Mukanda samu na kuzaba mingi mambu yina ba me zonzila na Mukanda ya lukutakanu luzingu mpe kisalu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 JANVIER
BIMVWAMA YA BIBLIA | YOBI 32-33
Kindisa ba yina ke na manyongi ya kulutila
it-1-F 724
Elihu
Eliwu vandaka ve na kifu ya kusoolaka bantu, mpe yandi vandaka pesaka ata muntu mosi nkumbu ya lukumu. Yandi zabaka ti ba salaka yandi na ntoto mutindu Yobi, mpe ti Nzambi ya kulutila ngolo muntu yidikaka yandi. Eliwu vandaka ve na nsatu ya kupesa Yobi boma, kasi mutindu ndiku ya tsyeleka, yandi vandaka nkaka na nsatu ya kusolola na yandi. Yandi bokilaka Yobi na nkumbu ya yandi, mambu yina Elifazi, Bildadi na Sofare salaka ve.—Yobi 32:21, 22; 33:1, 6.
w14-F 15/6 25 §8-10
Nge ke tadilaka kwandi bifu ya bampangi mutindu Yehova ke tadilaka yawu?
8 Ntembe kele ve beto ke sosaka kuvanda na kisika ya bantu ya nkaka ntangu ba ke kutanaka na bampasi yina ke lembisaka bawu mutindu: Bimbevo, bamambu yina ke nyonkolaka bawu na makanisi, to kuvanda na dikanda yina ke sambilaka ve na dibuundu mosi. Beto mpe lenda kutana na bamambu ya mutindu yayi. Tekila ba kota na ntoto ya nsilulu, Yehova bambulaka bazwife na kuzimbana ve ti bawu mpe vandaka bamputu mpe ya kulemba na bwala ya Egypte. Na yawu ba zola kanga ve ntima ya bawu samu na kusadisa bampangi ya bawu yina ke na mpasi. Yehova vanda zola ba sadisa mpe bantu yina ke bamputu.—Kul. 15:7, 11; Lev. 25:35-38.
9 Na kisika ya kuvanda na makanisi ya yimbi to kutadila bampangi na mutindu ya yimbi, beto me bonga kukindisa bawu na kimpeve ntangu ba ke kutanaka na bamambu ya mpasi. (Yobi 33:6, 7; Mat. 7:1) Na kifwani: Kana ba me nata na lupitalu muntu yina me kubwa na moto mpe me lwala, minganga ke sosaka kwandi kuzaba ntete kana ni muntu yina vandaka na foti? Ata fioti ve, ba ke kipeke ntete yandi. Mutindu mosi mpe ntangu mpangi ya beto ke kutanaka na bamambu ya mpasi yina ke na lembisaka yandi, mambu ya ntete yina beto zola sala ni kusadisa yandi na kimpeve.—Tanga 1 Batesalonika 5:14.
10 Kana beto tula dikebi na mambu yina bampangi ya beto ke kutanaka na yawu, beto ke banda kutadila bifu ya bawu na mutindu ya nkaka. Kanisa na mpangi ya kento ya kimvuka ya nge yina ya me sala bamvula mingi bantu ya dikanda ya yandi ke kwamisaka yandi. Bubu yayi bantu ya nkaka lenda tala yandi ya kulemba to ya kukondwa ngolo. Kasi yandi ke ve na lakisaka kiminu ya ngolo mpe bukindi? Ntangu nge ke talaka mama yina ke na kulisaka bana ya yandi, yandi mosi, kukwiza na bana ya yandi ntangu nyonso na lukutakanu, kiminu ya yandi mpe nsatu ya yandi ya kuvanda ya kukangama ke kindisaka ve nge? Yinki nge lenda zonza na bantwenya yina ata ba ke na salaka bawu tiya samu na kusala bamambu ya yimbi na lukolo ke na bikanaka nkaka ya kukangama? Na kukuluka nyonso beto fwana kundima ti bampangi yayi yina beto ke talaka ti ba ke ya kulemba ke “bamvwama na lukwikulu” kuluta mingi na kati ya beto yina ke na luzingu ya pete.—Zaki. 2:5.
Wapi yina ke ntangu ya mbote ya kuzonza?
17 Muntu ya yiya yina kwendá tala Yobi ni Elihu. Yandi vandá swi ntangu Yobi na bandiku tatu yayi vandá zonza. Na manima ya kuwa bawu, yandi kuzwá mambu ya mbote ya kuzonza, mpe malongi yina zolá vutula Yobi na nzila. (Yobi 33:1, 6, 17) Elihu vandá sosa kupesa nkembo na Yehova, kasi na yandi mosi ve. (Yobi 32:21, 22; 37:23, 24) Kifwani ya Elihu me lakisa beto ti ya ke na ntangu ya kuvanda swi mpe ya kuwa. (Zaki 1:19) Beto me longoka mpe ti, ntangu beto ke pesá malongi na mpangi, kima ya ntete ya kusosa ni kupesa nkembo na Yehova, kasi na beto mosi ve.
18 Beto ke lakisa ti beto ke zitisá dikabu ya kuzonza, si beto landa misiku ya Biblia, yina ke lakisá beto faso, mpe ntangu ya mbote ya kuzonza. Na yawu, Salomo mfumu ya mayela mpe ya ndwenga, soniká ti: “Mambu yina ba me zonza na ntangu ya mbote, ke faso bapome ya or na kati ya bandonga ya argent.” (Bin. 25:11) Si beto me baka ntete ntangu ya kuwa bampangi avant na kuzonza, mambu yina beto ke zonza ke vanda kitoko mpe mbote faso bapome yayi. Si beto me bongisa nzonzolo ya beto, beto ke tunga kimpeve ya bampangi, mpe beto ke sepelisa Yehova. (Bin. 23:15; Ef. 4:29) Yayi ke faso ya mbote ya kuvutula matondo na Yehova samu na dikabu ya kuzonza yina yandi pesá beto!
