Nge zabaka yau?

Yinki mutindu babriki mpe mutindu ya kusala babriki yina bamonaka na manima ya kubebisama ya Babiloni ya ntama kena kumonisa ti masolo yina kele na Biblia kele kedika?

BANTU ya arkeoloji monaka na Babiloni ya ntama babriki mingi ya kuyoka yina basadilaka samu na kutunga mbanza yango. Robert Koldewey muntu ya arkeoloji metuba, bavuandaka sadila babriki yango na bafure yina vuandaka “na nganda kisika ntoto ya ntuma vuandaka ya mbote mpe bankuni mingi.”

Bantu ya arkeoloji monaka diaka bidimbu yina vuandaka monisa ti guvernema ya Babiloni vuandaka sadila diaka bafure yango samu na kusala diambu mosi ya yimbi. Paul-Alain Beaulieu, yina mezaba mbote istuare mpe ndinga ya Asiri ya ntama, yandi kele profesere na Iniversite ya Toronto, yandi metuba: “Masonukua ya Babiloni memonisa ti ntinu vuandaka pesa nzila ti bantu yina zitisa yandi ve to bantu yina vuandaka zitisa ve bima ya nlongo baloza bau na fure yina mpe bayokana kuna.” Na kifuani, masonukua mosi na ntangu ya Ntinu Nebukadenezare metuba: “Beno kufua bau, beno yoka bau, beno yita bau na fure, beno sala ti muisi na bau bima, beno kufua bau na kulozaka bau na tiya”

Yakena kubambula bantu yina ketangaka Biblia mambu yina kele na Daniele kikapu 3. Beto ketangaka kuna ti, Ntinu Nebukadenezare salaka kiteke mosi ya nene ya wolo na patatalu ya Dura​—na nganda ya mbanza ya Babiloni. Ntangu bantuenia tatu ya Baebreo Shadraki, Meshaki, mpe Abedenego mangaka kufukimina kiteke yango, Nebukadenezare fuemaka, yandi pesaka ntumu ti ‘batula tiya na fure mbala nsambuadi kuluta mutindu baketulaka ntete,’ mpe babaka babakala yango tatu mpe ‘[ba]loza bau na fure ya tiya ya ngolo.’ Mbasi mosi ya kilendo vukisaka bau na lufua.​—Dan. 3:1-6, 19-28.

© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source

Babriki yina bamonaka na Babiloni kena monisa diaka ti Biblia kele kedika. Mingi kati na babriki yango kele na bisono yina kena kupesa ntinu lokumu. Mosi na kati ya bisono yango metuba: “Nebukadenezare, Ntinu ya Babiloni . . . Yinzo ya kitoko, yina munu Ntinu ya nene metungaka . . . Bika nkuna na munu yala kati na yau samu na mvimbamvimba.” Bisono yango mekokana mpenza na mambu yina kele na Daniele 4:30, kuna Nebukadenezare vuandaka kukikumisa: ‘Yayi kele ve Babiloni ya nene yina munu metunga na ngolo na munu mosi mpe na kilendo na munu mosi, samu na yinzo ya kimfumu mpe samu na nkembo ya bunene na munu?’