ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်အိၣ်မူ ဒီးတၢ်သံန့ၣ် လံာ်စီဆှံတဲဝဲဒ်လဲၣ်

ဖဲ ၁ မိၤၡ့အပူၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤတဲဘၣ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအဆိကတၢၢ်တဂၤလၢ အမ့ၢ်စီၤအၤဒၣ်လၢ– “ကယဲၢ်သ့ၣ်လၢတၤသၣ်အလီၢ်ပူၤအံၤ, နအီၣ်ဒီးနအီၣ်ဘၣ်သၢၣ်. မ့မ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၤဒီးတၢ်အၢအသ့ၣ်တထံးန့ၣ် အီၣ်အသၣ်တဂ့ၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, မုၢ်တနံၤလၢနအီၣ်အီၤန့ၣ် သံဒီးနကသံလီၤ.” (၁ မိၤၡ့ ၂:၁၆, ၁၇) လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လီၤတံၢ်လၢ စီၤအၤဒၣ်မ့ၢ်ဒိကနၣ် ကစၢ်ယွၤအတၢ်သိၣ်တၢ်သီန့ၣ် အဝဲတသံဝဲဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ် အဝဲကဆဲးအိၣ်မူဘၣ်လၢ ဧ့ၤဒ့ၣ်တၤသၣ်အလီၢ်ပူၤလီၤ.

လီၤသးအုးဒိၣ်မးလၢ စီၤအၤဒၣ်တဒိကနၣ် ကစၢ်ယွၤအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ ဒီးတဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်မူလီၤထူလီၤယိာ်လၢၤဘၣ်. စီၤအၤဒၣ် ဆၢတဲာ်လီၤအသးလၢ အတဒိကနၣ်ယွၤအတၢ်သိၣ်တၢ်သီဘၣ်, ဒီးအီၣ်ဝဲသ့ၣ်သၣ်လၢ အမါနီၢ်အံၣ်အုဟ့ၣ်ဒုးအီၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ. (၁ မိၤၡ့ ၃:၁-၆) ခီဖျိလၢ စီၤအၤဒၣ်တဒိကနၣ်တၢ်ဘၣ်အဃိ ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဒဲးဘးလီၤ. တၢ်မၢဖိပီလူး တဲဖျါထီၣ်ဝဲလၢ– “ဒ်တၢ်ဒဲးဘးဟဲနုာ်ဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢလၢ ပှၤတဂၤအဃိ, ဒီးတၢ်သံတၢ်ပှၢ်လၢ တၢ်ဒဲးဘးအဃိအသိးန့ၣ်, ဒီးဒ်န့ၣ်အသိး ပှၤခဲလၢာ်မၤတ့ၢ်တၢ်ဒဲးဘးသတးဒီး, ပှၤခဲလၢာ်ဘၣ်တၢ်သံတၢ်ပှၢ်” လီၤ. (ရိမ့ၤ ၅:၁၂) “ပှၤတဂၤ” န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲစီၤအၤဒၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဒဲးဘးန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ် ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိ ပဘၣ်သံလဲၣ်.

ဖဲကစၢ်ယွၤတ့လီၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအခါန့ၣ် တတ့လီၤဝဲလၢကသံဝဲအဂီၢ်ဘၣ်. ကစၢ်ယွၤတ့လီၤဝဲဒ်သိး အဝဲသ့ၣ်ကအိၣ်မူဘၣ်ဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်အံၤလီၤထူလီၤယိာ်အဂီၢ်လီၤ. အဃိ လၢအခီၣ်ထံးလံၤလံၤန့ၣ် စီၤအၤဒၣ်ဒီးအဖိအလံၤ မ့ၢ်ဒိကနၣ်ကစၢ်ယွၤအကလုၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တကဲထီၣ် ပှၤတၢ်ဒဲးဘးဖိဘၣ် ဒီးတသံဝဲနီတဘျီစ့ၢ်ကီးဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲစီၤအၤဒၣ် ဆၢတဲာ်လီၤအသးလၢ အတဒိကနၣ်ကစၢ်ယွၤ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအခါ မ့ၢ်ဒၣ်အဝဲမၤတၢ်ဒဲးဘးလီၤ. (၁ ယိၤဟၣ် ၃:၄) ဒ်ကစၢ်ယွၤတဲတ့ၢ်စီၤအၤဒၣ်အသိး ခီဖျိလၢ စီၤအၤဒၣ်မၤတၢ်ဒဲးဘးအဃိ အဝဲသံဝဲလီၤ.