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w13-F 15/1 19 §10
Beno tatamana na kukuma pene-pene na Nzambi
10 Mutindu mosi mpe, ya ke mbote na kubongisa nzutu ya beto. Kasi ya ke kwandi mbote na kusosa kuzimbisa bidimbu nyonso yina ke na lakisaka ti beto me nuna. Bidimbu yayi lenda lakisa kukula, lukumu, mpe kimuntu ya beto ya kati. Na kifwani, Biblia ke zonzaka: ‘Nsuki ya mpembe kele Yimpu ya kimfumu ya kitoko kana ya kele na nzila ya lunungu.’ (Bin. 16:31) Ni mutindu yayi Yehova ke tadilaka beto, mpe beto me bonga kusala bangolo ya kutadila beto mosi mutindu Yehova ke tadilaka beto. (Tanga 1 Piere 3:3, 4.) Na yawu, ya ke kwandi mbote na kutula mavimpi mpe luzingu ya beto na mpasi na kundimaka manganga to opérations ya mpasi nkaka samu na kusosa kutalana kitoko? “kyese ya Yehova” kele kisika ya tsyeleka yina kitoko ya beto ke katukaka, ya vanda bamvula ni bamvula beto ke na yawu to mavimpi ni mavimpi yina beto ke na yawu. (Neh. 8:10) Kaka ni na yinza ya malu-malu beto ke vanda na kilengi ya kuvanda na mavimpi ya kulunga mpe kubumba kitoko ya beto ya buntwenya. (Yobi 33:25; Iza. 33:24) Yina beto lenda sala bubu yayi, ni kukulisa mayela ya kubakula bamambu mpe kiminu. Kusala yawu ke sadisa beto na kuvanda pene-pene na Yehova mpe kusepela na yina beto ke na yawu bubu yayi.—1 Tim. 4:8.
8-14 JANVIER
BIMVWAMA YA BIBLIA | YOBI 34-35
Ntangu ya ke talanaka mutindu ti mambu ya yimbi ke na kuminaka bantu ya mbote
wp19.1-F 8 §2
Wapi bifu Nzambi kele na yawu?
Nzambi ke salaka ntangu nyonso mambu ya mbote. Na kifwani “Dikanisi lenda kwizila ve ata fioti Nzambi ya tsyeleka na kusala mambu na nko nyonso, dikanisi lenda kwizila ve ata fioti Muntu-ya-Ngolo-Nyonso na kusala mambu ya yimbi!” (Yobi 34:10) Balusambusu ya yandi kele ya mbote. Mosi ya ba yina sonikaka ba Nkunga zonzaka samu na Yehova: ‘Nge ke sambisa bantu na mutindu ya mbote.’ (Nkunga 67:4) Samu ‘Yehova ke talaka na ntima,’ bantu lenda vuna ve yandi. Yandi ke talaka ntangu nyonso matsyeleka ya bamambu mpe yandi ke sambisaka bamambu na mutindu ya mbote. (1 Samuele 16:7) Dyaka, Nzambi ke talaka mambu nyonso ya kukondwa lunungu mpe ya yimbi yina ke salamaka na ntoto, mpe yandi me pesa nsilulu ti na mwa ntangu fioti “bantu ya yimbi, ba ke katula bawu na ntoto.”—Bingana 2:22.
w17.04-F 10 §5
Yinki ke salama ntangu Kimfumu ya Nzambi ke Kwiza?
5 Yinki Yehova ke sala? Bubu yayi Yehova ke na pesaka na bantu ya yimbi bweso na kusoba ndyatulu ya bawu. (Iza. 55:7) Ata ti Yehova ke kufwa yinza yayi na mwa ntangu fioti, nabunu yandi sambisa mosi na mosi ya bantu ya yimbi. Kasi yinki ke kumina mosi na mosi ya bantu yina ke manga kusoba, mpe ba yina ke tatamana kuvanda na manima ya yinza yayi tii na mpasi ya nene? Yehova pesaka nsilulu ti yandi ke katula bantu ya yimbi na ntoto samu na ntangu nyonso. (Tanga Nkunga 37:10.) Bubu yayi, bantu mingi ke salaka bamambu ya yimbi na kinsweki mpe bambala mingi ba ke simbaka ve bawu mpe ba ke kutanaka ve na bampasi yina ba me lunga kuzwa. (Yobi 21:7, 9) Biblia ke zonzaka ti: “Meso ya Nzambi ke vandaka na zulu ya banzila ya muntu, mpe yandi ke talaka bitambi ya yandi nyonso. Kitombi to mpimpa ya ngolo kele ve na kisika yina bantu yina ke salaka mambu ya yimbi lenda bumbana” (Yobi 34:21, 22) Bantu kele ve na ata kisika ya kubumbana yina Yehova ke tala ve. Yehova ke talaka mambu nyonso yina bantu ya yimbi ke salaka. Na manima ya Armagedoni, beto ke tala kisika yina bantu ya yimbi vandaka kasi beto ke tala dyaka ve bawu. Ba ke vanda dyaka ve samu na ntangu nyonso!—Nku. 37:12-15.
Nge ke bika kima nata nge na kulanda dyaka ve Yesu?
19 Bamambu yayi ke na talaná mpe bubu yayi? Ee. Bantu mingi mpe ke mangá beto bubu yayi samu beto ke salá ve mpe ke kotá ve na mambu ya politik. Ba ke vingilá ti beto vote na ba-eleksion. Kasi beto zaba ti si beto vote muntu faso mfumu ya beto, ya zola zonza ti beto me manga Yehova. (1 Sa. 8:4-7) Ba ya nkaka mpe ke kanisá ti, beto zolá tunga balekole, balopital mpe kusala bima ya nkaka samu na kusadisa ba yina ke na lutisá bantangu ya mpasi. Na yawu, ba ke mangá beto samu beto ke tulá bangolo ya beto nyonso na kisalu ya predikasion, kasi ve samu na kuyidika bamambu ya yinza yayi.
20 Yinki lenda sala ti beto bumba kiminu ya beto? (Tanga Matayi 7:21-23.) Kima yina ke baká plase ya ntete na luzingu ya beto, ni kusala kisalu yina Yesu zonzá na beto na kusala. (Mat. 28:19, 20) Beto lenda lutisa ve ntangu ya beto na kuyidika bamambu ya yinza yayi. Beto ke zolá bantu mpe ke kipeke baprobleme yina ba ke na yawu. Kasi beto zaba ti, faso ya kulutila mbote ya kusadisa bawu, ni ya kulonga bawu mambu ya Kimfumu ya Nzambi mpe kusadisa bawu na kukulisa kikamarade ya bawu na Yehova.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w17.04-F 29 §3
Nsatu ya nge ya kusala lenda nata bantu na kukumisa Yehova
3 Yehova sembaka ve Eliwu samu yandi yufulaka Yobi: “Kana nge kele muntu ya lunungu, yinki nge ke pesa [Nzambi]? Yinki yandi ke baka na nge?” (Yobi 35:7) Eliwu vanda sosa kwandi kuzonza ti bangolo yina beto ke sala samu na kusadila Nzambi ke ya mpamba? Ata fioti ve. Yandi vanda sosa kuzonza ti ya ke ve na kima yina beto lenda pesa Yehova yina yandi ke ve na yawu. Yehova ke ya kulunga. Ya ke ve na kima yina beto lenda sala samu yandi kuma na bimvwama mingi to samu yandi kuma dyaka na ngolo ya kulutila. Nyonso yina beto ke na yawu, bifu ya mbote, makoki ya kusala bima to mayela, ni yandi pesaka beto yawu. Yandi ke talaka wapi mutindu beto ke sadilaka yawu.
