤအဒုၣ်အဒါန့ၣ် ကဟးဂီၤကွံာ်ဝဲ လီၤထူလီၤယိာ်. ဒီးခံမံၤတမံၤန့ၣ် ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် ကထူၣ်ဖျဲးထီၣ်လၢ မုၣ်ကီၤလံၢ်တၢ်ပၢဖီလာ်.—လူၤကၣ် ၂၁:၂၈.
ပကဘၣ်နာ်လၢ ခါဆူညါန့ၣ် ကစၢ်ယွၤကဒီသဒၢ အပှၤဂီၢ်မုၢ်
၁၇-၁၈. (က) ပမၤဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ် ပတၢ်နာ်ထီဘိ ကသ့ဒ်လဲၣ်. (ခ) တၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ပကတဲသကိး တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၇ ဝံဒၤနံးယ့လး တဲဆိပာ်စၢၤဝဲလၢ “တၢ်သ့ၣ်ညါတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီန့ၣ် ကအါထီၣ်.” ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ ပနၢ်ပၢၢ်ထီၣ် ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီးပစိၤခဲအံၤ အါမးအဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ဝံဒၤနံးယ့လး အတၢ်စံးပာ်တခါအံၤ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်လံ. (ဒၤနံးယ့လး ၁၂:၄, ၉, ၁၀) ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်တဖၣ်အံၤ လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဃိ ပယူးယီၣ်ပာ်ကဲ ယဟိဝၤယွၤ အါထီၣ် ဒီးပပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤ ကစၢ်ယွၤကလုၢ်ကထါ အါထီၣ်. (ယၡါယၤ ၄၆:၁၀; ၅၅:၁၁) အဃိမၤဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ် နတၢ်နာ်ခီဖျိ မၤလိလံာ်စီဆှံဆူၣ်ဆူၣ် ဒီးမၤစၢၤပှၤဂၤ ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် အတၢ်ရ့လိာ်သးဒီး ယဟိဝၤယွၤ ကဂ့ၤထီၣ်. ပှၤလၢအသန့ၤအသးလၢ ယဟိဝၤယွၤ လၢလၢပှဲၤပှဲၤန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ ကဒီသဒၢအဝဲသ့ၣ် ဒီးကဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ် “တၢ်သူၣ်မံသးမုာ် ထီဘိ.”—ယၡါယၤ ၂၆:၃.
၁၈ တၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ပကတဲသကိး ဝံအတၢ်စံးပာ်ဘၣ်ဃးဒီး ခရံာ်ဖိအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ တၢ်အကတၢၢ်အဆၢကတီၢ်. ပကထံၣ်ဘၣ်လၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်တဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်တဖၣ်အဆၢကတီၢ် သပှၢ်ကတၢၢ်. တကးဒံးဘၣ် ပကထံၣ်ဘၣ်လၢ ယ့ၣ်ၡူးလၢအမ့ၢ်ပစီၤပၤန့ၣ် တီခိၣ်ရိၤမဲဝဲ အပျဲၢ်အဘီၣ်လၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်သးတီတဖၣ်.
တၢ်သးဝံၣ် ၆၁ ပှၤအုၣ်အသးသ့ၣ်ဧၢ လဲၤသုဝဲဆူညါ
a ဒ်လံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်စၢၤဝဲအသိး ကစၢ်ယွၤအဘီမုၢ် ပၢတၢ်လံအဃိ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢ တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢအရ့ဒိၣ်. လၢတၢ်မၤလိ တခါအံၤအပူၤ ပကဃုသ့ၣ်ညါ တၢ်လၢလံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်စၢၤဝဲတဖၣ်အံၤ ဒီးအကမၤစၢၤပှၤလၢ ခဲအံၤမ့ၢ်ဂ့ၤ ခါဆူညါမ့ၢ်ဂ့ၤ ပပာ်ပသးမုာ်မုာ်ကသ့.
b ကွၢ်လံာ်လၢအမ့ၢ် အိၣ်မူလီၤထူလီၤယိာ် ပှဲၤဒီးတၢ်သးခု, တၢ်မၤလိ ၃၂ တၢ်ဂ့ၢ် ၄ ခါတခါ. ဒီးကွၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဂီၤမူလၢ jw.org အပူၤ လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ ကစၢ်ယွၤအဘီအမုၢ် စးထီၣ်ပၢတၢ်လၢ ၁၉၁၄.
c ဒ်သိးနကသ့ၣ်ညါအါထီၣ် ဝံဒၤနံးယ့လး အတၢ်စံးပာ်အဂီၢ် ကွၢ်လၢ June 15, 2012, issue of The Watchtower, pp. 14-19.
d ဒ်သိး နကသ့ၣ်ညါအါထီၣ် ဘၣ်ဃးဒီး ခါဆူညါ တၢ်ကမၤအသး ဒ်လဲၣ်အဂီၢ် ကွၢ် chapter 21 of the book God’s Kingdom Rules!