မုၢ်မဆါတနံၤညါအံၤ ဒ်လံာ်စီဆှံတဲဝဲအသိး ပထံၣ်ဘၣ်လၢ “ပှၤခဲလၢာ်ဘၣ်တၢ်သံတၢ်ပှၢ်” လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲပသံဝံၤအလီၢ်ခံ တၢ်အိၣ်လၢပမိၢ်ပှၢ်အပူၤတမံၤမံၤ ဆဲးအိၣ်မူဝဲဒံးဧါ. ပှၤအါဂၤတဲဝဲလၢ ပနီၢ်ခိၣ်သံဘၣ်ဆၣ် ပသး မ့တမ့ၢ် ပကလၤတသံဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ကစၢ်ယွၤတဲဘၣ်စီၤအၤဒၣ်လၢ အဝဲမ့ၢ်မၤတၢ်ဒဲးဘးန့ၣ် ကသံဝဲလီၤ. မ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်န့ၣ် ဖဲစီၤအၤဒၣ်သံဝံၤအလီၢ်ခံ အဝဲမ့ၢ်အိၣ်ဒီးအကလၤ လၢအလဲၤဆဲးအိၣ်မူလၢ တၢ်လီၢ်အဂၤတတီၤတီၤန့ၣ် ကလီၤဂာ်လၢကစၢ်ယွၤ တဲလံၣ်တဲလီအီၤလီၤ. လံာ်စီဆှံတဲဝဲလၢ– “ယွၤကတိၤကဘျံးကဘျၣ်တသ့ဘၣ်.” (ဧ့ၤဘြံၤ ၆:၁၈) နီၢ်နီၢ်န့ၣ် မုၣ်ကီၤလံၢ်တဲလံၣ်တဲလီ နီၢ်အံၣ်အု ခီဖျိလၢအတဲဝဲလၢ သုမ့ၢ်အီၣ်သ့ၣ်သၣ်န့ၣ် “သုတသံဘၣ်.”—၁ မိၤၡ့ ၃:၄.

ဒ်ပထံၣ်ဘၣ်အသိး တၢ်သိၣ်လိလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဒီးကလၤ လၢအသံတသ့ဘၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လံၣ်တၢ်လီလီၤ. မ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်န့ၣ် ဖဲပသံအခါ တၢ်ကမၤအသးဒီးပှၤဒ်လဲၣ်.

လံာ်စီဆှံသိၣ်လိတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ

လၢလံာ်စီဆှံအပူၤ ၁ မိၤၡ့ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ကစၢ်ယွၤတ့လီၤပှၤကညီလၢ ဟီၣ်ခိၣ်အကမူၣ်, ဒီးအူသဖှိနုာ်တၢ်မူအသါ ဆူအနါဒ့ပူၤ, ဒီးပှၤကညီကဲထီၣ်ပှၤအသးသမူတဂၤလီၤ.” တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “ပှၤအသးသမူတဂၤ” န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤအတၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် ne’phesh လီၤ. တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်အံၤ အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “တၢ်ဘၣ်တ့လၢအကသါ” လီၤ.—၁ မိၤၡ့ ၂:၇.

ဖဲကစၢ်ယွၤတ့လီၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအခါ လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ ကစၢ်ယွၤတတ့လီၤ အဝဲသ့ၣ်ဃုာ်ဒီးကလၤလၢ အသံတသ့န့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ နမ့ၢ်ဖးလံာ်စီဆှံဒီတဘ့ၣ် သနာ်က့ တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “ကလၤလၢအသံတသ့ဘၣ်” န့ၣ် လ့ၤတက့ၤနတထံၣ်ဘၣ် နီတဘျီဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ် လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤတဂၤစုာ်စုာ်မ့ၢ် “ပှၤအသးသမူတဂၤ” လီၤ.