15-21 JANVIER
BIMVWAMA YA BIBLIA | YOBI 36-37
Samu na yinki nge lenda vanda na kundima na nsilulu ya Nzambi ya luzingu ya ntangu nyonso
w15-F 1/10 13 §1-2
Beto lenda zaba kwandi mbote-mbote nani ke Nzambi?
NZAMBI KE ZINGAKA NTANGU NYONSO: Biblia ke longaka ti Nzambi ke zingaka “Katuka mvula na mvula tii mvula na mvula, nge kele Nzambi.” (Nkunga 90:2) Ya zola zonza ti, Nzambi ke ve na kubanda mpe yandi ke ve na nsuka. Samu ti “muntu lenda bakula ve lutangu ya bamvula ya yandi.”—Yobi 36:26.
Bambote yina ya lenda natina nge: Nzambi pesaka nsilulu ti ba yina ke longoka kuzaba yandi ke kuzwa luzingu ya ntangu nyonso. (Yoane 17:3) Beto lenda tula kwandi ntima na nsilulu yayi kana Nzambi vandaka ve na luzingu ya ntangu nyonso? Kaka “Mfumu ya kukondwa nsuka” lenda lungisa nsilulu yayi.—1 Timote 1:17.
Nge ke vutulá kwandi matondo na bima nyonso yina Yehova me pesa nge?
6 Samu ntoto ke na distanse ya mbote na Ntangu, ni yina ke salá ti maza vanda na zulu ya ntoto. Si ntoto vandá kaka fioti pene-pene na Ntangu, maza nyonso zolá yuma mpe tiya (chaleur) ya ngolo zolá vanda na ntoto, mpe bantu nyonso zolá kufwa. Si ntoto vandá kaka ntama fioti na Ntangu, bamaza nyonso zolá kuma matadi, mpe ntoto nyonso zolá kuma ditadi ya glase. Samu Yehova tulá ntoto na kisika yina ya kele, ya ke salá ti beto vanda na maza ntangu nyonso. Ntangu ke kumisá maza ya la-mer na bamaza ya nkaka tiya, mpe tiya yango ke salá ti maza kwenda na zulu mpe kuma ba-nuage. Na mvula mosi, Ntangu ke kumisá 500 000 km3 ya maza na ba-nuage, mpe maza yango ke vandá na zulu (atmosphère) bilumbu kumi (10) avant ya kubwa mutindu mvula to neige. Na manima, ya ke vutuká na la mer to na bamaza ya nkaka. Mpe ya ke bandila dyaka. Yehova salaka yawu faso yina samu maza vanda kaka na ntoto. Ya ke na lakisá ngolo mpe mayela ya Yehova.—Yobi 36:27, 28; Lon. 1:7.
Bumba kivuvu ya nge ngolo
16 Kivuvu ya beto samu na luzingu ya ntangu nyonso ke dikabu ya ntalu yina me katuka na Nzambi. Beto ke na vingilá bilumbu ya kitoko na mantwala, mpe beto zaba ti ya ke salama. Kivuvu yayi ke mutindu kisengo yina ke simbá bwatu, samu ti ya ke sadisá beto na kutekita ve na mantwala ya bampasi, na kununga bankwamusu, ata mpe kuvanda na bukindi na mantwala ya lufwa. Ya ke mutindu yimpu ya kisengo samu ya ke bumbá makanisi ya beto samu beto sala ve bamambu ya yimbi, mpe beto kangama na bamambu ya mbote. Kivuvu yina Biblia ke pesá beto ke kumisá beto pene-pene na Yehova, mpe ya ke lakisá ti Yehova ke zolá beto mingi. Beto ke kuzwá bambote mingi na kubumba kivuvu ya beto ngolo.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-1-F 503
Faso ya kuzaba bansangu
Na ntangu ya ntama bantu vandaka kuzwaka bansangu ya bwala to ya babwala ya nkaka, kaka na nzila ya bantu. (2Sa 3:17, 19; Yobi 37:20) Bantu yina vandaka salaka ba nzyetolo, vandaka nataka bansangu ya babwala yina ba vandaka lutaka ntangu ba vandaka pemaka samu na kusosa madya maza to bima ya nkaka. Samu bwala ya Palestine vandaka na kisika ya mbote kuluta Asie, Africa, mpe Europe, bantu yina vanda katuka to vanda kwenda na babwala ya nkaka vandaka lutaka kuna. Ya vanda sala ti bantu ya Palestine zaba bamambu yina vanda salama na babwala ya nkaka. Ba vandaka kuzwaka bansangu ya malu-malu ya bwala to ya babwala ya nkaka na bisika yina vandaka na bantu mingi mutindu bazandu.
22-28 JANVIER
BIMVWAMA YA BIBLIA | YOBI 38-39
Nge ke bakaka kwandi ntangu na kutala mbote-mbote bima yina Nzambi yidikaka?
Nge ke vutulá kwandi matondo na bima nyonso yina Yehova me pesa nge?
7 Biblia ke zonzá ti ntangu Yehova vandá yidika ntoto, yandi salá ‘bandilu ya yawu,’ ‘ditadi ya mfunu yina ke simbá yawu,’ mpe tulá ‘bafondasio ya yawu.’ (Yobi 38:5, 6; Nku. 104:5) Na manima, yandi baká dyaka ntangu ya kutala faso bima yina yandi yidiká vandá talana. (Kub. 1:10, 12) Kanisa na kilengi yina vandá na ba-ange ntangu ba vandá tala mosi na mosi ya bima ya malu-malu yina Yehova vandá yidika. Ya natá bawu na kubanda ‘kusala makelele ya kilengi.’ (Yobi 38:7) Yinki ya ke na longá beto? Ya baká bamvula mingi na Yehova na kuyidika ntoto, ba-etwale mpe bima nyonso ya moyo. Kasi, samu Yehova baká ntangu nyonso yina, yandi kwizá tala ti bima yina yandi yidiká vandá ‘mbote mingi.’—Kub. 1:31.
