Yinki nge lenda sala samu nge bika kunua malavu na kulutisaka ndilu?

Bantu yankaka kekunuaka mingi malavu ntangu bakena kukitungisa na makanisi, ntangu bakele bau mosi, to ntangu bamelemba nzutu. Nge kevuandaka na kikadulu ya kunua malavu mingi? Kana yakele mutindu yina, yinki mutindu nge lenda zaba kana nge kena kulutisa ndilu to nge mekuma nanga ya malavu? Mambu yayi melanda lenda sadisa nge nge zaba yina nge lenda sala samu nge lutisa ndilu ve na yina metadila kunua malavu.

Yinki zola monisa kunua malavu na bukatikati?

Yina Biblia metuba: ‘Kuvuanda ve kati na bantu yina kekunuaka vinu mingi.’—Bingana 23:20.

Tadila diambu yayi: Biblia pekisa ve kunua malavu na bukatikati. (Longi 9:7) Kasi, yamemonisa lusuasanu yina kele kati na kunua malavu na bukatikati, kulutisa ndilu na kunua malavu, mpe kukolua malavu. (Luka 21:34; Baefezo 5:18; Tito 2:3) Ata kana nge mesanaka kunua malavu mingi mpe nge kekoluaka ve, yau lenda sala ti nge baka banzengolo ya yimbi, kubebisa mavimpi na nge, to kubebisa nguizani na nge na bantu yankaka.—Bingana 23:29, 30.

Bamfumu mingi kezabaka kusuasikisa kunua malavu yina lenda bimisa kivonza ya nene mpe yina lenda bimisa kivonza ya fioti, bakezabaka yau na kutadila bakopo yikua ya malavu yina muntu kekunuaka kilumbu mosi mpe bambala yina muntu kekunuaka na kati ya sabala.a Kasi, bantu nionso kesalaka mambu mutindu mosi ve na manima ya kunua malavu, mpe yakele na bantangu yankaka yina muntu fueti kunua mpenza ve malavu. Na kutadila nkubukulu ya ONU yina ketadilaka mavimpi:

“Ata kopo mosi to zole ya malavu lenda vuanda mingi”—na kifuani:

Ntangu nge kena kunata ntomabilu to nge kena kusadila masini.
Ntangu nketo kele na buemba to yandi kena kunuikisa muana mabeni.
Ntangu nge kena kunua bilongo.
Ntangu nge kena kubaka lusadusu ya munganga yina melomba nge nge bika kunua malavu.
Kana nge kekokaka nge malavu ve.

Mambu yina kemonisaka ti muntu mekuma kulutisa ndilu na kunua malavu

Yina Biblia metuba: ‘Bika beto tadila mpe beto fimpa banzila na beto.’—Bidilu 3:40.

Tadila diambu yayi: Nge lenda kukitanina na bivonza yina kebimaka na manima ya kunua malavu kana mbala na mbala nge kena kutadila kifu na nge ya kunua malavu mpe kusoba yau kana dikoki kele. Mambu yayi melanda lenda monisa ti muntu mebanda kulutisa ndilu na kunua malavu.

Samu nge vuanda na kiese nge fueti kunua malavu. Nge kemonaka ti samu nge vuanda mbote, nge vuanda kintuadi na bantu, to nge sepela nge fueti kunua ntete malavu. Nge kekunuaka samu na kumanisa mitungisi na nge.
Nge mesanaka kunua malavu mingi. Nge kekunuaka malavu mingi mbala na mbala. Nge kekunuaka malavu ya ngolo, mpe yakelombaka nge kunua yau mingi samu nge kukimona mutindu nge memesanaka kunua.
Malavu yina nge kekunuaka kenatinaka nge bampasi na yinzo to na kisalu. Na kifuani nge kemanisaka mbongo nionso kaka na kunua malavu.
Nge kebakaka banzengolo yina lenda bimisa bivonza kana nge mekunua malavu, na kifuani kunata ntomabilu, kusekana to kuyobila na maza, to kusadila masini.
Bantu yankaka kekukitungisaka samu na mutindu na nge ya kunua malavu. Ntangu bakesalaka yau, nge kesosaka kukinungisa. Nge kezolaka ve bantu yankaka zaba ti nge mekunua malavu, to nge vunaka na yina metadila bakopo yikua ya malavu yina nge kunuaka.
Nge lenda ve kulemba kunua malavu. Nge mekaka kubika kunua malavu, kasi nge kena kulenda ve.