လံာ်စီဆှံ မ့ၢ်တပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဒီးအကလၤန့ၣ် ဘၣ်မနုၤအဃိ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် သိၣ်လိဝဲဒ်န့ၣ်လဲၣ်. ဒ်သိးပကသ့ၣ်ညါ တၢ်သံကွၢ်အံၤအတၢ်စံးဆၢအဂီၢ် ပကဘၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ အဟဲကဲထီၣ်တ့ၢ်အသးလၢ ကီၢ်အဲၤကူပတူးအပူၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ် အတၢ်သိၣ်တၢ်သီရၤလီၤအသး

ဟံရိၤဒိထဲစ် မ့ၢ်ပှၤကြံးဖိလၢအအိၣ်မူတ့ၢ်ဖဲ ချ.ခ.န ၅ ယၤဖှိၣ်အဆၢကတီၢ် ဒီးအဝဲမၤလိဝဲ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲတဲဝဲလၢ ပှၤအဲၤကူပတူးဖိမ့ၢ် “ပှၤအဆိကတၢၢ်တဒူၣ်လၢ အနာ်ဝဲလၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဒီး အကလၤလၢအသံတသ့ဘၣ်.” ပှၤဘၤဘူၤလိၣ်ဖိလၢပျၢၤတနီၤ နာ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဒီးအကလၤလၢ အသံတသ့ဘၣ်. တချုးလၢ အလ့းစၣ်ဒြူးဖးဒိၣ် ဒုးနၢၤဝဲ မုၢ်ထီၣ်တၢ်ခၢၣ်သးလီၢ်ကဝီၤ (Middle East) ဖဲ ချ.ခ.န ၃၃၂ နံၣ်န့ၣ် ကြံးအပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ သိၣ်လိဝဲတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအကမၣ် အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤလီၤ. ဒီးလၢခံန့ၣ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤ ရၤလီၤအသးလၢ ကြံးအဘီမုၢ်အပူၤသကုၤဆးဒးလီၤ.

ဖဲတၢ်မၢဖိအစိၤန့ၣ် ပှၤယူဒၤဖိခံဒူၣ်လၢအမ့ၢ် အဲးစံနံၤ (Essenes) ဒီး ပှၤဖၤရံၤၡဲန့ၣ် သိၣ်လိဝဲလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအနီၢ်ခိမ့ၢ်သံ ဘၣ်ဆၣ် အကလၤတသံဘၣ်. လံာ်တဘ့ၣ်လၢအမ့ၢ် The Jewish Encyclopedia တဲဝဲလၢ “ခီဖျိလၢ ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် နၢ်ဟူဘၣ်ဝဲပှၤကြံးဖိ, လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖျ့ထိၤအတၢ်သိၣ်လိအဃိ လၢခံန့ၣ် ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် နာ်ဝဲလၢပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဒီး အကလၤလၢအသံတသ့ဘၣ်.” ဒ်န့ၣ်အသိး ယူဒၤအပှၤကွဲးတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတဂၤ လၢအမ့ၢ် ကၠိၤစံဖ့ၤစ် တဲဝဲလၢ တၢ်သိၣ်လိအံၤတဟဲလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤဘၣ်. ဟဲအိၣ်ထီၣ်ဝဲခီဖျိလၢ ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် “နာ်ဝဲကြံးအဖိခွါတဖၣ် အတၢ်နာ်အဃိလီၤ.” ဒီးကၠိၤစံဖ့ၤစ် ပာ်ပနီၣ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်နာ်ဒ် ပူကလီကလီအသိးလီၤ.

ဒ်ကြံးအတၢ်ဆဲးတၢ်လၤတဖၣ် ရၤလီၤအသးအသိး ပှၤလၢကိးလီၤအသးလၢ ခရံာ်ဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီး တူၢ်လိာ်ဝဲတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအကမၣ် အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်အံၤလီၤ. ပှၤကွဲးတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ ကၠိနၤ လဲဒၢၤလံၤ တဲဝဲလၢ “ဖျ့ထိၤ တယာ်ဝဲလၢ လၢညါန့ၣ် ပကလၤအိၣ်ဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်လီၢ်လၢအမုာ်အခုၣ် ဒီးခဲအံၤအိၣ်ဘၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်လၢအပှဲၤဒီးတၢ်သူၣ်အုးသးအုး ဒီးတၢ်ဒဲးဘးလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ခရံာ်ဖိတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ တူၢ်လိာ်ဝဲ ဖျ့ထိၤအတၢ်သိၣ်လိအံၤညီဝဲလီၤ.” တကးဒံးဘၣ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ် အတၢ်သိၣ်လိလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဒီးကလၤလၢ အသံတသ့ဘၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်က့ၤခရံာ်ဖိအတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ် အခိၣ်သ့ၣ်တခါလီၤ.

“တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီန့ၣ် ကမၤထူၣ်ဖျဲးသုလီၤ”

လၢတၢ်မၢဖိအစိၤန့ၣ် စီၤပီလူးဟ့ၣ်ပလီၢ်ပှၤဂၤလၢ “ဘၣ်ဆၣ်ဒီးသးန့ၣ် စံးဝဲဒၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး, လၢပှၤတနီၤနီၤကကဒံကဒါကွံာ် အသးလၢတၢ်နာ်အပူၤ လၢခံလၢလာ်အဆၢအကတီၢ်, ဒီးကနာ်သးတဖၣ်လၢအလီတၢ်, ဒီးတၢ်ဝံတၢ်နါအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ” လီၤ. (၁ တံၤမသ့း ၄:၁) လံာ်စီဆှံတဆၢအံၤ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲသပှၢ်ကတၢၢ်လီၤ. တၢ်သိၣ်လိလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် အိၣ်ဒီးကလၤလၢ အသံတသ့န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ “တၢ်ဝံတၢ်နါအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ” တခါလီၤ. တၢ်သိၣ်လိတခါအံၤ တအိၣ်လၢလံာ်စီဆှံအပူၤဘၣ်. ဟဲလီၤစၢၤလီၤသွဲၣ်လၢ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအကမၣ်လၢပျၢၤဒီး လၢကြံးအပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဖၣ်အအိၣ်လီၤ.

ယ့ၣ်ၡူးတဲဝဲလၢ– “သုကသ့ၣ်ညါတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ, ဒီးတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီန့ၣ် ကမၤထူၣ်ဖျဲးသုလီၤ.” (ယိၤဟၣ် ၈:၃၂) ခီဖျိလၢ ပဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ် လံာ်စီဆှံအတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီအဃိ ပထူၣ်ဖျဲးထီၣ်လၢ တၢ်သိၣ်လိတဖၣ်လၢ အမၤဟးဂီၤကစၢ်ယွၤအလၤကပီၤ ဒီးလုၢ်လၢ်လၢ အဟဲလၢတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ်တဖၣ် အအိၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီလၢ ကစၢ်ယွၤအကလုၢ်ကထါအပူၤန့ၣ် မၤထူၣ်ဖျဲးထီၣ်ပှၤလၢ လုၢ်လၢ်ဒီးတၢ်ဒုၣ်တၢ်ထုလၢ အဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး ပှၤသံန့ၣ်လီၤ.—ကွၢ်တၢ်လွံၢ်နၢၣ်လၢ အခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ “ပှၤသံသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်လၢ တၢ်လီၢ်ဖဲလဲၣ်” တက့ၢ်.

ကစၢ်ယွၤတတ့လီၤပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ဒ်သိးကအိၣ်မူဝဲတုၤလၢအသးအိၣ် ၇၀ မ့တမ့ၢ် ၈၀ ဝံၤအလီၢ်ခံ အကလၤကဆဲးအိၣ်မူဝဲ လၢတၢ်လီၢ်အဂၤတတီၤ လီၤထူလီၤယိာ်အဂီၢ်ဘၣ်. ကစၢ်ယွၤအတၢ်တိာ်ပာ်အိၣ်ဝဲလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိကအိၣ်မူဘၣ် လီၤထူလီၤယိာ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤအတၢ်တိာ်ပာ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအတၢ်အဲၣ်လၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအဂီၢ် ဒီးအတၢ်တိာ်ပာ်အံၤ ကဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ သပှၢ်ကတၢၢ်လီၤ. (မၤလကံ ၃:၆) ပသးခုဒိၣ်မးလၢ ပှၤကွဲးထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ “ပှၤတီပှၤလိၤန့ၢ်ဘၣ်သါထံဧိၤကီၢ်ဧိၤ, ဒီးအိၣ်ဝဲဆိးဝဲလီၤစိၤလီၤထီလီၤ.”—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၇:၂၉.