Kuvumbuka ya bantu ya kufwa ke lakisá luzolo, mayela, mpe ntima ya yinda ya Nzambi
2 Ntete-ntete, Yehova yidiká mwana ya yandi Yesu. Yehova sadilá mwana ya yandi na kuyidika “bima nyonso ya nkaka,” kubanda na ba-ange. (Kol. 1:16) Yesu vandá na kilengi mingi ya kusala na Tata ya yandi. (Bin. 8:30) Ba-ange mpe vandá na kilengi. Ba vandá kuna, ntangu Yehova na Yesu yidiká zulu na ntoto. Wa’ faso ba lakisá kilengi ya bawu? Ba “bandá kusala makelele ya kilengi” ntangu Yehova yidiká ntoto, mpe ba kontinyeke kubula maboko ntangu Yehova vandá yidika bima ya nkaka, kilengi yango lutilá ntangu yandi yidiká muntu. (Yobi 38:7; Bin. 8:31, nyv.) Mosi na mosi ya bima yina Yehova yidiká, ke lakisá luzolo mpe mayela ya yandi.—Nku. 104:24; Rom. 1:20.
Yehova ke sadilá bima yina yandi yidiká samu na kulonga beto mutindu yandi kele
8 Beto lenda tudila Yehova ntima. Yehova sadisá Yobi na kukulisa kiminu ya yandi. (Yobi 32:2; 40:6-8) Na disolo yina yandi kuzwá na Yobi, Nzambi zonzilá bima mingi yina yandi yidiká, mutindu bambwetete, matuti mpe lusyemo. Yehova zonzilá mpe na bibulu mutindu mpakasa mpe mpunda. (Yobi 38:32-35; 39:9, 19, 20) Bima nyonso yayi lakisá pwelele ti Yehova ke na ngolo ya kulutila, yandi ke na luzolo mpe yandi ke na ndwenga mingi. Na manima ya disolo yayi, kiminu yina Yobi vandá na yawu na Yehova vandá dyaka ve faso na ntama, ya kulaka. (Yobi 42:1-6) Mutindu mosi mpe, ntangu beto ke longoká bima yina Yehova yidiká, ya ke bambulá beto ti yandi ke na ndwenga mpe ngolo kulutila beto. Yandi lenda manisa bampasi nyonso yina beto ke kutaná na yawu, mpe yandi ke sala yawu. Kuzaba mambu yayi lenda sadisa beto na kukulisa kiminu ya beto na Yehova.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-2-F 122
Muntu yina ke pesaka misiku
Yehova ke muntu yina ke pesaka misiku. Kaka ni Yehova ke muntu ya tsyeleka yina ke na luve nyonso ya kupesa misiku na nzulu ti na ntonto. Ni yandi tulaka misiku yina ke talanaka na bima yina yandi yidikaka (Yobi 38:4-38; Nku 104:5-19) mutindu Bibulu, bayinti. (Yobi 39:1-30) Samu ni Nzambi muntu yidikaka beto, beto mpe ke na yisi ya musiku ya yandi. Dyaka samu Nzambi yidikaka beto na ndwenga, na makoki ya kuyindula, na nsatu ya bima ya kimpeve, ya ke salaka ti beto ndima kuvanda na yisi ya misiku ya Nzambi. (Rom 12:1; 1Ko 2:14-16) Misiku ya Yehova ke mpe samu na bambazi.—Nku 103:20; 2Pi 2:4, 11.
Ata muntu lenda soba misiku ya Yehova. (Yer 33:20, 21) Samu misiku ya Yehova ke sobaka ve, ya ke salaka ti bantu ya mayela lenda kuzaba na zulu mpe na ntoto wapi mutindu ngonda mpe bima ya nkaka yina ke na zulu ke ninganaka. Muntu yina ke tumama ve na misiku ya Nzambi yina ke talanaka na bima yina yandi yidikaka ke kutana na bampasi na mbala mosi. Mutindu mosi mpe, ata muntu lenda manga kutumama na misiku ya Nzambi na yina me tadila yimbi mpe mbote mpe yandi kutana ve na bampasi. Dyaka, muntu yina ke manga kutumama na misiku yina ke talanaka na bima yina Nzambi yidikaka, ke kutana na bampasi, ata ti bantangu ya nkaka mpasi ke kwizaka ve mbala mosi ntangu nge me sala yawu. “Nzambi ke ndimaka ve ti ba seka yandi. Konso muntu ke kuzwaka bambuma ya bima yina yandi ke kundaka.”—Gal 6:7; 1Tim 5:24.
29 JANVIER–4 FEVRIER
BIMVWAMA YA BIBLIA | YOBI 40-42
Bileso ya kubenda na bamambu yina kuminaka Yobi
w10-F 15/10 3-4 §4-6
“Nani lenda zaba makanisi ya Yehova?”
4 Ntangu beto ke kanisaka na mutindu ya Yehova ya kusala bamambu, beto me fwana kusala keba na kusambisa ve yandi na kutadilaka mutindu ya bantu ya kutala bamambu. Ni kifu yayi Yehova ke na zonzilaka na Nkunga 50:21: “Nge kanisaka ti munu ke kuma mutindu nge.” Ya kele mutindu muntu mosi ya mayele yina vanda longoka Biblia zonzaka bamvula 175 me luta: “Bantu ke vandaka na kifu ya kusambisaka Nzambi na kutadilaka misiku ya bawu mosi mpe ba ke kanisaka ti Nzambi me fwana kutwadisa na misiku yina bantu me soola kulanda.”