Mambu tanu yina kesadisa nge nge bika kulutisa ndilu ntangu nge kena kunua malavu

1. Sala programe.

Yina Biblia metuba: ‘Balukanu ya muntu yina kesalaka ngolo kenataka mpenza na kununga.’—Bingana 21:5.

Meka kusala mutindu yayi: pona bilumbu yina nge kekunua malavu na kati ya sabala. Kukitudila ndilu ya bakopo ya malavu yina nge fueti kunua na bilumbu yango nionso. Mpe pona ata bilumbu zole na sabala nionso yina nge kekunua ve malavu.

Nkubukulu mosi ya Royaume-Uni yina ketalaka malongi na diambu metadila malavu metuba: “Kutula bilumbu yina nge kekunua ve malavu kesala ti nge bika kuma nanga ya kunua malavu.”

2. Zitisa programe yina nge mesala.

Yina Biblia metuba: ‘Beno manisa mpe kisalu yina beno bandaka kusala.’—2 Bakorinto 8:11.

Dikopo ya malavu pembeni ya ntutu ya jus.

Meka kusala mutindu yayi: sosa kuzaba nene ya kopo ya malavu yina nge kesadilaka samu nge zaba bakopo yikua nge mebonga na yau mpe samu nge zaba ndilu na nge. Sosa malavu yina kesala ti nge kolua ve yina nge kesepelaka na yau, mpe sala ti yakonduaka ve.

Nkubukulu mosi na États-Unis (L’Institut américain de prévention de l’abus d’alcool et de l’alcoolisme) metuba mutindu yayi: “Bansobolo ya fioti fioti lenda sala ti nge kitisa bampasi yina kebimaka kana muntu kena kunua malavu mingi.”

3. Kangama na banzengolo na nge.

Yina Biblia metuba: “Kasi ‘Ee’ na beno monisa ee, mpe ‘Ve’ na beno ve.”—Yakobo 5:12.

Muntu mosi kena kumanga dikopo ya malavu.

Meka kusala mutindu yayi: Na kimpombo nionso vuanda pene ya kutuba ve kana muntu mosi mepesa nge malavu na ntangu yina nge bongisaka ve ti nge kekunua yau.

Nkubukulu mosi na États-Unis (L’Institut américain de prévention de l’abus d’alcool et de l’alcoolisme) metuba: “Kana nge kena kumanga kunua malavu mbala na mbala yina bamepesa nge yau, nge kekubua ve na ntambu yango.”

4. Tula makanisi na mambote yina banzengolo na nge kebimisaka.

Yina Biblia metuba: ‘Nsuka ya diambu kevuandaka mbote kuluta ebandeli na yau.’—Longi 7:8.

Meka kusala mutindu yayi: sala liste ya mambu yina metinda nge nge manga kulutisa ndilu na kunua malavu. Na kifuani mambu lokola kuleka mbote, mavimpi na nge, kutanina mbongo, mpe nguizani na nge na bantu yankaka. Kana nge kena kutubila bantu yankaka banzengolo yina nge mebaka, tubila mingi mingi mambote yina nge kebaka na kisika ya kutubila bampasi.

5. Sosa lusadusu na Nzambi.

Yina Biblia metuba: ‘Samu na mambu nionso, munu kele na ngolo na nzila ya muntu yina kepesaka munu ngolo.’—Bafilipi 4:13.

Meka kusala mutindu yayi: kana nge kukitungisaka samu na kifu na nge ya kunua mingi, sambila Nzambi sadisa nge. Lomba yandi pesa nge ngolo mpe kikadulu ya kukipekisa.b Mpe baka ntangu ya kuzaba nduenga yina kele na Mpova na yandi, Biblia. Na lusadusu na yandi nge lenda manga kulutisa ndilu na diambu metadila kunua malavu.

a Na kifuani, departema yina ketadilaka mambu ya mavimpi mpe ya bisalu ya bantu na Etats-Unis memonisa ti yakele mpenza kivonza kana “nketo kena kunua bakopo 4 ya malavu to kuluta na kilumbu to bakopo 8 ya malavu to kuluta na sabala mpe kana bakala kena kunua bakopo 5 ya malavu to kuluta na kilumbu to bakopo 15 ya malavu to kuluta na sabala.” Konso buala kele na nsiku na yau na diambu metadila malavu, na yau yuvusa munganga na nge samu yandi zabisa nge bakopo yikua ya malavu yina mebonga samu na nge.

b Kana nge kena kulenda ve kubika kunua malavu mingi, nge lenda sosa diaka lusadusu na bantu yina kesadisaka bantu na diambu yango.