5 Beto fwana kusala keba samu beto bika ve ti misiku mpe bansatu ya beto mosi kuyala mutindu ya beto ya kutadila Yehova. Samu na yinki ya ke mfunu? Samu beto ke bantu ya masumu mpe samu makanisi ya beto ke nkufi, beto lenda banda kutala ti bafaso ya Yehova ya kusala bamambu ke ve ya kulunga, ntangu beto ke longoka Biblia. Bantu ya Izraele kubwaka na mutambu yayi, ba bakilaka na faso ya yimbi mitindu ya Yehova ya kusala bamambu. Tala mambu yina Yehova zonzaka na bawu: “Beno ke zonzaka: ‘Mambu yina Yehova ke salaka kele ya kukondwa lunungu.’ Beno bantu ya Izraele, beno kuwa munu. Beno ke kanisaka ti mambu yina munu ke salaka kele ya kukondwa lunungu? Kasi ya kele ve ni mambu yina beno ke salaka me kondwa lunungu?”—Ezk. 18:25.
6 Mambu ya mfunu samu na kukima mutambu ya kusambisa Yehova na kusadilaka misiku ya beto mosi kele kundima ti makanisi ya beto kele na bandilu mpe bantangu ya nkaka ya ke vandaka ya kubeba. Ni yawu Yobi longokaka. Ntangu yandi vandaka kutana na bampasi, yandi vandaka tala nkaka bampasi ya yandi. Ya salaka ti yandi zimbana mambu ya kulutila mfunu. Kasi na luzolo nyonso, Yehova sadisaka yandi na kutadila mambu ya yandi mbote-mbote. Yehova yufulaka yandi byuvu kuluta 70 yina Yobi lendaka ve kupesa bamvutu. Yehova sadisaka yandi na kutala ti nzayilu ya yandi vandaka na bandilu. Na kukuluka nyonso, Yobi ndimaka yawu mpe yandi yidikaka mutindu ya yandi ya kutadila bamambu.—Ntanga Yobi 42:1-6.
w17.06-F 25 §12
Tatamana na kutula meso ya nge na mambu ya kulutila mfunu
12 Na manima ya bamambu nyonso yina Yobi kutanaka na yawu, Yehova sungikaka yandi. Ya zola zonza ti Yehova vandaka kwandi na ntima ngolo? Ve! Yobi mpe kanisaka ve faso yina. Ata bampasi nyonso yina kuminaka Yobi, yandi sepelaka na mambu yina Yehova zonzaka na yandi. Yandi zonzaka: “Mu me tala mawa samu na mambu yina mu zonzaka, mpe mu me vanda na ntoto mpe na dibungu ya tiya samu na kulakisa ti mu me balula ntima.” Ata ti mambu yina Nzambi zonzaka na Yobi vanda talana ngolo, ya sadisaka mingi Yobi. (Yobi 42:1-6) Tekila Yehova sadisa Yobi na kubongisa makanisi ya yandi, Elihu, ntwenya mosi, sadisaka Yobi na kubongisa makanisi ya yandi. (Yobi 32:5-10) Ntangu Yehova talaka ti Yobi vanda ndima lusalusu yina Yehova pesaka yandi, Yehova zonzaka na bandiku ya Yobi ti yandi sepelaka na mutindu Yobi kangamaka na yandi ata bampasi ya yandi—Yobi 42:7, 8.
“Kivuvu na Yehova”
17 Kaka Yobi ve lakisá bukindi mpe ngolo na kati ya bampasi ya kulutila. Bisadi ya nkaka ya Yehova mpe bikaná ya kukangama na yandi na kati ya bampasi. Na mukanda ya yandi ya Baebre, Polo zonzilá bisadi mingi ya Yehova ya nkaka yina lakisá kiminu ya ngolo na kati ya bampasi. Yandi bokilá bawu “nkonga [. . .] ya nene ya bambangi.” (Ebr. 12:1) Ata bampasi ya ngolo, ba bikaná ya kukangama na Yehova luzingu ya bawu nyonso. (Ebr. 11:36-40) Nyonso yina ba vandá sala samu na kukanga ntima mpe kisalu ya bawu ya ngolo vandá kwandi ya mpamba? Ata fioti ve! Ata ti na ntangu ba vandá moyo ba talá ve kulungana ya bamambu yina Yehova zonzá, kasi ba biká ve kuvanda na kivuvu na Yehova. Mpe samu ba zabá ti Yehova vandá sepela na bawu, ba vandá na kiminu ti ba ke tala kulungana ya bamambu yina yandi zonzaka. (Ebr. 11:4, 5) Kifwani ya bawu lenda kumisa ngolo nsatu ya beto ya kutula kaka kivuvu na Yehova.
18 Beto ke na zingá na yinza yina ke na kumá kaka yimbi. (2 Tim. 3:13) Nabunu Satan manisa na kumeka kiminu ya bisadi ya Nzambi. Bampasi ni bampasi yina beto ke kutana na yawu na mantwala, beto bika ve kusala mingi samu na Yehova, samu beto zaba ti “beto tulaka kivuvu ya beto na Nzambi ya moyo.” (1 Tim. 4:10) Kuzimbana ve ti, bambote yina Yehova pesá na Yobi ke lakisá ti “Mfumu kele ya kufuluka na mbote mpe na kyadi.” (Zaki 5:11) Bika ti beto mpe vanda kaka ya kukangama na Yehova, samu beto zaba ti yandi ke pesa bambote na “ba yina ke sosaka yandi.”—Tanga Baebre 11:6.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-2-F 344
Kuvweza
Yobi vandaka muntu ya kulunga ata ba vanda vweza yandi. Kasi malembe-malembe, makanisi ya yandi bandaka kusoba mpe ya nataka yandi na mambu yina ba sembaka yandi. Elihu zonzaka na yina me tadila Yobi: “Wapi muntu ya nkaka kele mutindu Yobi, Yina ke nwaka kuvweza mutindu maza?” (Yobi 34:7) Yobi vanda tala kaka yandi mosi, mpe yandi vanda kembila mingi-mingi bumbote ya yandi mosi kasi ya Nzambi ve. (Yobi 35:2; 36:24) Ntangu “bampangi” ya yandi tatu vanda vweza yandi, yandi vanda bakila yawu mbala mosi na zulu ya yandi, kasi ve ti ni Nzambi ba vanda vweza. Ni na yawu, samu yandi vanda ndima bisombolo nyonso yayi, yandi kumaka mutindu muntu yina vanda kunwa maza na kilengi nyonso. Na manima, Nzambi zonzaka na Yobi ti na kutala mbote, ni yandi Nzambi ba vanda vweza to kusombola. (Yobi 42:7) Mutindu mosi mpe, ntangu Izraele vanda lomba mfumu samu na bawu, Yehova zonzaka na mbikudi Samuele: “Ni nge ve muntu ba me manga, kasi ni munu muntu ba me manga samu munu vanda ve dyaka mfumu ya bawu.” (1Sa 8:7) Yesu mpe zonzaka na bilandi ya yandi: “makanda nyonso ke manga beno [samu na nkumbu ya beno mosi ve, kasi] samu na nkumbu ya munu.” (Mt 24:9) Kuzaba bifwani yayi ke sadisa mukristo na kubumba kilengi ya yandi ata bakwamusu to bisombolo yina yandi lenda kuzwa, mpe na bilumbu yina ke kwiza yandi ke kuzwa matabisi.—Luke 6:22, 23.
5-11 FEVRIER
BIMVWAMA YA BIBLIA | NKUNGA 1-4
Soola Kimfumu ya Nzambi
‘Mu ke ningisa makanda nyonso’
8 Wa’ faso bantu bakilá nsangu ya Kimfumu ya Nzambi? Mingi bakilaka yawu na faso ya yimbi. (Tanga Nkunga 2:1-3.) Makanda tombokaka. Ba ke na mangá kundima muntu yina Yehova tulá mfumu. Mambu ya Kimfumu ya Nzambi, na meso ya bawu, ke ve “nsangu ya mbote.” Ni na yawu, baguvernema ya nkaka me niminá kisalu ya predikasion. Ata ya ke na bamfumu ya yinza yayi ke zonzá ti ba ke sadilá Nzambi, kasi ba ke ndimá ve ti Kimfumu ya Nzambi kwiza yala na plase ya bawu. Na yawu, faso na ntangu ya Yesu, bubu yayi mpe, bamfumu ya yinza ke na mangá kundima Yesu, muntu yina Yehova solá. Ba ke lakisá ti ba ke mangak’ yandi ntangu ba ke nyokolá bilandi ya yandi.—Bis. 4:25-28.
w16.04-F 29 §11
Kukota ve na bamambu ya yinza yina ke ya kukabuka
11 Kuvanda ya kukangama na bima yina nge ke na yawu. Kana beto ke ya kukangama na bima yina beto ke na yawu, ya ke vanda mutambu ya nene ntangu mambu ya mpasi ke meka kiminu ya beto. Ni yawu kuminaka mpangi ya beto mosi na nkumbu ya Ruth na bwala ya malawi. Na 1970 ba vandaka kwamisa Bambangi ya Yehova na bwala ya Malawi. Yandi me zonza: “Ba lendaka ve kubika bima nyonso yina vandaka na bawu. Bantu yina vandaka kwamisa Bambangi ya Yehova nataka bawu na kisika ya nkaka. Na manima ya mwa ntangu samu ba vandaka lenda ve kuvanda ntama na bima ya bawu, ba tulaka bankumbu ya bawu na kimvuka mosi ya Politique samu ba vutuka na kisika yina ba vandaka. Ba vandaka kanisa ntangu nyonso na luzingu ya kitoko yina ba vandaka na yawu.” Mingi ya Bambangi ya Yehova ke bikanaka kaka ya kukangama ata na mantwala ya bamambu ya mbongo to ntangu ba ke vandaka dyaka ve na bima nyonso yina ba vandaka na yawu.—Ebr. 10:34.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-1-F 261
Matiti
Matiti yina ke bumbaka mbuma ya orze to ya ble. Biblia ke sadilaka yawu samu na kufwanisa mambu mosi. Ya ke zonzilaka mutindu ba vandaka pasulaka bambuma yango na ntama. Na ntangu ya kukatula bambuma na bilanga ba vandaka losaka matiti ya yawu samu ya vandaka ve mfunu. Na yawu ya vanda kifwani ya mbote na kuzonzila kima yina ke ve na mfunu, kima yina ba me bonga kulosa mpe kuvanda ntama na yawu.
Kima ya ntete yina ba vandaka salaka ni kukatula mpusu ya zulu ya mbuma. Ba vanda sadila kima mosi samu na kuningisa yawu mpe bampusu ya zulu vandaka kwendaka na mupepe. Ya ke kifwani ya mbote samu na kuzonzila mutindu yina Yehova ke katulaka bantu yina ke zonzaka luvunu na nkumbu ya Yandi na kati ya dibuundu ya Yandi to mutindu yina Yehova ke katulaka bantu ya yimbi mpe makanda ya yimbi. (Yobi 21:18; Nku 1:4; 35:5; Iza 17:13; 29:5; 41:15; Oze 13:3) Kimfumu ya Nzambi ke kufwa bambeni ya yawu nyonso, ya ke kumisa bawu mutindu matiti to bampusu yina ke katukaka na bambuma ntangu ba ke ningisaka yawu na kima ya kukatula matiti.—Dan 2:35.
Bambala mingi ba vandaka kutikaka matiti ya bambuma yina vandaka ve na mfunu mpe ba vandaka yokaka yawu, samu mupepe vutula ve yawu na kati ya bambuma. Mutindu mosi mpe Yoane mubotiki bikulaka mambu yina ke kumina bantu yina ke salaka mambu ya yimbi na kati ya mabuundu ya yimbi. Yesu Kristo kisadi bilanga ke sala binkuku ya ble, ‘kasi yandi ke yoka matiti na tiya yina lenda kufwa ve.’—Mt 3:7-12; Luke 3:17.
12-18 FEVRIER
BIMVWAMA YA BIBLIA | NKUNGA 5-7
Vanda ya kukangama ata bifu ya bampangi ke kwamisaka nge
Faso ya kutanga Biblia yina ke sadisa nge na ntangu ya mpasi
7 Kamarade to muntu ya famiye me sala kwandi nge mambu yina me nyongisa nge? Si ya ke faso yina, kima yina lenda sadisa nge ni kulongoka yinki mfumu David salá ntangu mwana ya yandi Absalon lwalisá ntima ya yandi, mpe sosá kukuma mfumu na plase ya yandi.—2 Sa. 15:5-14, 31; 18:6-14.
8 1) Sambila. Na disolo ya Biblia na makanisi, zonzila na Yehova faso mambu yina ba me sala nge ke na salá nge na ntima. (Nku. 6:6-9) Pesa yandi badetaye. Lomba na Yehova sadisa nge na kuzwa bakonseye na Biblia yina ke lakisa nge yinki ya kusala.
Ndima na ntima ya nge ti nge ke na matsyeleka
3 Luzolo yina ke talaná na kati ya bisadi ya Yehova zolá vanda ve kima ya ntete yina ke kumisa kiminu ya beto ngolo. Samu na yinki? Samu, si kiminu ya beto ke ya kuvanda kaka na luzolo yango, ya lenda bwisa kiminu ya beto ntangu beto ke kutana na mambu ya mpasi. Na kifwani, nge lenda bika kusadila Yehova, si mpangi mosi ya bakala to ya kento, kuluntu to pionier me sala disumu ya nene, to si mpangi mosi me zonzila nge mambu yina me sala nge mpasi na ntima; to si mpangi mosi me kuma aposta to me banda kuzonza ti malongi ya kimvuka ya Yehova ke kaka luvunu. Na yina, si nge zola kuvanda na kiminu ya ngolo, nge zolá tunga yawu na zulu ya kindiku ya nge ya ngolo, yina nge ke na yawu na Yehova. Si nge vanda na kiminu na Nzambi kaka samu na ndyatulu ya mbote ya bampangi ya nkaka, kasi na kindiku ya nge na Nzambi ve, kiminu ya nge ke vanda ve ngolo. Faso ya nge ya kukanisa na Yehova mpe na dikanda ya yandi, lenda sadisa nge na kukulisa kiminu. Kasi nge mosi, nge zolá baka mpe ntangu ya kulongoka mbote-mbote Biblia, ya kuzaba mambu yina nge ke na longoká, mpe kusala barecherche samu na kundima ti, malongi ya Yehova yina ke na Biblia, ke matsyeleka. Nge zolá ndima ti, Biblia ke longá matsyeleka na kimuntu ya Yehova.—Rom. 12:2.
4 Yesu zonzá ti, bantu ya nkaka ke ndima matsyeleka “na kilengi,” kasi kiminu ya bawu ke lemba ntangu ba ke kutana na bamambu ya mpasi. (Tanga Matayi 13:3-6, 20, 21.) Ntangu ya nkaka ba zabá ve ti, ba yina ke landa Yesu, ke kutana na bamambu ya mpasi. (Mat. 16:24) To ntangu ya nkaka ba vandá kanisa ti, ntangu ba ke kuma bakristo, bamambu ya mpasi lenda kumina dyaka ve bawu na luzingu, to Nzambi ke banda kukatulá kaka bamambu ya bawu ya mpasi. Kasi na yinza yayi, bamambu ya mpasi ke vanda kaka. Mambu lenda soba na luzingu ya beto, mpe lenda sala ti beto zimbisa kilengi yina vandá na beto.—Nku. 6:6; Lon. 9:11.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-1-F 776
Ndyamu
Na Baroma 3:13 Ntumwa Polo zonzilaka Nkunga 5:9, yina ke fwanisaka laka ya bantu ya yimbi mpe ya bantu ya luvunu na “mandyamu ya kufunguka.” Mutindu mosi ba ke timunaka dibulu samu na kuzika mvumbi, mutindu mosi mpe laka ya bawu ke fungukaka samu na kuzonzila mambu yina ke nataka na lufwa.—Tala mpe Mt 15:18-20.
19-25 FEVRIER
BIMVWAMA YA BIBLIA | NKUNGA 8-10
“Munu ke kumisa nge, O Yehova”!
Lakisa ti nge ke zolá kuvanda na kati ya dikanda ya Yehova
6 Yehova yidiká yinzo ya kitoko samu na beto. Ntama, ntangu yandi yidiká ntete ve bantu, Yehova bongisá ntoto samu na bawu. (Yobi 38:4-6; Yer. 10:12) Yehova ke na ntima ya mbote mpe na kifu ya kukabulá. Ni na yawu, yandi salá bima mingi ya mbote samu beto vanda na kilengi. (Nku. 104:14, 15, 24) Na manima ya kuyidika bima nyonso yayi, Yehova ‘talá ti ya vandá mbote.’ (Kub. 1:10, 12, 31) Yehova pesá bantu valere na yina yandi pesá bawu ‘lutumu na zulu’ ya bima nyonso yina yandi yidiká awa na ntoto. (Nku. 8:6) Nzambi zola ti bantu ya kulunga tala kilengi ya kukipe ntangu nyonso bima ya kitoko yina yandi yidiká. Beto me lunga kuvutula matondo na Yehova samu na dikanisi ya kitoko yina yandi ke na yawu samu na bantu.
Nge ke vutulá kwandi matondo na bima nyonso yina Yehova me pesa nge?
10 Mosi ya bafaso yina beto lenda lakisa ti beto ke zolá dikabu yayi, ke ni ya kuzonzilá kiminu ya beto na ba yina ke yufulá samu na yinki beto ke ndimá ve malongi yina ke zonzá ti, Nzambi ke ve mpe bima salamá kaka yawu mosi (évolution) (Nku. 9:1; 1Pi. 3:15) Ba yina ke pesá malongi yina, ke zonzá ti, ntoto mpe luzingu salamá kaka yawu mosi. Si beto sadila Biblia, na bamambu yina beto me zonzila na artikle yayi, beto lenda nwanina Tata ya beto ya mazulu, mpe kuzonzila na ba yina ke na sosá kuzaba samu na yinki beto ke ndimá ti, ni Yehova yidiká zulu na ntoto.—Nku. 102:25; Iza. 40:25, 26.
Na faso ya nge ya kuzonza nge ke kwandi kifwani ya mbote?
13 Yimba na ntima ya nge nyonso. Beto ke yimbá na balukutakanu samu na kukembila Yehova. Sara, mpangi mosi ya kento ke talá ti yandi zaba ve kuyimba. Kasi, yandi zola kuyimba samu na kupesa nkembo na Yehova. Na yinzo, yandi ke tulá ntima ya yandi na kuyimba banzimbu yina ke luta na balukutakanu, mutindu yandi ke tulá ntima na kubongisa bitini ya nkaka ya lukutakanu. Yandi ke yimbá bambala mingi banzimbu yango, mpe yandi ke sosá kuzaba mutindu ya ke na kwelaná na bamambu yina ba ke zonzila na lukutakanu. Yandi me zonza: “Ya ke sadisá munu na kutula makanisi ya munu na bamambu yina ke na kati ya nzimbu, kasi ve na faso ya munu ya kuyimba.”
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-1-F 663
Musapi
Na kuzonzila mutindu Nzambi yidikaka bima, Biblia ke zonzaka ti Nzambi sadilaka “musapi”. Na kifwani yandi sadilaka ‘musapi’ samu na kusonika misiku ya Moyise na ba tablettes ya matadi, (Bas 31:18; Kul 9:10) samu na kusala bimangu (Bas 8:18, 19), mpe samu na kuyidika zulu (Nku 8:3). “Musapi” yina Yehova ke sadilaka samu na kuyidika bima ke ni mpeve ya santu to ngolo ya yandi ya kisalu. Ni yawu ke zonzilaka Buku ya kubanda, ya ke zonzaka ti ngolo ya kisalu (ruʹach, “mpeve”) ya Nzambi vandaka tambula na zulu ya maza. (Nku. 1:2) Dyaka, masonoko na ndinga ya Greke ke sadisaka beto na kuzaba mbote-mbote yinki zola zonza nzonzolo yayi. Na disolo yina ke na Matayi beto ke tangaka ti Yesu bingisaka ba mpeve ya yimbi na ngolo ya ‘mpeve ya Nzambi’ mpe na Luke ya ke zonzaka ti yandi salaka yawu na “musapi ya Nzambi.”—Mt 12:28; Luke 11:20.
26 FEVRIER–3 MARS
BIMVWAMA YA BIBLIA | NKUNGA 11-15
Kanisa nge ke na yinza ya malu-malu yina ke na kizunu yina Nzambi ke sala
w06-F 15/5 18 §3
Mambu ya Mfunu yina ke na buku ya ntete ya ba Nkunga
11:3—Wapi mambu yina me beba? Mambu yango kele nyonso yina bantu ke pemaka na zulu ya yawu:—Musiku, ntumunu (ordre), mpe lunungu. Ntangu mambu nyonso yayi ke simbaka ve, muvusu ke kumaka mingi mpe lunungu ke vandaka ve. Ntangu ya ke kumaka mutindu yayi, “bantu ya mbote” fwana kutula ntima ya bawu nyonso na Nzambi.—Nkunga 11:4-7.
wp16.4-F 11
Bamambu ya ngolo ke manisa kwandi na Yinza?
Biblia ke pesaka nsilulu ti na mwa ntangu fioti Nzambi ke katula muvusu ya yinza. Ntama mingi ve “kilumbu ya kusambisa mpe ya lufwa ya bantu yina ke vwezaka Nzambi” ke kuma. (2 Piere 3:5-7) Ya ke vanda dyaka ve na bantu ya yimbi yina ke talisa bantu mpasi. Wa’ faso beto lenda vanda na kundima ti Nzambi ke katula muvusu?
Biblia ke zonzaka ti Nzambi “Ke mangaka konso muntu yina ke zolaka muvusu.” (Nkunga 11:5) Muntu yina yidikaka bima nyonso ke zolaka kizunu mpe lunungu. (Nkunga 33:5; 37:28) Ni na yawu yandi ke bika ve ti bantu yina ke zolaka muvusu zinga ntangu nyonso.
w17.08-F 6 §15
Nge me bongama kwandi na kuvingila na ntima ya yinda?
15 Samu na yinki Davidi vanda vingila na ntima ya yinda? Yandi mosi pesaka mvutu na buku ya Nkunga, ntangu yandi yufulaka: “Tii wapi ntangu?” Yandi zonzaka: “Kasi munu, mu ke tula ntima na luzolo ya nge ya kukwikama, ntima ya munu ke kuwa kyese samu nge ke vuukisaka. Munu ke yimbila Yehova, samu yandi me sakumuna munu mingi.” (Nku. 13:5, 6) Davidi tulaka ntima na luzolo ya kukwikama ya Yehova. Yandi vanda vingila na kilengi, kilumbu Yehova ke vuukisa yandi. Yandi vanda kanisaka mpe na mutindu Yehova sakumunaka yandi na ntama. Yandi zabaka ti kuvingila lusakumunu ya Yehova ke mfunu mingi.
kr-F 236 §16
Kimfumu ke na lungisaka luzolo ya Nzambi na ntoto
16 Kizunu. Ntembe kele ve ti bamambu nyonso yina Izaya 11:6-9 ke zonzaka, ke lungana ya tsyeleka. Kisika ni kisika na zulu ya ntoto yina Babakala, bakento mpe bana ke vanda, ba ke vanda na kizunu. Ata kibulu mosi ve to muntu mosi ke sala yimbi. Kanisa na ntangu yina nge ke tala ti bisika nyonso na ntoto ke kuma yinzo ya nge, bisika yina nge lenda sakana na banzadi ya mungwa, na bamwila, kutambula na bamongo na kizunu nyonso. Ata mpimpa ke pesa ve nge boma. Mambu yina ke na Ezekiele 34:25 ke lungana samu bisadi ya Nzambi ‘zinga na kizunu mpe kulala na kati ya bamfinda.’
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w13-F 15/9 20 §12
Nge me soba kwandi kimuntu ya nge?
12 Kyadi na kutala ti bantu yina beto ke zingaka na bawu me fwanana na bantu yina Polo zonzaka. Ba ke kanisaka ti kuzitisa misiku ke mambu ya ntama, mpe ti ata muntu lenda nata bawu na ngolo na kutumama na yawu, mpe na kutumama na malongi yina ke ya kubumbana na manima ya misiku. Milongi mpe bibuti mingi, ke bikaka bana ya bawu sala bamambu nyonso yina ba zola, mpe ba ke zonzaka ti konso muntu ke na “muswa” ya kusala mambu yina yandi me zola. Samu na bawu, muntu ke ve na makoki ya kuzaba mambu yina ke mbote to ke yimbi. Ata bantu yina ke zonzaka ti ba ke sambilaka, ke talaka ti ba ke na kimpwanza ya kusala mambu yina ba me kanisa ti ya ke mbote. Ba ke talaka mpe ti ba me fwana kutumama ve kaka na Nzambi mpe na misiku ya yandi. (Nku. 14:1) Mutindu ya kutala bamambu yayi, lenda vanda mutambu samu na bakristo ya tsyeleka. Ba yina ke salaka ve keba lenda kuma na makanisi ya mutindu yayi, na faso bamambu ke salamaka na dibuundu ya Yehova. Ba lenda manga kuzitisa misiku yina ke na kati ya dibuundu ya Yehova to kubanda kumangila misiku nyonso yina ke sepelisaka ve bawu. To ba lenda banda kuvanda na ntembe na malongi ya Biblia na yina me tadila bansaka, kusadila internet to kusala lukolo ya yinda.